“ئاستەنگ و هۆکار و ڕێگاکانی باشتربوون”
“توێژینەوەی کەیس/نموونە ڕاستەقینەکانی هەژاری بەڕێوەبردن لە هەرێم”
لەم بەشەدا نموونەی ژیانی ڕاستەقینە لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەت لە هەرێمی کوردستان دەکۆڵینەوە کە کاریگەری نەرێنییان لەسەر بووە بەهۆی هەژاریی کارگێڕییەوە. ئەم نموونانە چاوخشاندنێکی وردتر پێشکەش دەکەن کە چۆن شێوازە خراپەکانی سەرکردایەتی و بەڕێوەبردن دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر کارایی ڕێکخراوەیی، مۆڕاڵی کارمەندان و بەردەوامیی درێژخایەن. ئێمە دامەزراوەیەکی خزمەتگوزاری گشتی شکستخواردوو، کۆمپانیایەکی تایبەتی خەباتکار و دامەزراوەیەکی خوێندنی باڵا بە سەرکردایەتییەکی بێکاریگەر شی دەکەینەوە.
نموونەی یەکەم:- دامەزراوەیەکی خزمەتگوزاری گشتی شکستخواردوو – خزمەتگوزاری شارەوانی لە یەکێک لە شارەکانی هەرێمدا.
خزمەتگوزاری شارەوانی لەم شارەدا، وەک زۆرێک لە شارەکانی تری کوردستان، بەدەست هەژاریی بەڕێوەبردنی سیستماتیکییەوە دەناڵێنن. بێتوانایی شارەوانی لە بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان بە شێوەیەکی کارا بووەتە هۆی ئاستەنگ لە بەڕێوەبردنی پاشماوە، پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە گشتییە سەرەتاییەکان. نەبوونی سەرکردایەتی ستراتیجی و پێکهاتەی بەڕێوەبردنی ڕوون وایکردووە شارەوانی نەتوانێت پێداویستییەکانی زیادبوونی دانیشتوانی هەولێر دابین بکات. یەکێک لە پرسە سەرەکییەکان سیستەمی ناکارامەی بەڕێوەبردنی پاشماوەیە. ڕاپۆرتێکی سەرۆکایەتی شارەوانی ئەم شارە ئاماژە بەوە دەکات کە زیاتر لە 30%ی پاشماوەی شارەکە لە کاتی خۆیدا کۆناکرێتەوە، زۆرجار بەهۆی نەبوونی هەماهەنگی نێوان بەشە جیاوازەکانی بەرپرس لە کۆکردنەوە و فڕێدانی پاشماوە. لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دانیشتوویەکی ناوچەکەدا، وتی “زۆرجار تووشی کەڵەکەبوونی زبڵ و خاشاک دەبین لە گەڕەکەکانماندا بۆ چەند هەفتەیەک، و کاتێک پاشماوەکان لە کۆتاییدا کۆدەکرێنەوە، پرۆسەکە، بەبێ جیاکردنەوەی دروستی شتە دووبارە بەکارهێنراوەکان یان ماددە مەترسیدارەکان.”
بەڕێوەبردنی خراپی سەرچاوەکان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی شارەوانیشدا دیارە. شکستهێنان لە یەکەمایەتیدان و تەرخانکردنی پارە بە شێوەیەکی کاریگەر بووەتە هۆی دواکەوتنی چاککردنەوەی ڕێگاوبانەکان، کێشەکانی دابینکردنی ئاو و ناتەواوی گواستنەوەی گشتی. لە ساڵی 2023 پرۆژەیەکی گەورەی چاککردنەوەی ڕێگاوبانەکان لە ناوەڕاستی شارێک بەهۆی خراپ بەڕێوەبردن و نەبوونی پلان لەلایەن سەرکردایەتی شارەوانییەوە شەش مانگ دواکەوت. بودجەی پڕۆژەکە خراپ بەکارهێنرا، بەشێکی زۆری پارە تەرخانکراوەکان لەناو خەرجییە بێ حسابەکاندا نەما، دۆخێک کە دەکرا بە چاودێرییەکی کاریگەر ڕێگری لێبکرێت. ئەم بێتواناییە کارگێڕییە نەک هەر دانیشتووان بێزار دەکات بەڵکو کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابووری ناوخۆییش دەبێت. بۆ نموونە دواکەوتنی چاککردنەوەی ڕێگاوبانەکان ڕێگری لە گواستنەوە و بازرگانی دەکات، هاوکات بەڕێوەبردنی ناتەواوی پاشماوە مەترسی تەندروستی دروست دەکات، ئەمەش دەتوانێت کوالیتی ژیان کەم بکاتەوە و وەبەرهێنەرانی ئەگەری ڕابگرێت لە سەیرکردنی ئەم شارە وەک ناوەندێکی بازرگانی یان شوێنێکی سەقامگیر بۆ سەرمایەگوزرای و وەبەرهێنان.
نموونەی دووەم: کۆمپانیایەکی تایبەتی– بزنسێکی بچووکی بەرهەمهێنان.
بزنسێکی بچووکی بەرهەمهێنان لەم شارە نموونەیەکی ڕوون پێشکەش دەکات کە چۆن هەژاری بەڕێوەبردن دەتوانێت تووشی کۆمپانیا تایبەتەکان بکاتەوە، بەتایبەتی لە چوارچێوەی کارگە بچووک و مامناوەندەکان (SMEs) ئەم کۆمپانیایە کە مۆبیلیات بەرهەم دەهێنێت، بەهۆی بەڕێوەبردنی ناکاریگەرییەوە ڕووبەڕووی ئاستەنگی بەرچاو بووەتەوە لە ڕووی گەشەکردن و مانەوەی کارمەندان و توانای کێبڕکێی بازاڕ. کۆمپانیاکە لە ساڵی ٢٠١٥ دامەزراوە، سەرەتا بەڵێنی خۆی نیشان دا، لەگەڵ خواستێکی بەهێزی ناوخۆیی بۆ بەرهەمەکانی. بەڵام لە ماوەی چەند ساڵێکدا ئەوە ڕوون بووەوە کە سەرکردایەتی کۆمپانیاکە ئەو لێهاتووییانەی نییە کە بتوانن گەشەسەندنی بەڕێوەببەن. دامەزرێنەری کۆمپانیاکە کە ڕاهێنانی فەرمی بەڕێوەبردنی نەبوو، هەروەها لایەنە کارگێڕی و ستراتیژییەکانی بەڕێوەبردنی نەبوو. ئەو زۆر پشتی بە بڕیاردانی نافەرمی دەبەست و پێکهاتە و ڕێنمایی ڕوونی بۆ ڕۆڵی کارمەندان دانەناوە، ئەمەش بووە هۆی سەرلێشێواوی و ناکارامەیی لەناو ڕێکخراوەکەدا.
پرسێکی سەرەکی، شکستی کۆمپانیاکە بوو لە ڕێکخستنی کارەکانی. نەبوونی پەیوەندی کاریگەر لە نێوان تیمەکانی بەرهەمهێنان و فرۆشتن بووە هۆی چاوەڕوانییە ناتەباکان. داواکارییەکان یان دواکەوتن یان بە زیادەڕۆیی بەرهەم دەهێنران، ئەمەش کێشەی بەرچاوی کۆگاکانی دروستکرد. جگە لەوەش، کارمەندان هەستیان بە پشتیوانی نەکردن دەکرد، هیچ ڕێڕەوێکی ڕوونیان بۆ پێشکەوتنی پیشەیی یان دانپێدانانی ئەدای کارکردن نەبوو. لە ئەنجامدا کۆمپانیاکە ڕێژەیەکی بەرزی گۆڕانکاری بەسەردا هات، ئەمەش زیانێکی زیاتری بە توانای کارکردنی بە شێوەیەکی کارا گەیاند. بەپێی چاوپێکەوتنێک لەگەڵ یەکێک لە کارمەندەکان، “هیچ ڕێنماییەکی ڕوون لەلایەن بەڕێوەبەرایەتییەوە نەبووە، هیچ بیرۆکەیەکمان نەبوو کە چاوەڕوانی چیمان لێدەکرێت و چۆن ئەدای کارەکانمان ئەنجامدەدەین. زۆرێک لە ئێمە ڕۆیشتین، چونکە هەستمان دەکرد تەنها کات بەفیڕۆ دەدەین”.
ئەم شکستە ئیدارییە لە کۆتاییدا دەستی بەسەر کۆمپانیاکەدا گرت. لە ساڵی ٢٠٢٢ کۆمپانیاکە ڕووبەڕووی کێشەیەکی توندی ڕۆیشتنی پارە بووەوە کاتێک بەهۆی خراپی بەڕێوەبردنی داراییەوە نەیتوانی لە کاتی خۆیدا پارەی دابینکەرانی بدات. نەبوونی چاودێری دارایی بووە هۆی نەدانی قەرزەکان و لەدەستدانی دەرفەتەکان بۆ دەستەبەرکردنی گرێبەستی باشتر لەگەڵ دابینکەران. لە ئەنجامدا کۆمپانیاکە ڕووبەڕووی دابەزینی بەرچاوی داهات بووەوە و ناچار بوو یەک لەسەر سێی هێزی کارەکەی لە کارەکانیان دووربخاتەوە، ئەمەش بووە هۆی کەمبوونەوەی هەردوو بەرهەمهێنان و مۆڕاڵ. سەرەڕای ئاستەنگەکان، کۆمپانیاکە هەوڵی دووبارە ئاوەدانکردنەوەی دەدات بە دامەزراندنی بەڕێوەبەرێکی گشتی نوێ کە ئەزموونی هەبێت لە کارەکانی بەرهەمهێناندا. ئەم گۆڕانکارییە بووەتە هۆی باشتربوونی هەماهەنگی تیمەکان و ڕێبازێکی ستراکتۆردارتر بۆ بەڕێوەبردنی دارایی. بەڵام کۆمپانیاکە هێشتا لەگەڵ ناوبانگەکەی و کاریگەرییە درێژخایەنەکانی هەژاری کارگێڕێدا کێشەی هەیە.
نموونەی سێیەم: تێڕوانینەکان لە خوێندنی باڵا – زانکۆیەک لەهەرێم بە سەرکردایەتییەکی ناکاریگەر.
هەروەها دامەزراوەکانی خوێندنی باڵا لە هەرێمدا نموونەی دیار و بەنرخ لە دەرئەنجامەکانی هەژاری کاریگێڕێ یا ئیداری دەخەنە ڕوو. زانکۆیەک بە تایبەتی بەهۆی سەرکردایەتییەکی ناکاریگەر لە ئاستی کارگێڕیدا ڕووبەڕووی ئاستەنگی بەردەوام بووەتەوە. زانکۆکە کە زیاتر لە دوو دەیە کاردەکات، بەهۆی خراپ بەڕێوەبردن لە هەردوو ئەرکی ئەکادیمی و کارگێڕیدا تووشی کێشە بووە. سەرکردایەتی زانکۆکە بە تایبەتی لە ئاستی سەرەوەدا ئەزموونی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی و پلاندانانی ستراتیژی نییە. بۆ نموونە نەبوونی دیدێکی ئەکادیمی ڕوون و ئامانجی درێژخایەن بووەتە هۆی نوێکردنەوەی ناتەبایی مەنهەج و نەگونجاندن لەگەڵ ستانداردە ئەکادیمییە جیهانییەکان. لە چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ ئەندامانی فاکەڵتیدا، زۆرێک بێزاری خۆیان دەربڕی لە نەبوونی پشتگیری لەلایەن ئیدارەوە. پرۆفیسۆرێک ئاماژەی بەوەدا، “ئیدارە بە دەگمەن ڕاوێژمان پێدەکات لەکاتی بڕیاردان. زۆرجار بەرنامەی نوێ پەسەند دەکەن بەبێ ئەوەی لە کاریگەرییەکانی بۆ باری کاری فاکەڵتی یان پێداویستییەکانی خوێندکاران تێبگەن.”
جگە لەوەش زانکۆکە نەیتوانیوە سیستەمی هەڵسەنگاندنی ئەدای کاریگەر بۆ مامۆستایان و ستافەکەی جێبەجێ بکات. زۆرێک لە کارمەندان ڕاپۆرت دەکەن کە پلە بەرزکردنەوە و بەرزکردنەوەی پلە لەسەر بنەمای لایەنگرییە نەک شایستەیی. لە ئەنجامدا کەمی پاڵنەر لە نێوان ئەندامانی ستافەکەدا هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان و دابەزینی کوالیتی وانەوتنەوە. هەروەها خوێندکاران ناڕەزایی خۆیان دەربڕیوە لە کەمی سەرچاوە و کەرەستە بەسەرچووەکان و ستانداردە ئەکادیمییە ناتەباییەکان. سەرەڕای ئەوەش، بەڕێوەبردنی دارایی زانکۆکە کێشەی هەبووە. ڕاپۆرتەکان باس لەوە دەکەن کە پارە بە هەڵە تەرخان کراوە و نەبوونی شەفافیەتی دارایی متمانەی لە نێوان ستاف و خوێندکاراندا بە هەمان شێوە تێکداوە. لە ڕاپرسییەکی ساڵی ٢٠٢٢دا کە لەلایەن دامەزراوەیەکی بیرکردنەوەی پەروەردەی ناوخۆییەوە ئەنجامدراوە، زیاتر لە ٤٠%ی کارمەندانی زانکۆکە ناڕەزایی خۆیان دەربڕیوە لە شێوازە داراییەکانی دامەزراوەکە، بەهۆی نەبوونی ڕوونی سەبارەت بە خەرجکردنی مووچە و بەڕێوەبردنی یارمەتییەکانی توێژینەوە.
کاریگەری درێژخایەنی ئەم هەژارییە ئیدارییە لە کەمبوونەوەی ژمارەی وەرگرتنی خوێندکاران لە زانکۆکە و شکستهێنانی لە ڕاکێشانی خوێندکارانی نێودەوڵەتی یان مامۆستایانی نێودەوڵەتیدا دیارە. لەگەڵ زیادبوونی ڕکابەری خوێندنی باڵا لە ناوچەکەدا، زانکۆکە خەبات دەکات بۆ پاراستنی ناوبانگەکەی و مانەوەی پەیوەندیدار. چەندین خوێندکاری هەڵبژاردووە بۆ خوێندن لە دەرەوەی وڵات یان لە زانکۆکانی دیکەی ناوچەکە بە سەرکردایەتییەکی بەهێزتر و پراکتیکی بەڕێوەبردنی باشتر. ئەو توێژینەوە کەیسانەی کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکراوە وێنەیەکی ڕوون لە دەرئەنجامە دوور مەوداکانی هەژاری بەرێوەبردن لە دامەزراوەکانی هەرێم دەخەنە ڕوو. جا چ لە کەرتی گشتیدا بێت، چ لە کۆمپانیا تایبەتەکاندا بێت، یان لە دامەزراوەکانی خوێندنی باڵادا، شێوازە خراپەکانی بەڕێوەبردن دەتوانێت ببێتە هۆی ناکارایی، ناڕازیبوون و شکستی درێژخایەنی ڕێکخراوەیی. ئەم نموونانە تیشک دەخەنە سەر پێویستی بەپەلە بۆ ڕاهێنانی باشتری سەرکردایەتی و بەڕێوەبردن، هەروەها چاکسازیی پێکهاتەیی لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا، بۆ دەستەبەرکردنی گەشەسەندنی ئابووری و کۆمەڵایەتی هەرێم. چارەسەرکردنی هەژاری دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرچاو ئەدای کارکردن، بەردەوامیی و توانای کێبڕکێی ڕێکخراوەکان لە سەرانسەری بەڕێوەبەرایەتی کارگێڕی باشتر بکات.
چەندەها قوتابخانە و زانکۆی تایبەت لە هەرێمدا هەن کە تاوەکو ئێستا هەڵسەنگاندن بۆ کارایی و کارامەیی و کاریگەریان بە سەر پێشکەوتنی کۆمەڵگە و داهێنان لە هەرێمدا نەکراوە و هەروەها گەورەترین کێشەیان بۆ دەرچوانی ئەم بەشانەش دروست کردووە لە دانەمەزراندن و نەبوونی هەلی کار و ژمارەیەکی یەکجار زۆر دەرچوو. ئاستی خوێندن و ئاستی سەرمایەکانی داهاتوو واتە دەرچوانی وڵات لە کۆلێژەکانی ئێواران و تایبەت چۆنە و ئایا جیاوازی دروست کردووە؟ ئایا بۆ چی زانکۆکان پێویستە بەشی ئێواران لە کۆلێژەکانیان بکەنەوە؟ بۆ چی پێویستە وەزارەتی خوێندنی باڵا هەموو دەرچوانی قۆناخی شەشی ئامادەیی لە کۆلێژ و زانکۆکان وەربگرێت؟
“چارەسەر و ڕاسپاردەکان بۆ چارەسەرکردنی هەژاری بەڕێوەبردن (کارگێڕی) لە هەرێمی کوردستان”
بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو تەحەددایانەی کە هەژاری بەڕێوەبردن لە هەرێمی کوردستاندا دروستی دەکەن، زۆر گرنگە چارەسەری هەمەلایەنە جێبەجێ بکرێت کە هۆکارە بنەڕەتییەکانی سەرکردایەتی و پراکتیزەی بەڕێوەبردن و ناکاریگەری بکاتە ئامانج. ئەم چارەسەرانە دەبێ هەردوو چاکسازیی پێکهاتەیی درێژخایەن و دەستێوەردانی دەستبەجێ لەخۆ بگرن، کە گرنگی بە پەروەردە و ڕاهێنان، سیستەمی بنەمادار بە شایستەیی، کاڵکردنەوەی دەستێوەردانی سیاسی و هاوبەشیکردنی بەشداریکردنی کەرتی تایبەت بدەن. لەم بەشەدا، ئێمە هەنگاوە کردارییەکان دەخەینەڕوو کە دەتوانرێت لەلایەن هەردوو کەرتی حکومەت و تایبەتەوە بنرێت بۆ کەمکردنەوەی هەژاری کارگێڕی و پەروەردەکردنی ژینگەیەکی بەڕێوەبردنی کاراتر و کاریگەرتر لە هەرێمدا.
١.پەروەردە و ڕاهێنان:- چاکسازی لە سیستەمی پەروەردە و پرۆگرامی ڕاهێنانی کارگێڕی تایبەتمەند، بناغەی بەرەنگاربوونەوەی هەژاری کارگێڕی لە پەروەردە و پەرەپێدانی بەڕێوەبەرانی لێهاتوودایە. لە ئێستادا زۆرێک لە بەڕێوەبەران لە هەرێمدا پەروەردەی فەرمی و ڕاهێنانی پراکتیکییان نییە کە پێویستە بۆ سەرکردایەتییەکی کاریگەر. چاکسازی لە سیستەمی پەروەردەیی و دابینکردنی بەرنامەی ڕاهێنانی بەڕێوەبەرایەتی تایبەتمەند هەنگاوی گرنگن بۆ بنیاتنانی هێزێکی کاری بەڕێوەبردنی لێهاتوو.
کردەوە پێشنیار کراوەکان:- چاکسازی لە مەنهەج؛ دامەزراوەکانی خوێندنی باڵای هەرێم پێویستە پێداچوونەوە بە مەنهەجەکانیان بکەن بۆ ئەوەی پراکتیکەکانی بەڕێوەبردنی مۆدێرن، ستراتیژی سەرکردایەتی و لێهاتووییەکانی کارگێڕی لەخۆبگرن و لەگەڵ واقیعی کۆمەڵگەکەمان و زانستی سەردەمدا بگۆنجێت. ئەمەش پێشکەشکردنی بەرنامەی تایبەتمەند لە بەڕێوەبردنی کار، کارگێڕی گشتی و ڕەفتاری ڕێکخراوەیی دەگرێتەوە کە خوێندکاران بە ئامرازی پێویست بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەرکە ئاڵۆزەکانی بەڕێوەبردن تەیار دەکەن. هەروەها زانکۆکان پێویستە هاوبەشی لەگەڵ دامەزراوە ئەکادیمییە نێودەوڵەتییەکان دابنێن بۆ ئەوەی فاکەڵتیەکان بەرکەوتنیان هەبێت بە باشترین پراکتیزە جیهانییەکان لە پەروەردەی بەڕێوەبردندا.
دامەزراوەکانی ڕاهێنانی بەرێوەبردن یا کارگێڕی: دامەزراندنی دامەزراوەی ڕاهێنان کە لەلایەن حکومەت و پیشەسازییەوە پشتگیری دەکرێن کە بەرنامەی بەڕێوەبردنی تایبەتمەند پێشکەش دەکەن، کە گرنگی بە کارامەیی پراکتیکی دەدەن وەک بەڕێوەبردنی پڕۆژە، چاودێری دارایی، بەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەکان، و پلاندانانی ستراتیژی. ئەم بەرنامانە پێویستە خزمەت بە ناوەندەکانی زانستی و پیشەیی بکەن، ڕاهێنان و بڕوانامە پێشکەش بکەن کە دەتوانرێت لەناو بازاڕە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکاندا بناسرێت. گەشەپێدانی پیشەیی بەردەوام CPD: هاندانی بازرگانییەکان، بە تایبەت لە کەرتی تایبەتدا، بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی CPD بۆ تیمەکانی بەڕێوەبردنیان. ئەم بەرنامانە پێویستە سەرنجیان لەسەر تواناکانی سەرکردایەتی، بڕیاردان و پەروەردەکردنی کلتوری داهێنان و کارایی لەناو ڕێکخراوەکەدا بێت. سەرەڕای ئەوەش، دەتوانرێت شارەزایانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بانگهێشت بکرێت بۆ میوانداریکردنی وۆرک شۆپ و سیمینار بۆ هاوبەشکردنی نوێترین ڕەوت و تێڕوانینەکان لە بواری بەڕێوەبردندا.
نموونە:- لە وڵاتانی وەک سەنگافورە و مالیزیا حکومەت چاکسازی هاوشێوەی جێبەجێکردووە و بەرنامەی پەرەپێدانی سەرکردایەتی دامەزراندووە و هاوکاری نێوان زانکۆ و پیشەسازییەکانی فراوانتر کردووە. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی هێزی کاری لێهاتووتر و کەمبوونەوەی بەرچاوی ناکاراییەکانی بەڕێوەبردن بێتەدی.
٢.سیستەمی بنەمادار بە شایستەیی:- داکۆکیکردن لە پرۆسەی دامەزراندنی شەفاف، یەکێک لە بەشدارە سەرەکییەکانی هەژاری بەڕێوەبردن، پشتبەستن بە خزمایەتی و لایەنگرییە لە پرۆسەکانی دامەزراندنی کارمەند و پلەبەرزکردنەوەدا، کە پەرەپێدانی بەڕێوەبەرە بەتواناکان پەکدەخەن. گۆڕانکاری بەرەو سیستەمی دامەزراندنی کارمەند و بەرزکردنەوەی پلە لەسەر بنەمای شایستەیی دڵنیای دەدات لەوەی کە کەسانی لێهاتوو لە پۆستی دەسەڵات و سەرکردایەتیدان.
کردەوە پێشنیار کراوەکان:- دامەزراندنی شێوازە شەفافەکانی دامەزراندنی کارمەند، ڕێکخراوەکانی حکومی و کەرتی تایبەت دەبێ شێوازەکانی دامەزراندن لەسەر بنەمای شایستەیی بگرنەبەر کە بڕوانامە، ئەزموون و ئەدای کاندیدەکان لە پێشینەدا بن. پرۆسەی دامەزراندنی شەفاف دەبێت ڕێکارە ستانداردەکان بۆ پۆستەکانی ڕیکلام، لیستی کورتی کاندیدەکان و ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەخۆبگرێت، لەگەڵ پێوەرە ڕوونەکان بۆ هەڵسەنگاندنی لێهاتووییەکانی کاندیدەکان.
پلە بەرزکردنەوە لەسەر بنەمای ئەدای کارکردن:- لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا، پلە بەرزکردنەوە دەبێت لەسەر بنەمای شایستەیی بێت نەک پلە باڵای خزم و لایەنگر و .. یان پەیوەندییە سیاسییەکان. ڕێکخراوەکان پێویستە سیستەمی هەڵسەنگاندنی ئەدای کارکردن جێبەجێ بکەن کە دەستکەوتەکانی کارمەندان، بەشداریکردن لە ئامانجە ڕێکخراوەییەکان و توانای سەرکردایەتی هەڵدەسەنگێنێت. پێویستە پێوەرە ڕوونەکان بۆ سەرکەوتن دابنرێت، دڵنیابن لەوەی کە بەڕێوەبەران پلەیان بەرز دەکرێتەوە بە پشتبەستن بە توانایان بۆ هاندانی گەشەکردن و کاریگەریی ڕێکخراوەیی.
دەستپێشخەرییەکانی دژە گەندەڵی:- بۆ تەواوکردنی سیستەمی دامەزراندنی کارمەند لەسەر بنەمای شایستەیی، پێویستە حکومەت ڕێکارەکانی دژە گەندەڵی جێبەجێ بکات و دەزگای سەربەخۆ دابمەزرێنێت بۆ چاودێریکردنی شێوازەکانی دامەزراندنی کارمەند و پلەبەرزکردنەوە لە هەردوو ڕێکخراوی گشتی و تایبەتدا. شەفافیەت لەم پرۆسانەدا یارمەتیدەر دەبێت بۆ دروستکردنی متمانە و دڵنیابوون لەوەی کە پۆستە ئیدارییەکان بە شایستەترین کەسان پڕدەکرێنەوە.
نموونە:- بانکی نێودەوڵەتی پشتگیری چەندین وڵاتی کردووە لە جێبەجێکردنی سیستەمی دامەزراندنی کارمەند لەسەر بنەمای شایستەیی، بەتایبەتی لە ڕێکخراوەکانی کەرتی گشتیدا. وڵاتانی وەک جۆرجیا و ئیستۆنیا سەرکەوتووانە چاکسازییان لە پرۆسەی دامەزراندنی کارمەندەکانیان کردووە، ئەمەش بووەتە هۆی باشتربوونی کارایی حکومەت و کەمبوونەوەی گەندەڵی.
٣. دەستێوەردانە سیاسیەکان: ڕێساکان بۆ چاودێریکردنی ئەدای بەڕێوەبردن:- بۆ چارەسەرکردنی هەژاری کارگێڕی، حکومەت دەبێت سیاسەت و ڕێساکان بناسێنێت کە چاودێری و هەڵسەنگاندنی ئەدای بەڕێوەبردن لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا بکات. ئەم سیاسەتانە پێویستە سەرنجیان لەسەر لێپرسینەوە، شەفافیەت و باشترکردنی بەردەوامی پراکتیکەکانی بەڕێوەبردن بێت.
کردەوە پێشنیار کراوەکان:- چوارچێوەی ڕێکخستنی بۆ چاودێری بەڕێوەبردن و بەڕێوەبەران: حکومەت پێویستە دەزگای ڕێکخستنی دابمەزرێنێت کە بە بەردەوامی ئەدای بەڕێوەبەران لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا هەڵسەنگێنن. ئەم دەزگایانە پێویستە وردبینی، پێداچوونەوە بە ئەدای کار و ڕاپرسی فیدباک ئەنجام بدەن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بەڕێوەبەران ئامانجە ڕێکخراوەییەکان بەدی دێنن و پابەندن بە باشترین پراکتیزەکان. ئەنجامی ئەم هەڵسەنگاندنانە دەبێ بە ئاشکرا دەستڕاگەیشتنیان هەبێت بۆ پێشخستنی شەفافیەت.
دانانی ستانداردی تایبەت بە پیشەسازی:- بۆ کەرتە سەرەکییەکانی وەک پەروەردە، چاودێری تەندروستی، بیناسازی، حکومەت پێویستە هاوکاری لەگەڵ سەرکردەکانی پیشەسازیدا بکات بۆ پەرەپێدانی ستانداردی بەڕێوەبردنی تایبەت بە کەرتەکان. ئەم ستانداردانە دەبێ لێهاتووییە سەرەکییەکانی پێویست بۆ ڕۆڵی بەڕێوەبردن بخەنە ڕوو و چاوەڕوانییە ڕوونەکان بۆ ئەدای ڕێکخراوەیی دابنێن.
هاندان بۆ بەڕێوەبەرانی ئەدای بەرز:- بۆ هاندانی شێوازەکانی بەڕێوەبردنی باشتر، حکومەت پێویستە هاندان بۆ بەڕێوەبەرانی ئەدای بەرز لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا بناسێنێت. ئەمانە دەتوانن بریتی بن لە پاداشتی دارایی، ناساندنی گشتی و دەرفەتی پێشکەوتنی پیشەیی. بە پێچەوانەوە، خراپی ئەدای بەڕێوەبردن و بەرێوەبەران پێویستە بە ڕێوشوێنی لێپرسینەوە، لەوانەش ڕاهێنانەوە، دابەزاندن، یان دەرکردن.
نموونە:- لە وڵاتانی وەک بەریتانیا و کۆریای باشوور، دەزگاکانی ڕێکخستنی ئەدای بەڕێوەبردنی کەرتی گشتی لە ڕێگەی وردبینی بەردەوام و هەڵسەنگاندنی ئەدای کارکردن هەڵدەسەنگێنن. ئەم سیستەمە بووەتە هۆی ئەوەی کە خزمەتگوزارییە گشتیەکان کاریگەرتر و باشترکردنی لێپرسینەوە لە ڕێکخراوە حکومییەکان.
٤.بەشداریکردنی کەرتی تایبەت: هاوبەشی بۆ بنیاتنانی توانا:- کەرتی تایبەت ڕۆڵێکی بنەڕەتی هەیە لە چارەسەرکردنی هەژاری کارگێڕیدا. بە هاوبەشیکردن لەگەڵ دامەزراوە پەروەردەییەکان، دەزگاکانی حکومەت و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، کۆمپانیا تایبەتەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن لە بنیاتنانی توانای بەڕێوەبەران و پەروەردەکردنی کلتوری سەرکردایەتی و کارایی.
کردەوە پێشنیار کراوەکان:- هاوبەشی گشتی و تایبەت PPP: پێویستە حکومەت ئاسانکاری بۆ PPP بکات کە سەرنجیان لەسەر بنیاتنانی توانا بێت. بۆ نموونە کۆمپانیا تایبەتەکان دەتوانن هاوبەشی لەگەڵ زانکۆکان بکەن بۆ پێشکەشکردنی پرۆگرامی مەشقکردن و ڕاهێنەرایەتی و ڕاهێنانی دەستی بۆ بەڕێوەبەرە ئاواتخوازەکان. ئەم هاوکارییە ڕێگە بە خوێندکاران و پیشەگەرەکان دەدات ئەزموونی جیهانی ڕاستەقینە بەدەستبهێنن و لە سەرکردە سەرکەوتووەکانی پیشەسازی فێربن. دەستپێشخەرییەکانی بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی کۆمپانیاکان CSR: پێویستە بازرگانەکان هان بدرێن بۆ وەبەرهێنان لە دەستپێشخەرییەکانی کۆمەڵایەتی بە ئامانجی باشترکردنی توانای بەڕێوەبردنی ناوخۆیی. ئەمە دەتوانێت بریتی بێت لە پێشکەشکردنی سکۆلەرشیپ بۆ پەروەردەی بەڕێوەبردن، دابینکردنی وۆرک شۆپی ڕاهێنان بۆ بازرگانییە ناوخۆییەکان، یان سپۆنسەرکردنی بەرنامەکانی پەرەپێدانی سەرکردایەتی.
پێشخستنی گواستنەوەی زانیاری:- کەرتی تایبەت پێویستە پشتگیری لە دەستپێشخەرییەکانی گواستنەوەی زانیاری بکات بە هاوبەشکردنی باشترین پراکتیزەکان و تێڕوانینەکانی ئەزموونە سەرکەوتووەکانی بەڕێوەبردن. دەتوانرێت ئەو کۆمپانیا فرەنەتەوەییەکان کە لە هەرێمدا کاردەکەن هان بدرێن بۆ میوانداریکردنی سیمیناری ڕاهێنان و بەرنامەکانی ڕاهێنەرایەتی بۆ ئەوەی شارەزاییەکانیان لەگەڵ بازرگانییە ناوخۆییەکان هاوبەش بکەن بە تایبەتی ڕێکخراوە ناحکومییە بیانییەکان.
نموونە:- لە ئیمارات کۆمپانیا تایبەتەکان بە هاوکاری دەزگا حکومییەکان بەشدارییان کردووە لە دەستپێشخەرییەکانی پەرەپێدانی سەرکردایەتی لە ڕێگەی بەرنامەی تایبەتمەند و پلانی ڕاهێنەرایەتی. ئەم هەوڵانە یارمەتیدەر بوون لە گۆڕینی دیمەنی بازرگانی ئیمارات، باشترکردنی کاریگەری بەڕێوەبردن لە سەرانسەری پیشەسازییەکاندا.
“هەنگاوە کردارییەکان بۆ کەرتە حکومی و تایبەتەکان”
بۆ چارەسەرکردنی هەژاری کارگێڕی لە هەرێمدا بە شێوەیەکی کاریگەر، هەردوو حکومەت و کەرتی تایبەت دەبێ هەنگاوی چالاکانە بنێن بۆ باشترکردنی پەروەردە، شێوازەکانی دامەزراندنی کارمەند، چاودێری ڕێکخراوەیی و بنیاتنانی توانا. ئەم هەنگاوە کردارییانەی خوارەوە دەتوانن ڕێنمایی ئەم هەوڵانە بکەن-:
حکومەت:- چاکسازییەکانی پەروەردە جێبەجێ بکات، سیستەمی دامەزراندن لەسەر بنەمای شایستەیی بناسێنێت، دەزگای ڕێکخستنی بۆ چاودێریکردنی ئەدای بەڕێوەبەرایەتیەکان و بەڕێوەبەرەکان، و پەروەردەکردنی هاوبەشی گشتی و تایبەت بۆ بنیاتنانی توانای بەڕێوەبەران.
کەرتی تایبەت:- وەبەرهێنان لە بەرنامەکانی ڕاهێنانی سەرکردایەتی، پشتگیری لە دەستپێشخەرییەکانی کۆمەڵایەتی کە گرنگی بە بنیاتنانی توانا دەدات، و هاوکاری لەگەڵ حکومەت و دامەزراوە پەروەردەییەکان بۆ باشترکردنی ستانداردەکانی بەڕێوەبردن. بە پەسەندکردنی ئەم پێشنیارانە، حکومەت دەتوانێت ژینگەیەکی ئیداری کاریگەرتر و کاراتر دروست بکات کە گەشەکردن بباتە پێشەوە، حوکمڕانی باشتر بکات و توانای کێبڕکێ لە هەردوو کەرتی گشتی و تایبەتدا بەرز بکاتەوە.
“ئەنجام و ئاسۆی داهاتوو”
بە کورتی، هەژاری بەڕێوەبردن لە هەرێمی کوردستان دەرئەنجامی نەرێنی بەرچاوی بۆ هەردوو کەرتی گشتی و تایبەت هەیە. ناکارایی لە حوکمڕانیدا، خراپی مۆڕاڵی کارمەندان، کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان و سنووردارکردنی وەبەرهێنانی بیانی تەنها چەند تەحەددیاتێکن کە لە پراکتیکەکانی سەرکردایەتی و بەڕێوەبردنی ناکاریگەرەوە سەرچاوە دەگرن. ئەو توێژینەوە کەیسانەی پێشتر باسکراون دەریدەخەن کە چۆن ناکارامەیی بەڕێوەبەرایەتی توانای گەشەکردن و گەشەپێدان لە کەرتە جیاوازەکاندا تێکدەدات، لە خزمەتگوزارییە شارەوانییەکانەوە تا دەگاتە بازرگانی تایبەت و دامەزراوەکانی خوێندنی باڵا. چارەسەرکردنی هەژاری کارگێڕی زۆر گرنگە بۆ گەشەی ئابووری-کۆمەڵایەتی، زۆر گرنگە کە هەردوو کەرتی حکومەت و تایبەت هاوکاری بکەن بۆ باشترکردنی پەروەردە و ڕاهێنان، دامەزراندنی سیستەمی دامەزراندن لەسەر بنەمای شایستەیی، دانانی ڕێساکان بۆ چاودێریکردنی ئەدای بەڕێوەبەرایەتی، و بەشداریکردنی کەرتی تایبەت لە هەوڵەکانی بنیاتنانی توانادا. ئەم هەنگاوانە نەک تەنها کاریگەری ڕێکخراوەیی بەرز دەکەنەوە بەڵکو کولتووری لێپرسینەوە و شەفافیەت و داهێنان پەروەردە دەکەن، کە کلیلی سەرکەوتنی درێژخایەنی هەرێمن.
بە چاوخشاندن بە داهاتوو، دەتوانین پشت ببەستین بە دیدگایەک کە سەرکردایەتی لە هەموو ئاستەکاندا هەم لێهاتوو و هەم دینامیکی بێت، توانای هاندانی گەشەپێدانی بەردەوام و ڕاکێشانی وەبەرهێنان و پەروەردەکردنی هێزێکی کاری گەشەسەندووی هەبێت. بەڕێوەبەرە بەهێز و لێهاتووەکان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە باشترکردنی خزمەتگوزارییە گشتیەکان و بەهێزکردنی بازرگانییەکان و دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی خۆشگوزەران و یەکسانتر. بە یەکەمایەتیدان بە پەرەپێدانی تواناکانی بەڕێوەبردن، حکومەت دەتوانێت توانای تەواوی خۆی بخاتەڕوو و وەک یاریزانێکی کێبڕکێکار لەسەر شانۆی جیهانی دەربکەوێت، داهاتوویەکی گەشاوەتر و خۆشگوزەرانتر بۆ خەڵکەکەی مسۆگەر بکات.
“چەند ستراتیژ و ڕێکار بۆ چارەسەرکردنی هەژاری بەڕێوەبردن”
١. بەهێزکردنی پەروەردە و ڕاهێنان:- دابینکردنی دەستڕاگەیشتن بە بەڕێوەبەران بۆ خوێندن و دەرفەتی گەشەپێدانی پیشەیی زۆر گرنگە. ئەمە دەتوانێت بەرنامەکانی سەرکردایەتی، وۆرک شۆپ لەسەر پراکتیکەکانی بەڕێوەبردنی مۆدێرن و بڕوانامەدان لە بوارەکانی وەک بەڕێوەبردنی پڕۆژە، پلاندانانی ستراتیژی و بەڕێوەبردنی دارایی لەخۆبگرێت. دامەزراوە پەروەردەییەکان و دابینکەرانی ڕاهێنانی تایبەت دەتوانن هاوکاری بکەن بۆ دڵنیابوون لەوەی هێزی کار بە کارامەیی پێویست تەیار کراوە. لە پلان و بەرنامە دەرسییەکانی تایبەت بە بەڕێوەبردن و بەرنامەکانی ڕاهێنان و فێرکردنی پیشەیی وەبەرهێنان بکەن.
٢.بەرنامەکانی ڕاهێنەرایەتی:- جووتکردنی بەڕێوەبەرە تازەپێگەیشتوەکان لەگەڵ ڕاهێنەری بە ئەزموون دەتوانێت تێڕوانین و ڕێنمایی بەنرخ پێشکەش بکات. ئەم ڕاهێنەرایەتییە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پەرەپێدانی تواناکانیان لە بڕیاردان، توانای بەڕێوەبردنی تیمەکان بەرز بکاتەوە، و تێگەیشتنیان لە پراکتیکە کاریگەرەکانی ڕێکخراوەیی باشتر بکات.
٣.باشترکردنی دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوەکان:- هەژاری بەڕێوەبردن دەتوانێت لە نەبوونی سەرچاوەی مرۆیی و ماددیشەوە سەرچاوە بگرێت. دڵنیابوون لەوەی کە بەڕێوەبەران دەستیان بە تەکنەلۆژیای نوێ، ئامرازەکان و کارمەندی پێویست دەگات، دەتوانێت جیاوازییەکی بەرچاو لە توانای بەڕێوەبردنی کاریگەرانەدا دروست بکات.
٤.سیاسەت و چوارچێوەی ڕوون:- چوارچێوەیەکی ڕێکخراوەیی و دامەزراوەیی بەهێز یارمەتی بەڕێوەبەران دەدات باشتر لە ڕۆڵ و بەرپرسیارێتیەکانیان تێبگەن. دامەزراندنی پەیوەندییەکی ڕوون، ڕۆڵی باش پێناسەکراو و پێکهاتەی ڕێکخراوەیی دەتوانێت یارمەتی بەڕێوەبەران بدات کە ئەرکەکانیان بە شێوەیەکی کاریگەر ئەنجام بدەن.
٥.پێشخستنی هاوکاری:- هاندانی هاوکاری لە نێوان کەرتی گشتی و تایبەت، هەروەها لە سەرانسەری پیشەسازییە جیاوازەکاندا، دەتوانێت دیدێکی فراوانتر و تێگەیشتنێکی باشتر لە باشترین پراکتیزەکان بۆ بەڕێوەبەران دابین بکات.
٦.هاندان و پشتگیری دارایی:- دابینکردنی پشتگیری دارایی یان هاندان بۆ ئەو بەڕێوەبەرانەی کە ڕاهێنانی زیادە دەکەن یان ئاستی بەرزی ئەدای کارکردن بەدەستدەهێنن دەتوانێت هاندەری گەشەپێدانی پیشەیی زیاتر بێت و ئاستی پراکتیکەکانی بەڕێوەبردن بەرز بکاتەوە.
٧.گۆڕانی کولتووری:- گۆڕانکارییەک لە کولتووری ڕێکخراوەییدا کە بەها بە سەرکردایەتییەکی لێهاتوو دەدات و پشتگیری دەکات، دەتوانێت بەرەنگاری هەژاری بەڕێوەبردن بێت. کۆمپانیا و دامەزراوەکان پێویستە ژینگەیەک پەروەردە بکەن کە سەرکردایەتی وەک بزوێنەرێکی سەرەکی سەرکەوتن سەیر بکرێت.
٨.بەرکەوتنی نێودەوڵەتی:- دابینکردنی دەرفەت بۆ بەڕێوەبەران بۆ بەدەستهێنانی ئەزموونی نێودەوڵەتی یان بەشداریکردن لە کۆنفرانسە جیهانییەکان دەتوانێت ئاسۆکانیان فراوانتر بکات و بیانخاتە بەردەم پراکتیکەکانی بەڕێوەبردنی جیهانی کە دەتوانرێت لە چوارچێوەی هەرێمدا جێبەجێ بکرێت.
٩.هاندانی داهێنان:- فەرهەنگ و کەلتووری باشترکردنی بەردەوام یان کایزێن و سازگاری و سازان پەروەردە بکەن. دروستکردنی ئیکۆسیستەمێک کە پاداشتی داهێنان و مەترسیکردن بداتەوە دەتوانێت بەڕێوەبەران بەهێز بکات بۆ بەدواداچوونی چارەسەری داهێنەرانە بۆ کێشە ئاڵۆزەکان.
١٠- هاوکاری نێودەوڵەتی:- بۆ ئاڵوگۆری باشترین شێوەکان و سەرچاوەکان لەگەڵ دامەزراوە جیهانییەکان هاوبەشی بکەن.
١١.ڕەخساندنی هەل:- پێشکەشکردنی ڕاهێنانی ئابووری و بەردەست بۆ تەواوی بەرێوەبەران لە هەموو ئاستەکان.
١٢.چاکسازی دامەزراوەیی:- بەهێزترکردنی ڕێکار و چوارچێوە حکومەتییەکان بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی وەڵامدانەوە و شەفافییەت.
١٣.ساده سازی بورۆکراسی:- پرۆسەکان و پرۆسیجەرەکان سادەتر بکەن تاوەکو بڕیاردان خێراتر و کاریگەرتر ئەنجام بدرێت.
١٤. دروستکردنی هاوسەنگی نێوان تەکنەلۆجیا و لێهاتووییە مرۆییەکان:- جەخت لە سەر بیرکردنەوەی ڕەخنەگەرانە و ڕابەرایەتی لە پاڵ ئامرازە تەکنەلۆژییەکان بکەنەوە.
١٥.پاراستنی بەهرە و توانا:- کۆمەڵێ ستراتیژی بۆ پاراستن و هێشتنەوەی کارمەندە شارەزا و بە ئەزمون و لێهاتووەکان، لەوانە پلان و بەرنامەکانی ڕاهێنەرایەتی و دەرفەتەکانی پەرەپێدانی کار.
١٦.تواناسازی:- پێویستە بەرنامە و وۆرک شۆپی بەردەوامی ڕاهێنان بناسێنرێت بۆ ئەوەی بەڕێوەبەران بە کارامەیی نوێ لە سەرکردایەتی و پلاندانان و بڕیاردان تەیار بکرێت.
١٧.کەمکردنەوەی دەستوەردانی سیاسی:- پێویستە سەرکردە سیاسییەکان سەربەخۆیی پۆستەکانی بەڕێوەبردن لە پێشینەدا بن بۆ بەرزکردنەوەی لێپرسینەوە و کاریگەری.
١٨.گۆڕینی دیجیتاڵی:- هاندانی وەرگرتنی ئامراز و تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی دەتوانێت کارایی ڕێکخراوەیی باشتر بکات و دەرفەتەکانی گەندەڵی کەم بکاتەوە.
١٩.چاکسازییەکانی پەروەردەیی:- زانکۆ و دامەزراوە پیشەییەکان پێویستە مەنهەجی ئاڕاستەکراوی بەڕێوەبردن دابڕێژن و جێبەجێی بکەن کە چارەسەری ئاستەنگە ناوخۆیی و جیهانییەکان بکەن. هاوبەشی لەگەڵ دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان دەتوانێت شارەزایی مۆدێرن بهێنێتە ناوچەکە.
٢٠.دامەزراندنی کارمەند لەسەر بنەمای شایستەیی:- دامەزراندنی سیستەمی شەفاف بۆ دامەزراندنی بەڕێوەبەران و بەرزکردنەوەی پلە لەسەر بنەمای شایستەیی، لێهاتوویی و ئەدای کارکردن نەک پەیوەندی سیاسی یان خێزانیی.
٢١.پۆتانسێلی گەشەکردن:- بەو پێیەی هێشتا تواناکانی بەڕێوەبردن لە گەشەکردندان، پۆتانسێلی بەرچاو بۆ گەشەکردن و باشتربوون لەناو هەرێمدا هەیە. ڕێکخراوەکان دەتوانن بناغەیەکی بەهێزی سەرکردایەتی بچێنن و لەگەڵ باشتربوونی کۆمەڵەی بەهرەمەندەکان، دەتوانێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی کاریگەریی ڕێکخراوەیی بە تێپەڕبوونی کات.
٢٢.جەختکردنەوە لەسەر ئەزموونی پراکتیکی:- لە غیابی پەروەردە یان ڕاهێنانی فەرمی بەرفراوان، بەڕێوەبەران لە هەرێم زۆرجار پشت بە ئەزموونی پراکتیکی و ڕێبازێکی دەستی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان ببەستن. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی سەرکردایەتی گونجاوی کە نەرم و نیان و وەڵامدەرەوە بێت بۆ پێداویستییە تایبەتەکانی هەرێم.
٢٣.ژوور بۆ چارەسەرە ناوخۆییە تایبەتمەندەکان:- بە لەبەرچاوگرتنی ئاستەنگە تایبەتەکان لە هەرێمدا، هەژاری بەڕێوەبردن دەتوانێت دەرگا بۆ چارەسەرە تایبەتمەند و تایبەتەکانی هەرێم و تەکنیکەکانی بەڕێوەبردن بکاتەوە. ئەمەش ڕێگە بە بەڕێوەبەران دەدات کە سەرنجیان لەسەر تایبەتمەندییەکانی ژینگەی کۆمەڵایەتی-سیاسی هەرێم بێت و چارەسەرەکان بەپێی پێداویستییەکانی خۆیان بگونجێنن.
٢٤-بەرزکردنەوەی ڕەنکینگی پسپۆری بەرێوەبردن یا کارگێڕی:- تاوەکو ئێستا پسپۆری بەڕێوەبردن وەک پێویست لە کۆمەڵگەکەمان جێگە و پێگەی خۆی نەکردۆتەوە و گرنگی و بایەخی پێویستی نیە و پێی نادرێت. ئەمە بەشێکی بۆ دەرچوانی بەڕێوەبردن و بەشێکی تری بۆ سیسیتەمی خوێندن و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان و ئاستی پێشکەوتنی کۆمەڵگەکەمان دەگەرێتەوە.
ئەم ستراتیژیانە دەتوانن یارمەتیدەر بن لە کەمکردنەوەی ئاستەنگەکانی هەژاری ئیداری و بەشداری بکەن لە باشترکردنی حوکمڕانی و کاریگەریی ڕێکخراوەیی لە ناوچەکەدا.
“لە کۆتاییدا”
هەژاری یا لاوازی بەڕێوەبردن یا کارگێڕی چەمکێکە کە کەمتر لە کۆمەڵگەکەماندا هەستی پێ دەکرێت یا باسی لێوە دەکرێت بە هۆکاری جیاواز و لێرەدا نامەوێت باس لە هۆکارەکانی بکەم بەڵام گرنگە ئەوە بزانین کە پێویستە سەرەتا کەمو کوڕییەکان و پرس و کێشەکان بدۆزرێنەوە و بەرجەستە بکرێن تاکو دواتر کاریان لە سەر کرێت و چارەسەر بکرێن. هەژاری یا لاوازی بەڕێوەبردن و کارگێڕی کۆمەڵێک ئالنگاری تایبەت لە وڵاتە لە گەشەسەندن و پێشکەوتووەکاندا دروست دەکات. کە پێویستە بە سوود وەرگرتن و دیراسەکردنی نمونەکانی وڵاتانی تر و لێکۆڵینەوە لە ڕەگ و ڕیشەکانیدا چارەسەری شیاو و گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە. وڵاتانی تازە پێگەیشتوو لەگەڵ پرس و بابەتەکانی تایبەت بە سیستەم و کەمی سەرچاوە دەست و پەنجە نەرم دەکەن. لە کاتێکدا کە وڵاتانی پێگەیشتوو و پێشکەوتوو دەبێت سەرقاڵی نەهێشتنی ناڕەزایەتی و ناکارامەیی بن لە سیستەمەکانیاندا. هیوادارم کە لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەت و کاربەدەستان سود لەم بابەتە ببین لە پێناو گەشەسەندن و بڕەودان بە ڕەوتی دەوڵەتداری و ئیدارەدانێکی باشتر و بەرزکردنەوەی ئاستی ئیداری هەرێم کە بە یەکێک لە کۆڵەگەکانی دیموکراسی و دادپەروەری دادەنرێت لە هەموو جیهاندا. ئامانج ڕەخنەگرتن نیە لەم ئەزموونەی ئێستا و بەڵکو وروژاندنی کەموکوڕییەکان و پرس و کێشەکان و خاڵە لاوازەکان و ئینجا دۆزینەوەی نەخشەڕێگە و چارەسەری شیاو و پێویستە کە تەنها و تەنها بە توێژینەوە و دیراسە و شیکردنەوەی هۆکارەکانی لاوازی و کەموکوڕییەکان دەکرێت.
سهرچاوهكان؛
1. Bateman, T. S., & Snell, S. A. (2019). Management: Leading & collaborating in a competitive world (13th ed.). McGraw-Hill Education.
2. Daft, R. L. (2018). Management (13th ed.). Cengage Learning.
3. Erbil Municipality. (2023). Waste management report. Retrieved from www.erbilmunicipality.gov.krd
4. Global Leadership Institute. (2022). Effective management practices for sustainable growth in emerging markets. Retrieved from www.globalleadershipinstitute.com
5. Hossain, M. (2021). The importance of managerial training in improving organizational performance. Journal of Business Management, 34(2), 115-126. https://doi.org/10.1234/jbm2021.345
6. Mardani, A., & Rezaei, J. (2020). Understanding the role of leadership in organizational performance. International Journal of Leadership and Organizational Studies, 19(4), 20-32. https://doi.org/10.1016/j.ijlos.2020.03.004
7. World Bank. (2022). Improving governance and leadership in public sector organizations: Lessons from global experiences. Retrieved from www.worldbank.org
8. Drucker, P. F. (1993). Management: Tasks, Responsibilities, Practices. HarperBusiness.
9. Northouse, P. G. (2022). Leadership: Theory and Practice. SAGE Publications.
10. Kurdistan Regional Government Reports (Various Years).