ئه‌و كه‌سانه‌ى كه له سیمیناره‌كانى مندا به‌شدارییان كردووه، ده‌زانن، له دواى پێشه‌كییه‌كى هاوبه‌ش له زۆربه‌ى سیمیناره‌كانمدا، هه‌میشه سێ وشه‌ى مه‌ترسیدار بیرى ئاماده‌بووان ده‌خه‌مه‌وه، ئه‌م سێ وشه‌یه بێ ئه‌وه‌ى ئاگامان لێیان بێت، زۆر جار له ژیانى ڕۆژانه‌ماندا به‌كاریان ده‌هێنین، ئه‌م سێ وشه‌یه زۆر ترسناكن، له فێربوون په‌كمان ده‌خه‌ن، ناهێڵن پێش بكه‌وین و دنیا به‌دیدێكى نوێوه ببینین، ئه‌م سێ وشه‌یه په‌یوه‌ندییه‌كانى نێوانمان لاواز ده‌كه‌ن, ئه‌م سێ وشه‌یه زۆر ساده و زۆر مه‌ترسیدارن، ئه‌م سێ وشه‌یه بریتین له: “من ئه‌مه ده‌زانم”. هه‌ركات به خۆت بڵێیت “من ئه‌مه ده‌زانم” ده‌ستبه‌جێ بووه‌سته و له خۆت بپرسه: “چۆن دڵنیابم ده‌یزانم؟” نیشانه‌كانی زانینى بابه‌تێك چین؟ له‌كوێڕا دڵنیابین ڕاستى بابه‌تێك ده‌زانین؟ زانین پێناسه‌یه‌كى ساده‌ى هه‌یه: “له ڕاستیدا مرۆڤ كاتێك بابه‌تێك، كارێك، شتێك ده‌زانێت كه (ئه‌نجامى ده‌دات).
بۆ نموونه: سه‌باره‌ت به ڕاستى، كردارى دروست، ڕاستگۆیی، ئه‌ده‌ب، ڕێزگرتن له مافى ئه‌وانی تر من كاتێك ده‌زانم ڕێزگرتن له مافى ئه‌وانی دیكه چییه، كه ئه‌نجامى بده‌م. من كاتێك ده‌زانم ئیشق چییه، كه ئاشق بم و ئه‌شق له هه‌موو ڕه‌هه‌نده‌كانى ژیانم په‌یڕه‌و بكه‌م. من كاتێك ده‌زانم خواردنى قرمەسبزی چۆن دروست ده‌كرێت، كه دروستى بكه‌م. ئه‌گینا یان “بیستوومه” یان “خوێندوومه‌ته‌وه”، یان “پێم وایه ده‌یزانم”. بۆ نموونه، له زۆربه‌ى گفتوگۆ و ده‌مه‌ته‌قێكانمدا، ویستوومه ده‌رگاى گفتوگۆ له‌سه‌ر بابه‌تێك بكه‌مه‌وه، كه‌سی به‌رانبه‌ر خێرا گوتویه‌تى: “به‌ڵێ به‌ڵێ، ده‌زانم! من ده‌مێكه ئه‌مه ده‌زانم، زۆر سوپاس، مه‌منونم”، خێرا كۆتایی به گفتوگۆكه هێناوە. له‌وانه‌یه ئه‌م هه‌ڵه‌یه به سه‌رمنیشدا تێپه‌ڕێت كه (هیوادارم نه‌یكه‌م). كه‌سێك بیه‌وێت شتێكم فێر بكات و بڵێم (به‌ڵێ ده‌زانم). له‌كاتێكدا نایشیزانم. زانین، بیستن و خوێندنه‌وه نییه. پێویسته هه‌میشه وته‌ى ئه‌م پیاوه مه‌زنه‌مان له یاد بێت، كۆنفشیۆس ده‌ڵێت: “خوێندمه‌وه، بیرم لێ كرده‌وه”. كاتێك شتێك ده‌خوێنیته‌وه، بیرى لێ ده‌كه‌یته‌وه. به‌ڵام هێشتا نایزانیت. ئینجا ده‌ڵێت: “بیستم، ده‌رخم كرد. ئه‌نجامم دا، ئینجا زانیم”. ئێوه‌یش تا كاتێك كارێك “ئه‌نجام” نه‌ده‌ن، نازانن چییه. كه ئه‌نجامتان دا، ئه‌وجا ده‌زانن ئه‌و كاره چییه.
لێره‌دا نموونه‌یه‌كتان له‌سه‌ر خۆم بۆ ده‌هێنمه‌وه: من بڕوانامه‌م له فیزیادا هه‌یه، ڕۆژێك داوایان لێ كردم وانه‌ى فیزیا بڵێمه‌وه، گوتم: ئینجا ئه‌وه چییه، من خوێندوومه، ده‌یزانم، ئه‌مه پیشه‌ى منه. به‌ڵام كاتێك چوومه پۆلەکە بۆ وانه‌گوتنه‌وه، ئینجا زانیم فیزیا چییه! پێشتر خوێندبووم، ده‌رخم كردبوو، گوێم له مامۆستاكانم گرتبوو، تاقیكردنه‌وه‌كانم ئه‌نجامدابوون، به‌ڵام نه‌مده‌زانى چییه تا ئه‌و كاته‌ى كه ویستم وانه بڵێمه‌وه. به‌م هۆیه‌شه‌وه هه‌میشه له سیمیناره‌كانمدا به ئاماده‌بووانى خۆشه‌ویست ڕاده‌گه‌یه‌نم و پێشنیاز ده‌كه‌م، ئه‌و بابه‌ته‌ى كه ده‌یخوێننه‌وه، ئه‌م وانه په‌روه‌رده‌ییانه‌ى من كه ده‌یانكڕن و له ماڵه‌وه ته‌ماشایان ده‌كه‌ن، یان گوێیان لێ ده‌گرن، بۆ ئه‌وانى دیكه‌شى بگێڕنه‌وه. ئه‌م كرداره‌ش ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى به‌شێكى زۆرترى هزرتان تێكه‌ڵ به بابه‌ته‌كه ببێت. هه‌روه‌ها كاتێك ده‌تانه‌وێت بیانگوازنه‌وه. جوانتر لاى خۆتان ده‌چه‌سپێت. به‌م شێوه‌یه پێش ئه‌وه‌ى خزمه‌تان به‌وانى دیكه كردبێت، گه‌وره‌ترین خزمه‌تان به خۆتان كردووه. له‌مه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه، كه تێگه‌شتن، ئه‌نجامیان بده‌ن. بۆ نموونه له باره‌ى ڕێزگرتنى هاوسه‌ر، سه‌ركه‌وتن، ئامانج، یان په‌یوه‌ندى دۆستانه كه لێره‌دا قسه‌یان له‌سه‌ر ده‌كرێت، “خێرا ئه‌نجامیان بده‌ن”. كاتێك ئه‌نجامتان دا، سه‌ركه‌وتوو ده‌بن. مه‌یلى فێربوون، له گومانه‌وه له دایك ده‌بێت. كه‌وابوو گوومان بكه‌ن تا فێر ببن. ئه‌گه‌ر من پێم وابێت هه‌مووشتێك ده‌زانم، له‌ڕاستیدا هیچ شتێك فێر نابم.
وته‌یه‌ك هه‌یه چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر هاوڕێكانم بۆیان گێڕامه‌وه، ده‌یانگوت: فڵان كه‌س له 20 ساڵیدا وه‌فاتی كرد و له 85 ساڵیدا به خاك سپێردرا. ئه‌وكات له مه‌به‌ستیان تێنه‌ده‌گه‌یشتم. دواتر ئه‌و هاوڕێ به‌ڕێزه‌مان گوتى: له ته‌مه‌نى 20 ساڵییه‌وه هه‌تاكوو ته‌مه‌نى 80 ساڵى هیچ شتێكى تازه فێر نه‌بوو. كه‌واته له ته‌مه‌نى 20 ساڵیدا مرد و له ته‌مه‌نى 85 ساڵیدا ته‌رمه‌كه‌یان له گۆڕنا. با له خۆمان بپرسین ئایا فێربوون ته‌نیا له قوتابخانه و زانكۆكاندایه، یان له ژیانیشدا ده‌توانین فێر ببین؟ ئه‌گه‌ر من پێم وابێت هه‌مووشتێك ده‌زانم، هیچ شتێك فێر نابم. كاتێك چووبیته فه‌رمانگه‌یه‌ك، ڕێكخراوێك یان له‌گه‌ڵ كه‌سێك مامه‌ڵه‌یه‌كت كردبێت، هیچ ده‌رفه‌تت به خۆت داوه ئه‌و كه‌سه بناسیت، چونكه ئه‌گه‌ر بیناسیت ده‌توانیت باشتر په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ دروست بكه‌یت. من زۆر له‌م چیرۆك و به‌سه‌رهاتانه‌م لایه، به‌هۆى كارێكه‌وه جارێكیان چووم بۆ فه‌رمانگه‌یه‌ك، كاتێك چوومه ژوره‌وه، بینم مێزێكى لێیه و نزیكى بیست سی كه‌س فایله‌كانیان له‌سه‌ر مێزه‌كه دانابوو و واژۆیان ده‌ویست. به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ش كه له پشتى مێزه‌كه دانیشت بوو، ئه‌ملاولاى فایله‌كانى ده‌كرد. منیش بێده‌نگ لێى دانیشتم وتم بابزانم چ گفتوگۆیه‌ك له نێوان ئه‌م كه‌سانه‌دا ده‌كرێت، وه‌ڵامى چ كه‌سێك باشتر ده‌داته‌وه و له‌گه‌ڵ چ كه‌سێك توڕه ده‌بێت. من ده‌مویست فێر ببم. پاش كه‌مێك خێرا بۆم ده‌ركه‌وت، ئه‌وكه‌سه‌ى له پشتى مێزه‌كه دانیشتبوو، زۆر پێوێستى به سه‌رنجه.
چونكه وه‌ك به‌رپرسێك ده‌یتوانى فه‌رمان بكات به‌سه‌ر هاووڵاتیاندا و پێیان بڵێت فه‌رموون دانیشن تا نۆبه‌تان دێت. زۆر پێی خۆش بوو هه‌مووان له ده‌ورى قه‌ره‌باڵغى دروست بكه‌ن و پێى بڵێن (قوربان ئه‌وه‌م بۆ واژبكه!).زۆر سه‌رنجڕاكێش بوو، له نێو ئه‌و خه‌ڵكه‌دا منى بانگ كرد و گوتى: (كاكه ئیشی تۆ چییه؟) سه‌رم سوڕما چۆن له‌ناو هه‌موویاندا منى دیارى كرد! دیار بوو ئاگاى له هه‌مووان بوو، چ كه‌سێك سه‌رنجى ده‌دات و چ كه‌سێك سه‌رنجى نادات. گوتم: “به‌ڕێزتان زۆر سه‌رقاڵن، نامەوێت هێنده‌ى تر قەرەباڵغی دروست بكه‌م. با كه‌مێك سه‌رتان سووك بێت، دواتر دێمه خزمه‌تان”. دووباره به‌رچاویان گرته‌وه و ده‌نگه‌ده‌نگ ده‌ستی پێ كرده‌وه: بۆم واژۆ بكه، بۆم واژۆ بکە! دواى چه‌ند خوله‌كێک دیسان وتی بە خه‌ڵكه‌كه لاچن، به منی گوت: كاكه فه‌رموو وه‌ره پێشه‌وه. گوتم: (ئێستا كاتێكى گونجاوه؟) گوتى: به‌ڵێ وه‌ره پێشه‌وه. ڕووى له هه‌مووان كرد و گوتى: بڕۆن دانیشن. دواتر لوتفی كرد كاری منى به‌ڕێ كرد، ته‌نانه‌ت ته‌له‌فونى بۆ ئه‌وكه‌سه‌ى دواى خۆى كرد تا زوو كارى من جێبه‌جێ بكات. بۆچى؟ له‌به‌ر ئه‌وه بوو كاتێك من چوومه ئه‌و ژووره نه‌مگوت ئاخ دیسان توشى داوى ئه‌م مرۆڤانه بوومه‌وه. ده‌رفه‌تم به خۆم دا بیانناسم. كاتێك كه زانیم تایبه‌تمه‌ندییه‌كانیان چییه و ناسینم، ئه‌وكات په‌یوه‌ندییه‌كى باشتر له نێوانماندا دروستبوو. من دڵنیام ئه‌گه‌ر ئێستاش كارێكم تێیان بكه‌وێته‌وه و بچمه‌وه بۆ لایان، بۆم جێبه‌جێ ده‌كه‌ن. به‌ڵام ئێمه هه‌ر ڕاهاتووین بڵێین: ده‌زانم ئه‌مانه گه‌نده‌ڵن، كاربه‌ڕێكه‌ر نین، تا خزمى خۆیان وه‌ستابێت، ئێمه‌ومانان هیچ نین. تكا ده‌كه‌م له ئێستاوه ئه‌م سێ وشه مه‌ترسیداره (من ئه‌مه ده‌زانم)، تا ده‌توانین كه‌متر له قسەکردنی ڕۆژانه‌تاندا به‌كاری بهێنین. ئێمه كاتێك بابه‌تێك یان شتێك ده‌زانین، كه خه‌ریكى ئه‌نجامدانی بین.
تا ئێستا ڕووى نه‌داوه من ده‌رفه‌تێك به‌وانیتر بده‌م و شتێكى نوێیان لێوه فێر نه‌بووبم. لانیكه‌م شتێك كه فێری بووم، ئه‌وه بووه كه‌سه‌كه پێویستى به‌وه بووه خۆى بسه‌لمێنێت و بڵێت من هه‌م. ئێمه زۆر شت نازانین و پێمان وایه ده‌یانزانیین، بیستومانن یان خوێندوومانه‌ته‌وه. ئایا ئێوه ده‌زانن چى به خه‌یاڵى هاوسه‌ره‌كه‌تاندا ده‌گوزه‌رێت؟ ئایا ئێوه ده‌زانن چى له فكر و خه‌یاڵى دایك و باوكتاندا ده‌گوزه‌رێت؟ ئایا ئێمه ده‌زانین ئه‌وانى دیكه چۆن له‌مه‌ڕ ئێمه بیرده‌كه‌نه‌وه؟ ئایا ده‌زانین خۆمان چیمان ده‌وێت؟ ئایا ده‌زانین چی كارێك بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ى ئاسانتر و خێراتر بگه‌ین به خواسته‌كانمان؟ ئایا ده‌زانین چۆن چاودێرى جه‌سته و ته‌ندروستیمان بكه‌ین؟ نه‌خێر ئێمه زۆر شت نازانین، زۆربه‌مان له خه‌یاڵات و وه‌همى زانیندا ده‌ژین. زۆربه‌ى شته‌كان ئێمه ته‌نیا بیستومانه و خوێندوومانه‌ته‌وه، به‌ڵام ئه‌زموونمان نه‌كردوون و پێشمان وایه زۆر ده‌زانین. له ئه‌مریكا لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجامدا. له‌گه‌ڵ كه‌سێك كه له پاركێك دانیشتبوو، دووكه‌س هاتن و له تەنیشتییه‌وه دانیشتن و ده‌ستیان كرد به گفتوگۆكردن له‌سه‌ر یه‌كێك له كاندیده هه‌ڵبژێردراوه‌كانى سه‌رۆككۆمارى ئه‌وكاتى ئه‌مریكا. ئه‌و دوو كه‌سه پێكه‌وه قسه‌یان ده‌كرد، سیناریۆكه‌یان وه‌ها بوو كه یه‌كێكیان په‌سندى بوو و یه‌كێكیان دژى بوو. پاش چه‌ند خوله‌كێك مشتومڕ و به‌ڵگه‌هێنانه‌وه، هه‌ركه‌سه‌و ڕاى خۆى ده‌رده‌بڕى و دواتر ڕۆیشتن. ئینجا كه‌سێكى دیكه‌یان نارد بۆلاى ئه‌و كه‌سه‌ى له پاركه‌كه دانیشتبوو. كه‌وته قسه‌كردن له‌گه‌ڵى و لێی پرسی: ئه‌رێ به‌ڕاست به‌ڕاى تۆ ئه‌م كاندیده هه‌ڵبژێردراوه‌ى سه‌رۆككۆمار لاى تۆ چۆنه؟ ئه‌ویش ده‌ستی كرد به ڕوونكردنه‌وه‌ى ته‌واوى ئه‌وشتانه‌ى كه له‌و دوو كه‌سه‌ى بیستبوو. به جۆرێك قسه‌ى ده‌كرد، وه‌ك بڵێیت بیروڕاى خۆیه‌تى! به‌ڵام ئه‌و ته‌نیا بیستبووى.
ئێمه‌یش زۆر شتمان بیستووه له ڕادیۆ و ته‌له‌فزیۆن و ئینته‌رنێت، پێمان وایه هه‌قیقه‌ته و وه‌كوو بیروباوه‌ڕى خۆمان لێكیان ده‌ده‌ینه‌وه، له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌وانەیش ژیانمان بنیادناوه. ئێمه ته‌نیا بیستومانه یان خوێندوومانه‌ته‌وه، به‌ڵام (نایزانین). هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌یشه كاتێك كه‌سێك سه‌رى یان پشتى ژان ده‌كات پێشنیارى حه‌بێك و ده‌رزى و ده‌رمانى بۆ ده‌كه‌ین. له‌كاتێكدا ئه‌مه ئیشى ئێمه نییه. بۆ نموونه: ده‌توانین بڵێن من جارێكیان پشتم ئازارى هه‌بوو دكتۆر ئه‌م حه‌به‌ى پێ دام چاك بوومه‌وه، به‌ڵام نازانم بۆ تۆ به‌سووده یان نا. تكا ده‌كه‌م گرنگی بە ناسین بدەن له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌ك، یه‌كه‌م چونكه مرۆڤ ئه‌سیرى بیروباوه‌ڕه‌كانییه‌تى، له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و زانیارییانه‌ى وه‌ریده‌گرێت ده‌ست به‌دادوه‌ری ده‌كات. با كه‌مێك قوڵتر بین، با كه‌مێك پوخته‌تر بژین و به‌ئاسانى نه‌بینه گه‌مه‌ى بیروباوه‌ڕه‌كانمان، له هه‌مانكاتدا ڕێنمایی هه‌ڵه بەکەس نەدەین. له هه‌مووى گرنگتر، به‌و شتانه‌وه خۆمان سه‌رقاڵ بكه‌ین كه زیاتر په‌یوه‌ندیدارن به ئێمه‌وه. وه‌كوو هاوسه‌ر و منداڵه‌كانمان، پیشه‌كه‌مان و شاره‌كه‌ما. ئه‌مانه ئه‌و شتانه‌ن كه لێمانه‌وه نزیكترن. سه‌ره‌تا ده‌بێت له‌مانه‌دا ببینه وه‌ستا، ئینجا بچینه قۆناغه‌كانى پێشتر. وەک سیاسه‌ت، پزیشكی، كاره‌با و ئه‌لكترۆنی و تاد. كه‌متر كه‌سێك هه‌یه له هاوڵاتیانى ئێمه بۆ چوونێكى نه‌بێت! به‌گشتى خاوه‌ن دیدگاكانیش كه‌سانێك نین هه‌موویان ده‌رچووى زانكۆكان بن, به‌ڵكوو كه‌سانێكن كاتی خۆیانیان ته‌رخانى بابه‌تێك كردووه و تێیدا قووڵ بوونه‌ته‌وه. له‌یادمان بێت: كاتێك ده‌توانین شتێك فێربین، كه ئه‌م سێ وشه ترسناكه “من ئه‌مه ده‌زانم” له هزرماندا بسڕینه‌وه.
نووسینی؛ مه‌حموود موعمه‌زه‌می
وه‌رگێڕانی؛ شاهۆ له‌تیف
