درۆزن، درۆزن، پانتۆڵه‌كه‌ی دڕاوه‌

” شاعیر و مێژوونووس جیاوازن، نەک بە نووسینی بەیت یان بە واقیعی. جیاوازی ڕاستەقینە ئەوەیە کەسێك ئەوەی ڕوویداوە دەگێڕێتەوە، ئەو کەسەی تریان دەڵێت ڕەنگە ڕووبدات. ئەوەی کە مومکینە، بەپێی یاسای ئەگەر و پێویستی. کەواتە شیعر شتێکی فەلسەفیتر و باڵاترە لە مێژوو”. (شیعر، بەشی نۆیەم)

یەکەم هەنگاوی نووسینی سیناریۆییەکی باش، ئەوەیە کە پێشمەرجێکی باشی فیلم بهێنیتە ئاراوە. لەو پێشمەرجەوە چیرۆکێک پەرەپێدەدەیت، فراوانتری دەکەیت بۆ ئەو ڕووداوە تایبەتانەی کە پێویستن بۆ گێڕانەوەی ئەو چیرۆکە، لە کۆتاییدا ڕێزبەندی دروستی ئەو ڕووداوانە دیاری دەکەیت، ئەو ڕووداوانە دەگۆڕیت بۆ وشە لە لاپەڕەیەکدا. ئێمە لە کاتی گونجاودا دەچینە ناو هەموو ئەو هەنگاوانە و ئەوەی ئەرستۆ لەسەریان دەڵێت، بەڵام بۆ ئێستا، با لەو توخمە سادە و بنەڕەتییە دەست پێ بکەین، بیر لە پێشمەرجەکە بکەرەوە وەک بیرۆکەی ناوەندی چیرۆکەکە، وەڵامی ئەو پرسیارە، “تۆ، بەهەر حاڵ ئەم فیلمە باسی چی دەکات؟” تا جەوهەرەکەی دڵۆپەیکردووە. لەوانەیە ئەو بیرۆکەیە لە شتێکەوە سەرچاوە بگرێت کە بەسەرت هاتووە، شتێک کە بەسەر کەسێکدا هاتووە کە دەیناسیت. شتێک کە خوێندووتەتەوە یان بینیوتە یان بیستووتە یان خەونت پێیەوە بینیوە، بەڵام کاتێک بەر ئەو ئیلهامبەخشە دەکەویت، چۆن بزانیت بیرۆکەیەکە شایەنی گێڕانەوەیە، ئایا دەتوانێت ئەو مەودایە ببڕێت؟ ئەگەر بیرۆکەکە باش بێت بۆ چیرۆکێک؟ خۆشبەختانە “ئەرستۆ” چەند تێڕوانینێکی زۆر وردی هەیە سەبارەت بەوەی کە چی وا دەکات پێشمەرجێکی باش بێت، سەرەتا بە کۆتەیشنی ئەم بەشە دەست پێدەکات. دیسان لێرەدا دەستەواژەی شیعر بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی ئاماژە بە دراما بکات، بۆ گێڕانەوە و بۆ مەبەستەکانی ئێمە، سیناریۆنووسی. بەڵام ئەوەی گرنگترە لەوەی کە ئەو جەخت لەوە بکاتەوە کە نووسینی دراماتیک لە پلەیەکی بەرزتردایە لە نووسینی مێژوویی، ئەو دانپێدانانە بەوەی کە نووسینی درامایەک جیاوازە لە نوسینەوەی مێژوو. چونکە فیلمەکان ژیان نین. دەنگەکان ڕوونه‌ بەشوەیەکی دیار.

بەڵام سەرت سوڕدەمێنێت کە چەندە لە خوێندکارەکانم پێیان وایە ئەگەر بتوانن بە سادەیی هەندێک ڕووداوی سەرنجڕاکێش بگێڕنەوە کە لە ڕاستیدا لە ژیانی ڕاستەقینەی خۆیاندا ڕوویانداوە، بە تەواوی وەک ئەوەی ڕوویداوە، کەم تا زۆر ئەوە دەبێتە هۆی فیلمێکی بە هەمان شێوە سەرنجڕاکێش. نابێت. چونکە  ئەگەری ئەوەی دوو پەرەگرافی سەرەوە بەسەریدا تێپەڕیبێتی، فیلمەکان ژیان نین. هەرچەندە لە ڕێگەی mimesis، باشترینەکان شتێکی سەرنجڕاکێش و گشتگیر لەبارەی ژیانەوە ڕووناک دەکەنەوە. یەکەم مامۆستام لە زانکۆی (یو سی ئێڵ) ئەی مامۆستای سیناریۆنووس بەڕێز لیو هانتەر، هەر چارەکێکی یەکەم دەستپێکی وانەکەی  بە گێڕانەوەی چیرۆکی بودای زێڕین (حیکایەتێکی دروستکردبوو بۆ سەرۆکی ستۆدیۆی هۆلیوود سید شاینبێرگ). من بێباکانە دەبم کە لێرەدا ڕێزی لێ نەگرم، هەرچەندە من جارێکی دیکە دایدەڕێژمەوە؛ جارێک سەرگەردانێک لە دامێنی شاخێکدا بە لای کۆمەڵێک دار ڕۆیشت. لە دڵی خۆیدا وتی: هممم، ئەمە شوێنێکی باش دەبێت بۆ دروستکردنی مەزارگەیەک بۆ “بودا” تا سەرگەردانەکانی دیکە بوەستن و بیربکەنەوە و مێدیتەیشن بکەن و ئارامی ناوەوەیان بدۆزنەوە. بۆیە دەستی کرد بە دروستکردنی مەزارگەکەی. بەداخەوە هیچ کەرەستەیەکی نەبوو بۆ کارکردن، تەنها دەبەیەک بۆیەی سپرای زێڕین. (بەڵێ، دەزانم. تەحەمولم بکەن، ساڵانێکە چیرۆکەکەم نەبیستووە، بۆیە ڕەنگە هەموو وردەکارییەکان بە دروستی نەیەتەوە بیرم.) بەهەر حاڵ سەیری دەورووبەری کرد و لە کێڵگەیەکی نزیکدا ڕەوە مەڕوماڵاتێکی بینی. بۆیە ڕۆیشت بۆ کێڵگەکە و تا توانی لە “پاشەڕۆی” مانگاکان باوەشیدا هەڵیبگرێت، کۆیکردەوە.

هێنایە لای کۆمەڵە دارەکە، وشکیکردەوە و قاڵبی کرد، پاشان بەردەوام بوو لە ڕەنگکردنی بە بۆیەی ئاڵتونی. ئەوەتا. لەو ساتەوەختەوە سەرگەردانەکان لەسەر ئەم “بودا” زێڕینە جوانە دەوستان و بیریان دەکردەوە و مێدیتەیشنیان دەکرد و ئارامی ناوەوەیان دەدۆزنەوە، هەرگیز درکیان بەوە نەدەکرد کە لە ژێرەوە جگە لە پاشەڕۆی مانگا هیچی تر نییە. بیرمە لە یەکەم ڕۆژم لە زانکۆی (یو سی ئێڵ ئەی) سەیری پرۆفیسۆر هانتەرم ئەکرد و پێم وابوو دەبێت چی وانەیەک لەم شتە وەربگرم. کە لە پشت ئەو سیناریۆیانەی کە ئێمە دروستمان دەکرد، ئەم زەبەلاحانەی بۆکس ئۆفیس کە دەچنە پاڵ زەبەلاحەکانی هەموو براوەی خەڵاتەکانی تر کە لەم بەرنامەیەدا سەریان هەڵدا، جگە لە قسەی بێمانا هیچی تر نەبوو؟ بەڕاستی؟ باشە بە یەک وشە: بەڵێ. ڕێک ئەوە بوو کە ئەو دەیگوت. بەڵام جۆرێکی زۆر تایبەت لە قسەی بێمانا. ساڵانێکی زۆری پێچوو لە جیهانی پیشەییم تا درک بە قووڵایی ئەم ڕاستییە سادەیە بکەم. کە وەک هونەرمەندێک دەبێت دەستکردی ئەم میدیایە لە باوەش بگرین، کە لە ژێرەوە هەرچەندە داپۆشینێکی باش زێڕینی بێت، پاشەڕۆی دروستکراوی خۆمانە. بەڵام قسەی من بە هەند وەرمەگرە. “ئەرستۆ” لە کتێبی شیعریدا، خۆی بە شێوەیەکی زۆر قسەخۆش ئەم واقیعە کورت دەکاتەوە کاتێک ئاماژە بە هونەری نووسینی دراماتیک دەکات بەم شێوەیە:-

“هونەری گێڕانەوەی درۆ بە لێهاتوویی.” (شیعر، بەشی بیست و چوارەم)

کەواتە ئەوەتا؛ سیناریۆ درۆیە. لەوەتەی دەستم بە وانەوتنەوە کردووە، هەموو سیمینارێکم بەو شێوەیە دەستپێکردووە کە خوێندکارەکانم چوار ڕاستی ئاشکرا بکەن کە تایبەتن و سەرنجڕاکێشن دەربارەی خۆیان.

داوا دەکەم یەکێک لەو ڕاستیانە درۆیەکی تەواو بێت. من پێیان دەڵێم کە بە شێوەیەکی ئایدیاڵ نابێت بتوانین بزانین کام ڕاستییە درۆیە. هەندێک گفتوگۆی زیندوو دروست دەبێت، هەروەها دەرفەتێکی باش بۆ شکاندنی بەربەسەت و ناسینی یەکتر. بەڵام لەوەش گرنگتر، ڕێگە بە بەشیکی دەدات بچێتە ناو باسی فراوانترەوە کە تەنها چی وا لە درۆ دەکات باشبێت، یان وردتر بڵێین چی وا لە درۆیەک دەکاتە باوەڕ پێکراو (کە ئەمەش وای لێدەکات باش بێت). بەگشتی ئەو وەڵامانەی کە بەدەستی دەهێنم وەک یەکن. درۆکە لەناو ئەو سیاقەی دەوترێتەوە مەعقولە، ناتوانرێت بە ئاسانی پووچەڵ بکرێتەوە، لەناو خۆیدا یەکدەگرێتەوە، لەسەر بنەمای ڕاستییەکان دامەزراوە، تەنها بڕێکی گونجاوی تایبەتمەندی لەخۆدەگرێت، گێڕەرەوەکە بە متمانەوە دەیگەیەنێت وەک ئەوەی خۆی باوەڕ بەو شتە بکات. درۆکە مەعقول بێت لەناو ئەو سیاقەی تێیدا دەوترێت، ناتوانرێت بە ئاسانی پووچەڵ بکرێتەوە، کە لەناو خۆیدا یەکدەگرێتەوە، لەسەر بنەمای ڕاستییەکان دامەزراوە، تەنها بڕێکی گونجاوی تایبەتمەندی لەخۆدەگرێت، گێڕەرەوە بە متمانەوە دەیگەیەنێت وەک ئەوەی خۆی باوەڕ بەو شتە بکات. ئەوەی سەرنجڕاکێشە لەم سیفەتانەی کە دەچنە ناو دروستکردنی درۆیەکی باش، ئەوەیە کە هەمان ئەو سیفەتانەن کە دەچنە ناو دروستکردنی سیناریۆیەکی باش و، چیرۆکێکی باش بە گشتی. وەک سینەماکاران ئێمە تەواوی گێژاوێکی درۆ دەگێڕینەوە. بەڵام ئێمە پێیان دەڵێین بۆ ئەوەی لە کۆتاییدا ئەو شتە بڵێین کە “ئەرستۆ” بە ڕاستییەکی گشتی ناوی دەبات، ڕاستییەک سەبارەت بە بارودۆخی مرۆڤ. هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ فەرمانێکی سادە، ئەو فەرمانەی کە دراما لە  ڕیزبەندییەکی بەرزترە لە تەنها گێڕانەوەیەکی مێژوو، فەرمانی ڕێنمایی ئەرستۆ.

“لە چیرۆکێکی باشدا، ڕاستی گرنگترە لە واقیع”

بۆ زانینی ڕاستییەکان، گۆڤارێکی پزیشکی بخوێنەرەوە یان سەیری نمایشی سلایدەکانی پشووی هاوینەی دراوسێکەت بکە. پاشان ئەم کتێبە هەڵبگرە دوای ئەوەی هۆشت هێنایەوە. لە لایەکی دیکە  سیناریۆیەکی باش کۆیلەی تایبەت نییە، تۆماری ڕاستەقینەی ئەوەی کە لە ڕاستیدا ڕوویداوە. پەیوەندی بە گشتگیرەوە هەیە، ڕاستییەکانی ئەزموونی مرۆڤایەتی کە هەموومان دەتوانین پەیوەستبن پێوەی. کەواتە چیرۆکێکی باش ناتوانێت تەنها وێناکردنی ژیانی کەسێکی تر بێت. دەبێت ئەوە نیشان بدات کە ژیانمان لە ئەزموونەکانی ئەو کەسەی بەرامبەردا ڕەنگدانەوەی هەبووە بۆمان. بۆ “ئەرستۆ” چیرۆکێک ناتوانێت ئەوە بەدی بهێنێت کاتێک بە تووندی بەستراوەتەوە بەو شتەی کە ڕوویداوە. بەڵکو دەبێت دراماتیک بکات کە ڕەنگە چی ڕوویدابێت یان چی ڕووبدات- ئەوەی بەپێی هەمان یاسا گشتگیرەکانی ئەگەر و پێویستی کە هەموو کردار و دەرئەنجامەکانمان بەڕێوەدەبەن، ئەگەری هەیە. تەنها ئەو کاتە دەتوانین ڕووداوەکان بەو شتەوە ببەستینەوە کە دەتوانێت بەسەرماندا بێت.

کەواتە ئەوەی گرنگە ئەوە نییە کە ئۆدیبێکی مێژوویی لە ڕاستیدا ئەو ڕووداوانەی ئەزموون کردووە کە لە شانۆنامەکەدا وێنا کراون، بەڵکو کەسێک کە سیفەتەکانی ئۆدیبۆسی هەبێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بارودۆخانە، بە ئەگەرێکی زۆرەوە یان بەپێویستی دەزانێت بە شێوەیەکی هاوشێوە ڕەفتار بکەن و دواتر هەمان ئەو ڕووداوانە بە ئەگەرێکی زۆرەوە یان بەپێویستی دەزانن. بەم شێوەیە ئێمەی بینەر دەتوانین خۆمان ببینین نەک تەنها ئۆدیپس لەسەر ئەو شانۆیە. چونکە ئەگەر ئەو سیفەتانەمان هەبوایە و ڕووبەڕووی ئەو بارودۆخانە بووینەوە، لەوانەیە بەو شێوەیە ڕەفتار بکەین، لەوانەیە ئەو دەرەنجامانەمان هەبێت. وە توانای چیرۆکێکە بۆ ئەوەی ئێمە بخاتە پێڵاوی کارەکتەرەکانیەوە کە وای لێدەکات گشتگیر بێت و فەلسەفیتر بێت و پلەیەکی بەرزتری هەبێت لە مێژوو. ئەوە ئەوەیە کە ڕێگەمان پێدەدات نەک تەنها چاودێری بکەین، بەڵکو بەشداریمان تێدا بکەین. کۆتا هێڵ، ئەوەی کە شتێک بە شێوەیەکی تایبەت لە ژیانی ڕاستەقینەدا ڕوویداوە، هەرگیز هۆکارێکی ڕەوا نییە بۆ ئەوەی بیخەیتە ناو سیناریۆیەکەوە. گرنگ نییە لە ڕاستیدا چی ڕوویداوە، بینەرەکەت گرنگی پێنادات، تاکە هۆکاری دروست بۆ هەر هەڵبژاردنێک کە لە چیرۆکێکدا ئەنجامی دەدەیت ئەوەیە کە چیرۆکەکە باشتر دەکات، بە شێوەیەکی کۆمیدی، دراماتیک، بە هەر شێوەیەک بێت. لە ڕاستیدا لە پۆلەکانمدا تەنها یەک یاسام هەیە (جگە لەوەی کە نامە نەنێرێت لەکاتێکدا شتێکی ورد دەڵێم)، کە دەستەواژەی “بەڵام ئەوە بەو شێوەیە ڕوویدا!” قەدەغەیە هەرگیز قسەی لەسەر بکرێت.

جگە لەوەش “ئەرستۆ” نەک هەر دەڵێت، نابێت کۆیلەی ئەو ڕووداوە ڕاستەقینەیانە بیت کە ڕوویانداوە، بەڵکو پێداگری دەکات کە تۆ پابەند نیت بەوەی کە چۆن شتەکان لە ڕاستیدا لە جیهانی ڕاستەقینەدا ڕوودەدەن. وەک خۆی زۆر بە ڕەسەنایەتی دەڵێت: “شاعیر دەبێ مەحاڵە ئەگەرییەکان لە ئەگەرە ئەگەرییەکان پێ باشتر بێت.” بە واتایەکی تر، مرۆڤ دەبێت هەمیشە ئەو شتە هەڵبژێرێت کە زۆرترین باوەڕپێکراوە لەناو چوارچێوەی چیرۆکەکەدا بەبێ گوێدانە ئەوەی کە ئایا ئەوە لە واقیعدا ڕوودەدات یان نا. یان بە شێوەیەکی تر بڵێین: فیلمەکان ژیان نین. بەڵام ئێستا دەبێت پرسیار بکەیت کە بۆچی من (و ئەرستۆ، بۆ ئەو مەسەلەیە) ئەوەندە بێ وەستان لەم ئەسپە مردووە بە ڕوونی دەدەم، کە سیناریۆکان لە درۆ دروست دەکرێن. لەبەر ئەوەیە کە من هەرگیز وانەم بە گروپێکی سیناریۆنووسیم نەگوتۆتەوە بەبێ ئەوەی هەندێک نووسەری نوێ بیەوێت هاوتای ئەو ئەزموونە دڵشکێنەی کە لە پرسەی داپیرەمدا هەمبوو بنووسێت یان  ئەو هاوڕێ ژوورەی کە لە کۆلێژ هەمبوو کە بە تەواوی کەسێکی شێتبوو. پێیان وایە شتێکی ناوازە سەرنجڕاکێش یان قووڵ بەسەریان هاتووە و، ئەگەر بتوانن تەنها بە وشە بە وشە بیخەنە خوارەوە، فیلمێکی نایاب دروست دەکات. واقیعەکە ئەوەیە کە فیلم باشنییە (دیسانەوە، ئەرستۆ بە شێوەیەکی بێباک وەرگێڕدراوە). هەرچەندە باش نووسرابێت یان نووسەر چەندە لە نزیکەوە لە ڕووداوە ڕاستەقینەکانەوە بڕوات، بەڵام بۆ کەس گرنگ نابێت جگە لە نووسەر و ئەوانەی بەشدارییان لەو مێژووەدا کردووە. لە دەرەوەی تایبەتمەندییەکان هیچ دەنگدانەوەیەکی نابێت، بەو پێیەی تەنیا خەمی گێڕانەوەی ڕاستییەکانە، نەک گەیشتن بەو ڕاستییە گشتگیرانەی کە ئەو ڕاستیانە تێدەپەڕێنن. بێگومان وەک “ئەرستۆ” دان بەوەدا دەنێت، ڕەنگە مێژوو لە چیرۆکێکدا بەکاربهێنیت، بەو پێیەی ئەو شتانەی کە ڕوویانداوە بە دڵنیاییەوە ئەگەری هەیە.

تەنانەت دەتوانیت ناوی دروست بەکاربهێنیت، کە “ئەرستۆ” مەبەستی کەسایەتییە مێژووییەکانە. بەڵام ئەم شتانە هەمان بەهایان نییە بۆ سیناریۆنووسێک وەک بۆ مێژوونووسێک. مێژوونووس تەنیا گرنگی بە وردەکارییەکانی ئەو شتانە دەدات کە ڕوویداوە. سیناریۆنووس ئارەزووی ئەوە دەکات کە چۆن ئەو ڕووداوانە پەیوەندییان پێوە هەیە، نەک تەنها بۆ ئەو کەسانەی کە بەسەریاندا هاتووە، بەڵکو بۆ هەموو کەسێک کە چیرۆکەکە ئەزموون دەکات. ئایا بەم خاڵە کە ڕوونم کردەوە لێم تێگەشتی؟ چیرۆکی فیلم داهێنانە، درۆدەکات. وای لێبکە باوەڕ بکات بەڵام بۆ یەک چرکە لەوێ خۆت ڕابگرە، پێش ئەوەی بچیت هەندێک پێشمەرجی خەیاڵی لە نەستی خۆتدا دەربهێنیت، ئاگاداربە کە پێچەوانەی ئەم وتەیە ڕاستە. بۆ هەموو چیرۆکە سەیرەسەمەرەکانی هاوژوورەکان، من ڕووبەڕووی ئەو خوێندکارانە دەبمەوە کە پێیان وایە بیرۆکەیەکی سیناریۆی زۆرباشیان هەیە کە دەبێتە باشترین فیلمی داهاتووی گەورەی فانتازیا، زانستی-فانتازیا چەتە کۆنگ فو شووت-ئێم-ئاپ بەرهەم هێنانێکی هونەری گەورە. ئەو سیناریۆیەش بەبێ گومان خراپ دەبێت. ئەمەش لەبەر ئەوەیە، لە لایەنێکی دیکە ئەزموونی خەمباریم بوو لە پرسەی داپیرەمدا  وەک شتێکی خەیاڵی کە بە هیچ شێوەیەک پەیوەندی بە ژیانی نووسەرەوە نییە. خۆنمایشکردنی تەواوەتییە، لە گەڵ ئەوەش هیچ ڕاستییەکی گشتگیری تێدا نییە.  بنەمایەکی فیلم کە لەسەر بنەمای خەیاڵی پاک دامەزراوە، یان لەوەش خراپتر لەسەر بنەمای فیلمەکانی تر، تەنها مارێکە کە کلکی  خۆی قووت دەدات.

تەنها سێبەرێکە لە ڕەنگدانەوەی کۆپییەک، بۆ جێگەیەکی ئەفلاتونە کە ئاماژەی ئەشکەوتەکەی زۆر دوور لە ژیان بەو هۆیە هیچ ڕەنگدانەوەیەکی لێدروست نابێت. ئەگەر ئێمە بەدوای درۆدا دەگەڕێین بۆ ئەوەی ڕاستییەکی گشتی بڵێین ئەوا دەبێت هاوسەنگییەک بدۆزینەوە، خاڵێکی جوان لە نێوان واقیع و دەستکرددا کە ڕێگە بدات ڕاستی لە خەیاڵەوە بخولێتەوە، گشتگیر لە تایبەتەوە. ئەو فیلمەم بیر دێتەوە ئەو کابرایە نووسیویەتی کە لە شاری مۆدێستۆ لە ویلایەتی کالیفۆرنیا گەورە بووە و خەونی ئەوە بووە ببێتە شۆفێری ئۆتۆمبێلی پێشبڕکێ لە کاتێکدا هەموو هاوڕێکانی ژیانی بنبەستیان بە تەنها بە دەوری دوکانی ساردەمەنیدا بەسەر بردووە. بێگومان باوکی ویستویەتی وەک فرۆشیاری پێداویستییەکانی ئۆفیس پەیوەندی پێوە بکات و هەرگیز بە تەواوی لە ئارەزووی سەرگەردانی کوڕەکەی تێنەگەیشت، پێویستییەکەی بۆ بەڕێوەبردنی ژیانێکی ورووژێنەرتر و ئامانجدارتر، ئەمەش بووە هۆی زیادبوونی ململانێی نێوانیان. وەک خوێندکارێک لە قوتابخانەی فیلمی یو ئێس سی، ئەم نووسەرە لە ڕاستیدا گەیشتە ئەوەی لەسەر ئەو ئەزموونە بنووسێت لە گەورەبووندا، بۆ ئەوەی بگاتە ڕاستی ئەزموونە پڕ لە گێژاوەکەی لە هەرزەکاریدا. پێت وایە ئەم کارە قووڵە کە تاییبەت بوو بە ژیانی ناوی لێنابوو چی؟ ئەگەر وەڵامەکەت Star Wars، ئافەرین وەڵامەکەت ڕاستە. یان کەیسی سینەماکاری گەنجی دیکە وەربگرە کە ویستویەتی فیلمێک لەسەر ئەزموونی گەورەبوونی خۆی دروست بکات. ژیانی لە کەنارەکانی شاری بێربانک لە ویلایەتی کالیفۆرنیا بەسەر دەبرد. بەو گیابڕین و ئەو کارە تاقەت پڕوکێنەی نۆ بەیانی بۆ پێنجی ئێوارە کە ڕۆحی لەناو دەبات خەونەکانی بوون بە هونەرمەند وای لێدەکرد هەست بکات وەک کەسێکی دژوار دەربکەوێت، جیاواز بوو لەگەڵ منداڵەکانی دیکەی گەڕەکەکەدا. بەزەحمەت بوو  بۆی پەیوەندی لەگەڵیاندا دروست بکات، لە ئەنجامدا، نەیتوانی پارێزگاری لە هاوڕێتیەکەی بکات(واتا نەیتوانی هاوڕێتی هیچ کەس بکات). وەک دواتر وتی، ئەو “هەستێکی هەبوو کە خەڵک تەنها هۆکارێکیان دەوێت بۆ ئەوەی بیکەنە بیانوو بۆ ئەوەی بە تەنیا بەجێم بهێڵن، بە تەواوی نازانم بۆچی.” کەواتە ناوی ئەو چیرۆکە چی بوو کە نووسیویەتی،  سیناریۆنووس کارۆلین تۆمپسۆنی ڕاسپاردووە بۆ ئەوەی خۆی لەگەڵیدا بگونجێنێت، بۆ دراماتیزەکردنی ئەو ئەزموونە ڕاستەقینەیە بۆ ژیان؟ چیرۆکی کوڕێکی دەستکرد، تەواونەکراو، کە لەجیاتی پەنجەی دەستەکانی تیغێکی تیژ دانرابوو. بەڵێ، چیرۆکی تیم بێرتۆن سەبارەت بە ڕاستییەکانی هەرزەکارییەکەی، ئێدوارد سیسزەرهاندس. مەسەلەکە ئەوەیە، ئەم سینەماکارانە فیلمی زۆر تایبەت لەسەر ئەزموونەکانیان، ژیانیان، هیوا و خەون و ترسەکانیان دروستکردووە. وە بە وەرگرتنی هەست و نیگەرانییە ڕاستەقینەکانیان، و دانانی لەناو چیرۆکێکی خەیاڵیدا، ئەو کارەیان کرد. بەم کارە ئەو ئەزموونانەیان کردە گشتگیر، بە دانیشتنیان نەک لەسەر ڕاستییەکانی هەرزەکارییان، بەڵکو لەسەر ڕاستییەکانی تەمەنی هەرزەکاری. بە کورتی ئەوەی بیرۆکەیەکی سیناریۆ سەرکەوتوو دەکات، ڕێژەیەکی گونجاوی داهێنانی داهێنەرانە و ڕاستی کەسییە.

ئەو هاوسەنگییە ڕێگە بە بینەرێک دەدات پێبکەنێت و بگری و هاوار بکات، و بڵێت، ئاه، ئەوە ئەزموونی منە لەوێ سەرەوە لەسەر شاشەکە. وە وەک بینیمان، ئەوە ئامانجی کۆتایی ئێمەیە. ڕاستی کەسی وا دەکات کە ڕاستەقینە و ڕەسەن و باوەڕپێکراو بێت. بەڵام داهێنانی داهێنەرانە دەیکاتە گشتگیر و پەیوەندیدار و دەستڕاگەیشتن. و ئەوەش ئەوەیە کە بودای زێڕینمان پێدەبەخشێت. کەواتە لە کاتێکدا ڕەنگە سیناریۆکان درۆیان تێدابێت، بەڵام ئەو پریشکەی کە دروستی دەکات دەبێ ڕاستییەک بێت. ڕاستییەک دەربارەی تۆ، چیرۆکنووس. دەڵێن: ئەوەی دەزانیت بینووسە. وە ئەو ئامۆژگارییە بۆ خاڵی دەستپێکی باش زۆر گرنگە. بەڵام ئەوەی تۆ دەیزانیت تەنها ئەزموونەکانی خۆت نییە. ئەوە خولیا و بەرژەوەندییەکانی تۆیە. ترس و وەسوەسەکانت. ئەوەی خەونی پێوە دەبینیت. ئەوەی بەرپەرچت دەداتەوە یان دەتخوات. بەڵام لە سەرووی هەمووشیانەوە بیرۆکەکە دەبێت لەسەر شتێک دامەزرابێت کە تۆ بە قووڵی گرنگی پێدەدەیت. ئەگینا بۆچی کاتت بەفیڕۆ بدەیت؟ چیرۆکەکەت لەسەر شتێک بنیات بنێن کە تایبەتی بێت، ئەگەرنا هەرگیز وەبەرهێنانی پێویستت تێدا نابێت بۆ ئەوەی ئەو خوێن و ئارەقە و فرمێسک و کاتە تەرخان بکەیت کە پێویستە بۆ بینینی تا کۆتایی. هەر بۆیە ئەو پرسیارەی کە ڕووبەڕووی دەبیتەوە کاتێک یەکەمجار پێشمەرجی چیرۆکەکەت دادەڕێژیت، هەرگیز ئەوە نییە کە “ئەوان دەیانەوێت چی بخوێننەوە؟” بەڵام لەبری ئەوە، “پێویستە چی بڵێم؟” تاکە ڕێگە بۆ ئەوەی پێداگربیت لە  نووسینەوە و پەرەپێدان و بەرهەمهێناندا  بۆ چیرۆکێک بمێنیتەوە، تەنها ئەوەیە کە بۆ تۆ گرنگ بێت، بۆ ئەوەی لە ڕاستیدا پشکێکی کەسی تۆی تێدا هەبێت (لە سەروو ئەوەوە پێشبینی پارەیەکی زۆربکە). ئەوە ئەوا بنەڕەتیترین و جەوهەریترین کوالیتی پێشمەرجێکی فیلمی تۆکمەیە: ئەگەر سیناریۆیەک لە درۆ دروستکرابێت بۆ ئەوەی بگاتە ڕاستییە گشتیەکان، ئەوا بناغەکەی دەبێت ڕاستییەک بێت دەربارەی تۆ کە چێنراوە بۆ ناو چیرۆکێکی خەیاڵی، ڕێگەی پێبدات، لە ڕێگەی تۆوە ئەزموون، بۆ پەیوەستکردنی ئەزموونێکی گشتگیر. هێشتا پرسیارەکە هەروایە؛ چۆن بزانین ئەو بیرۆکەیە فیلمێکی باش دروست دەکات یان نا؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەوە پێویستە باس لەو سیفەتە جۆراوجۆرانە بکەین کە ئەرستۆ دەڵێت بۆ مرۆڤ زۆر گرنگن. کەواتە با ئەوە بکەین.

سەرچاوە کتێبی:

Classical Storytelling and Contemporary Screenwriting

Aristotle and the Modern Scriptwriter

Brian Price

First published 2018

by Routledge

2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN

and by Routledge

711 Third Avenue, New York, NY 10017

Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group, an Informa business

© 2018 Brian Price

نووسین: برایان پریس

وەرگێڕانی: هۆگر جەزا