چاکسازی لەهەرێمی کوردستان

پێشەکی

هەرێمی کوردستان لەپاش ٢٨ ساڵ حوکمرانی خۆجێیەتی سەرتاپای جومگەکانی لەگەندەلی هەڵقوڵاوە وهۆکارەکانیشی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی دەسەڵاتێکی سیاسی ڕەوا وئیدارەیەکی حەکیم وئابورییەکی سەربەخۆ وئاسایشێکی بێ لایەن، بەواتا نەبوونی یەکسانییەکی کۆمەڵایەتی کە لەسەر بنەمای دیموکراسی کۆمەڵایەتی بنیات نرابێت.

بوارەکانی چاکسازی

پێویستە چاکسازی لەم بوارانەیە بکرێت:

١- سیاسی

٢- کارگێری

٣- ئابوری

٤- دادوەری

٥- ئاسایش وسەربازی

٦- کۆمەڵایەتی

شیکردنەوەیەك بۆ ئەم بوارانە

بەشی یەکەم: بواری سیاسی

کاتێک باسی گەندەڵی دەکرێت لەبواری سیاسی، هۆکار زۆرن، پێش هەمووی نەبوونی دیموکراسی سیاسی، بەواتە میللەت خۆی بڕیار لەچارەنووسی خۆی نادات، بەڵکو پاشکۆی چەند تاقمێك وگروپێکن کەدەستیان ناوە بەقوڕگی تاکی کورد لەم هەرێمە، کەنەتوانێت بەشداری لەپرۆسەی سیاسی وڵات، ودەستاو دەستکردنی دەسەڵات بکات.

ئەو رێگایانەی ئەم بەربەستانەی لەسەر بنیات نراوە بریتین لە: واڵا کردنی دەستی حیزب لەناو کۆمەڵگا بەسەر حکومەت وهێزی چەکدار وئابوری وڵات وڕاگەیاندن و…هتد، هەروەها ئەو دەست کراوەییەی حیزب وای کردووە، بەتایبەتی لەناو دام ودەزگاکان، کەبەردەوام لەخزمەت حیزب دا بن، لەپێش هەموویان دەزگای پەرلەمان، کەبەردەوام ئەو یاسایانەی دەریان کردووە، لەخزمەتی حیزبە دەسەڵاتدارەکان دا بوون، لەپێش هەموو ئەو یاسایانە، یاسای هەڵبژاردنە، کەهیچ جۆرە گەرەنتییەکی تێدا نییە بۆ ئەوەی تاکی کورد ئازادانە دەنگ بدات، مەبەستی ئێمە ئازادانە ئەوە نییە کەناتوانێت بچێتە سەر سندوقی دەنگدان، بەڵکو مەبەستمان ئەوەیە کەڕێز لەدەنگەکەی ناگیرێت، بەپوچەڵ کردنەوە یان تەزویرکردنی دەنگەکانیان، وئەو هەڵبژاردنانەی پێشوو شاهیدی ئەو واقیعەن.

چۆن چاکسازی لەبواری سیاسی دەکرێت

١- نوسینەوەی دەستور گەرەنتی یەکەمی ئەو چاکسازییەیە، بەوەی دەبێت بەربەست لەبەردەم دەسەڵات دابنرێت ودەسەڵاتەکانی لەدەستور دیاری بکرێت، بۆ ئەوەی نەتوانێت بەکەیفی خۆی یاسا پێشێل بکات ولەدەسەڵاتەکانی لابدات وئەمەش، واتە دەستور، کۆمەڵێ رێکاری پێویستە، کەچی وچۆن ئەو دەستورە بنوسرێتەوە.

٢- هەموارکردنی یاسای پارتە سیاسییەکان لەهەرێمی کوردستان، کەهۆکاری سەرەکی گەندەڵییە لەهەرێمی کوردستان، وئەمەش بۆ خۆی کۆمەڵێ تەوەر لەخۆ دەگرێت لەوانە نەهێشتنی هێزی چەکداری حیزبی وبڕینی داهاتی ناشەفافی حیزبی وبرینی تەرخانکردنی پارەی میللەت بۆ حیزبەکان ونەهێشتنی قۆرخکاری بازاڕ لەلایەن حیزبەوە و…هتد.

٣- هەموارکردنی یاسای هەڵبژاردن بەجۆرێك کەگەرەنتی هەڵبژاردنێکی پاك هەبێت لەهەموو قۆناغەکان کەخۆی لەقۆناغی ئامادەسازی بۆ هەڵبژاردن وئەنجامدانی هەڵبژاردن وپرۆسەی چاودێری کردنی هەڵبژاردن لەڵایەن دەستەیەکی دادوەری بێ لایەن دەبینێتەوە.

بەشی دووەم: بواری کارگێری

لەدەستوری ئێراق بۆ ساڵی ٢٠٠٥ باسی لامەرکەزییەتی کارگیری کردووە بۆ بەڕێوەبردنی پارێزگاکان، ولەسەر بنەمای دەستور، یاسای پارێزگاکانی ئێراق بەرهەم هێنراوە و بۆ ئاگاداری خەڵکی هەرێمی کوردستان هیچ پارێزگایەکی ئێراق لەسەر وەزارەتی ناوخۆ نییە، بەڵکو لەسەر ئەمانەی عامەی ئەنجومەنی وەزیرانی ئێراقە، ولەسەڕ بنەمای لامەرکەزییەتی کارگێری هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام دەدرێت، وپارێزگار لەئەنجومەن هەڵدەبژێردرێت ولێپرسینەوە لەپارێزگار وبەرێوەبەرە گشتییەکان لەلای ئەنجومەنی پارێزگایە، ومافی چاودێریکردنی دام ودەزگاکانیان هەیە، وبودجەش لەسەر ڕاسپاردە وپێشنیاری ئەوان سەرف دەکرێت.

کاتێك دەگەڕێینەوە بۆ هەرێمی کوردستان، دەبینین لەساڵی ٢٠٠٩ دوو یاسای دژ بەیەك دەرچووە لەلایەن پەرلەمانەوە، یەکەمیان یاسای پارێزگاکان ژمارە ٣ ساڵی ٢٠٠٩ یە، ودووەمیان یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژمارە ٦ ساڵی ٢٠٠٩ یە، لەیاسای پارێزگاکان باسی هەڵبژاردنی پارێزگار دەکات لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگاوە، وکۆمەڵێک ڕێکاری لێپرسینەوەی لەپارێزگار دیاری کردووە، تەنانەت لادانی پارێزگاریش، وئەمەش هەنگاوێکی باشە بەرەو لامەرکەزییەتی کارگێڕی، بەڵام ئەوەی سەیرە لەیاسای وەزارەتی ناوخۆ پارێزگاری مڵکەچی فەرمانەکانی وەزیری ناوخۆ کردووە، هەروەها پارێزگاکانی بەستووەتە بەوەزارەتی ناوخۆ، ئەمەش رێك پێچەوانەی یاسای پارێزگاکانە و دژی دەستوری ئێراقیشە و لەگەڵ لامەرکەزییەتیش ناگونجێت، هەر بۆیە بۆ چاکسازی کارگێری پێویستە یاسای وەزارەتی ناوخۆ هەموار بکرێتەوە و، پەیوەندی پارێزگاکان بەوەزارەتی ناوخۆ نەمێنێت وببەسترێتەوە بەئەنجومەنی وەزیران، لەهەمانکاتدا بۆ پێدانی شەرعییەت بەئەنجومەنی پارێزگاکان کار لەسەر بەزوو ئەنجامدانی هەڵبژاردن بکرێت، بۆ بەدەست هێنانی متمانەی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان.

بەشی سێیەم: بواری ئابوری

گرنگ نییە داهات چەندە، بەڵکو گرنگ ئەوەیە خەرجی چۆنە! لەهەموو وڵاتێك فەرمانبەر هەیە وکرێکار هەیە وسەرمایەدار هەیە، سەبارەت بەسەرمایەدار ئەگەر یاسایەك نەبێت ڕێگری لەقۆرخکاریان بکات، چینێکی کۆمەڵگا لەناودەچێت ئەویش چینی مامناوەندە، چونکە ئەو قۆرخکارییە دەبێتە هۆی ئەوەی هەلی کار نەمێنێت و، بێ کاری لەوڵاتدا تەشەنە بکات.

چۆن؟

لەساڵی ١٩٣٢ لەسەردەمی سەرۆکی ئەمریکا (ڕۆزفێلت)، سەرمایەدارەکان قۆرخکارییەکی زۆریان کردبوو ئەویش بەوەی کاتژمێرى کارکردنیان زیاد کردبوو بەرامبەر کرێیەکی کەم، کەدەدرا بەکرێکار وبیانوویان مافی گرێبەست بوو کەبەمافێکی کەسی دانرابوو ولەدەستوری ئەمریکا بۆ ساڵی ١٧٨٧ دا دانی بەو مافە کەسییەدا نرابوو.

(ڕۆزفیلت)بۆ نەهێشتنی ئەو قۆرخکارییە، یاسایەکی پێشنیارکرد بۆ چاکسازی بەوەی کاتژمێرى کارکردنی کەمکرد وکرێی زیاد کرد، بەوەش هەلی کاری زیاتری بۆ هاوڵاتیان ڕەخساند وداهاتی خەڵکی بەرز کردەوە وتوانای کڕینی لەلای هاوڵاتیان زیاد کرد وجمووجۆلی بازرگانی زیاد کرد وئابوری وڵاتی چاكکرد، هەرچەندە ئەو یاسایە لەلایەن سەرمایەدارەکانەوە ڕێگری زۆری لێکرا بۆ ئەوەی تێنەپەرێت، بەڵام (ڕۆزفیلت)زۆر لەوان ژیرتر بوو و، یاساکە چووە بواری جێبەجێکردنەوە.

سەبارەت بەفەرمانبەر لەژێر یاسای خزمەتی شارستانی کار دەکات، وکرێکار لەژێر یاسای کار ودەستەبەری کۆمەڵایەتی کار دەکات، وهەردوو چین، بەکرێکار کەلە ٦٥% هێزی کاری کۆمەڵگا پێك دەهێنێت، وفەرمانبەر کەلە ٣٥% هێزی کاری کۆمەڵگا پێك دەهێنێت، لەپاش ساڵانێکی زۆری خزمەت لە وڵاتان مافی خانەنشین کردنیان هەیە، بەوەی لەپاش ئەو تەمەنە مانگانە برێك پارەیان پێ دەدرێت بۆ ئەوەی ژیانی خۆیان وماڵ ومنداڵیان مسۆگەر بکەن و،ئەمەش خێر نییە بەو فەرمانبەرە یان کرێکارە بکرێت، بەڵکو پاداشتی کۆتایی خزمەتە پێیان دەدرێت کە لەکاتی دەوام کردنیان مانگانە تەوقیفاتی خانەنشینیان (برێک پارەیە)لێ دەبرێت ودوای خانەنشینیان پێیان دەدرێتەوە.

ئەو تەوقیفاتە دەچێتە سندوقیکەوە پێی دەوترێت سندوقی خانەنشینی مەدەنی بۆ فەرمانبەر وسندوقی زەمان بۆ کرێکار وسندوقی پارێزەران بۆ پارێزەران کەئێستا لەهەرێمی کوردستان خانەنشین دەکرێن وسندوقی خانەنشینی سەربازی بۆ هێزە سەربازییەکان، ولەهەموو حاڵەتێكدا نابێت کەسی خانەنشین کراو تەمەنی لە ٦٣ ساڵ کەمتر بێت، ویان لە ٥٠ ساڵ کەمتر وخاوەنی ١٥ ساڵ خزمەتی تەواو بێت بۆ خانەنشینی، کەلەیاسای خانشینی ئێراق بۆ ساڵی ٢٠١٤ ئاماژەی پێ کراوە، ولەهەمانکاتدا ئەگەر کەسەکە کرێکار بوو ودواتر بوو بەفەرمانبەر، ئەو پارەیەی لەسندوقی زەمان هەیەتی وبۆی کۆ کراوەتەوە دەچیتە سەر سندوقی خانەنشینی شارستانی، تاوەکو تەمەنی خانەنشینی بۆی کۆدەکرێتەوە، پاشان لەپاش خانەنشینی بۆیان خەرج دەکرێتەوە.

نابێت ونەکراوە لەهیچ وڵاتێک کەسێك لەیەك کاتدا، پارە بخاتە دوو سندوق، لەوانەی باسمان کرد یان لەسندوقێك پارە وەربگرێت ولەسندۆقێك پارە دابنێت!

بۆ نابێت؟

کەسێك خانەنشین بکرێت، دەبێت پەککەوتە بێت، بەزمانی ئینگلیزی پێی دەوترێت retired واتە تاقەتی نەماوە، هەر بۆیە ومافی خۆیەتی لەو سندوقەی پارەی بۆ کۆکراوەتەوە یارمەتی بدرێت و، پارەی خانەنشینی وەربگرێت، چونکە تەمەنی تێپەریوە یان خزمەتی تەواو کردووە، بۆیە خانەنشین کراوە، وناکرێت کەسەکە فەرمانبەر یان کرێکار بێت و پارەی خانشینی وەربگرێت، چونکە لەهەمانکاتدا پارە دەخاتە سەر سندوقێکی تر، هەروەها نابێت لەهەمانکاتدا پارە بخاتە دوو سندوق بۆ نمونە سندوقی خانەنشینی شارستانی وسندوقی زەمان، لەبەرئەوەی ناوبڕاو مافی دوو شوێن دەخوات هەم مافی دەوڵەت دەخوات وەك فەرمانبەر وهەم مافی شوێنی کارگەکە دەخوات وەك کرێکار، چونکە ئیش کردن بەکات ورۆژە و، ناکرێت وناتوانێت لەهەمانکاتدا لەدوو شوێن بێت ودەوام بکات.

لەهەرێمی کوردستان چوار جۆر سندوقمان هەیە بۆ خانەنشینی، پێویست دەکات ئەو پرۆسەی خانەنشینانە ڕێكبخرێت بەوەی کەسێك خانەنشین نەکرێت تا تەمەنی ٦٣ ساڵی یان تەمەنی ٥٠ ساڵ بێت و١٥ ساڵ خزمەتى هەبێت و، بەیەك یاسای خانەنشینی هەموو سندوقەکان ڕێكبخرێنەوە، وبەمەش گەورەترین چاکسازی ئەنجام دەدرێت لەبواری ئابوری، هەروەها خەرجییەکان کەم دەکرێنەوە ونمونەش زۆرن نامەوێ لێرە باسیان بکەم. وپێشنیار دەکەم هەموو یاساکانی خانەنشینی ڕێكبخرێت لەیەك یاسای خانەنشینی وەکو عێراق.

بەشی چوارەم: بواری دادوەری

کەسانی شارەزا لەبواری سیستمە سیاسییەکان، دەزانن کەسیستەمی سیاسی دوو جۆرن: دیموکراسی ودیکتاتۆری، بەواتە یان دەسەڵاتەکان لەیەك جودان بەپێی بنەمای جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان کەخۆی لەدەسەڵاتی یاسادانان وجێبەجێکار ودادوەری دەبینێتەوە، وهەر دەسەڵاتێك بۆ خۆی کۆمەڵەی تایبەتمەندی هەیە وهەماهەنگە لەگەڵ دوو دەسەڵاتەکەی تر، ویان دەسەڵاتەکان لەژێر رکێفی یەك دەسەڵاتن وتایبەتمەندییەکان لەلایەن کەسی دیکتاتۆرەوە پەیڕەو دەکرێت.

گریمان سیستەمەکە دیموکراسییە، دەبێت دەسەڵاتی دادوەری تیایدا سەربەخۆ بێت وبۆ سەربەخۆبوونی دەسەڵاتی دادوەری پێویستە لەڕووی وەزیفی ولەڕووی کەسییەوە بۆ کەسی دادوەر، ولەڕووی کارگیڕی ولەڕووی دارایی بۆ دەزگاکە سەربەخۆ بن.

چۆن دادوەرەکان سەربەخۆ دەبن؟

لەڕووی وەزیفییە دەبێت کەسی دادوەر ئازاد بێت لەبڕیاردان ونەچێتە ژێر کاریگەری شەخس ولایەن، ونابێت بەهەر بیانوویەك دەست بخرێتە کارەکانییەوە.

لەڕووی کەسییەوە دەبێت کەسی دادوەر بێلایەن بێت ونابێت سەر بەهیچ حیزبێك یان گروپێك بێت، هەروەها ڕەچاوی پۆست وشوێنی خۆی بکات ودوور بێت لەعەشرەت وخێل وخزم و…هتد.

چۆن دەزگای دادوەری سەربەخۆ دەبێت؟

لەڕووی کارگێرییەوە نابێت سەر بەهیچ دەسەڵاتێك بێت نە‌پەرلەمان ونەحکومەت، هەروەها دامەزراندن وخانەنشین وگواستنەوەیان لەژێر ڕکێف وحەزی حکومەت وحیزب وپەرلەمان و …هتد نەبێت، بەڵکو دەبێت لەژێر ڕکێف ودەسەڵاتی دەزگاکە خۆی بێت وبەیاسا ڕێکبخرێت.

لەڕووی داراییەوە دەبێت دەزگای دادوەری خاوەن بودجەی خۆی بیت وسوود لەداهاتی خۆی ببینێت ومووچە ودەرماڵەی دادوەران جیاواز بێت ولەژێر چاودێری خۆیان بێت، بۆ ئەوەی نەکەونە ژێر کاریگەری حکومەت.

ئەمەی سەرەوە نمونەی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆن کە وڵاتانی دیموکراسی کاری لەسەر دەکەن، وپرسیار ئەوەیە ئایا لەهەرێمی کوردستان ئەم سەربەخۆییە هەیە؟

بێ گومان نەخێر! بەڵام بۆ؟

دەسەڵاتی دادوەری نەك ئەنجومەنی دادوەری لەهەرێمی کوردستان، بریتین لەئەنجومەنی دادوەری وئەنجومەنی شورا ودەستەی داواکاری گشتی، هەردوو ئەنجومەنی شورا ودەستەی داواکاری گشتی سەر بەوەزارەتی دادن، کەئەمەش خۆی لەخۆی دا سەربەخۆیی ئەو دوو دەزگایە دەکاتە ژێر پرسیارەوە.

سەبارەت بەئەنجومەنی دادوەری ڕاستە بەناو دەزگایەکی سەربەخۆیە لەحکومەت، بەڵام لەڕووی داراییەوە، بودجە حکومەت بۆی دابین دەکات و، دەستی حیزبەکانی دەسەڵات واڵایە لەدامەزراندن وگواستنەوە ودەرکردن ویاریکردن بەمووچەکانیان وباشترین نمونەش پاشەکەوتی مووچە بوو.

کەسێکم دەوێت پێم بڵێت کاتێک دادوەرێکی بەرێز بڕیارێك یان فەرمانێکی گرتن دەربکات لەسەر گەندەلی بەرپرسان، چی بەسەر دێت؟

وەڵام/ نمونە زۆرن.

لەهەمانکاتدا دەیان نمونەشمان هەیە کەسانی بێ توانا لەڕووی شارەزایی وزانستی کراون بەدادوەر، ڕەنگە هەندێك باسی پەیمانگای دادوەری بکات وبڵێت بەتاقیکردنەوە دادوەر دیاری دەکرێت، لەوەڵامدا دەڵێم لەکۆی هەموو ئەوانەی هەڵبژێردراون بەپەنجەی دەست بەتواناکانیان دیاری دەکرێت، بەڵکو زۆربەی زۆریان بەتەزکییەی حیزبی دیاریکراون وهەر بۆیە دادگاکان پڕن لەکێشە وبۆیان یەکلایی ناکرێتەوە، چی لەڕووی ژمارە وچی لەڕووی کاتەوە.

بۆ ئاگاداری ڕیفۆرمی دەسەڵاتی دادوەری لەهەمووی ڕیفۆرمەکانی تر گرنگترە، چونکە شمشێری یەکلاکردنەوەی هەموو کێشەکانن، وکەسی داوەر ئەگەر بزانێت لەقورئانی پیرۆز چی سزایەکیان بۆ دیاری کراوە لەقیامەت دا، بەهیچ شێوەیەك دادوەری ناکەن.

چاکسازی لەم بوارە بەم شێوەیە دەکرێت کەئەنجومەنی دادوەری وشورا وداواکاری گشتی دوور بخرێنەوە لەحکومەت وپەرلەمان وحیزب و،هەموو یاساکانیان هەموار بکرێتەوە بەو شێوەیەی کەسەربەخۆییەکانی سەرەوە گەرەنتی بکرێت.

بەشی پێنجەم: بواری ئاسایش وسەربازی

پێشمەرگە ناوێکی پیرۆز، هەر لەسەرەتای شۆرشی نوێی کوردەوە لەسەرەتای سییەکانەوە هەتاوەکو دامەزراندنی دەوڵەتی نوێی ئێراق، ونوسینەوەی دەستور لەساڵی ٢٠٠٥ ڕۆڵی بەرچاویان هەبووە لەپاراستنی سەروەرییەکانی میللەتی کورد.

لەپاش ساڵی ٢٠٠٥ دەبوو کار لەسەر بەدامەزراوەکردنی ئەم هێزە بکرایە، چونکە هەرێمی کوردستان لەپاش ساڵی ٢٠٠٥ ڕووبەڕووی جۆرێکی نوێ لەململانێ بووەوە، ئەویش پاراستنی سنورەکانی هەرێم بوو لەدەوڵەتانی دراوسێ (ئێران، تورکیا، تەنانەت عێراقیش هەرچەندە لەچوارچێوەیەکی فیدرالی لەگەڵیان ڕێککەوتن هەبووە وهەیە)، ئەوەی جێی تێروانینە ئەم هێزە نەتەوەییە پیرۆزەی خاوەنی ئەو هەموو سەروەرییە بەپێچەوانەی حەز وئارەزووی میللەت وزۆربەی زۆری سەرکردە سەربازییەکان بەکارهێنرا بۆ خزمەتی حیزب ولایەن وکەسانی بەناو بەرپرس تا کار وای لێهاتووە ئەو ناوە پیرۆزەی بۆ میللەتێك ناو دەهێنرا، ئێستا بەناوی پێشمەرگەکانی فڵان وفڵان ناو دەهێنرێن، وئەمەش جگە لەبچووك کردنەوی ئەو ناوە پیرۆزە، هیچی تر نییە، تەنانەت لەشەڕی دژ بەداعش، ئەوەندە دەوترا هێزی فلان وفلان نەدەوترا هێزی پێشمەرگەی کوردستان.

جگە لەهێزی پێشمەرگە دەیان هێزی تر هەن کەبەداخەوە ئەوەندە خزمەت بەحیزب وبنەماڵە وکەسەکان دەکەن، ئەوەندە خزمەت بەمیللەت ناکەن، هەرچەندە ناتوانین کارە باشەکانیان لەبیر بکەین، بەڵام ملکەچ بوونیان بۆ حیزب وبنەماڵە وکەس، وایان لەکارە باشەکانیان کردووە لەبیر بکرێن، ونمونەی ئەو هێزانەش ئاسایش ودژە تێرور و…هتد.

چاکسازی لەم بوارانە، بەوە دەکرێت کەهێزی پێشمەرگە بکرێتە هێزێکی سیستماتیکی ولەچوارچێوەی سنوورەکانی هەرێمی کوردستان جێگیر بکرێن، هەروەها هەموو ئەو هێزانە بەتەشکیلاتی نوێ ڕێکبخرێتەوە، نەك بەناو هێزی حەفتا وهەشتا، هەروەها یاسایەك دەربچێت بۆ ئەوەی لێپرسینەوە لەگەڵ هەربەرپرسێك بکرێت کەملکەچ بوونی بۆ کەس ولایەن بێت، جگە لەوشەی کوردستان بەلایەوە هیچ شتێك گرنگ نەبێت، چونکە کوردستان دەمێنێت بەڵام کەس وحیزب ولایەن نامێنن.

سەبارەت بەئاسایش ودژەتێرور وهەڕ هێزێکی تری سەربازی کەکاری لەسەر بنەمای زانیارییە، باشتر وایە ببەسترێتەوە بەئەنجومەنی وەزیران وداماڵرێن لەچەك، وهێزی چەکداری ناو شار تەنها بەدەست پۆلیسەوە بێت، وسەر بەوەزارەتی ناوخۆ بێت.

بەشی شەشەم: بواری کۆمەڵایەتی

ئەم بوارە ئامانج لێی یەکسانی کۆمەڵایەتییە، واتە کار لەسەر بەدەست هاتنی ماف وئازادی تاك بکرێت، هەرچەندە لەهەرێمی کوردستان دەستور نییە، بەڵام پشت بەستن بەدەستوری عێراق بۆ ساڵی ٢٠٠٥، کۆمەڵێ ماف وئازادی دەست نیشان کراون، ودەکرێت هەوڵ بدرێت بۆ تاکی کورد دەستەبەر بکرێت.

لایەنی بەرپرس بۆ بەدەستهێنانی ئەو ماف وئازادییانە، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنییە، کەدەبوو ڕۆڵی خۆیان ببینایە لەگەیاندن وداکۆکیکردن لەو ماف وئازادییانە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج وداخە، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی لەهەرێمی کوردستان، زۆربەی هەرە زۆری پاشکۆی حیزبی دەسەڵاتن، وبەهیچ شێوەیەك ڕۆڵی خۆیان نابینن، وکاتێك ڕێکخراوێكی ڕاستەقینە زیندوو دەبێتەوە، بەهەموو شێوەیەك دژایەتی دەکرێت.

ڕەنگە ئەگەر ڕێکخراوە نێودەولەتییەکان چاودێری دۆخی ڕێکخراوەکانی هەرێمی کوردستان بکەن، دەوترێت یاسا سەروەرە ومیللەت داکۆکی کاری هەیە، بەڵام لەڕاستیدا ئەو ڕێکخراوانە تەنها بونەتە ڕێگایەك بۆ بژێوی ژیانی چەند کەسێکی دیاری کراو وهیچی تر.

بۆ چاکسازی لەو بوارە، دەبێت بەشێوازێکی یاسایی کاری ڕێکخراوەکان ڕێكبخرێتەوە، ودەستی حیزبەکانی لێ دوور بخرێتەوە، لەهەمانکاتدا بودجە بەپێی پێویستی ڕێکخراوەکان بۆ خۆیانی دابین بکەن ولەژێر چاودێری دەزگای چاودێری دارایی بێت.