بۆچی شۆڕشی ئەیلول شكستی خوارد؟
ا. هۆكارە ناوخۆییەكان لەسەر ئاستی سەركردایەتی شۆڕش
سەبارەت بە شكستی شۆڕشی ئەیلول لەساڵی (1975) زۆر نووسراو و زۆریش وترواوە. تەنانەت چەندین نامەی زانستی لەسەر ئامادەكراوە، بەڵام تا ئێستاش زۆرینەی ئەوانەی نووسراون و وتراون، مافی زانستی خۆیان بە كۆی شۆڕشەكە و تەنانەت شكستەكەشی نەداوە. هۆیەكەش ئەوە بووە، لەیەك لایەنەوە سەیری كۆی ڕووداوەكان كراوە. وەك ئەوەی هەندێكیان شۆڕشەكەیان لە قەبارەی خۆی گەورەتر كردووە. ئەمانیش لە پشتیوان و لایەنگرانی پارتی دیموكراتی كوردستان و شۆڕشەكە بوون. هەندێكی تریان بەچاوی نەیار سەیرییان كرد و هەوڵی بچووككردنەوەیان داوە. ئەمانیش (دوو) كۆمەڵ بوون. یەكەمیان نەیارانی دەرەكی لە پێكهاتەكانی (عەرەب، فارس، تورك)و ئەو نەتەوەو گەلانە بوون، كە دژی نەتەوەی كورد و مافەڕەواكانی بوون. دووەمیان نەیاری ناوخۆ بوون لە خودی كورد، لەوانە باڵی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان، كە هەر لەساڵی (1963)ەوە بەرامبەر (مستەفا بارزانی) و شۆڕشی ئەیلول وەستان، تا دەگاتە ئەو كوردانەی چوونە پاڵ حكومەتی ئێراق و شەڕی شۆڕشی ئەیلول و سەركردایەتییەكەیان كرد. هەربۆیە زۆرینەی ئەو نووسینانە، تەنیا دیوێكی ئەو شۆرشەیان بینی و لەو دیوەشەوە بۆ هۆكارەكانی شكستەكە چوون. ئەوە لەكاتێكدا هەڵسەنگاندن و شیكار بۆ هەر ڕووداو و شكستێك پێویستی بە خستەڕووی كۆمەڵێك هۆكاری ناوخۆیی و دەرەكی هەبووە، تا بە دۆخی ئەو كاتەی شۆڕشەكەو هەڵسەنگاندن بۆ دۆخەكە دەگات، نەوەك تەنیا بەراوردكردنی ڕووداوەكە بە پێش یان دوای خۆی.
لێرەوەش كاتێك دەمانەوێت بەو هۆكارە ناوخۆییانە بگەین، كە لەسەر ئاستی سەركردایەتی شۆڕش، رۆڵیان لە وەستاندنی شۆڕشەكە گێڕا، چەند لایەنە بوون. لەوانە گەڕانەوەی (سێ) كوڕی (مستەفا بارزانی) بۆ لای حكومەتی ئێراق، بەناوەكانی (عوبەیدوڵلا، لوقمان، سابیر)، كاریگەری لەسەر شۆڕشەكە هەبوو. لەلایەك وا بانگەشە كرا، كە ناتەبایی ماڵباتی بارزانیشی گرتۆته‌و (سێ) كوڕی متمانەیان بە باوكیان نەماوە، وا بۆ لای حكومەتی ئێراق گەڕاونەتەوە. لەلایەكی دیكەوە، حكومەتی ئێراق و بالی نەیاری سەركردایەتی پارتی و شۆڕش، ئەو ڕووداوەیان بە قازانجی خۆیان بۆ لێدانی شۆڕشەكە قۆستەوە. ئەمەو درز و ناتەبایشی خستە نێو خودی پارتی دیموكراتی كوردستان و شۆڕشەكەوە. جیاواز لەوەش جیابوونەوەی چەند فەرماندەیەكی شۆڕش و پەیوەندییان بە حكومەتی ئێراقەوە، ئەوەندەی تر دۆخەكەی شێواند، چونكە بەو هۆیەوە چەندین خاڵی لاوازی شۆڕشەكە كەوتە دەست حكومەت و لە دژی شۆڕشی كورد بەكاری هێنا. گەڕانەوەی ئەو كەسایەتییانەش هاوكات بوو لەگەڵ گەڕانەوەی چەندین سەرۆك هۆز و سەرۆك خێڵی كورد بۆ لای حكومەتی ئێراق. گەڕانەوەی ئەوانیش كاریگەرتر بوو لەوانەی پێشوو، چونكە سەرباری ئەوەی بە خۆیان و بنەماڵەكەیان و بەشێك لە هۆزو خێڵەكەیان پشتیان كردە شۆڕشەكە، چەكیان بۆ حكومەتی ئێراق لە دژی شؤرشەكە هەڵگرت. بەوەش سەرباری ئەوەی شۆڕشی كورد، چەند هێزێكی هۆزگەری و خێڵەكی لەدەستدا، لەهەمانكاتدا لە دژی وەستان. ئەو هەڵوێستانه‌ش بۆ ئەو دۆخەی شۆڕشی تێكەوت، نەك هەر قورس بوو، بەڵكو كاریگەری نەرێنیشی هەبوو.
بەپێ چەندین تۆمارێكی میژوویی و بەتایبەت تۆماری بیرەوەری و شایەتحاڵەكانی سەردەمەكەش، باس لەوە كراوە، كە بەشێك لە هاووڵاتیان ئامادە نەبوون لێرە بەدوا پشتیوانی لە شۆڕشەكە بكەن و باجی لەسەر بدەن. ئەوەش بەهۆی كاریگەری حكومەتی ئێراق و دەزگا ئەمنییەكانی بووبێت لەسەریان، یان بەهۆی پێدانی پۆست و پارە، یان بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان بووبێت لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی ئێراق، تا بە خراپی دۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی بەشێك لە خێزانەكان دەگات. ئەمەو جگە لەوەی باڵی نەیاری سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان هەر لەساڵی (1963)ەوە بۆ هەلێك دەگەڕا، هەوڵەكانی (مستەفا بارزانی) شكست بخوات و شۆڕشەكەی لەناوبچێت، تا ئەوان شوێنی بگرنەوەو ڕەوایەتی بەو كارەیان بدەن، كە پێش (12) ساڵ كاریان لەسەر كرد. جیاواز لەوانەش بڵاوكردنەوەی ئەو هەواڵەی، كە ئاشتەوایی هەردوو دەوڵەتی ئێراق و ئێران، بە ڕەزامەندی وڵاتانی ئۆپێك، چیتر بوار بە شۆڕش و خەبات نادات و هەموو لە دژی دەوستن، بۆیە بەرگری لەبەرامبەر ئەو هەموو زلهێز و وڵاتە، نەك هەر كارێكی ئەستەمە، بەڵكو خۆكوشتنیشە، زۆرینەی كوردییان لە شۆڕش ساردكردەوە، بۆیە لێرە بەدوا پشتیوانی لە شۆڕشێكی بێ پشت و پەنا، ئەستەم و بێ ئایندە بوو. هەربۆیە بە هەموو ئەو هۆكارانە ئاستی متمانەی هاووڵاتیان بە شۆڕش لاواز بوو. هەموو ئەوانەش كاتێك دەركەوت، كە بانگەوازی كۆتایی شۆڕشەكە دراو ئەو خێزان و هاووڵاتیانەی ڕوویان لە خاكی ئێران كرد و بوونە پەنابەر زۆر كەمتر بوون لەوانەی لەسەر زێدی خۆیان مانەوەو داوای حكومەتی ئێراقیان بە ڕاگواستن بۆ ناوچەكانی ناوەڕاست و باشووری ئێراق قبوڵ كرد. ئەوانەش سەلماندیان، كە ئەوەندەی متمانەیان بە حكومەتی ئێراق هەیە و كێشەیان بۆ دروست ناكات، ئەوەندە متمانەیان بە سەركردایەتی شۆڕشەكە نەماوە، تا لەگەڵی ژیانی پەنابەری هەڵبژێرن. ڕاستە دواجار سەركردایەتی شۆڕش خەڵكی لە چوون بۆ ئێران یان گەڕانەوە بۆ بندەستی حكومەتی ئێراق ئازاد كرد، بەڵام ئەوە بەو مانایە نەبوو، كە وا بكەن، بەڵكو بەو مانایە بوو، كە دواتر كۆی خێزان و تاكەكانی كورد، سەركردایەتی شۆڕش تاوانبار نەكەن، بەوەی رێگایەكی هەڵەی بۆ دیاری كردوون، بەڵكو خۆیان لە بڕیاردان سەرپشك بن. هەربۆیە بەو دۆخەی كوردی باشووری كوردستانی تێكەوت، ئەستەم بوو درێژە بە شەڕ و شۆڕش بدرێت و پشتیوانی بكرێت.
