تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بوونەتە تەوەرێکی سەرەکی لە ژیانی کۆمەڵگا هاوچەرخەکاندا و، کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئاسایشی تاک هەیە، کە کۆڵەکەیەکی بنەڕەتی بۆ سەقامگیری و پێکەوەژیانی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکان پێکدەهێنێت. لەم وتارەدا هەوەڵ دەدەین بە تیشکخستنە سەر لایەنە باش و خراپەکانی و چۆنییه‌تی بەکارهێنانی ئەم ئامرازانە بۆ بەهێزکردنی ئاسایش لەسەر هەردوو ئاستی تاک و کۆمەڵگەدا بکۆڵینەوە بە ئامانجیڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە ئاسایشییەکان لە فەزای دیجیتاڵیدا کە دەبن بە هەڕەشەیەکی جیددی بۆسەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی. ئەگەر بمانەوێ پێناسەیەکی ووردی سۆشیال میدیا بکەین، دەکرێت بڵێین:- سۆشیال میدیا پلاتفۆرمێکی دیجیتاڵییە کە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات زانیاری، بیرۆکە و ناوەڕۆک بە خێرایی و ئاسان ئاڵوگۆڕ بکەن و بڵاوبوونەوەی لە دوو دەیەی ڕابردوودا زۆر زیادیکردووە،بەتایبەتی لە نێو توێژی گەنجاندا. بەهۆی ئەم بڵاوبوونەوەیە، ئەم پلاتفۆرمانە بوونەتە هێزێک کە تەواوی کۆمەڵگا دەجوڵێنێت و کاریگەری ئاسایشی هەمەلایەنەی هەیە. لە ئاستێکی ئەرێنی، ئەم پلاتفۆرمانە ڕێگە بە بەرزکردنەوەی هۆشیاری کۆمەڵایەتی تاک و، خێراکردنی گواستنەوەی هەواڵ و زانیاری ئاسایشی گرنگ دەدەن و بەشداری هاووڵاتیان لە چاودێریکردنی ئاسایشی کۆمەڵگادا چالاک دەکەن.
هەروەها تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان توانیویانە وەک پردێک بۆ کارلێک لەنێوان دەسەڵاتدارانی ئاسایش و کۆمەڵگەی مەدەنی خزمەت بکەن، کە تیایدا هۆشداری ئەمنی بڵاو دەکرێتەوە و زانیاری لە خەڵکەوە وەردەگیرێت سەبارەت بە چالاکی گوماناوی یان ئەگەری تاوان. ئەم کارلێکردنە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی خێرایی وەڵامدانەوەی ئاسایش و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگا لە مەترسییە دیاریکراوەکان بۆ سەر ئاسایش و سەقامگیری. بۆ نموونە، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانرێت بۆ ڕاپۆرتکردنی چالاکییە تیرۆریستییەکان یان تاوانەکانی ئەلیکترۆنی بەکار بهێنرێن، ئەمەش ئاسانکاری بۆ بەدواداچوون و دەستێوەردان دەکات. هەروەها تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان یارمەتیدەر بوون بۆ بەرزکردنەوەی هۆشیاری سەبارەت بە مەترسیەکانی ئاسایشی ئینتەرنێت و تاوانە ئەلیکترۆنیەکان، چونکە دەکرێت هەڵمەتی هۆشیاری بۆ خەڵک جێبەجێ بکرێت بۆ دوورکەوتنەوە لە کەوتنە داوی هاککردنی ئەلیکترۆنی یان ئەتککردن و ساختەکاری. توێژینەوەکان ئاماژەیان بە گرنگی پەرەپێدانی هۆشیاری دیجیتاڵی بەکارهێنەران کردووە وەک هەنگاوێکی پێویست بۆ پاراستنی ئاسایشی کۆمەڵایەتی تاک لە سەردەمی دیجیتاڵیزەکردندا.
بەڵام ناکرێت کاریگەری نەرێنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی پشتگوێ بخرێت، چونکە تەحەدایەکی جدییە و پێویستە بە وریاییەوە چارەسەر بکرێت. گرووپە تیرۆریستییەکان و ڕێکخراوە تووندڕەوەکان لە ڕێگەی ئەم پلاتفۆرمانە بیرۆکەی تووندڕەو پڕوپاگەندەی تیرۆریستی بڵاودەکەنەوە و گەنجان ڕادەکێشن، کە هەڕەشە لە یەکپارچەیی پێکهاتەی کۆمەڵایەتی دەکات و کاریگەری لەسەر ئاسایشی ڕۆشنبیری تاک و کۆمەڵگا هەیە. ئەم ئامرازانە هەروەها بۆ بڵاوکردنەوەی درۆ و پڕوپاگەندە بەکاردەهێنرێن کە ناکۆکی مەزهەبی و نەژادی زیاد دەکات و ئاسایشی کۆمەڵایەتی ناسەقامگیر دەکات و دووبەرەکی لەناو کۆمەڵگادا دروست دەکات.
سەرەڕای ئەوەش، دیاردەی تاوانی ئەلیکترۆنی وەک ئەتککردن و ناوزڕاندن و هەڕەشە لە ڕێگەی ئەم ماڵپەڕانەوە سەریهەڵداوە کە هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە بۆ سەر ئاسایشی کەسی و کۆمەڵایەتی. ئەم پلاتفۆرمانە لە پلاندانانی ڕێکخراوە تاوانکاری و تیرۆریستییەکاندا قۆستونەتەوە و تەحەدایەکی گەورەیان بۆ دەزگا ئەمنییەکان دروستکردووە کە هەوڵ دەدەن چاودێری و جێبەجێکردنی ئەم چالاکیانە لە ژینگەیەکی دیجیتاڵی ئاڵۆزدا بکەن. هەروەها بڵاوکردنەوەی زانیارییە کەسییە هەستیارەکان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا تاکەکان دەخاتە بەردەم مەترسی چەوساندنەوە، هاککردن و دەستکاریکردن، ئەمەش لە کاریگەری لەسەر ئاسایشی کەسی و کۆمەڵایەتیدا ڕەنگدەداتەوە. بۆیە پێویست بە یاسا و یاسا هەیە بۆ بەڕێوەبردنی بەکارهێنانی ئەم ئامرازانە، ڕێکخستنی ئەو ناوەڕۆکەی کە ڕێگە پێدراوە بڵاوبکرێتەوە و، چارەسەرکردنی تاوانە دیجیتاڵییەکان کە هەڕەشە لە ئاسایشی کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی دەکەن. لەلایەکی ترەوە، پێویستییەکی بەپەلە هەیە بۆ چالاککردنی ڕۆڵی کۆمەڵگەی مەدەنی لە برەودان بە ئاسایشی کۆمەڵایەتی لە ڕێگەی پلاتفۆرمەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە. بەکارهێنەران دەتوانن هاوبەشی چالاک بن لە چاودێریکردنی ناوەڕۆک و ڕاپۆرتکردنی چالاکی گومانلێکرا و، کە کاریگەری هەوڵەکانی دەزگا ئەمنییەکان بەهێز دەکات. ئەمەش پێویستی بە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری دیجیتاڵی و پەروەردە هەیە سەبارەت بە چۆنییه‌تی مامەڵەکردن و بڵاوکردنەوەی زانیاری.
لە ڕوانگەی یاساییەوە،، پەرەپێدانی چوارچێوەی یاسایی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تاوانی ئەلیکترۆنی و پڕوپاگەندەی تیرۆریستی لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە زۆر گرنگە. ئەم ڕێوشوێنانە دەبێت هاوکاری نێودەوڵەتی نێوان دەوڵەتان، رێکخراوەکانی ئینتەرنێت و کۆمپانیاکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لەخۆ بگرێت، بۆ ئاڵوگۆڕکردنی زانیاری و هەماهەنگی لە ڕووبەڕووبوونەوەی زیادبوونی ئاستەنگەکانی ئاسایشی سایبەر. کە بۆ دواجار ئاسایشی تاک دەخاتە ژێر هەڕەشەو مەترسی. لەسەر ئاستی ئاسایشی تاکەکەسی، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینن لە بابەتی تایبەتمەندی تاکەکەس، چونکە تایبەتمەندی بەکارهێنەران ڕووبەڕووی تەحەدایەکی گەورە دەبێتەوە لەم بۆشاییە دیجیتاڵییە کراوەیەدا. پاراستنی تایبەتمەندی پێویستی بە تاکەکان هەیە کە بتوانن کۆنتڕۆڵی ئەو زانیاریە کەسیانە بکەن کە هاوبەشی دەکەن، چۆن بەکاردەهێنرێن و کێ دەتوانێت دەستیان پێی بگات، بەتایبەتی لەگەڵ ئەو بڕە زۆرەی داتای ئەم پلاتفۆرمانە کۆی دەکەنەوە و بەکاری دەهێنن. یەکێک لە مەترسیدارترین ئاستەنگەکان دزەکردن و دزینی ئەلیکترۆنیە، چونکە فێڵبازان و هاککەرەکان دەتوانن ئەو زانییاریە کەسیانە بقۆزنەوە کە بەکارهێنەران بڵاوی دەکەنەوە بۆ بەدەستهێنانی زانیاری هەستیار وەک نهێنی وشە یان ژمارەی بانک. هەروەها هەندێکجار پەیوەندی هانی کارلێک لەگەڵ کەسانی بێگانە دەدات، کە ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوەی هێرشی ڕاوکردن زیاد دەکات بە مەبەستی دزین یان دزینی داتای بەکارهێنەران.
بۆ پاراستنی تایبەتمەندی تاکەکان لەم ڕێگەیانەدا، بەکارهێنەران دەبێت کۆمەڵێک پاراستن بگرنەبەر وەک هاوبەش نەکردنی داتای ناسنامەی ڕاستەوخۆ وەک ژمارەی ئاسایشی کۆمەڵایەتی یان داتای هەژماری بانکی و، سنووردارکردنی ژمارەی شوێنکەوتووان یان ئەو کەسانەی کە ڕێگەیان پێدراوە پۆستەکان ببینن. هەروەها زۆر پێشنیار دەکرێت نهێنوشەی بەهێز بەکار بهێنرێت، سەلماندنی دوو فاکتەر چالاک بکەیت بۆ باشترکردنی ئاسایشی ئەژمێر و، پێداچوونەوە و سازاندنی ڕێکبەندەکانی تایبەتمەندی هەر پلاتفۆرمێک بۆ دڵنیابوون لەوەی زانیاری کەسیی بۆ کەسانی نەخوازراو دیار نییە. لە ڕووی پاراستنی دامەزراوەیی و یاسایی، دامەزراوەکانی ئاسایشی ئینتەرنێتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە دانانی یاسا و ستانداردەکانی بەڕێوەبردنی بەکارهێنانی داتای بەکارهێنەران لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، چاودێریکردنی کۆکردنەوەی داتا و پاراستنیان لە دزەکردن یان بەکارهێنانی نایاسایی. چاوەڕوان دەکرێت ئەم دەزگایانە یاسای تووند جێبەجێ بکەن کە داوا لە کۆمپانیاکان دەکات بەکارهێنەران ئاگادار بکەنەوە لە چۆنییه‌تی بەکارهێنانی داتاکانیان و پاشان لە دژی هەر پێشێلکارییەک بیپارێزن. هەروەها شایانی باسە هەندێک بەکارهێنەر لەوانەیە خۆبەخشانە زانیارییەکانیان وەک بەشێک لە چالاکییەکانیان لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئاشکرا بکەن، بەڵام ئەم بەشداریکردنە دەبێت بەتەواوی ئاگادار بێت و بەتەواوی ئاگاداری مەترسییە ئەگەرییەکان بێت، ئەمەش گرنگی بەرزکردنەوەی ئاستی کولتووری دیجیتاڵی و هۆشیاری لەنێو بەکارهێنەراندا دەردەخات بۆ کەمکردنەوەی پێشێلکردنی تایبەتمەندی.
بە شێوەیەکی گشتی، تایبەتمەندی تاک و کۆمەڵگە، لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەرپرسیارێتییەکی هاوبەشە لەنێوان بەکارهێنەران، حکومەت، کارپێکەرانی ماڵپەڕ و رێکخەرەکان و پێویستی بە هەوڵێکی هاوبەش هەیە لە نێوان گرتنەبەری ڕەفتاری دیجیتاڵی پارێزرا و، جێبەجێکردنی سیاسەتی تووندوتیژی پاراستنی داتا و، ئاگاداری تەواوی مەترسیەکانی دەوروبەر بۆ کەمکردنەوەی هەڕەشەکان کە لەوانەیە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر تایبەتمەندی کەسێتی هەبێت لەبەر ڕۆشنایی ئەمانەی سەرەوە، ڕوونە کە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان شمشێرێکی دوو دەمە کە ئەگەر بە باشی بەڕێوە ببرێت دەتوانرێت بۆ بەهێزکردنی ئاسایشی تاک و کۆمەڵگەدا بەکار بهێنرێت، یان ئەگەر کۆنتڕۆڵ نەکرێت، ببێتە سەرچاوەی هەڕەشەی جددی. بەڕێوەبردنی ئەم بوارە پێویستی بە ستراتیجی گشتگیر هەیە کە هۆشیاری، یاسادانان، هاوکاری نێودەوڵەتی و پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای ئاسایش بۆ چاودێریکردنی ناوەڕۆک بەبێ زیان گەیاندن بە ئازادی ڕادەربڕینی تاکەکان.
لە کۆتاییدا، ڕۆڵی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە ئاسایشی کۆمەڵایەتی کە، گرێدراوی ئاسایشی تاکە کەسییە، دەبێت زیاتر لە ئامرازێکی پەیوەندی سادە لێی بڕوانین، بۆ ئەوەی ببێتە توخمێکی سەرەکی لە شێوەی ئاسایشی ڕۆشنبیری، کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی. هەرەوەها لەسەر ئاستی تاک، هەوڵی بەرزکردنەوەی ڕۆڵی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە ئاسایشی تاک و، هۆشیاری و زانیاری لەسەر هەڕەشە ئەمنییەکان و دابینکردنی کەناڵەکانی پەیوەندی خێرا بدرێت، بە هەماهەنگی لەگەڵ دەزگا ئەمنییەکان، ئەمەش پێویستی بە وریایی و تووندوتۆڵی لە پاراستنی زانیارییە کەسییەکان هەیە بۆ کەمکردنەوەی مەترسی تاوانی ئەلیکترۆنی و ئەو مەترسییانەی کە لەگەڵ بەکارهێنانی ناژیرانەی ئەو ئامرازانە دێن و، ە چۆنییه‌تیبەڕێوەبردنی ئەم ئامرازانە، تاوەکو بتوانرێت دەستکەوتی بەرچاو لە بواری ئاسایشی کۆمەڵایەتیدا بەدەست بهێنرێت، یان مەترسی لەسەر سەقامگیری و خۆشگوزەرانی کۆمەڵگاکان بپارێزرێت. بۆیە پێویستە هەم تاکەکان هۆشیاربن، هەمدیسان کۆمەڵگا و حکومەتەکان ڕێبازێکی یەکگرتوو بگرنەبەر کە ئازادی ڕادەربڕین و پاراستنی ئاسایش هاوسەنگ بکات، هاوکات کار بۆ نوێکردنەوەی یاساکان و بەرزکردنەوەی هۆشیاری دیجیتاڵی لەنێو بەکارهێنەران بکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی سەردەمی دیجیتاڵ.
