سینەما فۆرمێکی هونەرییە کە توخمە جۆراوجۆرەکانی وەک چیرۆکگێڕان، نواندن، سینەماتۆگرافی، دیزاینی دەنگ و کاریگەرییە بینراوەکان تێکەڵ دەکات بۆ ئەوەی ئەزموونێکی بینراوی ناوازە بۆ بینەر دروست بکات. جوانیناسی، لە سینەمادا ئاماژەیە بۆ ئەو هەڵبژاردنە هونەریانەی کە سینەماکاران لە ڕووی توخمە بینراو و بیستراوەکانەوە ئەنجامی دەدەن بۆ دروستکردنی کاریگەرییەکی دیاریکراوی سۆزداری لەسەر بینەر. لەم ڕاپۆرتەدا لایەنە جیاوازەکانی جوانیناسی لە سینەمادا دەکۆڵینەوە، چۆن کاریگەری لەسەر بینەر و پەرەسەندنی جوانیناسی لە سینەمادا هەیە.
“پەرەسەندنی جوانیناسی و توخمەکانی لە سینەمادا”
جوانیناسی لە سینەمادا بەدرێژایی ساڵان لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و گۆڕانی نۆرمەکانی کولتووری و کۆمەڵایەتی پەرەی سەندووە. فیلمە بێدەنگەکانی سەرەتایی هەڵبژاردەی جوانکاری سنوورداریان هەبوو، بە گرنگیدان بە چیرۆکگێڕانی بنەڕەتی و کاریگەرییە بینراوەکان. بەڵام لەگەڵ هاتنی دەنگ لە ساڵانی بیستەکاندا، سینەماکاران توانیان دیزاینی دەنگ بەکاربهێنن بۆ بەرزکردنەوەی کاریگەرییە سۆزدارییەکانی فیلمەکە، لە ساڵانی چلەکان و پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا فیلمەکانی هۆلیوود بە شێوازێکی تایبەتی بینراو تایبەتمەند بوون کە بە فیلمی نۆئار ناسراوە. فیلمەکانی فیلم نۆئار بە ڕووناکی تاریک و سێبەر و چوارچێوەی ئاڵۆز و بەکارهێنانی سێبەر و سیلۆیەت تایبەتمەند بوون، ئەم شێوازە بینراوە بۆ دروستکردنی هەستکردن بە گرژی و جێگیربوون لە فیلمەکەدا بەکارهاتووە. ئەمانەش لە ژێر کاریگەری توخمە جۆراوجۆرەکانی وەک ڕووناکی، چوارچێوە، پێکهاتە، ڕەنگ، جوڵەی کامێرا، مۆنتاژ، دیزاینی دەنگدا بوون.
- ڕووناکی؛ ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە دانانی تۆن و باری دەروونی کارەکتەر لە فیلمێکدا. دیمەنێکی ڕووناکی باش دەتوانێت هەست و سۆز بوورووژێنێت و کەشێکی تایبەت دروست بکات کەئاستی چیرۆک بەرز بکاتەوە.
- چوارچێوەدان و پێکهاتە؛ یارمەتیدەرە بۆ دروستکردنی هەستی هاوسەنگی و هاوسەنگی لە توخمە بینراوەکانی فیلمەکەدا. هەروەها
- بەکارهێنانی جۆرە جیاوازەکانی قەبارەی وێنە؛ وەکو وێنەی نزیک، وێنەی مامناوەند و وێنەی فراوان، دەتوانێت کاریگەری لەسەر تێڕوانینی بینەر هەبێت بۆ دیمەنەکە.
- ڕەنگ؛ توخمێکی تری گرنگی جوانیناسییە لە سینەمادا. دەتوانرێت بۆ دروستکردنی مەزاجێکی دیاریکراو، وروژاندنی هەستەکان، یان هێماکردنی تەوەری تایبەت بەکاربهێنرێت. بۆ نموونە بەکارهێنانی ڕەنگی گەرمی وەک سوور و پرتەقاڵی و زەرد دەتوانێت هەستی گەرمی و ئینتیما دروست بکات، لە کاتێکدا ڕەنگە فێنکەکانی وەک شین و سەوز هەست بە ئارامی و دابڕان ورووژێنێت.
- جوڵەی کامێرا؛ توخمێکی تری گرنگی جوانیناسییە لە سینەمادا. بەکارهێنانی جۆرە جیاوازەکانی جوڵەی کامێرا، وەکو وێنەی شوێنپێهەڵگرتن، وێنەی دۆلی و وێنەی کرین، دەتوانێت هەستکردن بە جوڵە و قووڵی لە دیمەنەکەدا دروست بکات. هەروەها مۆنتاژ ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە جوانیناسی لە سینەمادا. خێرایی و ڕیتمی مۆنتاژەکە دەتوانێت کاریگەری لەسەر وەڵامی سۆزداری بینەر بۆ فیلمەکە هەبێت.
- دیزاینی دەنگ؛ توخمێکی جەوهەری جوانیناسییە لە سینەمادا. بەکارهێنانی جۆرە جیاوازەکانی دەنگ وەک مۆسیقا و دیالۆگ و کاریگەری دەنگی دەتوانێت کاریگەرییەکی سۆزداری تایبەت لەسەر بینەر دروست بکات. بۆ نموونە بەکارهێنانی بێدەنگی یان دەنگی دەوروبەر دەتوانێت هەستکردن بە گرژی و جێگیربوون لە دیمەنێکدا دروست بکات.
کاریگەرییە بینراوەکان توخمێکی دیکەی بەرچاوی جوانیناسییە لە سینەمادا. دەتوانرێت بۆ دروستکردنی هەستی واقیعی یان بەرزکردنەوەی سەرنجڕاکێشیی بینراوی فیلمەکە بەکاربهێنرێت. هەروەها دەتوانرێت کاریگەرییە بینراوەکان بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی شێوازێکی بینراوی دیاریکراو، وەک بەکارهێنانی ئەنیمەیشنی دەستکێشراو لە ئەنیمەیشنی تەقلیدیدا.
“جوانیناسی لە شەپۆلی نوێی فەرەنسی”
لە ساڵانی شەست و حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا سینەمای فەرەنسی لە ڕووی جوانکارییەوە گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. ئەم قۆناغە بە شەپۆلی نوێی فەرەنسی یان نۆڤێل ڤاگ ناسراوە. شەپۆلی نوێی فەرەنسی بە ڕەتکردنەوەی فیلمسازیی تەقلیدی لەسەر شێوازی هۆلیوود و گرنگیدان بە جوانیناسی و تەکنیکەکانی چیرۆکگێڕانی داهێنەرانە تایبەتمەند بوو. دەرهێنەرانی شەپۆلی نوێی فەرەنسی، وەک ژان لوک گۆدار، فرانسوا تروفا و ئاگنێس ڤارد، جەختیان لەسەر بەکارهێنانی کامێرای دەستی و بڕینی بازدان ( جەم کەت ) و چیرۆکگێڕانی ناهێڵی و ڕووناکی سروشتی کردەوە. ئەوان بە جیابوونەوە لە پێکهاتە گێڕانەوە تەقلیدییەکانی سینەمای سەرەکی، هەوڵیان دەدا هەستێکی واقیعبینی و خۆبەخۆبوون لە فیلمەکانیاندا دروست بکەن. یەکێک لە بەشدارییە هەرە بەرچاوەکانی شەپۆلی نوێی فەرەنسی بۆ جوانیناسی لە سینەمادا چەمکی نووسەر بوو. تیۆری نووسەر پێی وایە کە دەرهێنەر هێزی داهێنەری سەرەکییە لە پشت فیلمێکەوە، و دیدگا و شێوازی هونەری تاکەکەسی ئەوان دەبێ لە فیلمەکەدا ڕەنگ بداتەوە. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە جەختکردنەوەیەکی نوێ لەسەر شێوازی کەسیی دەرهێنەر و دەربڕینی هونەری لە سینەمادا، هەروەها گرنگیدانێکی نوێ بۆ لایەنە تەکنیکییەکانی فیلمسازی.
هەروەها شەپۆلی نوێی فەرەنسی کاریگەری لەسەر دیزاینی دەنگی لە سینەمادا هەبوو. بەکارهێنانی دەنگی سروشتی و دەنگی شوێن زیاتر باو بوو و مۆسیقاش بە کەمی بەکارهێنرا. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە جەختکردنەوەیەکی نوێ لەسەر دەنگی دەوروبەری ژینگەکە بکرێتەوە، ئەمەش یارمەتیدەر بوو بۆ دروستکردنی هەستێکی واقیعی لە فیلمەکەدا. لە ڕووی شێوازی بینراوەوە، دەرهێنەرانی شەپۆلی نوێی فەرەنسی زۆرجار ستۆکی فیلمی ڕەش و سپییان بەکاردەهێنا، ئەمەش یارمەتیدەر بوو بۆ دروستکردنی هەستێکی نۆستالژیا و ڕۆمانسیزم. هەروەها جەختیان لەسەر بەکارهێنانی وێنەی نزیک و وێنەی مامناوەند کردەوە، ئەمەش ڕێگەی بە گرنگیدانێکی زیاتر بە نمایشی ئەکتەرەکان و دەربڕینی دەموچاویان دا. بە گشتی شەپۆلی نوێی فەرەنسی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر جوانکاری لە سینەمادا هەبوو، کاریگەری لەسەر سینەماکارانی جیهان هەبوو بۆ تاقیکردنەوەی تەکنیک و شێوازی نوێ. گرنگیدان بە دید و شێوازی کەسیی دەرهێنەر و بەکارهێنانی تەکنیکە سروشتییەکان، بەردەوامە لە لایەنێکی جەوهەری سینەمای مۆدێرن.
“جوانیناسی لە سەردەمی سینەمای ئەڵمانیدا”
ئێکسپرێشنیزم لە فیلمدا بزووتنەوەیەکی سینەمایی پێشکەوتووە کە سەرنجی لەسەر نوێنەرایەتیکردنی ئەزموونە سۆزدارییە چڕەکانە نەک واقیعی فیزیکیی وشەیی. ئەم شێوازە لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە سەرچاوەی گرتووە و بەهۆی دیمەنە زیادەڕەوی و گۆشە دراماتیکییەکانی و پرۆپەکانی شێواوییەوە جیا دەکرێتەوە کە بۆ وروژاندنی هەستێکی نائارامی و بەرزبوونەوەی هەستەکان داڕێژراون. بە پلەی یەکەم لە ئەوروپای دوای جەنگی جیهانی یەکەمدا سەریهەڵدا، ئیکسپرێشنیزم لە فیلمدا وەڵامی گێژاوی کۆمەڵایەتی-سیاسی ئاڵۆزی ئەو سەردەمەی دایەوە، ئەمەش وایکرد سینەماکاران بتوانن بەدواداچوون بۆ بابەتگەلێکی دەروونی قووڵی وەک نامۆبوون، دڵەڕاوکێ و شێتی بکەن. بۆ سینەماکاران ئەم ڕێبازە شێوازێکی خەیاڵی دەربڕینی بینراوی پێشکەش دەکرد کە لە ڕیالیزمی ئاسایی جیابووەوە. لەبری وێناکردنی ڕاستەوخۆ، توخمە ڕەمزییەکانیان بەکارهێنا بۆ ئەوەی ئەزموونە سوبژێکتیڤەکان بخەنە پێشەوە. هەست و سۆزە ئاڵۆزەکان لە ڕێگەی ڕووناکی داهێنەرانە و دیدگای نائاسایی کامێرا و ڕێکخستنە سوریالییەکان کە بە مەبەست بینەر نائارام دەکەن، بوونە بەرجەستە. ئەنجامەکەی ستایلێکی بێ هەڵەیە کە هێشتا دەنگدانەوەی لەگەڵ بینەراندا هەیە، بانگهێشتت دەکات بۆ ئەوەی پەیوەندییەکی قووڵت لەگەڵ ئەو گەشتە سۆزداریانەدا هەبێت کە لەسەر شاشە دەکرێتەوە.
“نیشانە بینراو و سۆزدارییەکانی فیلمی دەربڕینخوازانە”
سینەمای ئێکسپرێشنیستی لە ڕێگەی بەکارهێنانی بێهاوتای شێواندنی بینراو و چیرۆکگێڕانی سۆزدارییەوە دیارە. زۆرجار سەرنجی تەلارسازی شێواو و هێڵە زەقەکان و وێنەی کامێرای دەرەوەی کیلتەر دەدەیت کە ڕەنگدانەوەی مێشکی کێشەدار و کێشەی کارەکتەرەکانە. ڕووناکی و سێبەر ڕۆڵێکی فەرماندەیی دەگێڕن، چونکە دەرهێنەران بە بەکارهێنانی کۆنتراستی چڕ، جێگەی سەرنج و دراما دروست دەکەن. ئەم تەکنیکە زیادەڕەوییانە هانت دەدەن هەست بەو ململانێ دەروونییانە بکەیت، نەک تەنها چاودێری بکەیت، کە هەر کارەکتەرێک ڕووبەڕووی دەبێتەوە زۆرجار دیمەنەکان سوریال و هێمادار دەردەکەون، خەون و کابوسەکان تێکەڵ بە گێڕانەوەی بینراو دەکەن. جیهانی فیزیکی بە گێژاوی ناوەوە کاڵ دەبێتەوە، وا دەکات پرسیار بکەیت کە واقیع لە کوێ کۆتایی دێت و خەیاڵ لە کوێوە دەست پێدەکات. ئەم شێوازە داهێنەرە بە بەکارهێنانی وێنە نەک وشە بابەتەکانی ترس و هیوا و ئارەزوو دەگەیەنێت. لەکاتی سەیرکردنی فیلمێکی ئیکسپرێشنیستیدا، دەچیتە ناو چیرۆکەکانەوە کە لە لێواری نێوان ئەوەی دەبینرێت و ئەوەی هەست پێدەکرێت دەژین.
هەندێک لە فیلمە بەناوبانگەکانی ئێکسپرێشنیستی بریتین لە “کابینەی دکتۆر کالیگاری” (١٩٢٠)، “نۆسفێراتو” (١٩٢٢)، و “میترۆپۆلیس” (١٩٢٧). ئەم فیلمانە بەردەوامن لە ئاهەنگگێڕان بەهۆی شێوازی بینراوی سەرنجڕاکێش و کاریگەرییان لەسەر سینەماکارانی دواتر. فیلمە نوێیەکانی سینەمای ئەڵمانی زۆرجار بەدواداچوونیان بۆ بابەتەکانی ناسنامە، نائارامی کۆمەڵایەتی و سیاسی و خەباتی کەسی دەکرد. لە ڕووی جوانکارییەوە ئەم فیلمانە زۆر جیاواز بوون، لە ڕیالیزمی زەق و زەقی فیلمی “عەلی: ترس ڕۆح دەخوات” (١٩٧٤)ی فاسبیندەرەوە تا وێنەسازی خەوناویی فیلمی “ئاگویر، تووڕەیی خودا” (١٩٧٢)ی هێرزۆگ. لایەنێکی گرنگی تری سینەمای ئەڵمانی نوێ بەکارهێنانی دیزاینی دەنگ بوو. زۆرجار دەرهێنەران دەنگی سروشتی و ژاوەژاوی دەوروبەریان بەکاردەهێنا بۆ دروستکردنی هەستکردن بە واقیعی و کەشوهەوا، لە هەمان کاتدا دیمەنە دەنگییە تاقیکارییەکان و نمرەی مۆسیقییان لەخۆدەگرت. بە گشتی سینەمای ئەڵمانی بەشدارییەکی بەرچاوی لە گەشەسەندنی جوانیناسی لە سینەمادا کردووە، لە بزووتنەوەی ئێکسپرێشنیستی سەرەتای سەدەی بیستەمەوە تا شێوازی ئەزموونی و کەسیی سینەمای ئەڵمانی نوێ. ئەم بەشدارییانە بەردەوامن لە کاریگەری لەسەر سینەماکاران لە سەرانسەری جیهان و لە قاڵبدانی زمانی بینراو و بیستراوی سینەمای مۆدێرن.
“جوانیناسیی سینەماتۆگرافەر لە سینەمادا”
ڕۆڵی سینەماتۆگرافەر لە سینەمادا لە داڕشتنی جوانکاری بینراوی فیلمێکدا زۆر گرنگە. ئەو سینەماکارە کە بە دەرهێنەری فۆتۆگرافی (DP) ناسراوە، لە نزیکەوە لەگەڵ دەرهێنەر کاردەکات بۆ دیاریکردنی شێوازی بینراو و تۆنی فیلمەکە. ئەمەش بریتییە لە بڕیاردان سەبارەت بە ڕووناکی و چوارچێوەدان و جوڵەی کامێرا و ڕەنگ. یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی سینەماکار بریتییە لە بەکارهێنانی ڕووناکی بۆ دروستکردنی مەزاج و کەشێکی دیاریکراو لە فیلمەکەدا. ئەمەش دەتوانێت بریتی بێت لە دەستکاریکردنی ڕووناکی سروشتی و بەکارهێنانی سەرچاوەی ڕووناکی دەستکرد و ڕێکخستنی پلەی گەرمی ڕەنگی ڕووناکی بۆ دروستکردنی دیمەنێکی دیاریکراو. دەتوانرێت تەکنیکە جیاوازەکانی ڕووناکی بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی کاریگەری جیاواز، وەک دروستکردنی سێبەر و کۆنتراست بۆ دروستکردنی هەستێکی دراما یان بەکارهێنانی ڕووناکی نەرم و بڵاوبووەوە بۆ دروستکردنی مەزاجێکی خەوناوی یان ڕۆمانسی. چوارچێوەدان و پێکهاتەی وێنەکان لایەنێکی گرنگی تری کارەکانی سینەماکارە. سینەماکار دەبێت باشترین گۆشەی کامێرا و چوارچێوە بۆ هەر وێنەیەک هەڵبژێرێت، بە لەبەرچاوگرتنی هۆکارەکانی وەک ناوەڕۆکی سۆزداری دیمەنەکە، پەیوەندی نێوان کارەکتەرەکان و هاوسەنگی بینراوی چوارچێوەکە. هەروەها سینەماکار دەبێت ڕێژەی ڕووبەر و پێکهاتەی چوارچێوەکە لەبەرچاو بگرێت، لەوانەش بەکارهێنانی فەزای نەرێنی، بۆ ئەوەی وێنەیەکی سەرنجڕاکێش و مانادار لە ڕووی بینراوەوە دروست بکات.
جوڵەی کامێرا لایەنێکی تری سەرەکی کارەکانی سینەماکارە. بەکارهێنانی جوڵەی کامێرا، وەکو وێنەی دۆلی، وێنەی کرین و وێنەی دەستی، دەتوانێت هەستکردن بە جوڵە و وزە و سۆز لە فیلمەکەدا دروست بکات. دەتوانرێت جۆرە جیاوازەکانی جوڵەی کامێرا بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی کاریگەری جیاواز، وەک بەکارهێنانی وێنەیەکی ئیستاتیک بۆ دروستکردنی هەستکردن بە سەقامگیری یان بەکارهێنانی وێنەگرتنی دەستی بۆ دروستکردنی هەستکردن بە ئاژاوەگێڕی. پلەبەندی ڕەنگەکان لایەنێکی دیکەی گرنگی کارەکانی سینەماکارە. پلەبەندی ڕەنگەکان بریتییە لە ڕێکخستنی ڕەنگ و کۆنتراستی وێنەکە بۆ دروستکردنی دیمەن و هەستێکی دیاریکراو. ڕەنگە سینەماکار هەڵبژێرێت کە پالێتێکی ڕەنگی دیاریکراو بەکاربهێنێت بۆ دروستکردنی مەزاجێک، وەک بەکارهێنانی ڕەنگی گەرم بۆ دروستکردنی هەستی نۆستالژیا یان بەکارهێنانی ڕەنگی فێنک بۆ دروستکردنی هەستی دابڕان. هەروەها لەوانەیە ڕەنگ بەکاربهێنن بۆ جیاوازیکردن لە نێوان شوێنە جیاوازەکان، کارەکتەرەکان، یان ماوەی کاتیی لەناو فیلمەکەدا. بە کورتی سینەماکار ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە داڕشتنی جوانکاریی بینراوی فیلمێکدا، لە نزیکەوە لەگەڵ دەرهێنەر کاردەکات بۆ بڕیاردان سەبارەت بە ڕووناکی، چوارچێوە، جوڵەی کامێرا، ڕەنگ و لایەنە تەکنیکییەکانی وێنەگرتن. کارەکانیان دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆر لەسەر کاریگەریی سۆزداری فیلمێک هەبێت و یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی شێوازێکی بینراوی ناوازە و لەبیرنەکراو.
