ئەوەتا زۆربەی رێكخراوەكانی پەیوەندار بەبواری بیزنس و بازرگانی و پیشەسازیی و بگرە چین و توێژەكان كێشەیان لەگەڵ رۆتین و بیرۆكراتییەت هەیە، كەواتە ئەوەی لێرەدا پێویستە خوێندنەوەمان بۆی هەبێت ئەوەیە؛ بۆچی تائێستا نەتوانراوە ئەم لایەنە گرنگە چاكسازیی تێدا بكرێت؟
کارگێری: بریتییە لە سپاردنی کارێک بە کۆمەڵێک کەس و دڵنیابوون لەوەی کە بەو شێوەی تۆ دەتەوێت ئەنجامی بدەن بە باشترین شێواز و هەرزانترین تێچوون.
“مێژووی کارگێڕی”
ئایا دوای تێپەڕبوونی ئەو هەموو ساڵە بۆچی تائێستا نەتوانراوە تەكنەلۆژیا لەبواری كارگێریشدا بەكاربهێنرێت؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستە بۆ سەرەتاكانی دامەزرانی كاری كارگێڕی بگەڕێینەوە، كە یەكەمین دەقی نووسراو سەبارەت بە ستراتیژی گەل و شارەزایی گەلی كارگێری لە وڵاتی “چین” دا دۆزراوەتەوە،كە بۆ نزیكی سالێك بەر لە زایین دەگەڕێتەوە و دەقی ئەو نوسراوەش ئێستا لەناو كتێبێكی بەناوبانگدا هەیە بەناوی (هونەری جەنگ) كە تیایدا ئەو تیۆرەزانستییانەی كارگێری هەیە،كەئەمڕۆ لە زانكۆكانی جیهاندا دێنە خوێندن. “محەمەد ئەلنەغیم”ش لەمبارەیەوە دەڵێت؛ كتێبی (هونەری جەنگ) تا ئەمڕۆش كاریگەری لەسەر بابەتێكی وا هەستیار هەیە، لەم رووەوە “ناپلیۆن”ی سەركردەی “فەرەنسا” زۆر كاریگەر بووە بەو كتێبە، لە سەركردایەتیكردنیدا بەكاریهێناوە، هەروەها ئەو كتێبە ڕۆڵێكی گرنگی گێڕا لە (گەردەلولی بیابان)ی جەنگی ئازاد كردنی “كوێت” لە داگیركاری ئێراقی كە (33) دەوڵەت تیایدا بەشدارییان كرد. بێگومان كەسی ڕوانینكار بۆ زانستی كارگێڕی بە هەموو بنەماكانیەوە وەك؛ پلاندانان و، رێكخستن و، ئاراستەكاری و، چاودێری، پێی وایە؛ ئەو هەموو تیۆرانە لە جەنگ و ململانێ ركابەرییەكانەوە لەپێناوی مانەوەدا، سەرچاوەیان گرتووە و پەیدابوون، دوای تێپەڕبوونی ئەو مێژووە و قۆناغەكانی، گۆرانكاری لە رەوشی ئابووری و، سیاسیی و، ژیانی مرۆڤەكان هاتووە، سەرنج و تێبینی ئەوە دەدرێت هەر گەلێك شتێكی خستووەتە سەر ئەو زانستە كارگێڕییەی كە ئەمرۆ ئێمە پراكتیزەی دەكەین، بە حوكمی ئەزموونەكان و سەركەوتن و شكستەكانی خۆی، ئەم كەیسە بەسەر كۆمپانیا بازرگانییەكانیشدا پیادە دەبێت و ئینجا بڵاوبوونەوە زانكۆ و توێژینەوە ئەكادیمییەكانیش كە تیۆرە کۆنەکانیان پوچەڵ كردەوە و، تیۆرگەلی كارگێڕی دیكەیان چەسپاند، ئەوەش ناوبانگی زیاتری پێ بەخشین، لە ڕاستیدا سەدەی بیستەم بەخاڵێكی وەرچەرخانی گرنگ هەژمار دەكرێت لە بواری زانستی كارگێڕیدا، چونكە لەو سەدەیەدا، ئەو زانستە گۆڕا و بووە زانستێك كە لە قوتابخانەكاندا دەخوێندرا و پاشان زانستی كارگێڕی وای لێهات زۆر دەوڵەمەند بێت، بەهۆی ئەزموونگەلی ئابووری و كۆمپانیاكانەوە و هەر ئەوەش بە كردەیی بووە یارمەتیدەری سەركردەكان و كۆمپانیاكان بۆ گەیشتنە ناو بازاڕە گەورە و زەبەلاحەكان كە قۆرخ كرابوون، پاشان بووە هۆی بەرزكردنەوەی شاڵاوی ڕكابەری و هاوبەشیشی كرد لە هەڵكشاندنی قازانجی كۆمپانیاكان و، باشكردنی كارەكانیان و دەربازبونیان لەو كێشە سەختانەی كە هیچ كۆمپانیا و دام و دەزگایەكی دیكەی قازانج نەویست لێی بەدەرنەبوون، بێگومان كارگێڕی چەندین لقی لێ دەبێتەوە، وەك پلاندانان و، رێكخستن و، ئاراستەكاری و، چاودێری، هەروەكو پێشتر ئاماژەمان پێدا لەناو ئەو لقانەشدا لقی شارەزاییەكانە كە وایلێهاتووە زۆر خێرا گەشە دەكات لەناو ئەدەبیاتی كارگێڕیدا، كە ڕەنگە بەهۆی هەڵكشانی ئاستی خوێندنی تاكەكان بێ لە جیهاندا. كە ئەوەش بووەتە هۆی بەرزكردنەوە، ئاستی ڕكابەری لەنێوانیاندا، لەبەرئەوەی ئەو شارەزاییە كارگێڕییانەی كە لەم ستونەدا ناو بەناو قسەی لەسەر دەكرێ كە هاوبەشی كردنێكە لەلای ئێمەوە بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی لێهاتوویی تاك لەبەر هۆیەكی سادە، چونكە شارستانیەت لە جیهاندا بەرپانابێت تەنیا ئەو كاتەی كە دەكەوێتە ئەستۆی كەسانی جیاوازەوە، كە باش ڕەوشی ژیانی خۆیان و ئەوانی دیكەی دەووروبەریان به‌ڕێوه ده‌به‌ن،
“کارگێڕی لە هەرێمی کوردستان”
ئەمڕۆش؛ هەرێمی كوردستان لە هەموو كات و سەردەمێك زیاتر پێویستی بە پێگەیاندنی كەسانێكی شارەزاو لێهاتوو هەیە كە بتوانن ئاستی كارگێڕی لەم هەرێمە بگەیەننە ئاستی بەرزی كارگێڕی وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهان، حوكمرانی باش و لێهاتووش بەكارگێڕی باش و لێهاتووەوە دەناسرێتەوە، راستە “هەرێمی كوردستان” قوربانی بەشێك لە سیستمی كارگێڕیی سۆشیالیستی پێشوو بووە كە رژێمی بەعس لەو كات و قۆناغە مێژووییەدا پەیڕەوی دەكرد و تێكەڵەیەك بووە لە سیستەمی كارگێڕی و دارایی “بەریتانیا” بلۆكی سۆشیالیستی، ئەم جۆرە پیادەكرنە، بۆ ئەو قۆناغ و سەردەمە رەنگە باش بێت، بەڵام بۆ سەردەمی هەڵكشانی بەرەو قۆناغی ئابووریی بازاڕ، گونجاو و لەبار نییە، ئەمە جگە لەوەی نەوەی نوێ لەگەڵ ئەم واقیعە كۆنەی كارگێڕی بێزار و بەگلەیین، چونكە لەگەڵ خواست و داواكارییە روو لە هەڵكشاوەكانیان ناگونجێت و رۆژانە لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندنەوە گوێبیستی رێكوپێكی لە بەڕێوچوونی ژیان و كاروباری وڵاتانی بیانی پێشكەوتوو دەبیستن، ئێستا “هەرێمی كوردستان” كە لەدوای دەرهێنانی نەوتەوە بووەتە پێگەیەكی جیهانی و وڵاتانی بیانی بەرهەمهێنەر پێترۆڵ و بەكارهێنەری ئەو سامانە گرنگە چاویان تێبڕیووە و بگرە گەورە كۆمپانیا و شارەزاو وەبەرهێنەكانیان روویان لە “هەرێمی كوردستان” كردووە پێیان سەیرە لە وڵاتێكی وا دەوڵەمەند و بەتوانا هێشتا كارگێڕی لە ئاستێكی نزم و لاوازدا بێت. بۆچوونێک هەیە، دەڵێت؛ تێکەڵبوونی کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی زەرەرێکی زۆری لە ئابووری کوردستان داوە، لە ڕاستیدا یەکێک لە هەوڵەکانی چاکسازی ئابووری بریتییە؛ لە جوداکردنەوەی کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی، چونکە تێکەڵبوونی ئەم دوو کەرتە هۆکارێکن بۆ بەفیڕۆدانی دەرامەتی ئابووری و، مرۆیی و، سروشتی کوردستان هۆکارێکیشە بۆ دروستبوونی گەندەڵی (دارایی و کارگێڕی) چونکە ناکرێت کەسێک بەڕێوه‌بەری گشتی بێت و بەڕێوبەری کۆمپانیاش بێت و، ئیشیش بۆ هەمان بەڕێوبەرایەتییەکەی خۆی بکات، یاخود چاودێریکردنی کەرتی گشتی و ئاسانکاری نا-یاسایی بۆ کەرتی تایبەت و پێدانی مقاولاتەکانی کۆمپانیاکانی کەسانی خاوەن پۆست.
لە هەموو جیهاندا بنەماكانی ئابووری لە چوار پێگەدا خۆی دەبیێتەوە ئەوانیش (زەوی – كار – سەرمایە – ڕێكخستن) ئەگەر زەوی بەنموونە بهێنینەوە لە “ئێراق” بەگشتی و لە “هەرێمی كوردستان” بەتایبەتی گرفتی زەویمان نیە، چونكە گەر من و تۆی خوێنەر گەشتێك بكەین بە هەر شار و شارۆچكەیەكدا، دەبینین؛ ڕووبەری بەرفراوان، زۆری زەویمان هەیە، راستە بەشێك لە زەوییەكان ناوچەی شاخاوین، بەڵام دەتوانین تەختیان بكەین و وەبەرهێنانیان تێدا بكەین، كەواتە گرفتی زەویمان نیە، ئەگەر بێینە سەر كار واتە؛ دەستی كار، دەبینین كوردستان خاوەنی رێژەیەكی بەرزی دەستی كاری خۆماڵییە، ئەمەش بەهۆی زۆری وەچەوە كە لە بنەڕەتدا تێڕوانینێکی دابونەریتی هەیە كە لە كۆمەڵگای كوردەواریدا لە پێشووتردا هەبووە. سەرمایەش كە كۆڵەكەیەكی گرنگی ئابوورییە لە كوردستاندا تاكو پێش سەرهەڵدانی داعش و قەیرانی دارایی “هەرێمی كوردستان” خاوەن میزانیە (بودجە)ی خۆی بووە، تارادەیەك سەربەخۆی ئابووریشی هەبووە لە فرۆشی “نەوت” و داهاتی خاڵە سنورییەكان و داهاتی ناوخۆ، كەواتە گرفتی سەرمایەشمان نەبووە. تەنها گرفتی ڕێكخستن یاخود كارگێڕی كە نەبوونی ئەم خاڵە وادەكات هەرسێ بنەماكەی ترت لاوازبێت لە بنەماكانی ئابووری. ئەگەر وڵاتێكی پێشكەوتووی وەك یابان بەنموونە بێنینەوە دەبینین تەنها دووبنەمای ئابووری لە وڵاتەكەدا بوونی هەیە كەچی خۆشگوزەرانیەكی هێجگار زۆر لە وڵاتەكەدا بۆ هاوڵاتیانی دەستەبەكراوە و یەكێكە لە وڵاتی پێشكەوتووەكانی پیشەسازی لەسەرئاستی جیهان.
“دەرئەنجام”
لێرەدا بەباشی دەزانم چەند پێشنیازێك بە پوختی بخەمە روو، تاوەكو شارەزایان ئەم بوارە باسی بكەن و توێژینەوەی لەسەربكەن:-
•بەزووترین كات هەڵمەتەكانی چاكسازی و ریفۆرمی كارگێڕی لەهەرێمی كوردستان دەست پێبكات.
•رووبەرووبونەوەی گەندەڵی بەتایبەتی گەندەڵی كارگێڕی لەدامودەزگاكان.
•كەم كردنەوەی رۆتینی كوشندە و سزادانی سەرپێچیكاران.
•خۆ دورخستنەوە لە بیرۆكراتییەتی مەكتەبی (مەبەست لێی بیرۆ كراتیەتی سلبییە).
•پەرەپێدانی مرۆیی و كردنەوەی خولی پێشوازیكردن و رێزگرتن لە هاووڵاتی.
•بەكارهێنانی سیستەمی پێشكەوتووی داتابەیس و بەئەلەكترۆنیكردنی كارگێڕی.
•بەشداریكردنی زیاتر رەگەزی مێ بەتایبەتی لە بەخشینەوەی پۆستەكاندا.
•بەستنەوەی سەرجەم وەزارەتەكان لە ڕێگەی داتابەیس و تۆڕی ئینتەرنێتەوە.
•كۆكردنەوەی دامودەزگا حكومییەكان لە ناوەندێكی حكومی.
•خستنەکاری سیاسەتی یەک پەنجەرە، واتە هاوڵاتی کاتێک لە فەرمانگەیەک کاری هەیە داواکارییەکەی لە پەنجەرەیەکەوە پێشکەش بکات و لە هەمان پەنجەرە ئەنجقمەکەی وەربگرێتەوە نەک دەیان ژور بگەڕێت تا دەگات بە ئەنجامەکەی.
