زۆرجار لەلایەن پارتە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان وسەرکردە سیاسییەکانەوە، ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، باس لەیەکڕیزى لایەنە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان دەکرێت سەبارەت بەپرسە ناوخۆییەکانى هەرێم وئەو پرسانەى پەیوەندیدارن بەهەرێمەوە لەئاستى دەرەکیدا، بۆ نمونە: پەیوەندییەکانى هەرێم لەگەڵ حکومەتى ناوەند، پەیوەندییەکانمان لەگەڵ وڵاتانى ناوچەکە، یان وڵاتە زلهێزەکانى دوور لەئێمەوە لەڕووى جوگرافییەوە، بەڵام نزیک لەبوارى بەرژەوەندییە هاوبەشەکان.
گومان لەوەدا نییە، کە یەکڕیزى هێزەکانى هەرێم، ئاقارى سیاسی لەهەرێم بەرەو ئاسۆیەکى ڕوونتر دەبات، ئەمە بابەتێکە هەمووان لەسەرى ڕێککەوتوین، هەروەها ناتوانین بڵێین کە جیاوازى بۆچوونەکان لەناخۆى هەرێمدا، لەداهاتوودا، زیان بەم ئەزموونە دەگەیەنێت، چونکە جیاوازى بۆچوون وتێڕوانینە جیاوازەکان، بەڵگەیە لەسەر زیندوو بیرکردنەوەى نەتەوەیەک، کە دەیان ساڵە ڕووبەڕووى چەندین ئاستەنگى ناوخۆیی ودەرەکى بۆتەوە، هەر خودى نەبوونى ڕاى جیاواز سەبارەت بەپرسەکان، بەڵگەیە لەسەر دەسەڵاتێکى تۆتالیتاری داپڵۆسێنەر، ئەمەش تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ دروشمەکانى هەرێم، کەبەردەوام باس لەدیموکراسی وئازادى ڕادەربڕێن ومافەکانى مرۆڤ دەکات. بەڵام، ئەوەى لەهەرێمدا دەگوزەرێت، پێناچێت جیاوازى بۆچوون بێت، ئەوەى هەرێم گرفتارى بۆتەوە، بریتییە لەپەرتەوازەیی، ناتەبایی، خۆقوتارکردن، چنینەوەى دەستکەوت بەبێ بەشداریپێکردنى هاوڕێکانى خەبات.
ئەم بارودۆخەى هەرێم دیارە پاڵنەر وفاکتەرى بەهێزکردنى هەیە، هەندێک لەوانە پەیوەندییان بەخودى بیرکردنەوەى کوردەوە هەیە، پەیوەندییەکى ڕاستەوخۆیان بەکلتورێکەوە هەیە، کەتەواو بەرژەوەندیخوازە، لەهەمانکاتدا، بارودۆخى ناوخۆیی پارتە سیاسییەکان، بیرکردنەوە، هەوڵدان بۆ پارێزگاریکردن لەپێگە ناوخۆیی ودەرەکییەکانیان، دەچنە چوارچێوەى فاکتەر وپاڵنەرەکانەوە، بەڵام، هەندێکیان، تەواو بابەتین، بەواتاى ئەوەى کەلەلەدەسەڵاتى هێزە کوردییەکاندا نییە، کەهیچ گۆڕانکارییەکیان بەسەدا بهێنێت، بۆ نمونە، سزاکانى ولاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا بۆسەر کۆمارى ئیسلامى ئێران، کورد دەتوانیت لەو نیوەندەدا چ ڕۆڵێک بگێڕێت؟ تەنیا ئەوەندەى داخ نەبیت بەو ئاگرەى کە ناوچەکە دەگرێتەوە لەداهاتوودا، خۆى گەورەترین دەستکەوتە، بەلام، ناتوانێت خۆى لەو ئاگرەش بپارێزێت.
پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە، لەبەرامبەر ئەو کاریگەرییە دەرەکییانەدا کورد لەناو خۆیدا چى کردووە؟ ئەگەر وەک حکومەتى هەرێمى کوردستان – کەبەدأنیاییەوە لەکاتی ئێستادا تەنیا بەڕێوەبەرایەتى هەرێمى کوردستان هەیە وبابەتێک نییە بەناوى حکومەتەوە وەلەم وتارەدا ودواتر دێینەوە سەر سەلماندنى ئەو گریمانەیە – نەتوانین ڕووبەڕووى کاریگەرییە دەرەکییەکان ببینەوە، ئەوەش مایەى گلەیی کردن نەبێت، لەناوخۆى خۆماندا هەر ناتەبایی وناڕێکییەک، سەرچاوەى گلەیی وناڕەزایەتى دەبێت. لێرەدا چەند نمونەیەک دەهێنینەوە، کەبەڵگەن لەسەر ڕێکنەکەوتنى لایەنەکان – بەتایبەتى پارتى دیموکراتى کوردستان ویەکێتى نیشتمانى کوردستان – لەسەر پرسە چارەنوسسازەکانى هەرێم: پرسەکانى هەڵبژاردن ومیکانیزمى هەژمارکردنەوەى دەنگەکان، لەدواى ئەو پڕۆسەیە، سەرجەم لایەنە سیاسییەکانى هەرێم هاوڕا نەبوون لەسەر ئالییەتى بەڕێوەبردن وهەژمارکردنەوەى دەنگەکان، دۆخێکى زۆر هەستیار، ئەوەى کەلەهەرێم ڕوووى دا تەواو پرسەکانى دیکەى هەرێمى لەگەڵ ناوەندا بیربردەوە، لەکاتێکدا کەهەموان باش ئاگادارى ئەوە بوون کە کێشەى کورد لەعێراق، لەگەڵ ئەقلییەتى حکومەتى ناوەندایە، هەموان لەو جۆرە هەڵوێست ومامەڵە وڕەفتار وگوتار وبڕیارانە، زەرەر مەندبوون، پرسی کاندیدى سەرۆک کۆمارى نوێی عێراق، یەکێکى دیکەبوو لەو پرسانەى کەزیاتر کێشە ناوخۆییەکانى هەرێمى قوڵتر کردەوە، ئێستا پرسیارەکە لەوەدایە کەسەرۆک کۆمار نمایندەى یەکێتى نیشتمانى کوردستانە یان گەلى کوردستان؟ وەڵامى ئەم پرسیارە بە پرسیارێکى دیکە دەدرێتەوە، ئەوەش ئەوەیە، ئەگەر بەڕێز” فوئاد حسێن” ئێستا لەبرى بەڕێز” بەرهەم سالح” سەرۆک کۆمار بوایە، هەمان پرسیار دەکرا؟ ئەگەر بەهەمانشێوە وهەمان ڕێتمى کارکردن، هەمان پرسیار نەکرایە هۆکارەکەى چی دەبوو؟ ئەنجامەکى چى دەبوو؟ ئەى ئەگەر هەمان پرسیار بکرایە، کەواتە چ جیاوازییەک لەکاتى ئێستادا بەدى دەکرا؟ ئەوەشمان بیر نەچێت کەسەرۆکایەتى کۆمار، بەپێی ئیستحقاقى هەڵبژاردن، بۆ کورد تەرخان کراوە، بەواتایەکى دیکە مافی کوردە، هیچ نەبێت، ئەمەلەناوەند وجیهانى دەرەوە بەو شێوەیە، سەیر دەکرێت، ئەو جیهانەى کەلەچوارچێوەى فاکتەرە بابەتییەکانن وکورد هیچ ڕۆڵێکیان نییە لەدیاریکردنى ئاڕاستەکانیاندا، پاڵپشت بەو ڕایەى سەرەوە، بۆ ڕاست کردنەوەى ئەم بابەتە، دەکرێت بوترێت کە، سەرۆک کۆمار، سەرۆکى کۆمارى هەموو عێراقییەکانە، لەنێویاندا گەلى کورد، کەتا ئێستا بەشێکە لە عێراقی فیدراڵ، هەروەها بەشدارە لەپڕۆسەى سیاسی عێراقدا، ئەم پرسە هێندە هەستیار کراوە، کەڕۆڵ و پێگە وهەژمونى هەرێمى کوردستانى لەناو عێراق وناوچەکەدا، دوچارى جۆرێک لەپاشەکشەکردووە، کە”برا عەرەبەکان” بونە نێوەنگیر، لەکاتێکدا کەئێمە “کورد” فاکتەرى سەقامگیرى، مانەوە، بەهێزى عێراق بوین. لێرەوە دەمەوێت بێمەوە سەر ئەو بابەتەى کەپێشتر وروژاندم وتیایدا وتومە، هەرێم حکومەت نییە، بەڵکو حکومەت ئیدارەى هەرێمە، ئەم وتەیە هەرچەندە ئازار بەخشە، زۆریش بەئازارە، بەڵام حەقیقەتە. لەدواى شەڕى ناوخۆ، تائێستا هەرێمى کوردستان لەبارودۆخێکى ئیداریدا دەژى کە مۆرکى دوئیدارەیی – بەزەقی نەک بەشاراوەیی- پێوە دیارە، هەموو دەرک بەوە دەکەین کە هەموو حکومەتێک بۆ ئەوەى ناوی لێبنرێت حکومەت، پێویستى بەدوو کۆڵەکەى سەرەکى هەیە، کەبریتین لە: هێزى مەعنەوى، هێزى ماددى. هەردوو هێزەکە لەهەرێمى کوردستان دوولایەنە، تائێستا دوو هێزى پێشمەرگە، دوو هێزى ناوخۆ، دوو هێزى ئاسایش، لە کوردستاندا هەیە، ئەو تێکەڵبوونەوەى لەنێوان وەزارەتە خزمەتگوزارییەکانى دیکە هەنگاوى بۆ نراوە، تێکەڵبوونێکى واقعى نییە، تەنیا ڕوکەشە. تائێستا لەهەرێمى کوردستان، لەسەر ئاستى مەعنەوى، بیرکردنەوەى لایەنەسیاسییەکان بەدوو ئاڕاستەى جیاوازى: پان عێراقیزم، ئێندەر عێراقیزم، هەنگاو دەنێت، ئێمەوەک نەتەوەى کورد نەماتوانیوە ئەو ڕاستییە بەئاشکرا ڕابگەیەنین، زۆر دوور نییە، ڕیفراندۆم ودەرهاویشتەکانى وئەنجامەکەى وهەوڵەکانى هەرێم لەکاتى ئێستادا، ئەو بۆچونە پشتڕاست دەکەنەوە، ئێمە هەر لەکاتى ڕیفراندۆمدا، ئامادەیمان نەبوو، پارچە پەڕۆیەک – کەئاڵاى حکومەتى عێراقی بوو – لەسەر شاشەکان لابەرین، هەموشمان بینیمان لەدواى هەڵبژاردن هێزە سیاسییەکانى کوردستان – لەپێش هەمویانەوە پارتى دیموکراتى کوردستان و یەکێتى نیشتمانى کوردستان – چۆن ڕویان کردە بەغداد، بۆ دانوستانى پێکهێنانى حکومەتى نوێی عێراق، هەرچەندە لەسیاسەتدا، بەتایبەتى لەهەرێمى کوردستان وعێراق، بڕیارى کۆتایی پابەندە بەچەند توخمێکەوە، ئەمەش پاساوى سەردانەکان بوون، بەڵام نەبوونى هەماهەنگییەکى هاوبەش، بۆ پێک هێنانى حکومەتى عێراق، بەشدارى کورد لەو حکومەتەدا، خاڵى لاوازى لایەنەکانى هەرێم بوو، بەبەردوامى ئەو خاڵەش لاوازمان دەکات. ئەمە هەمووى ئەوە دەگەیەنێت کە ئێمە حکومەتێکى یەکگرتومان نییە، داننان بەوڕاستییە باشرە لەپەردەپۆش کردنى، هیچ نەبێت، دەتوانین لەداهاتوودا، بەدواى هۆکارەکاندا بگەڕێین، بۆ چارەسەر کردنى.
یەکێکى دیکە لەو گرفتانەى کەلەداهاتوودا ڕووبەڕووى هەرێم دەبێتەوە، پێکهێنانى حکومەتى داهاتووى هەرێمى کوردستانە – لێرەدا بەحکومەت ناوى دەبەم بەئومێدى ئەوەى کە بەرەو حوکمەتدارى ئیدارەى هەرێم گەشە بکات – دەرئەنجامەکانى هەڵبژاردن دەرى دەخات کە پارتى دیموکراتى کوردستان، براوەى یەکەمە، بەپێى کورسییەکانى کەبەدەستى هێناوە، بەهەموو پێوەرێک، دەتوانێت حکومەتێکى زۆرینە پێک بهێنێت – ئەمە لەڕووى شەکلییەوە -، بەلام، لەڕووى بابەتییەوە، حکومەتێکى لەوشێوەیە، ئاستەنگەکانى بەردەمى هێندە زۆرن، زۆر ئەستەمە سەر بگرێت، چونکە، بارودۆخى سیاسی وسەربازى وئابورى، هەرێمى کوردستان، عێراق، ناوچەکە، جۆرە حکومەتێکى لەشێوەیەى پەسەند نییە. هەرێمى کوردستان، لەساڵى ١٩٩٢ یەکەم هەڵبژاردنى ئەنجام دا، حکومەتێکى پەنجا بەپەنجا لەنێوان دوو هێزى سەرەکى دامەزرا، بەڵام زۆرى نەخایاند، چەندین شەڕ لەنێوان هێزەکانى دیکە لەهەرێم دروست بوو، بزوتنەوەى ئیسلامى، حیزبی سۆسیالیست، پارتى یەکێتى، ئەمە ئەو ڕاستیە دەردەخات کە پارتە سیاسییەکانى هەرێم بۆ ئەوە دروست نەبوون کەلەدەرەوەى حکومەتدا بن، سیاسەت بۆ گرتنەدەستى دەسەڵات ئەنجام دەدەن، چمکێکى دەسەڵات، گرنگ نییە، بچوک بێت یان گەورە. ئێستاش ئەم کلتورە تێنەپەڕیوە، بزوتنەوەى گۆڕان کەگەورەترین وکاریگەرترین هێزى ئۆپۆزسیۆن بوو لەهەرێم لەسەردەمى ڕەوانشاد “نەوشیروان موستەفا“، ئێستا پێشبڕکێی چونە ناو دەسەڵاتێتى، پێگەو تواناى خۆى دەخاتە بوارى دانوستان بۆ چونە ناو جومگە هەستیارەکانى حوکمڕانى لەهەرێمى کوردستان، ئەو هێزانەى دیکە کەناوى ئۆپۆزسیۆن لەخۆیان دەنێن، چالاکییان چڕ بۆتەوە لە زۆنى سەوز، ئەوان ئۆپۆزسیۆنى زۆنى سەوزن، نەوەکو لەسەر ئاستى هەموو هەرێمى کوردستان، کەواتە پێویستە بەچەمک وئەرک وکارى ئۆپۆزسیۆندا بچینەوە، فەرهەنگى ئۆپۆزسیۆن، تەنها دەرخستنى کەموکوڕییەکان نییە، ئەوان پێویستە حکومەتى سێبەر بن، بەواتاى ئەوەى کەجێگرەوەى گونجاو دەستنیشان بکەن بۆ کەموکوڕییەکان، لەڕووى سەربازییەوە، گومان لەوەدا نییە کەهێزى چەکدار لەهەرێمى کوردستان هێزێکى حیزبییە، ئەمە لەعێراقیشدا هەر وایە، بەڵکو تەواوى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، هێزە سەربازییەکانیان بەسیاسی کراون، ئەرکى نیشتمانیان نییە. لە ناوچەکە، سیاسەت وا دەگوزەرێت کەهەموان تیایدا بەشدارن، دوور ونزیکى لایەنەکان لەیەکەوە پەیوەندى بەبەرژەوەندییەکانەوە هەیە، بۆیە هەموو هێزەکانى هەرێم لەهەوڵى بەردەوامدان بۆ ئەوەى هێزەکانى ناوچەکە بە عێراق و ئێران وتورکیا لەسەر ئلڕاستەى سیاسەتى خۆیان کۆبکەنەوە، ڕاگرتنى هاوسەنگى نێوان هەموو توخمەکان کارەکانى سەختتر کردووە، بۆیە، هەر تێکچونى هاوسەنگییەک زیان بە هێزەکانى هەرێم دەگەیەنێت.
ماوەتەوە بڵێین، کە دەربڕینى هەماهەنگى لەناو جیهانى سیاسەتى ئەم ناوچەیە، پەیوەندى بە پرنسیپ وبنەما فکرییەکانەوە نەماوە، چەپ وڕاست، ئیسلامى وعەلمانى، میانڕەو وتوندڕەو، هەمویان لەسەر مێزى گفتوگۆ کۆدەبنەوە، بۆ بەدەست هێنانى دەستکەوتى زیاتر، ناکرێت لەم بارودۆخەدا، کورد هێندە ساویلکانە بیر بکاتەوە، کەبەتەنیا، یان بەهێزێک دەتوانێت هاوسەنگییەکان ڕابگرێت، ئەوان پارچە چارچە قوتمان دەدەن، هەمومان پێکەوە، کارەکانیان لەسەر سەخت دەکەین.
