ئیسماعیل بێشکچى..تورکێک کەبەرگرى لە کورد دەکات

زۆر جار لە ڕۆژهەلات چەندین بیرمەند وزانا وسەرکردە و ڕۆشنبیر دەبینین کە بەرگرى لەئازادى وسەربەخۆیى گەل ونەتەوە و وڵاتەکانیان دەکەن، بەڵام کاتێک، بابەتەکە پەیوەندى هەبێت بە ماف وئازادى گەل ونەتەوەکانى دیکەوە، بۆچون و ڕاكانى خۆیان دەگۆڕن هەروەک چۆن قمقمۆکە ڕەنگى پێستى خۆى دەگۆڕێت، هەروەها دژایەتى مافەکانى ئەو گەلانە دەکەن بەچەند پاساوێکى پوچ ودژبەیەک تەواو بەو پاساوانەى کە بەکاریان هێناوە بەمەبەستى گەیشتن بە ئازادى گەلەکانیان و سەربەخۆیی وڵاتەکەیان.

زۆر کەمە یان زۆربەدەگمەن ئەو کەسانە لەڕۆژهەڵاتدا دەبینرێن کە مەبدەئەکانیان نەگۆڕو جێگیرە بەهۆى جیاوازى نەتەوایەتى وەک داکۆکیکارى تورکى ئیسماعیل بێشکەچى، ئەو کەسەى کەبەدەیان ساڵ فەرمانى زیندانی دەرکرا بەهۆى بەرگریکردنى لە کێشەى کورد وداواکارییەکانى سەبارەت بە مافەکانیان، پشت هەڵنەکردن لەوان هەروەک چۆن کەسانى دیکە وایان دەکرد لەبەر ئەوەى کە – کورد نەبوون – سەر بەگەل و نەتەوەى ئەوان نەبوون.

ئیسماعیل بێشکەچى کێیە؟

بیرمەند وزایایەکى کۆمەڵناسی تورکییە کەلە ساڵى ١٩٣٩ لە هەرێمى گوروم لە تورکیا لەدایک بووە، لەساڵى ١٩٦٢ لە ئەنقەرەى پایتەختى تورکیا بڕوانامەى بەکالۆریۆسی لەزانستە سیاسییەکان بەدەست هێناوە، لەساڵى ١٩٦٧ بڕوانامەى دکتۆراى لەزانستى کۆمەڵناسی لە زانکۆى ئەتاتورکى لەهەرێمى ئەرزەروم بەدەست هینا، دواتر لەفەرمانگەکانى دەوڵەتدا کارى کردووە، لەساڵى ١٩٦٤ خزمەتى سەربازى لەناوچەکوردییەکانى بەدلیس وهەکارى تەواوکرد، لەساڵى ١٩٦٤ – ١٩٦٩ وەک مەمۆستاى کۆمەڵناسی لەزانکۆى ئەتاتورک لە ئەرزەروم کارى کردووە، لەسالى ١٩٧١ بۆتە مامۆستا لەزانکۆى ئەنقەرە لەبەشى زانستە سیاسییەکان، دواتر وازى لەوانە ووتنەوە هێناوە و دەستى کردووە بە نوسین ولێکۆڵینەوە، دەیان لێکۆڵینەوە و پەرتوکى هەیە کەزۆرینەیان تایبەتن بەکێشەى کورد، ژمارەک لەبەرهەمەکانى وەرگێڕدراونەتە سەر زمانە جیهانییەکانى وەک ئینگلیزى وفەرەنسی وعەرەبی.

ئاشنا بوونى بەکورد.

ویستى پەروەردگار وابووە کە بێشکەچى ئاشنایەتى پەیدا بکات لەگەڵ کورددا، بۆ ئەوەى ببێتە هاوڕێیەکى هەتاهەتاى کورد، بەرگریکارێکى سەرسەختى مافەکانیان، هەروەها بۆ ئەوەى بە “محمود دەروێش” باتەوە کە ووتویەتى ” کورد هیچ هاوڕێیەکى نییە جگە لە شاخەکان” وپێ ى بڵێت کە کورد چەندین هاوڕێ ى چاکیان هەیە کەئامادەن گیانى خۆیان ببەخشن لەپێناو بەرگریکردن لە ئازاى وسەربەخۆییان. پێشکەچى وەک سەربازێک لەهەردوو هەریمى بەدلیس و هەکارى لەناو سوپاى تورکیادا خزمەتى کردووە، هەربۆیە لەگەڵ کوردەکاندا ژیاوە، نانى کوردەکانى خواردووە، گوێبیستیان بووە وئەوانیش گوێیان بۆ ڕاگرتووە، بەو هۆیەشەوە ئاگادارى ئەو ستەم وتاوانانە بووە کەڕووبەرووى کورد بۆتەوە، ئەوەش دەروازەیەک بووە بۆ ئاشنابوونى بەنەهامەتییەکانى گەلى کورد، هەروەها زانیویەتى کە ئەوان گەلێکن خاوەنى مێژوو، کلتور وزمان وماف و کێشەیەکى ڕەوان، وە ئەوانە ” تورکى شاخاوی” نین هەروەک تورکیاى کەمالیستى ناوى لێنابوون، سەبارەت بەمە بێشکەچى دەڵێت ” کاتێ گەیشتمى باشورى ڕۆژهەڵاتى تورکیا، نەتەوەیەکم بینى کە زمان ومێژوو هەروەها ڕەفتاریان جیاوازبوو لەگەڵ ئێمەى تورکدا، هەروەها ناوى خۆیان نانێن تورکى چیا هەروەک ئێمە ناومان لێناون بەڵکو ئەوان بەخۆیان دەڵێن کورد”.

دواى ئەوەى بێشکەچى خزمەتى سەربازى تەواو کرد دەستى کرد بەگەڕان بەدواى مێژووى کورد وکێشەکەیان و مافەکانیان و هەروەها جوگرافیاى نیشتمانەکەیان، لەو پێناوەشدا چەندین پەرتوک ولێکۆڵینەوەى نووسى وهەروەها پەیوەندى بەچەندین بیرمەندى جیهانییەوە کرد بەمەبەستى گفتوگۆکردن سەبارەت بەکێشەى کورد، لێرەوە نەهامەتییەکانى لەگەڵ دەسەلاتدارانى تورکیا دەستى پێکرد.

نموونەکانى نەهامەتییەکانى لەگەڵ حکومەت.

کاتێک بێشکەچى دەستیکرد بەلێکۆڵینەوە سەبارەت بەکێشەى کورد ومافەکانیان دەیزانى کەڕووبەڕووى گرتن و ئەشکەنجەو سەرکەتکردن دەبێتەوە، بەڵام لەگەل ئەوەشدا گرنگى بەوە نەدا کە دووچارى چى دەبێت لەسەر ئەوەى کە بەرگرى لە کێشەیەکى دادپەروەر ومیللەتیکى ستەملێکراو دەکات، سەرەتا بێشکەچى دەستیکرد بەلێکۆڵینەوە سەبارەت بە زمانى کوردى و مێژوویان و جوگرافیاى نیشتمانەکەیان، ئەمەش سەرەتاى بەریەککەوتنى بوو لەگەڵ دەسەڵاتى سەرکوتکردندا، هەربۆیە لەزیندان توندکراو دواتر دادگایی کرا بە تۆمەتى بانگەشە بۆ بوونى نەتەوە وزمانى کوردى (لەوکاتەدا کوردەکان لەلاى حکومەتى تورکیا بە تورکە شاخاوییەکان ناودەبران و بەکارهێنانى زمانى کوردى قەدەغە کرابوو، هەربۆیە بەکارهینانى زمانى کردى یەکیکبوو لەبابەتە قەدەغەکراوەکان) بەوەش بۆ ماوەى ١٣ ساڵ زیندانى حوکمى بەسەردا درا، لەزیندانیشدا لەهەوڵێکى تیرۆر ڕزگاری بوو.

لەسالى ١٩٧٤ بەهۆى لێبووردنیکى گشتییوە لەزیندان ئازاد کرا، دواى هاتنە دەرەوەى لە زیندان زانکۆى ئەنقەرە رازى نەبوو وەک وانەبێژ جاریکى دیکە وانە لەو زانکۆیە بڵێتەوە، بۆیە بێشکەچى بڕیاری دا کە دەست لەوانە ووتنەوە هەلگریت خۆى بە نووسین ولیکۆڵینەوە سەرقاڵ بکات، لەسەرتاکانى ساڵى ١٩٧٧ پەرتوکیکى بە ناونیشانى ” بەزۆرەملێ ڕاگواستنى کوردەکان” تەواو کرد، دەسەڵاتدارانى تورکیا دەستیانگرت بەسەر  پەرتوکەکەدا وجارێکى دیکە درایەوە بەدادگا ولەکاتى دادگایی کردنەکەدا کۆڵى نەدا وبەردەوام بوو لەنووسین، لەکۆتاى ساڵى ١٩٧٧ پەرتوکێکى دیکەى بەناوى “مێژووى تورک وتیۆرى دوان بەزمانى ڕۆژ ومەسئەلەى کورد” ى نوسی، ئەم پەرتوکەش دەستى بەسەردا گیرا وبە سێ ساڵ زیندانیکردن دادگایی کرا، سەرەڕاى ئەوەى هێشتا پڕۆسەى دادگایی یەکەم تەواو کۆتایی پێ نەهاتبوو.

لەساڵى ١٩٨٢ دادگا بە دەساڵ زیندانى حوکمى دا بەهۆى ئەوەى کە لەزیندان نامەیەکى ئاڕاستەى یەکێتى نوسەرانى سویسرا کردبوو، لەساڵى ١٩٨٧ بە ساڵ ونیوێک زیندانى حوکم درا بەهۆى داوایەکى کۆن کەلەسەرى تۆمارکرابوو لەسەر کتێبى ” ڕاگواستنى زۆرەملێ ى کورد”، لەساڵى ١٩٩٠ کتێبى ” کوردستان کۆڵۆنیاڵێکى نێودەوڵەتى” نوسی وبەو هۆیەوە دادگایی کرا، بەشێوەیەکى گشتى حوکمى زۆرى بەسەردا دراوە کەلێرەدا ناکرێت هەمووى بخەینەڕوو، بەڵام سەرجەم حوکمەکان دەکەنە ٧٦ ساڵ ولەوەش ١٨ ساڵ لەزینداندا بووە.

هەندێک لە بەرهەمەکانى

کوردستان کۆڵۆنیاڵێکى نێودەوڵەتى، ڕاگواستنى زۆرەملێ ى کورد، چەند بۆچوونێک سەبارەک بەڕۆشنبیرى کورد، نیزام لە ڕۆژهەڵاتى ئەنادۆڵ / کوردستان، یاساى تۆنجلی ساڵى ١٩٣٥ و جینۆساید لە دەرسیم، سی وسێ گولە لە ڕوداوى ژەنەڕال مۆڵە ( نووسەر باس لەهەوڵى ئەفسەرێکى سوپاى تورکیا دەکات بۆ جینۆساید کردنى گوندنشینانى گوندێکى کوردى لەسەر سنوورى نێوان ئێران وتورکیا کەبوو بەهۆى شەهیدبوونى سى وسێ کورد لەو گوندە)، وڵاتانى دژ بەکورد، سەرەڕاى دەیان بەرهەم ولێکۆڵینەوەى دیکە.

لە ووتەکانى بێشەکەچى.

• “من بەشێوەیەکى ئاشتیانە تێکۆشین دەکەم تابوار بکرێتەوە بۆ گفتوگۆیەکى زانستیانە کەدژە بەچاودێرى وسنوردانان لەهەمانکاتدا پشت دەبەستیت بەئازادى ڕادەربڕین وڕیزگرتن لەمافەکانى مرۆڤ بۆ ڕزگارکردنى شەرەفی تورکەکان”.
• ” ئەوەى لەئازارى گەلەکەیەوە دوور بیت نابێتە شۆڕشگێڕێکى ڕاستەقینە، ئەو مرۆڤەى کە پێڕستەکانى ژیانى گەلەکەى نەزانیت وخەبات نەکات بەمەبەستى سنوردانان بۆ ئازارەکانى، نابێتە شۆڕشگێڕێکى پتەوە هەروەها هیچ سوودێک ناگەیەنێت بەپشتگیری کردنى خەباتى گەلانى دیکە”.

سەرچاوە:

http://blogs.aljazeera.net/blogs/2017/10/6/%D8%A5%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D8%B4%D9%83%D8%AC%D9%8A-%D8%AA%D8%B1%D9%83%D9%8A-%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D9%81%D8%B9-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%AF?fbclid=iwar1q7kcq59xldz-i42xulgwkegaesaqjnulhblk5jpoayvn-mdc_t-jodoa

نووسینى : عەزیز ئەحمەد سەعدون