“لە سایکس پیکۆوە بۆ تۆم باراک”
زیاتر لە سەدەیەک گەلی کورد-کە ژمارەیان لە پێنج وڵاتی ەبسەردابەشبوودا زیاترە لە ٦٠ ملیۆن کەس، لە دەرئەنجامی کۆلۆنیالیزمی رۆژئاوایی و رۆژهەڵاتی لە بێ دەوڵەتیدا پارچەپارچە خراپترین مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت. لە کاتێکدا زلهێزە ڕۆژئاواییەکان وتاری گشتییان و بیرکردنەوەی گشتیان بەرامبەر بە کورد گۆڕاوە، بەڵام هەڵوێستیان تا رادەیەک وەکو خۆیەتی. واتا کردەوەکانیان بەرامبەر بە پرسی کورد تا ڕادەیەکی زۆر لە نەخشەیەکی جێگیر و خولاوەی مێژووییدا لەنگەری گرتووە؛ لایەنگری حکومەتە ناوەندییەکان بەسەر گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەتی ناوچەکەدا دەکەن. سەرەڕای بەڵێن و خیانەت و هاوپەیمانی کاتی، نزیکبوونەوەی ڕۆژئاوا لە کورد لە مێژە بەهۆی ئاسانکاری و هەڤالبەندی کاتی لە قاڵب دراوە- نەک هەڤالبەندی ئەخلاقی و دادپەروەرانە.
“لۆڕێنسی عەرەبستان و بنچینەکانی رەگ-داکوتانی عەرەب-دۆستی رۆژئاوا”
ئاماژەدان بە لۆرێنسی عەرەبی، ئەو کەسایەتییە کۆلۆنیالیەی هەیەتی، بە تەواوەتی رەگداکوتاو نەبووە لە پاڵنەری کۆلۆنیالیز، بەڵام لەوێوە روناگەی بەریتانیا و رۆژئاوا دەردەکەوێت بۆ پاڵپشتی کردنی لەنەتەوە ژمارە زۆرەکان و دەسەڵاتدارەکان، یانیش پەیوەست بە چواچێوەی مێژووی سەردەمی لۆرێنس، ڕق لە ئەڵمانەکان و هەڤالبەندییان لەگەڵ عوسمانییەکان، زیاتر لۆرێنس و هاوتاکانی دیکەی وەکو میس “بێڵ”ی هاندا، کە بەرچاوڕوونی بۆ بەریتانیای کۆلۆنیالی بکەن و رۆژهەڵاتی ناوەارست لەبەرژەوەندی عەرەبەکان دابەش بکەن و نەخشە پێشنیاز بکەن. هاوکاری لۆرێنسی ئایەرلاندی خۆبەزلزانی کۆلۆنیالی بۆ مەلیک فەیسەڵی سعودیش دژی عوسمانییەکان دوا کوژرانی براکەی کرۆکی ئەو بەکارهێنانە نییە، بەڵکو تیشک خستنە سەر تارمایی و تاریکایی کولتووریی و فەرهەنگییە، کە لۆرێنس لە هزر و بیرکردنەوەی دەستەبژێری رۆژئاوا و جێی هێشتووە و بەردەوام لە وێنەی ئەودا لە رۆژهەڵات هاوشێوەکانی “پۆل بریمەر، برێت مەکگورک، تۆماس مالیک، تەنانەت تۆنی بلێر، بۆریس جۆنسن و تێرێزا مێی” و دەیان سەرکردە و نیردەر و سەرۆکی دیکەی رۆژئاوا. لۆرێنس ی عەرەبستان کاریەگرییەکەی لە هۆڵیود و فلم و سینەما لە کەسایەتییە راستەقینەکەشی بەهێزترە. فیلمێکی شاکاریی بۆ دەرهێندراوە، کە هاوشیوەی زۆرینەیر ەهای فیلمە رۆژئاواییە کۆلۆنیالی و نیۆکۆلۆنیالی جەخت لە رزگارکردنی رۆژهەڵاتەکەی ئێدوارد سەعید و هاوکارییکردنی عەرەبەکان یان ئازادکردنیان لەژێر ستەم دەکاتەوە. لۆرێسن لە فیلمەکە کامڵتر و بە کاریگەرییتر مامەڵە دەکات، واتا تەنیا ئەو کارمەندە مێژووناسە هەوڵگرییە نییە نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بۆ بەریتانیا دابڕێژێت، بەڵکو ئەو وابەستە میژووییەش جەخت لێدەکاتەوە، کە رۆژئاوا دەستبەرداری رۆژهەڵات نابێت. لۆرێنس بە دیوە مێژوویی و هونەرییەکەی کاریگەریی هەبووە بۆ سەر هێزە عەرەبییەکان بۆ ڕاپەڕین لە دژی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە خەونی سەربەخۆیی دوای جەنگ، هەر ئەو خەونانە دوای ڕێککەوتنی نهێنی سایکس پیکۆ لە ساڵی ١٩١٦دا گۆڕانی بەدوای خۆیدا هێنا. رێکكەوتنەکە بە پلە یەک زیانی بۆ کورد بەدوای خۆیدا هێنا. ئاگری بۆ سنووری دەستکرد و بەرگریی دەیان ساڵە خۆش کرد. لۆرێنس دوای جێهێشتنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سی جار ناوی خۆی گۆڕی و هەوڵی جیاجیای بۆ جوونە ریزی سوپا و هەوڵگری و دواتر گیانەلدەستدانی لە رووداوێکی مۆتۆڕسایکل.
بۆ کورد سەردەمی دوای سایکس پێکۆ، کە نەخشەرێگەی دابەشکاریی خستە ژێر دەستی نەتەوە سەردەستەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، تەواو کارەساتبار بوو. سەرەڕای ئەوەی لە پەیماننامەی سیڤەری ساڵی ١٩٢٠ بەڵێنی ئۆتۆنۆمییان درا، بەڵام بە تەواوی لە پەیماننامەی لۆزان لە ساڵی ١٩٢٣دا هەموو شتێک کۆتایی هات و سەردەمە تاریکەکەی چەوساندنەوەی رەتکردنەوەی کورد پێی خستە سەردەمێکی دیکە و دابەشبوونی لە نێوان تورکیا، ئێران، ئێراق و سوریا و تەنانەت پێشووتریش یەکێتی سۆڤیەت، داواکاریی و ئازادییەکانی تەواو لەقاڵبدران. زلهێزه کانی ڕۆژئاوا، له نێویاندا بەریتانیا و ئه مریکا و فەرەنسا، لەگەڵ ئەم دەوڵەت-نەتەوە دامەزراوانه هاوپەیمان بوون و بەردەوام تیایاندا دژایەتی له داخوازییه کانی کورد بۆ دانپێدانان و سەربەخۆیی کراوە.
“پۆڵ بریمەر و بەهێزکردنەوەی ناوەند”
گۆرانکارییەکانی دوای رژێمەکەی سەدام لە ساڵی ٢٠٠٣، وەها لێکدانەوەی بۆ دەکرێت ساتێکی مێژوویی بوو دەکرا زیاتر لەو دەستکەوتانەی ئێستا بەدیهاتوون، شەڕیان لەپێناو بکرایە. ئەو ساتە مێژووییەش رەت بوو، بەڵام زۆر جار ئاماژە بە رۆڵی نەرێنی دەسەڵاتداری ئەمریکی ناچەکدار، پۆڵ بریمەر، دەکرێت. بریمەر بە فشاری زۆر و هەوڵی دەستوەردان لە پرسەکان تۆمەتبار دەکرێت، تایبەت دژی خواستی سەربەخۆییخوازیی کورد وەکو لە پەرتووکەکەی ئاماژەی بۆ کردووە. لە پەرتووکەکەشی “ساڵەکەم لە ئێراق” دیسان بە شێوازێکی رۆژهەڵاتناسانەی سەیر و سەمەرە نووسیوە وەک بڵێیت لە دەستپیکی یەکەمەی سەددەی بیست نووسرابێت. بریمەر زانیارییەکان لەوە دەچن لە “ئارچیباڵد هامڵتن” و هاوشێوەکانی وەرگیرابن، چونکە زانیارییەکان رووکەشن و خوێندنەوەشی بۆ کورد زیاتر لە خوێندنەوەیەکی سەردەمانی زوو دەچێت، وەکو ئەوەی ەکسێکی ئینگلیز نووسیبێتی کە لە چوارچێوە سنووردارە کۆلۆنیالییەکان لەبەرژەوەندی رۆژئاوا دەناچێت. زانیارییەکانی ئەوەندە سەرەتایی و ناپیشەیین وا باشە لە ویکیپیدیاش پشتی پێنەبەسترێت. بۆ نمونە لە لاپەرە ٩١ بەراوردکردنی پێکاهەتی کوردی و عەرەبی تیشک دەخاتە سەر زمان، دەلێت زمانەکەی کورد کە زۆرینەی کورد قسەی پێدەکەن، مۆسقیەییە و لە فارسی نزیکترە لەوەی لە عەرەبی نزیک بێت. پەیوەست بە پرسە سیاسییەکان، دەڵێت سەرکردە کوردەکان سەرۆک بارزانی و مام جەلال تاڵەبانی زۆر پێداگربوون بەغدا حوکمیان نەکات. لە لاپەرە ٩٢ ش دەڵێت؛ “ئامانجم ئەوە بوو کە هەردوولا ڕازی بکەم بۆ ئەوەی بچنە ناو ئەنجومەنی حوکمڕانییەوە. لە گفتوگۆکانی پێشووماندا لە بەغدا، کورد دوودڵی لەوە نیشان دابوو بۆ ئەوەی جارێکی دیکە لە ژێر دەسەڵاتی بەغدا بێت. ساڵانێک پێش ساڵی 1991 کورد پێداگری لەسەر ئەوە دەکرد کە ئێراقێکی ئازاد دەبێت پێکهاتەیەکی فیدراڵی هەبێت ڕێز لە گەلی ‘ناوازەی’ کورد بگرێت.”
“بریمەر” جگە لەمەشە زۆر هەوڵی داوە کورد چەک ببێت و بەتەواویی ئاوێتەی ئێراقی ئیمپریالیزمی ئەمریکی ببێت، ئەو ئێراقەی بەریتانیا کۆلۆنیالییەکەی لۆرێنسی عەرەبستان لە تەک مس “بێڵ” و سایکس بنچینەکانیان داڕشتبوو. ئەمە لە کاتێکدا، کورد و پێشمەرگە دەمێکی زۆر بەر لەوەی پێڵاوی ئەمریکی بەر زەوی بکەوێت، شەڕی سەدامیان کردووە و هاوپەیمانی ئەمریکاش بوون. برێمەر لە پەرتوکەکە ئەوە دان پێدادەنێت، کە نەدەوێران زۆر فشار لە کورد بکەن و ئامانجی یەکخستنی ئێراقیان لەبار بچێت. لە چەند شوێنێک دان بەوە دەنێت، کە سەرۆک مەسعود بارزانی سەرسەختانە بەرگری کردووە. لە لاپەڕە ٢٧٩ دەپرژێتە سەر مەترسی هەڵوەشانەوەی ئێراق ئەگەر داواکاریی کورد لەبەرچاو نەگرن؛ “بەڵام ئەگەر ئێمە بە سادەیی “رادەستی” خواستی سیستانی بباین، وەک هەندێک بەرپرس لە واشنتۆن لەم دواییانەدا پێشنیازیان بۆ ڕۆژنامەکان کردووە، مەترسی ئەوەمان لەسەر دەبوو کورد بەرەو جیابوونەوە هەنگاو بهاوێژن و هەڵوەشانەوە و نەمانی ئێراق و شەڕی ناوخۆ و پەرەسەندنی ناسەقامگیری ناوچەکە بەدوای خۆییدا بهێنێت.” لەگەڵ ئەوەشدا، پۆڵ بریمەر، سەرۆکی دەسەڵاتی کاتی هاوپەیمانی، هەر زوو بەڕوونی ئەوەی خستەڕوو، کە دیسان بەوە هیواکانی کورد لەسەر قوربانگەی یەکخستنەوەی ئێراق دەبوونە قوربانی. بریمەر هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتە سەربازییە سەربەخۆکانی کورد و تێکەڵکردنی پێشمەرگە لە سوپایەکی مەرکەزی ئێراقی بە بەردەوامیی دەدا، هەنگاوێک کە دەیان ساڵ بێ متمانەیی و خوێنڕشتن و جیاوازییە ناوچەییەکانی کوردی لە ئێراق پشتگوێ دەخست. بریمەر لەجیاتی بەدامەزراوەییکردنی ئۆتۆنۆمی کورد، جەختی لە بنیاتنانەوەی دەوڵەتێکی یەکگرتووی ئێراقی دەکردەوە، کە دەنگدانەوەی ئەو وتار و روانینە رۆژئاواییە لەمێژینەکەیە، کە پێشینەدانە بە حکومەتە ناوەندییەکان تەنانەت لە کاتێکدا ئەو حکومەتانە لە مێژوودا بەردەوام پێکهاتە ژمارە کەمەکانیان سەرکوت و چەوساندۆتەوە و بە شێوازی دیکەش لەم سەردەمە بەردەوامن لە سیاسەتی رەت کردنەوە و پشتگوێ خستن. لە هەڵسەنگاندن و رووانینی خۆی، بریمەر زۆر پشتی بە سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا “تۆنی بلێیر” دەبەست. ئەمە نەریتێکی باوە لای ئەمریکییەکان بەردەوام لە مامەڵەکردن لەگەڵ رۆژهەڵات بۆ بەریتانییەکان دەگەڕێنەوە، ئەمەش وای کردووە لەژێر کاریگەری رۆژهەڵاتناسی بەریتانی مامەڵە بکەن، لەوەش خراپتر، تا ئێستاش دەستەبژێری کوردی لە ئاستێکی دامەزراوەیی هەستی بەو مەترسییە نەکردووە، کە بۆ نمونە کورد بێجگە لە ئامرازێکی رێکخستنەوەی ئێراق (- و سوریا) لای رۆژئاوا هیچی دیکە نەبووە.
“تۆنی بلێیر؛ ڕۆژهەڵاتناسی نوێ”
پەیوەست بە تۆنی بلێیر، ئەو بەردەوام پشتیوانی خۆی بۆ ئۆتۆنۆمی کورد دەربڕیوە، بەتایبەتی لە چوارچێوەی ئێراقی دوای ٢٠٠٣. ناوبراو لە نێو ئەو گێژاوە فراوانترەی ئێراقدا ستایشی هەرێمی کوردستانی کردووە و تیشکی خستووەتە سەر وەک مۆدێلێکی حوکمڕانی باش و گەشەسەندنی ئابووری لە دوای ڕووخانی سەدام حسێن. لە ساڵی ٢٠١٤ و لە سەرهەڵدانی داعشدا، بلێر بەشێوەیەکی بەرچاو داوای پاڵپشتیی نێودەوڵەتیی بەهێزتری پێشمەرگەی کورد کرد، بە داننان بە ڕۆڵی پێشەنگی پێشمەرگە لە بەرەنگاربوونەوەی توندڕەوی و بەرگریکردن لە ئۆتۆنۆمی خۆیان. دیسان ئەمەشیان دەچێتە قاڵبی پاراستنی “ئێراقی دیکە”، بەلایەنی کەم بەشۆچکەیەک هیوا یان پاساویان پێبدات بڵێن، ئەها ئێراق هەمووی چیرۆکە رەشە نییە، ئەوەتا “باکوور” سەقامگیرە (ئەگەر میلیشیاکان و درۆن و مووشەکەکانی ‘باشوور’ وازبهێنن). هەروەها بلێر ئازارەکانی کورد- بەتایبەتی جینۆسایدی ئەنفال-ی وەک بەشێکی سەرەکی لە پاساوی ئەخلاقی خۆی بۆ لەشکرکێشییەکەی ساڵی ٢٠٠٣ بۆ سەر ئێراق هێناوەتەوە، بە هەمان شێوەی پۆڵ بریمەر. بریمەر لەو کاتەی گۆرستانەکانی قوربانییە بێشومارەکانی کۆمەڵکوژکراوە بێشومارەکان لە وکردستان بینیبو، لە پەرتوکەکەی ئاماژەی ب ۆ کردووە، کە چەندە ئاسوودە دەخەوێت سەدامیان لاداەوە. بلێیر لە وتارەکانیدا و لە بیرەوەرییەکانیدا، گەشتێک (٢٠١٠)، دڕندەییەکانی سەدام حوسێنی لە دژی کورد وەک بەڵگەیەک لەسەر دڕندەیی ڕژیم و پێویستی گۆڕانکارییەکەی هێناوەتەوە. بەڵام ڕەخنەگران دەڵێن ئەم گرنگیدانە بە قوربانیانی کورد بە پلەی یەکەم خزمەتی بە رەواییدان بووە بە سیاسەتە دەستێوەردانگەرییەکانی بەریتانیا و بەرژەوەندی هەژموونی خۆی یاخود دەرئەنجامە جیۆپۆلەتیکییەکان.
زۆرجار بلێر لە تەفسیرەکانیدا کورد لە چوارچێوەی وتاری “بەهاناوەچوون و رزگارکردن”ەوە وێنا دەکات، وەک قوربانی دەستی ستەمکاری ڕۆژهەڵات نیشان دەدات، کە پێویستیان بە پاراستنی ڕۆژئاوا هەیە. ئه م هه ڵوێسته له کاتێکدا وەکو هاوسۆزی دەردەکەوێت، گرنگی بوونی سیاسی کورد که م دەکاتەوە و له چوارچێوەی روانین یان هەژموونی رۆژهەڵاتناسی نوێ یان کۆلۆنیالیزمی نوێ لە هاوکێشەی؛ ڕۆژئاوای شارستانی لەبەرامبەر ڕۆژهەڵاتی ستەملێکراو هەڵوێست وەردەگرێت. ئەم چوارچێوەیه هەڵوێستی باوکسالاری بەهێز دەکات و خواستە سیاسییەکانی کورد و فەرهەنگیی سیاسی کورد پشتگوێ دەخات. ڕەنگە تۆنی بلێر لەگەڵ قاڵبی کلاسیکی ڕۆژهەڵاتناسیدا نەگونجێت کە ئێدوارد سەعید پێناسەی کردووە و کردوون، بەڵام زمان و ڕێبازەکەی ڕەنگدانەوەی مەیلێکی ڕوونی ڕۆژهەڵاتناسی نوێیە. زۆرجار وتار و ریتۆریکی ئەو پشت بە چوارچێوەیەکی دووانەیی دەبەستێت؛ رۆژئاوا رۆژهەڵات رزگار بکات؛ ڕۆژئاوا وەک دەسەڵاتێکی شارستانی ئازادیخواز کوردی “قوربانی” لە دەستی تاوانکاری دیکەی رۆژهەڵاتیی رزگار دەکات یان پێویستە رزگاری بکات. زۆرجار ئاماژەکانی بلێر بۆ “کورد” جیاکارییەکانی نێوان کورد لە بەشە جیاکان سوریا، تورکیا و ئێران دەربڕی ئەوەیە پرسی کورد یان کورد بە جیا لە هەر پارجەیەک دەبینن. ئەمە روانینی بەریتانیاشە، کە کورد زیاتر وەکو کۆڵەگەی سەقامگیری و بەردەوامی نەریت و میراتی کۆڵۆنیالی خۆیان تەماشا دەکەن، نەک ئەوەندە دەسەڵاتی ەهبێت، خراپەکارییە مێژووییەکانیان ئاوەژوو بکات و هەڵبوەشێنێتەوە.
“برێت مەکگۆرک و ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی؛ لۆرێنسی دووەم”
لە ساڵی ٢٠١٧ گەلی کورد لە ئێراق ڕیفراندۆمێکی ئاشتیانەی سەربەخۆیی ئەنجامدا کە تێیدا ٩٣% دەنگیان بە سەربەخۆییدا. وەڵامی جیهان چی بوو؟ بێدەنگی، یان لەوەش خراپتر- سەرکۆنە و رەخنە کردن. سەری مارەکە برێت مەکگۆرک بوو، کە ئەوکاتە نێردەی تایبەتی سەرۆکایەتی ئەمریکا بوو بۆ هاوپەیمانی جیهانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و میراتگری ئیدارەی باراک ئۆباما و دیموکراتەکان بوو. مەکگۆرک ریپۆرتوار و پەیامبەری ئەمریکا و کوردستان بوو، ئەو لە بەغدا دادەنیشت و لە بنگەی دەولەتی قوڵی ئەمریکا بوو، ئەوانەی زیاتر درێژەپیدەری رۆژهەڵاتناسیی نەریتیین. ئەو کەسێک بوو هاوشێوەی تۆم باراک، نیردەی ئەمریکا بۆ سوریا، نەخشەکان تەنیا لە دوای رووداوەکانی ١٩١٤ ی سەددەی رابردوو دەناسێت بە دیوێکی کورتهێنی و کەمبینی رۆژهەڵاتناسانەی رۆژئاوایی کێشەدار/ مەکگۆرک سەرەڕای ڕۆڵی سەرەکی کورد لە شکستپێهێنانی داعش لە سەر زەوی، دژی ڕیفراندۆم بوو و بە ” ناسەقامگیرکەر” ناوی برد و دەیگوت لە کاتێکی خراپدا ئەنجام دەدرێت.
ئەمریکا بەردەوام لای کورد وەکو گارانتۆر و دڵنیاکاری سەقامگیریی ئێراق تەماشا دەکرێت لە ەبرامبەر هەژموونی دەرەکیی دیکە و هەرێمیی، نەک وەکو پشتپێبەستنێکی رەگداکوتاو. لە پەرتووکەکەی برێمەر ئاماژە بەوە دەدات کە کورد بە ئەندازەی رژێمی پێشوو ترسی لە پیاوە ئایینییە مەزهەبییەکان هەبووە و مانەوەی پێشمەرگەی بە هۆکاری مانەوە و بەردەوامی خەباتی کورد لەقەڵەمداوە؛ لە زاری کوردەوە بە دڵنیاییەوە. ئەمریکاش کە ئاسمانی ئێراقی بەدەست بوو وەکو ئێستا، لە خراپترین و لاوازترین ئاساتی دەستوەردان یان هەژموون بوو. لێرە تەواو نەزانیی و ناپیشەییە لۆمەی مەکگورک نەکەی لە پەیامبەرایەتیکردنێکی خراپە یان بە ئەنقەست لە بەرژەوەندی بەغدا. لە روانگەی مەکگورک، بەغدا بەهێز بوو، دەسەڵاتی ناوەندی بوو، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکاش داکۆکیککردنە لەو ناوەندە، کەواتا مەکگورک ثیی وابوو لۆرێنسانە کاری خۆی دەکرد. بۆیە لەکاتێکدا بەغدا سزای بەسەر هەرێمی کوردستاندا سەپاند، لەوانە قەدەغەکردنی گەشتە ئاسمانییەکان و کەمکردنەوەی بودجە و بڕینی مووچە، ئەمریکا تەنیا تەماشاکار بوو. لە روانگەی ریالیستی بۆ مەکگورک ئەمە لاساریی هەرێمێک بوو بەرامبەر بە دەوڵەتێکی فیدڕاڵی، بەڵام ئەوەی مەکگوڕک و هاوشێوەکانی لە رۆژئاواییەکان لێی تێناگەن، نە لاساریی سیاسیی بووە و نە بەغدا فیدڕاڵیانە مامەڵەی کردووە. جارێکی تریش هاوبەشی ڕۆژئاوا لەگەڵ کورد مامەڵەیەک بوو تەواو ناکۆک لەگەڵ کۆڵەگەکانی جاڕنامەی مافەکانی مرۆڤ و جاڕنامەی سەربەخۆیی ئەمریکاش. خەونی کورد نەک بە تانک و هێرشی ئاسمانی، بەڵکو بە دیپلۆماسی و بەیاننامەی ڕۆژنامەوانی و یارمەتی سڕکراو.
ڕەتکردنەوەی ئاشکرای ئەو بۆ ڕیفراندۆم و بە “نەگونجاو” وێناکردنی تێڕوانینێکی پێکهاتەیی ئاشکرا دەکات، کە پێی وایە گەلانی ڕۆژهەڵات مافی بڕیاردانیان لەچارەنووس نییە، مەگەر ئازادییەکی سنووردار نەبێت لەچوارچێوەی سنوورەکاندا کە لە لایەن ڕۆژئاوادا کێشراون. ئەم هەڵوێستە لە ڕێبازێکی ڕۆژهەڵاتناسی یان لە باشترین دۆخ رۆژهەڵاتناسی نوێ بەرجەستە دەکات کە کورد وەک “پێکهاتەیەکی نەژادیی پێویستی بە ڕێنمایی هەیە” دەناسێت نەک وەک پێکهاتەیەکی سیاسی پێگەیشتوو و خاوەن مافی سیاسی و خودبڕیار. گوتارێکە کە توانستی سیاسی کورد لە ناوەڕۆکی ڕزگاریخوازانەی خۆی بەتاڵ دەکاتەوە، لە هاوکێشە ئەمنییەکان و خزمەتکردن بە هاوسەنگی ناوچەیی قەتیسی دەکاتەوە و پرسەکەی بەرتەسک دەکاتەوە، واتا چاوپۆشی لە ناسنامەی کورد لە ئەزموونی سیاسی ئێراق دەکات. بە کورتی، تایبەتمەندکردنی ڕیفراندۆمێکی دیموکراسی لەلایەن مەکگۆرکەوە وەک “مەترسیی” یان سەرچاوەی نانەوەی دووانەی “رۆژئاوای عەقڵانی بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی هەڵچوو” تەواو کێشەدارە، هەروەها ڕەنگدانەوەی سیاسەتێکی رۆژهەڵاتناسانە و ڕێگریکردنە لە گۆڕانی جوگرافیای سیاسی لە ژێر پاساوی “سەقامگیری”، بۆ مەکگوڕک و هاوشێوەکانی، لەو نێوانە، خواستی سیاسی کورد بشبێتە قوربانی ئاساییە.
“تۆماس باراک و رۆژهەڵاتناسی؛ فروانخوازیی عەرەبی و گەڕانەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم”
لە ٢٠٢٥، تۆماس باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە سوریا (باڵیۆزی ئەمریکا لە تورکی)، بە ئاماژەدان بە میراتی سایکس-پیکۆ ڕایگەیاند، “ئێمە جارێکی دیکە ئەو هەڵەیە ناکەین”، درێژەی بە رەوتەکە دەدا. ئەم جارەیان باراک لە ژیر دوو کاریگەری یان سێ کاریگەری دایە؛ یەکەم کاریەگری خۆشەویستییەکەی ترەمپ بۆ رەجەب تەییب ئەردوگان، سەرۆکی تورکیا و تورکیای نێو رۆژهەڵاتناسی، ووڵاتە ناوازەکەی بیرکردنەوەی رۆژئاوا. ئەو دانی بەو زیانانەدا نا کە بەهۆی سنوورە سەپێنراوەکانی ڕۆژئاوا و دەستێوەردانەکانی ئیمپریالیزمەوە کەوتووە. بەیاننامەکەی ئاماژەیە بۆ گۆڕانکاری لە دیپلۆماسی لەسەر بنەمای وتارەوە بۆ هاوبەشی ناوچەیی و چارەسەری کێشەی سوریا وەک و دەوڵەت نەک کورد لە وڵاتێک تا ئێستا دانپێدانانی سیاسیی نییە. روانگەی باراک زیاتر درێژەدانە بە نەخشەڕێگەی دیپلۆماسی دەوڵەت بەرامبەر بە دەوڵەت، واتا قاییڵکردنی سوریا و تورکیا و تەنانەت ئێراقیش لە کاتی جیاوازدا و پشتگوێ خستنی کورد. لە هیچ شوێنێکی لێدوانەکانی لەگەڵ خودموختاریی کورد نەبووە و سەرنجە میدیاییەکانیشی هەموویان بە ئاقاری سوریا بوون و هاندان یان فشار بوون بۆ کورد تا لە دیمەشق نزیک ببنەوە.
بێجگە لەمەش، لێدوانەکانی ئەم دواییەی تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە سوریا، وەکو لە ئەسۆسیێتید پریس و میدیا کوردییەکان بڵاوکراونەتەوە، درێژکراوەی سیاسەتی نەریتی و مەترسیداری هەژموونگەرییەکانی ڕۆژئاوایە لە روانگەیەکی رۆژهەڵاتناسییەوە. بیرۆکەی “یەک سوریا، یەک سوپا” دەباتە پێشەوە بەبێ ئەوەی بچوکترین ڕەچاوی قوربانیدانی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) یان مافی کورد بە گشتی بکرێت بۆ شێوە دەسەڵاتێکی فیدراڵی و ڕێز لە تایبەتمەندی نەژادیی کورد وەکو پێکهاتەیەکی رەتکراوە و بەقوربانیبوو. ئەم جۆرە وتارە نەک هەر وەک دەربڕی سیاسەتێکی ناقوڵە بۆ دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ڕۆژئاوا، بەڵکو درێژەدانیشە بە روانینی کۆلۆنیالیانەی لۆرێنس و سایکس و پیکۆ و شارستانی لەبەرامبەر قوربانی یان پێکهاتەیەک کە دەبێت شوکر و سوپاسگوزار بێت بۆ پاراستن و هاوکاریی کردن. لۆژیکی بەکارهێنانی کورد وەکو “هێزێکی کاتی و کارا” بۆ شکستپێهێنانی داعش و تەواو، تەواو کورد لە رۆژئاوا بێهیوا دەکات، نەک بڵیین کورد بێهوا نەبووبێت، چونکە کورد دەمێکە و بە تایبەتیش پەیەدە بە گومانەوە لە ئەمریکای روانیووە، رەنگە ئەوەشیان گرێدراوی پرسی ئایدۆلۆجی خۆیان بووبێت. باراک کە نوێنەرایەتی ئیدارەیەکی ئەمەریکا دەکات لە هاوتاکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەنقەرە و دیمەشق، هیچ نهێنییەک ناهێڵیتەوە، کە پێشینەی ئیدارەی خولی دووەمی ترەمپ هاوشێوەی خولی ڕابردوو تورکیا-ناوەدنییە و سوریاش سەربارە. ئەم ڕێبازە ئەگەرچی ریالیست و نەریتییانە بێت، بەڵام ناپابەندیی ئەمریکا بە هاوپەیمانە کوردەکانی ئاشکرا دەکات و دیسان گوتارێکی کۆلۆنیالیزمی ڕیسایکل و نوێ دەکاتەوەو دیسان ناوچەکە لەسەر روانگە و بینی خۆی دادەڕێژێتەوە، نەک داڕشتنەوەی نەخشەی ناوچەکە وەک دەگوترا ئیسرائیل و ئەمریکا ئەو خواستەیان هەبوو.
دواتریش نوێنەری تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ سووریا جارێکی دیکە دووپاتکردەوە؛ دەوڵەتیان بۆ کورد و عەلەوی و دروز ناوێت. واتا سوریایەکی ناوەندی وەکو چۆن لە ژێر کاریگەر وڵاتانی عەرەبی ترەمپ ساکانی لەسەر لاداون. تۆم باراک، نوێنەری سەرۆکی ئەمریکا بۆ کاروباری سووریا و باڵیۆزی ئەمریکا لە تورکیا رایگەیاند، سووریایەکی یەگرتووەیان دەوێت دەستوور هەموو پێکهاتەکان بپارێزیت، دەستوورێک کە نوێنەرایەتی کورد رۆڵی تیادا نەبووە و لە ةویخۆشی کورد کە سەروو ٣٥ پارت و رێکخراون، تا رادەیەکی بەرچاو لەسەر پرسە ئایدۆلۆجییەکان دژیەکن، هەرجەندە لە رووی ئەمنییەوە پاڵپشتی یەکتر دەکەن ویڕای ئەوەی پەیەدە سالارە. ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کورد لە سوریا بە دوورەپەریزییەکی ئەمنی و دیپلۆماسی کراوە مامەڵە بکات؛ نە ببەخشێت و نە بشباتەوە.
“زیاتر لە یەک سەدە لە پەراوێزخستن”
لە بەڵێنە چەواشەکارەکانی لۆڕێنسەوە تا ناوەندگەراییەکەی بریمەر، دژایەتیی مەکگۆرک بۆ چارەنووسی کورد و دیدگەی گشتگیرانەی باراک بۆ سەقامگیریی ناوچەیی، دەریدەخات سیاسەتی ڕۆژئاوا نەخشەیەکی نەگۆڕی پەیڕەو کردووە. خواستەکانی کورد دیسان لە دووڕیانە لە سەردەمێکی جیهانی کە سەقامگیری دەوڵەتە دەستکردەکان بەسەر دادپەروەری نەتەوەیی ڕەسەندا دەسەپێنێت. گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت لە جیهان هەم لە لەیەن وڵاتە بەناو “برا”یە بەسەر دابەشکراوەکان و هەم لە لایەن هاوبەش یان هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان، ئەوانیش بەردەوامن لە پەراوێخستنی کورد یان مامەڵەکردن لەگەڵ کورد وەکو بریکاری کاتیی و کاتی جەنگ و شەڕ و شۆڕ نەک هاوبەشی یەکسان. لێرە پرسیارێکی گەوهەری دێتە پێشەوە، ئاخۆ کورد بە ڕاست لە لۆبی کردن و بانگەشەی نەتەوەیی لە رۆژئاوا تا ئێستاش کامڵ بووە؟ تا ئەم قۆناغەش کورد توانیویەتی پایامبەرێكی ورد و پیشەیی باش بێت؟ ئایا کورد تا ئێستاش توانیویەتی لە پارچەکان، تایبەت لە رۆژئاوا و باشوور، پەیامەکانیان یەک بخەن و بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ رۆژئاوای “خەوتوو” و رۆژهەڵاتی “داپڵۆسێنەر” بکەن؟ ئەمە لە کاتێکدایە رۆژئاوا بە نەریتە رۆژئاواییە کۆڵۆنیالییە رۆژهەڵاتناسییەکەوە مامەڵە دەکات و رۆژهەڵاتیش هێشتا بە ریتۆریک و وتاری “برایەتی”-یەکی “برا-گەورە”ی نێرسالارانەی ستەمکار مامەڵە دەکات، کە هەردووکیان لە باشترین دۆخ لە بری کورد بیر دەکەنەوە و لە بریشی بڕیار دەدەن.
