هاوکاریی یان بەرامبەرکێ؟ کارامەیی یان ناکارامەیی؟
“پوختە”
پێوەندیی فێمینیستەکان لەگەڵ دەوڵەت و حکوومەتەکان دەبێ چۆن بێت؟ ئایا دەبێ یارمەتییان لێ وەربگرن؟ یان لە دەوڵەتەکان دوور بکەونەوە و کار لە سەر کۆمەڵگای مەدەنی بکەن؟ ئایا دەبێ هەوڵی چوونە ناو دەسەڵات و بەدەستەوە گرتنی کاروباری سیاسی و سیاسەتدانان بدەن یان ئێنێرژیی خۆیان بۆ تواناسازیی ژنان تەرخان بکەن؟ یان ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەرەنگاری ئەم دەوڵەت و حکوومەتانە – کە هەر هەموویان درێژکراوەی ئۆتۆریتیی باوک‌سالارین – ببنەوە؟ ئایا کار کردن لەگەڵ دەوڵەتەکان بە مانای ئەوەیە کە چوویتەتە خزمەتی دەوڵەتەوە یان دەبێ وەک جۆرێک لە هەوڵدان بۆ دەستەبەر کردنی خواست و داوا فێمینستییەکان نیشانی بدەی؟ و لە کۆتاییدا ئایا مەگەر دۆخی ژنان لە هەموو کات و شوێنێکدا هاوشێوەیە کە بکرێت وەڵامی هاوشێوەش بەم پرسیارانە بدرێتەوە و وەڵامەکان لە هەموو دۆخ و حاڵەتێکدا وەک یەک بن؟ لەم وتارەدا هەوڵ دەدەین لەگەڵ پێناسە کردن و ناساندنی سەرجەم بوارەکانی ئەم تەوەرە نوێباوە و باسکردن لە پێشینە و شوێنگەی سەرهەڵدان و زاراوە و دەستەوشە پێوەندیدارەکان، ئاماژە بە هەندێ لەو بەربەستانەش بدەین لە کە کۆمەڵگاکانی جیهانی سێهه‌مدا بەرەو ڕووی ئەم ڕێبازە فیکری و پراکتیکییە دەبنەوە. هەم لە بەر ئەوەی کە تەوەرەکەمان بابەتێکی تازە و کەمتر باسکراوە و هەم لە بەر ئەوەی کە دەتوانێ وەک زانستێکی نێوان لقەکان ئەو کەپاسیتییەی هەبێت کە کۆمەڵێک توێژینەوەی مەیدانی و لۆکاڵیی بە دوای خۆیدا بێنێت، ئەم وتارە بە ئامانجی ناساندنی ئەم ڕووکردە هاتۆتە نووسین و بەهیوایە ببێتە سەرەتایەک بۆ ڕێگایەکی پڕ برهەمی توێژینەوەی هاوشێوە و بەسوود.
“پێشەکی”
زۆرێک لە تیۆرڤانانی فێمینیست، دەوڵەت یان حکوومەتەکان لە درووستکردن، جێگیری و پەرەدان بە نایەکسانییە کۆمەڵایەتی و بە تایبەت نایەکسانییە جێندەرییەکان بە کاریگەر دەزانن. ئەم بەرە هاوکاریکردن لەگەڵ دەوڵەت سەرکۆنە دەکەن، چونکە بونیادی بۆرۆکراتیک و زنجیرەپلەیی دەوڵەت و دامەزراوە دەوڵەتییەکان دژ بە بەها فێمینیستییەکان دەبینن. بە بڕوای ئەوان، بە فەرمی دانانی دەوڵەت وەک “هاوکار” یەکسانە بە سەقامگیریی دەستوور و هزری زاڵ. ئەم بەرە، فێمینیزمی دەوڵەتی بە کردەوە بە فێمینیزم لە خزمەتی دەوڵەتدا دەبینن و لە سەر ئەو باوەڕەن کە چالاکانی مافەکانی ژنان باشتر وایە ئێنێرژیی خۆیان بۆ بەهێز و پتەوکردنی کۆمەڵگای مەدەنی و تواناسازیی ژنان تەرخان بکەن و هەوڵ بۆ درووستکردنی یەکگرتوویی لە دەرەوەی فەزای دەوڵەتی و لە نێوان “پەڕاوێزنشینان”ی سیاسی، ئابووری و کۆمەلایەتییدا بدەن. بەڵام بەرەیەکی دیکە لە فێمینیستەکان لایان وایە ئەوڕۆکە دەوڵەت بۆتە ناوەندی کۆبوونەوەی دەسەڵات و سەرمایە سیاسی، ئابووری و کولتوورییەکان و کەوابوو پچڕاندنی پێوەندیی لەگەڵ دەوڵەت واتا خۆکوژی. بە بڕوان ئەمان، کشانەوە لە فەزای دەوڵەتی و وەڵامی “نا” بۆ سەرچاوە و ئیمکانیاتی دەوڵەتی، تەنها ئەو کاتە مومکینە کە هەلومەرج بۆ بیچم‌گرتن و گەشەی دامەزراوەی هاوتەریب و سەربەخۆ لە ئارادا بێت؛ شوێنێک کە کۆمەڵگای مەدەنی بتوانێ هەناسە بدات و دەوڵەت بەردەوام هەڕەشەی لێ نەکات و ئاستەنگی نەکاتەوە.
ئەی چارە؟ لەگەڵ دەوڵەت هاوکاریی بکەین یان نەیکەین؟ لە کەرستە و سەرچاوەکان و ئیمکانیاتی دەوڵەتی بۆ کەم کردنەوەی نایەکسانییە کۆمەڵایەتییەکان کەڵک وەربگرین یان نەیگرین؟ داوای پشتیوانی و خزمەتگوزاری و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتیی لە دەوڵەت بکەین یان نەیکەین؟ بۆ داخڵ بوون بە دەوڵەت و بە ژنانە کردنی پۆستەکانی بەڕێوەبەرێتیی هەوڵ بدەین یان هەوڵ نەدەین؟ وەڵامدانە بەم پرسیارانە ئاسان نییە. لە ڕاستیدا هەروەک لەم وتارەدا زیاتر باسی دەکەین، ناکرێ لەم بارەوە بڕیارێکی گشتیی دەرکەین؛ ناتوانین بۆ هەموو چالاکانی مافەکانی ژنان و لە هەموو هەلومرجێکدا ڕاسپاردەیەکی هاوشێوەمان هەبێت.
لێرەدا پرسیارێکی دیکە دێتە ئاراوە:- کاتێک باسی دەوڵەت دەکەین ئاماژە بە چ دامەزراوە و کەسانێک دەدەین؟ پچڕانی هاوکاریی لەگەڵ دەوڵەت دەتوانێ لە سەر ئاستی نەتەوەیی بێت (واتا کاتێک لە هەڵبژاردنی سەرۆک‌کۆماردا بەشداریی دەکەین یان بایکۆتی دەکەین). بەڵام دەوڵەت تەنها چەند دامەرزراوەی وەک سەرۆک‌کۆماری، پاڕلەمان، وەزارەتخانەکان و … نییە؛ دەوڵەت لە کۆمەڵێک کەس و دامەزراوە پێکهاتووە کە لە ژیانی ڕۆژانەماندا سەروکارمان لەگەڵیاندا هەیە. وەک ئەنترۆپۆلۆژیستەکان دەڵێن، ئەم دەوڵەتە ڕۆژانە (Everyday State) بە تانوپۆی ژیانی ڕۆژانەمانەوە گرێ دراوە. ئایا پچڕانی هاوکاریی لەگەڵ پاسەوانی پارک و یاریدەدەری کۆمەڵایەتی یان کارمەندانی دائیرەی کارەبا و کەرتی هاتوچۆی شارەکان و شارەوانی و بەڕێوەبەری قوتابخانە مومکین و پێویستە؟ چۆن؟ و بۆچی؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە هەمیشە هاوشێوە نییە و گرێدراوی کۆمەڵێک فاکتەری جیاجیایە کە هەوڵ دەدەین لە درێژەی باسەکەماندا ئاماژەی پێ بدەین.
کەواتە پرسیارە سەرەکییەکە هێشتا بێ وەڵام ماوەتەوە: لە دەوڵەتدا بین و لە ناوەوە هەوڵ بۆ گۆڕانکاریی بدەین؟ لەگەڵ دەوڵەت هاوکاریی بکەین؟ یان واز لە دەوڵەت بێنین و لێی دوور بکەوینەوە و لە دەروەی فەزا دەوڵەتی و حکومییەکان هەوڵ بۆ بەهێزکردنی کۆمەڵگای مەدەنی و گرووپە سەربەخۆ ژنانەکان بدەین؟ شیرین ڕای یەک لە باشترین وەڵامەکان دەداتەوە، کە لە درێژەدا ئاماژە بە باسەکەی دەدەین: ئەو جەخت لەوە دەکاتەوە کە زۆرێک لە ژنان، بە تایبەت لە جیهانی سێهەم ئەو دەرفەت و ئیمکانەیان نییە کە لە نێوان ئەم دوو بژاردەیە یەکیان هەڵبژێرن؛ تێچووی بەرامبەرکێ لەگەڵ دەوڵەت لە هەندێ لە دەوڵەتەکاندا زۆر گرانە (بۆ نموونە لە ئێران کە هەوڵدان بۆ مافەکانی ژنان لە زۆرێک لە حاڵەتەکاندا بە هاواتای دژایەتی کردنی سیستەم لە قەڵەم دەدرێت و دەستگیرکردنی ژنانی ئەکتیڤیستی لێدەکەوێتەوە).
دەگوترێ بۆ زۆرێک لە ژنان، پرسی سەرەکیی هاوکاری کردن یان بەرامبەرکێ لەگەڵ دەوڵەت نییە؛ مەسەلەکە هاوکاری و بەرامبەرکێی هاوکاتە. ئەو بە بەرجەستە کردنەوەی ئەزموونی ژنانی جیهانی سێهەم دەڵێ دەوڵەت و کۆمەڵگای مەدەنی هەرووکیان دەتوانن هەم لە خزمەتی ژناندا بن و هەم دژ بە ژنان یەک بگرن؛ چون لە هەروویاندا سیستەمی دەسەڵات و زاڵێتیی بوونی هەیە. کەواتە هاوکاری و بەرامبەرکێ لەگەڵ هەر دووکیان زەروورە.[١]
“پێشینە و پێناسە”
ئایا فێمینیستەکان لە شوێنێکدا لەگەڵ دەوڵەتەکاندا پێوەندیی باشیان بووە؟ ئایا توانیویانە بە شێوەیەکی کاریگەر داخڵ بە ڕەوتی سیاسەت دانان ببن و ئەندێشەکانی خۆیان بخەنە بەرکار؟ زاراوەی “فێمینیزمی دەوڵەتی” کە لە باس و دەقە فێمینیستییەکاندا بەدی دەکرێت خۆی لە خۆیدا دەلالەت لە چی دەکات؟
ئیمی مەزوور و دۆرۆتی مەک براید، لە توێژینەوەیەکدا سەبارەت بە فێمینیزمی دەوڵەتی لە دەهەی ١٩٨٠ بە دواوە ئاخێزگە و گۆڕانکارییەکانی ئەم چەمکە لێکدەدەنەوە.[٢] ئەم دووانە لەو توێژەرانەن کە لە دەهەی یەکەمی ئەم سەدەدا، هەڵسەنگاندنیان بۆ ئەم چەمکە لە وڵاتە دیمۆکراتیکەکاندا کردووە و ڕاپۆرتی ئەم هەڵسەنگاندنەشیان بڵاو کردۆتەوە کە پرسیاری سەرەتای ئەم تێکستەی بەردەستتانی لە خۆ گرتووە. ئەم توێژەرانە نیشانی دەدەن کە چۆناوچۆن ئەم چەمکە لە دەهەی ١٩٨٠دا کەوتە ڕوو و لە ماوەی دەهەکانی دواییدا گۆڕانی بەسەردا هات و لە کۆتاییدا لە لایەن توێژەرانێکەوە، بۆ نموونە خۆیان، لە چەمکێکەوە کە زیاتر ڕاسپاردەیی و ئایدۆلۆژیک بوو، گۆڕا بۆ چەمکێكی بەسوود لە ڕاڤە و شیکرنەوەی بان‌نەتەوەیی پرسەکانی ژنان. بەم چەشنە، نیشانی دەدەن کە توێژەرانی فێمینیست سەرەتا زاراوەی “فێمینیزمی دەوڵەتی”یان لە مانایەکی نەک زۆر ورددا دەخستە بەرکار تاکوو لە ڕێگەیەوە زنجیرەیەک لە چالاکییە دەوڵەتییەکان تەوسیف بکەن کە لە سەر پرس و بابەتەکانی ژنان و جێندەر چڕ بۆتەوە. دواتر ئەم زاراوە بۆ لێکدانەوەی دامەزراوەکانی سیاسەتدانان لە کاروباری ژنان کەڵکی لێ وەردەگیرا. و لە کۆتاییدا هەندی توێژینەوە لەم بارەوە هاتە ئەنجامدان کە نیشانی دەدا دامەزراوکانی سیاسەتدانان لە کاروباری ژنان لە وڵاتە دیمۆکراتیکەکاندا کە خۆیان لە ناو دەوڵەتدان چۆن کاریگەرییان لە سەر بەدیهاتنی دەستکەوتە فێمینیستییەکان داناوە.
بەڵام کاتێک باسی فێمینیزمی دەوڵەتی دەکەین، دەبێ تیگەیشتن و خوێندنەوەمان بۆ خودی “فێمینیزم” چی بێت؟ فێمینیزم بە پێی خوێندنەوەی هاوبەشی نێوان توێژەرانی ئەم ئاقارە بریتییە لە جۆرێک “فام”کردنی ژنان وەک گرووپێک کە لە سەر بەستێنی کۆمەڵایەتی، ئابووری و کولتوریدا خاوەن و هەڵگری فرەچەشنییەکی تایبەت بە خۆیانن؛ ئەم فامکردنە هاوکات بە دوای باشتر کردنی بارودۆخی مافەکانی ژنان، باشتر کردنی پلە و مەنزلەت یان پێگەیان وەک ئەندامانی ئەو گرووپە، هەم لە پانتایی گشتی و هەم لە پانتایی تاکەکەسییەوەیە؛ و هەروەها مەبەستی کەم کردنەوە یان نەهێشتنی زنجیرەپلەیی پشتبەستوو بە ڕەگەز و زنجیرەپلەیی باوک‌سالارانەیە کە نایەکسانییەکانی نێوان ژن و پیاو لە پانتاییە گشتی و تاکەکەسییەکاندا پتەو و بەهێز دەکات. با بزانین ئەم چەمکە چۆن بەدیهات و چ گۆڕانکارییەکی بەسەردا هاتووە.
“سێ قۆناغی فێمینیزمی دەوڵەتی”
قۆناغی یەکەم: خوێندنەوەی گشتیی بۆ جێندەر، فێمینیزم و دەوڵەت
توێژەرانی فێمینیست کە لە سەرەتاکانی دەهەی ١٩٨٠ی زایینی بە دوای تێگەیشتن لە هۆکارەکانی کزبوونی بزووتنەوە فێمینیستییەکان لە ئەورووپا، ئەمریکای باکوور و ئۆسترالیاوە بوون، بە تایبەت تیۆرڤانانی فێمینیزم لە بریتانیا و ئەورووپای قاڕڕەیی، گەیشتنە ئەو ئەنجامە کە هۆکاری سەرەکیی ئەم کزبوونە بەرە و ڕوو بوونەوەی سیستەماتیکی باوک‌سالارانەی دەوڵەتی لەگەڵ بەرنامە فێمینیستییەکاندا بووە. بەم چەشنە، ئەم فێمینیستانە بەرامبەر بە دەوڵەتەکانیان گەشبین نەبوون.
بەڵام بارودۆخەکە لە هەموو وڵاتانی ڕۆژئاوایی هەر بەم شێوە نەبوو. لە وڵاتانی نۆردیک و بە تایبەت خۆدی نۆروێژ فێمینستەکان بە هۆی پێشینەی جیاوازەوە، کەمتر دژ بە سیستەم بوون و ئامادەی هاوکاریی لەگەڵ دەوڵەت لە ڕێگەی حیزبەکان، یەکیەتییە کرێکارییەکان و پاڕلەمانەکانەوە بوون. هەر لەم وڵاتانەدا بوو کە زاراوەی “فێمینیزمی دەوڵەتی” گەڵاڵە کرا؛ وڵاتانیک کە بە هۆی لەسەر کار بوونی دەوڵەتی خۆشگوزەران، دەوڵەت خۆی بە فاکتەرێک بۆ بەدیهێنانی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی دەهاتە ئەژمار و پێوەندیی نێوان کۆمەڵگای مەدەنی و دەوڵەتیش پێوەندییەکی ئاریکارانە بوو و سیاسەت دانانیش بە زۆری لە هاوکاریی سێ لایەنەی دەوڵەت، کرێکاران و بەڕێوەبەراندا بیچمی دەگرت. هەر بۆیە فێمینیستی ئەم وڵاتانەش بواریان بۆ داخڵبوون بە پانتایی سیاسەت دانان و چالاکیی دەوڵەتیی بە مەبەستی پێکانی مەبەستەکانی خۆیان لەبار دەده‌یت. لێرەوە هێلکا هارنز، فێمینیستی ئەڵمانی/ نۆروێژی کە داهێنانی زاراوەی “فێمینیزمی دەوڵەتی” بۆ ئەو دەگەڕێننەوە، بەم شێوە پێناسەی دەکات: “کۆمەڵێکی فرەچەشن لە سیاسەتدانانی گشتی و یاسا و ڕێسای دامەزراوەیی، کە هەم بۆ چارەسەر کردنی پرس و بابەت گەلی گشتیی کۆمەڵایەتی و ئابووریی گەڵاڵە کراوە و هەم بۆ دابین کردنی خواستەکانی ژنان”. هارنز فێمینیزمی دەوڵەتی بە جۆرێک لە “پێوەندی و دانوستانی نێوان جووڵە و بزاوتی لە خوارەوە و پەسەندکردنی لە سەرەوە” دەزانێت. توێژەرانی نۆردیکی دیکە ئەم فێمینیزمە “لە سەرەوە” کاتێک بە قابیلی بەدیهاتن دەزانن کە ژنانێکی داواکاری خواست و ویستە فێمینیستییەکان بۆ پلە و پۆستە حکومەتییەکان هەڵبژێردرێن یان دابنرێن.
هەر لە سەرەتاوە ئەو شتەی لەم ئاقارە گونجاوەدا بواری بۆ بەدیهاتنی فێمینیزمی دەوڵەتی دەستەبەر کرد، ئامادەیی تاک و تەرای ژنانی فێمینیست لە پلە و پۆستە جیاجیا حکومییەکان و هاوکاریی دڵسۆزانەیان لەگەڵ بزووتنەوە فێمینیستییەکان لە وڵاتانی نۆردیک و وڵاتانی سکاندیناوی بوو. هەڵبەت ئاماژە بەو خاڵەش سەرنجڕاکێشە کە هەر لە سەرەتای ساڵی ١٩٨٠وە زاراوەی “فێمینزمی دەوڵەتی “بە شێوەیەکی سووک بەکار دەهێنرا: لە ڕاستیدا توێژەرانی ئەڵمانی ئەم زاراوەیان بۆ ئاماژە بە دۆخی بەدواداچوونی خواستە فێمینیستییەکان لە وڵاتانی هاوشێوەی سۆڤییەت دەخستە بەرکار، واتا لە شوێنێکدا کە دەوڵەتەکان خۆیان دەستیان دابووە دامەزراندنی ئەو گرووپانەی کە بڕیار بوو بە شێوەی فەرمی کار بۆ باشترکردنی دۆخی ژنان بکەن، بەڵام بە کردەوە لە ڕەوتی بەربەست‌دانان لە سەر ڕێگای چالاکییەکانی ژناندا کاریان دەکرد.
قۆناغی دووهەم: چڕبوونەوە لە سەر فێمۆکراتەکان و دامەزراوەکانی سیاسەتدانانی ژنان
سەرەتاکانی دەهەی ١٩٦٠ بوو کە توێژەرانی ئۆسترالیایی چەمکێکی دیکەیان گەڵاڵە کرد و باسی فێمینیزمی دەوڵەتییان قۆناغێکی دیکە پێش خست. ئەم توێژەرانە زاراوەی فێمۆکرات (Femocrat)یان خستە بەرکار. پێشنیاری ئەم چەمکە لەوێوە سەرچاوەی گرتبوو کە ئەم توێژەرانە لە خوێندنەوەی یەکپارچە بۆ دەوڵەت بەگومان بوون: دەوڵەت گشتێتییەکی یەکپارچە نییە، بەڵکوو کۆیەکی پێکەوە پەیوەستی پێکهاتوو لە پانتاییە جیاجیاکانە کە بۆ ئاستەکانی سیاسەت دانان، حکوومەتداری و دەور و ڕۆڵی بەڕێوەبەرێتیی دابەش دەکرێت. ئەم شڕۆڤە لە ڕوانگەی تیۆریکەوە ڕێگای بۆ بە مومکین زانینی بەڕێوەچوونی دەوری ژنان لە دەوڵەتدا دەکردەوە؛ نەک تەنها وەک کەسانێک کە بڕیار بوو تەنها جۆرێک لە هاوکارییان لەگەڵ چالاکانی دەرەوەی دەوڵەتدا هەبێت، بەڵکوو وەک فاکتەرگەلی تاکەکەسی و کۆیی کە خاوەنی بەرنامەی دیاریکراوی فێمینیستی بوون. لە ڕێگەی ئەم شرۆڤەوە ژنان دەیانتوانی لە پانتاییە جیاجیاکانی دەوڵەتدا ئامادەییان هەبێت بەو ئامانجەوە کە بەرەنگاری ڕەوتی سیاسەتدانانی باوک‌سالارانە ببنەوە. ئەم دەرفەتە لەوێوە دەهات کە ژنان لە دەوڵەتدا لەگەڵ گشتێتییەکی یەکپارچەدا ڕووبەڕوو نەبوون کە لە بەڕێوەبردنی سیاسەتە باوک‌سالارانەکاندا بە تەواویی یەکگرتوو و یەکپارچە کار بکات و بەدواداچوون بۆ سیاسەتەکان و گێڕانی ڕۆڵە ئاڵترناتیڤەکان نامومکین بکات.
زاراوەی فێمۆکرات هەر لەم بوارەدا لە لایەن تیۆرڤانانی ئۆسترالیایی گەڵاڵە کرا کە بە دوای هاندانی فێمینیستەکان بۆ ئامادەیی لە چوارچێوەی دامەزراوەکانی دەوڵەتی فێدڕاڵی ئۆسترالیاوە بوون: فێمۆکرات بە مانای ئەو فێمینیستانەیە کە لە قاڵبی دەوڵەتی دیمۆکراتیک بۆ پێشخستنی بەرنامە فێمینیستییەکان، هەم وەک سیاسەت دانان و هەم بە گێڕانی ڕۆڵ لە دامەزراوە دەولەتییەکاندا، ئامادەییان هەیە. ئەم تیورڤانانە دەهەی ١٩٩٠ وەک “فێمینیزمی فەرمی” یان “فێمۆکراسی” باسی ئامادەیی فێمینیستەکان لە دەوڵەتیان دەکرد و کەمتر زاراوەی “فێمینیزمی دەوڵەتی”یان بەکار دەهێنا.
بەرهەمی توێژەرانی نۆردیک و ئۆسترالیایی بوو بە هۆی ئەوەی کە ئەو ڕوانگە کە دەوڵەت دەتوانێ پانتاییەک بێت بۆ چالاکیی فێمینیستەکان، لە نێو فێمینیستە ئەزموونگرا و پۆزیتیڤیستەکاندا زیاتر مەقبوولییەت وەربگرێت و ئەم توێژەرانە فێمینیزمی دەوڵەتی بە ڕەوتێکی ئاڵۆز ببینن کە فێمۆکراتەکان، دەستکەوتەکانی سیاسەتدانانی یەکسانیخواز، و هاوپەیمانیی نێوان فاکتەرە دەوڵەتییەکان و بزووتنەوەکانی ژنان، کاریگەرییان لە سەری دەبێت. هاوکات، لە دەوڵەتە ڕۆژئاواییەکانیشدا ڕەوتی پێکهاتنی ئەو دامەزراوانەی کە سیاسەتدانانی پەیوەست بە کاروباری ژنانیان لە ئەستۆدا بوو، برەوی سەند و گەیشتە تەشقی خۆی. جگە لەمانە، ئەو چالاکییانەی لە قاڵبی دەوڵەتەکاندا ئەنجام دەدرا، دەهەی ١٩٩٠ سەردەمی چرۆگرتنی سیاسەت دانان بۆ ژنان لە قاڵبی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بوو کە لەم بوارەدا ساڵی ١٩٩٥کۆنفڕانسی ژنان لە پەکین خاڵێكی وەرچەرخان لە یەکگرتنی فێمینیستەکان لە وڵاتە جیاجیاکانی جیهان لەوانە وڵاتانی جیهانی سێهەم دەهاتە ئەژمار. ئەکتیڤتربوونی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم بوارەدا و پێکهاتنی دامەزراوەکانی تایبەت بە سیاسەت دانانی ژنان لەگەڵ ئەندامێتیی وڵاتانی زیاتر لەم دەهەدا کاریگەرییەکی هەرە بەرچاوی لە سەر دۆخی جیهانیی ژنان هەبوو، بە شێوەیەک کە پێشتریش بەڕێوەچوونی “دانیشتنی جیهانیی ژنان” لە ساڵی ١٩٧٥ لە لایەن ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، ببوو بە هانە و هاندەری کردنەوەی نوێنەرایەتی و نووسینگەی سیاسەتدانان بۆ کاروباری ژنان لە وڵاتە جیاجیاکاندا.
قۆناغی سێهەم: بەرەو پێناسەیەکی ورد بۆ فێمینیزمی دەوڵەتی
هەر وەک لە سەرەتای ئەم باسەدا ئاماژەمان پێدا، مزوور و مەک براید وەک “ئەندامی تۆڕی توێژینەوەیی سیاسەتە جێندەرییەکان و دەوڵەت” بەشدارییان لە توێژینەوەیەکدا کردووە کە لە لایەن ئەم تۆڕەوە و وابەستە بە زانکۆی دەوڵەتیی واشنتۆن سەبارەت بە چالاکییە فێمینیستییەکانی دەوڵەت لە سیانزە وڵاتی دیمۆکراتیکی پۆست پیشەسازی لە ماوەی چوار دەهەدا ئەنجام دراوە و ساڵی ٢٠٠٦ بڵاو بۆتەوە. ئەم توێژینەوە بە دانانی جۆرێک لە میتۆدۆلۆژیا بۆ پێوان و هەڵسەنگاندنی ڕێژەی چالاکییە دەوڵەتییەکان لەم بوارەدا، ئەم زاراوەی لە چەمكێکی گشتییەوە بۆ ئاستی چەشنێک چەمکی قابیلی هەڵسەنگاندن و پێوان بەرز کردەوە. ئەم توێژینەوە فێمینیزمی دەوڵەتی بە پێی وەڵامێک هەڵدەسەنگێنێت کە لە لایەن دامەزراوەکانی تایبەت بە سیاسەت‌دانانەوە بە ئەکتیڤیستەکانی بزووتنەوەی ژنان دراوەتەوە. ئەم توێژینەوە بەرەو ڕووی ئەو بابەتەش بۆتەوە کە لە گەلێک حاڵەتدا خواستەکانی بزووتنەوەی ژنان خواست و داواکاریی فێمینیستیی نین؛ ئایدۆلۆژیا و چالاکییە فێمینیستییەکان تەنها بەشێک لە بزووتنەوەکانی ژنانیان بیچم داوە و هەموو بزووتنەوە و چالاکییەکانی ژنان فێمینیسیی نین.
هەروەها لە ڕەوتی توێژینەوەکەدا زەروور بوو توێژەران چەمکی “فێمینیزمی دەوڵەتی” بە وردی لێکبدەنەوە. بە پێێ ئەم لێکدانەوە وردە، فێمینیزمی دەوڵەتی تەنها کاتێک دێتە ئاراوە کە دامەزراوەکانی تایبەت بە سیاسەت دانان ژنان، چالاکان و ئەندێشە فێمینیستییەکان بخەنە ناو دەوڵەتەوە؛ واتا بەدیهاتنی فێمینیزمی دەوڵەتی سەرتر و زیاترە لە نوێنەرایەتی‌کردنی بەرژەوەندییەکانی ژنان و یان تەنانەت خواست و داوکارییەکانی بزووتنەوەی ژنانە. فێمینیزمی دەوڵەتی واتا نوێنەرایەتی کردنی بەرژەوەندی و چالاکانی فێمینیستی کە بە ئامانجی پێکانی دەرەنجامی فێمینیستی، خواست و داواکاریی فێمینیستیی گەڵاڵە دەکەن.
تا ئەو ئاستەی پێوەندیی بە پرسیاری سەرەتایی ئەم بەشەوە هەیە، دەکرێ بڵێین ئەم توێژینەوە نیشانی دەدات کە لە ماوەی چەند دەهەی ڕابردوودا لە وڵاتانی پێشکەوتووی پۆست پیشەسازیی دیمۆکراتیکدا، پێوەندی و دانوستانی نێوان دەوڵەت و فێمینیستەکان پێوەندییەکی کارامە بووە: ڕەوتێک کە سەرەتا لە هەندێ لە وڵاتە ڕۆژئاواییەکان دەستی پێکرد و لە وڵاتانی دیکەدا بە گەشبینییەوە بەرەو ڕووی نەدەبوونەوە، بەڵام بەرە بەرە ژمارەی ئەو وڵاتانەی، هەرچەند بە خاوی، ئەزموونێکی سەرکەوتوویان سەبارەت بەم هاوکارییە هەبوو، زیادی دەکرد. ئەمە لە حاڵێکدایە کە لە وڵاتانی جیهانی سیهەم فێمینیستەکان هێشتا دەبێ مەسەلەی بەقا و مانەوەیان لە دەوڵەتدا لە پێش بگرن.
فێمینیزمی دەوڵەتی و وڵاتانی جیهانی سێهەم
فێمینستەکانی جیهانی سێهەم لەگەڵ دەوڵەتەکانیاندا چێ بکەن؟ ئەوان تا چەند دەتوانن سوود لە ئەزموون و تیۆریی فێمینیستە ڕۆژئاواییەکان سەبارەت بە پێوەندیی لەگەڵ دەوڵەت وەربگرن؟ شیرین ڕای، مامۆستای بە ڕەچەڵەک هیندیی زانکۆی وارویک، لە سەر ئەو باوەڕەیە کە ئەو ڕوانگانەی ژنانی ئەکتیڤیستی وڵاتانی لیبڕاڵی ڕۆژئاوایی لەم بارەوە بیچمیان داوە، بە پێی پێویست دەقاودەقی دۆخی ژنان لە وڵاتانی جیهانی سێهەم نییە.[٣]
ڕوانگەی فێمینیستەکانی جیهانی سێهەم چۆناوچۆن بووە؟ فێمینیستەکانی جیهانی سێهەم سەرەڕای جیاوازییەکانیان کاتێک کە سەیری کۆمەڵگاکانی خۆیانیان کردووە، تووشی مەسەلەی پێوەندیی باوک‌سالاریی زاڵ لەگەڵ دەوڵەت هاتوون: ئایا ئەم پێوەندییە پێکەوە ژیانە؟ یان بەرامبەرکێ؟ و بە هەر حاڵ دەبێ چی لەم دووانە بکرێت؟
هەر دوو ڕوانگەکە لە لایەن کەسانێکەوە ڕوون کراونەتەوە. بەرەیەک لە فێمینیستەکان شوناسی دەوڵەتە نوێکانیان لە وڵاتانی خۆیاندا بە تەواویی دژ بە باوک‌سالاریی سوننەتیی بینیوە، و گرووپێکی دیکە باوەڕیان بە پێکەوەژیانی ئاشتییانەی ئەم دووانە هەیە. بەڵام هەر دوو بەرە، کەم تا زۆر لە سەر ئەو خاڵە هاوڕان کە نە دەبێ لە دەوڵەت وەک کەرستەیەک لە ژێر ڕكێفی زاڵێتیی نێرینەدا چاو دابخرێت و نە دەکرێ بە باوەشی کراوەوە هاوکاریی لەگەڵدا بکرێت، بەڵکوو لە هەلومەرجی تایبەتدا دەکرێ گەڕانەوە [بۆ دەوڵەت] وەک کەرستەیەک بۆ گۆڕانکاریی لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتیی ژناندا لە بەرچاو بگیریەت.
“دانوستان لەگەڵ دەوڵەت”
ژنان لە جیهانی سێهەمدا هەم بەرامبەر بە کۆمەڵگای مەدەنی و هەم بەرامبەر بە دەوڵەت لەگەڵ کێشە و گرفتی هاوشێوەدا بەرەو ڕوون: هەردووکیان لێک دابڕاو، سەرکوتکار و هەڕەشەکەرن و هاوکات فەزایەک بۆ دانووستان و خەبات دەستەبەر دەکەن. دەوڵەت و کۆمەڵگای مەدەنی هەردووکیان بیچم بە ئاستەنگییەکانی ژنان دەدەن. گەر ژنان ئەم ئاستەنگییانە لە بەرچاو نەگرن، دەکەونە بەر توندوتیژی. هەروەها دەوڵەت خاوەنی کەسایەتییەکی چەند لایەنەیە. لە بەرپرسانی ناوچەییەوە تاوەکوو کارمەندانی کەرتی خزمەتگوزاری، لە پۆلیسەوە تا دادوەر، ژنان بە بەرین کردنەوەی داواکاری و خەباتەکانیان، ئەزموونی جۆراوجۆریان لە ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ دەوڵەتدا هەیە. پرسیار ئەوەیە کە شوناسی دەوڵەتانی پەرەگرتنخوازی جیهانی سێهەم چ مەجالێک بۆ پێشخستنی ستراتیژەکان بۆ ژنان دەستەبەر دەکات؟
زۆربەی ئەم دەوڵەتانە خۆیان بە فاکتەری گۆڕانکاریی کۆمەڵایەتی و ئابووریی دەزانن، هاوکات توانایی تەواویان بۆ بەڕێوەبردنی سیاسەتەکانیان نییە. دەوڵەتانی جیهانی سێهەم چونکە بە زۆریی لە ڕووی ژێرخانەوە لاوازن، بەڕێوەچوونی سیاسەتەکانیان گرێدراوی پێوەندی و دانوستانی نوخبەکانی دەسەڵات و کۆمەڵگای مەدەنییە. کاتێک کە ئەم سیاسەتانە لە لایەن ئەو گروپانەوە کە لێی سوودمەند دەبن پەسەند نەکرێت، بەڕێوەچوونیشیان پێوستی بە پێوەندیی پشتبەستوو بە زۆر و ناچارکردن دەبێت. لەم جۆرە هەلومەرجانەدا پلە و پایە ئیداری و دادوەرییە “باشەکان” دەتوانن تا ڕادەیەک دۆخی ژیانی خەڵک باشتر بکەن، بەڵام ئامادەیی ئەم جۆرە کەسانە دژ بە بونیادێکی حکومییە کە بەڕێوەبردنی سیاسەتەکانی پێویستی بە زۆرداری و ناچارکردنە.
تایبەتمەندییەکی دیکەی ئەم دەوڵەتانە گەندەڵییە. ژنان لەو دەوڵەتە گەندەڵانەدا کە کاربەدەستانی بۆ جێبەجێ کردنی کارەکان بەرتیل وەردەگرن، بە شێوەیەکی جیاواز لە پیاوان دەکەونە بەر کاریگەریی ئەم حاڵەتانەوە. کارمەند یان خاوەن پلەیەک کە دەبێ ڕەزامەندیی لە سەر جێبەجێکردنی کارەکانیان دەرببڕیت، لەوانەیە جگە لە داواکاریی پوول و پارە، داخوازیی دیکەشی لەوان هەبێت. جگە لەمە، گەندەڵی شتێکە کە دەوڵەتەکان لە کار دەخات، لێرەوە ئەو ژنانەی بەنیازن داواکارییە فێمینیستییەکانیان گەڵاڵە بکەن، لە دەوڵەتانی جیهانی سیهمەدا یەکەم شت بەرەو ڕووی بەربەستی گەندەڵی دەبنەوە کە ئەنجامدانی هەموو کارێک نامومکین دەکات. ئەنجام، کارکردن لە ناو دەوڵەتەکاندا بۆ جێبەجێ کردنی ئەم داواکارییانە هەمیشە مومکین نییە.
بەم چەشنە، ئەو پێوەندییەی چالاکانی مافەکانی ژنان لە جیهانی سێهمەدا لەگەڵ دەوڵەت درووستی دەکەن لە پێوەندیی ژنانی ڕۆژئاوایی زۆر ئاڵۆزترە و جیاوازە لەویش. واتا کاتێک کە دەچینە سەر باسی پێوەندیی ژنان و دەوڵەت، دەبێ دوو هەڵوێستی جیاوازمان لە بیر بێت.
یەکەم مەسەلە ڕاستییەکانی ژیانی ڕۆژانەی زۆربەی هەرە زۆری ژنانە. کاتێک کە لە سەر ئەم تەوەرە دەکەوینە مشتومڕەوە هەم دەبێ شوناسی بیچم‌گرتنی ئەو دەوڵەتەی گرووپە دیاریکراوەکانی وەک ژنان تێیدا دەژین، لە بەر چاو بگرین و هەم ئەو بگۆڕە کۆمەڵایەتی و سیاسییانەی کاریگەریی لە سەر پێوەندیی ئەوان لەگەڵ دەوڵەت دادەنێن، ڕەچاو بکەین.
مەسەلەی دووهەم کاردانەوەی فێمینیستییە بەرامبەر بە دەوڵەت. وەک دیاریکردنی ستراتیژی خەبات بێت یان وەک ڕەخنەگرتن لە دۆخەکە، دەبێ وشیارانە هەڵبژاردنی فێمینیستەکان لە هەڵبژاردنی زۆرینەی ژنان جیا بکەینەوە تاکوو بتوانین لە پێگەیەکدا جێگیر بین و هەردووکیان بە باشی دەرک بکەین. یەک لە جیاوازییەکانی نێوان دۆخی ژنان لە دەوڵەتانی لیبڕاڵی ڕۆژئاوایی و دۆخی ژنان لە جیهانی سێهەم ئەوەیە کە دەسەڵاتی ڕێکخەری دەوڵەت تا چەند دەتوانێ کایگەرییان لە سەر دابنێت. ژنانی وڵاتانی جیهانی سێهەم زیاتر لە ژنانی ڕۆژئاوایی لە هەموو دەرکەوتەکانی دەولەت سڕاونەتەوە. هۆکاریش ئەوەیە کە لە جیهانی سێهەمدا دەوڵەت بە زۆریی ئەو شێوازە لە تۆڕی پارێز و پشتیوانی کە جێبەجێکارانی خۆشگوزەرانیی دەوڵەتانی لیبڕاڵی رۆژئاوایی پێیان دەکرێت، دەستەبەر ناکات. بەم چەشنە، هەم ژنانی چینەکانی خوارەوە و هەم ژنانی چینە باڵاکان لە ئاقاری کارکردەکانی دەوڵەت بەرپەرچ دەدرێنەوە. ژنانی چینە باڵاکان کە دەستیان بە سەرچاوەگەلی زیاتر ڕادەگات، بۆ دابین کردنی تەندروستی، فێرکاریی خزمەتگوزاریی چاوەدێریی منداڵ و کارکردن بە شێوەی نەریتی کەڵکیان لە کەرتی تایبەت وەرگرتووە و ژنانی چینەکانی خوارەوەش ناتوانن پشت بە دەوڵەت ببەستن، چونکە بە ڕادەی پێویست پشتگیرییان ناکات.
جیاوازیی دیکە ئەوەیە کە لەم دەوڵەتانەدا ژنان بە زۆریی ئاگاداری پانتایی کار و کردەوە و یاسادانانی دەوڵەت نین. دەیتا و زانیاریی نوێ لە مەڕ یاسادانانی تازە بە زۆریی بە شێوەی پچڕ پچڕ و شپرز بڵاو دەبێتەوە. نەخوێندەواری و بێبەری بوونی ژنان لە چالاکییە کۆمەڵایەتییەکانیش ئەم نائاگادارییە گرژتر دەکات. یەک لە تایبەتمەندییە هەرە دیارەکانی ئەم دەوڵەتە باوک‌سالارانە ئەوەیە کە نایانهەوێ بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ بەها نەریتییەکانی خێزاندا بەریەککەوتنیان هەبێت و گەر چەند دروشمێکیشیان سەبارەت بە مافەکانی ژنان دابێت، هەر کە هەستیان کرد گرووپەکانی پشتیوانیان زۆر حەزی پێ ناکەن، بە ئاسانی چاوپۆشی لێ دەکەن و گەر یاسایەکیان پەسەند کردبێت، جگە لە ناتوانیی هەمیشەییان لە بەڕێوە بردنی یاساکاندا، کەمتر بەدواداچوون بۆ بەڕێوەچوونی ئەو یاساش دەکەن.
لەلایەکی دیکەشەوە، زۆرێک لە دەوڵەتانی جیهانی سێهەم، قووڵ ڕەگیان لە کۆمەڵگای مەدەنیی ئەم وڵاتانەدایە. ژنانی ئەم وڵاتانە هەم لە لایەن دەوڵەتەکانەوە گوشاریان دەخرێتە سەر و هەم لە لایەن کۆمەڵگای مەدەنییەوە. لەم وڵاتانەدا پێچەوانەی وێنای تیۆرڤانانی ڕۆژئاوایی، فەزایەکی لێوانلێو لە هەڕەشە کەشی داتەنیوە کە کۆمەڵێک مەترسیی شاراوە و ئاشکرا تێیدا بۆسەی بۆ ژنان ناوەتەوە.
لەم ڕووەوە، “ڕەگدار” بوونی دەوڵەت لە کۆمەڵگای مەدەنیدا، هەروەک ژمارەیک لە تیۆریسیەنەکانی ئابووریی پەرەگرتن لە سەر ئەو باوەڕەن، بابەتێکی پۆزەتیڤ نییە و بەکارهێنانی تواناکانی دەوڵەت هاوئاسۆ لەگەڵ نۆڕمە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانێ بۆ ژنان پێکهاتەیەکی ترسناک بێت کە هەڕەشە لە هەر چەشنە هەوڵدانێک بۆ ڕەخساندنی گۆڕان لە واقیعەکانی ژیانیان بکات. لێرەدایە کە لە بەر یەک هەڵوەشانی بەش و پاژەکانی دەوڵەت گرنگ دەبێت.
شتێک کە ڕاهاتووین پێی بڵێین دەوڵەت، تەنها تۆڕێک لە پێوەندییەکانی دەسەڵاتە کە بەش و پاژەکانی هاوکاریی یەکدیی دەکەن و هەڵبەت ناکۆکییەکیش هەیە لە نێوانیاندا. ڕێک هەر بە هۆی ئەم سەیالییەت و پرش و بڵاوییەی دەسەڵاتە کە ناتوانین هاوشێوەی فێمینیستە ڕۆژئاواییەکان بڵێین گەڕانەوە بۆ دەوڵەت بۆ پارێزگاریی لە ئێمە بەو مانایە کە “لە دامەزراوە نێرینەکان داوا بکەین لە دژایەتی کردنی پیاواندا یارمەتیمان بدەن”. گەر تێگەیشتنی خۆمان لە ئاڵۆزییەکانی کۆمەڵگای مەدەنی سەبارەت بە ژنانیش بخەینە سەر ئەم تەفسیرە بۆ پێوەندییەکانی دەسەڵات، ئەوسا بۆمان دەردەکەوێت هەڵوێستی ڕاشکاوی “دژی دەوڵەت” بوون دەتوانێ بۆ ژنان زۆر مەترسیدار بێت.
“ئایا مەسەلەکە نزیک بوونەوە یان نزیک نەبوونەوە لە دەوڵەتە؟”
هەروەک بینیمان لە نەبوونی پشتیوانییە فەرمییەکاندا، ئامادەیی دەوڵەت لە ژیانی زۆرێک لە ژنانی جیهانی سێهەمدا پەڕاوێزییە. ئەم ئامادەییە زۆربەی جاران تەنها کاتێک تۆخ و پڕڕەنگ دەبێتەوە کە ژنان لەو سنوورانەی دەوڵەت دیاریی کردووە لا بدەن و لە لایەن دەوڵەتەوە بکرێنە ئامانجی سەرکوت یان داواکراوی دادوەری. کەوابوو، بۆ زۆبەی زۆری ئەم ژنانە مەسەلە ئەوە نییە کە لە دەوڵەت نزیک ببنەوە یان نزیک نەبنەوە؛ ئەوە دەوڵەتە کە تەنها کاتێک ئاوڕیان لێ دەداتەوە کە دەیهەوێ بیانکاتە ئامانجی بێ بەزەییەکانی خۆی. بەم چەشنە، ئایا ناکرێ بڵێین “پارێزراو بوون” لە لایەن هەمان ئەو دەوڵەتەوە کە دەترسین بمانکاتە ئامانجی تووندوتیژی، ئەنجامەکەی بەردەوامیی هەمان بێ‌دەسەڵاتی و وابەستەییە کە ئەزموونی زۆربەی زۆری ژنانی لە قۆناغ و کولتوورە جیاجیاکاندا پێک‌هێناوە؟
ئەزموونی ژیانی ڕۆژانەی ژنانی جیهانی سێهەم دەڵێ کاتێک کە بەرەو ڕووی دەسەڵاتی تووندوتیژی دەوڵەتیی دەبینەوە، ڕەنگە جیاوازیی وەرگرتن یان وەرنەگرتنی دەنگی دادگایەک کە بەرامبەر بەو تووندوتیژییە دەمانپارێزێت، جیاوازیی نێوان مەرگ و ژیان بێت. وەکی تر مەسەلەکە بۆ ژنی جیهانی سێهەم لە بنەڕەتدا نزیک بوونەوە لە دەوڵەت یان “داواکاکردنی پشتیوانیی” دەوڵەت نییە، بەڵکوو بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژیی دەوڵەتە. لەوانەیە شێوە و شێوازی ئەم بەرەنگار بوونەوە لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی دیکە گۆڕانی بەسەردا بێت، بەڵام شێوەی ڕاستی گەڵاڵەکردنی مەسەلەکە هەر ئەمەیە و لە بەرچاو نەگرتنی بە مانای گرنگی‌نەدان بە ژیانی ملوێنان ژن دەبێت. لەمەش خراپتر ئەم ڕێگا بەرەو بێکردی و پووچی دەگاتە کۆتایی.
خەباتی ژنانی جیهانی سێهەم بەردەوام بەرامبەر بە ئاستەنگییە تازەکان وشاریی زیاتر بەدەست دێنێت کە نەزمی حکوومەتیی لە دژیان دایدەنێت. هەر بۆیە ژنان بەردەوام خەبات و تێکۆشانەکانیان دەگوازنەوە بۆ بەرەکانی دیکە بۆ ئەوەی لەو پشتگیرییە جۆراوجۆرانەی دامەزراوەکانی حکوومەت پێیان نادات، بەهرەمەند بن. لێرەوە دەتوانین بڵێین مەسەلەی لەگەڵ دەوڵەتدا بوون یان دژ بە دەوڵەت بوون پێویستی بە ڕوانینێکی نوێیە.
“ئەنجام”
هەرچەندە چەمکی “فێمینیزی دەوڵەتی” لە مانای ئەرێنیی خۆیدا لە ئەورووپای دەهەی ١٩٨٠دا پەروەردە کراوە، بەڵام لە ساڵی ١٩٧٥ەوە کە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لە دەوڵەتەکان کرد کە دامەزراوەی تایبەت بە سیاسەت دانان لە بونیادی خۆیاندا دابمەزرێنن، هەم ئەم جۆرە دامەزراوانە لە سەرتاسەری جیهاندا کرانەوە و هەم بزووتنەوە فێمینیستییەکان لێرە و لەوێ پێوەندییان لەگەڵیان درووست کرد. لەو سەردەمەوە دەور و کاریگەریی ئەم دامەزراوانە و ئەم پێوەندیی گرتنانە بوونەتە تەوەری توێژینەوەی جۆراوجۆر و لە گەلێک ڕوانگەوە لێکدانەوەیان بۆ کراوە. ستراتیژی بەدواداچوون بۆ داواکارییە فێمینیستییەکان لە ناو دەوڵەتەوە بوو بە هۆی ئەوەی کە چەندین جۆر گومان و پرسیار لەم بارەوە بێتە ئاراوە: وابەستەیی بە دەوڵەت؟ چاکسازیی یان شۆڕش؟ زنجیرەپلەیی یان بڕیاردانی کۆیی بەدەر لە زنجیرەپلەیی؟
“فێمۆکرات” بە مانای ژنێکی فێمینیستە کە بە بەرنامەی تایبەتەوە دەچێتە ناو دەزگا دەوڵەتی و حکومییەکان تاوەکوو بەدواداچوون بۆ خواست و داواکارییە فێمینیستییەکان بکات. لە دەهەی ١٩٨٠ بەدواوە زاراوەی فێمۆکرات ئاماژەیە بۆ ژنانێکی بەهێز و بەدەسەڵات کە بەڵێنی ئایدۆلۆژیک و سیاسییان بەرامبەر بە فێمینیزم هەیە و هەوڵی بۆ دەدەن.
سەبارەت بە پێوەندیی فێمینیزم و دەوڵەت لە وڵاتانی جیهانی سێهەم دەتوانین بڵێین ئەم پێوەندییە گەلێک جیاوازیی گرنگی لەگەڵ پێوەندیی فێمینیستە ڕۆژئاواییەکان لەگەڵ دەوڵەتەکانیاندا هەیە و ناکرێ ئەو تیۆرییانەی بە نیسبەت ئەم ڕووکردەوە لە ڕۆژئاوا بەدیهاتوون بۆ فامکردنی دۆخی فێمینیزمی دەوڵەتیی لە جیهانی سێهمەدا بەکار ببرێت. وردتر بدوێین ئەم تەوەرە بە پێی هەر کات و شوێنێکی جیاواز تایبەتمەندیی جیاواز و یەکەی دەبێت و لێرەوە توێژینەوە و لێکدانەوەی سەربەخۆ و یەکە داوا دەکات.
سەرچاوەکان
- Shahrokni, Nazanin. “Women in Place, the politics Gender Segregation in Iran.pdf
- Mazur, Amy G., and Dorothy Mc Bride. “State Feminism since the 1980s: From Loose Nation to Operationalized Concept.” Politics & Gender 3.4 (2007)501-505
- Rai. Shirin. “Women and State in the Third World” in Women and politics in the Third World. Haleh AfShar (ed), Taylor & Francis Group, 1996
