ئێراق وڵاتی بێ نرخکردنی هەموو ئەو مەفاهیمانەیە کە پەیوەستن بە دەوڵەت و، پڕۆسەی سیاسی و هاووڵاتیبوون و سەروەری. سەیر بکەن؛ هەر لەسەرەتا ئێراق بە شێوەیەکی نا سرووشتی لە لایەن ئیستعمارەوە لەدایکبوو، پاشایەکیان لە شوینێکی تر بۆ هێنا و کوردیان بە مەرجی شەراکەت بە ئێراقەوە لکاند. لە سەردەمی پاشایەتیدا لەسەر حیسابی کورد و تاڵانکردنی سامان و نەوتی کوردستان، ئێراق ویستی ببێ بە دەوڵەت بەڵام چونکە لە بنەڕەتدا کائینێکی نا سرووشتی بوو ئەوە ڕووی نەدا. لە سەردەمی کۆماری و دیکتاتۆریەتیشدا؛ تەنانەت بۆ چرکەساتێکیش ئێراق دەوڵەتبوون و هاووڵاتیبوونی بەخۆیەوە نەدیت. تاوان و جینۆسایدی بێ وێنە ئەنجام دران بۆ ئەوەی لەڕێی زەبروزەنگەوە ئێراق بەرگی دەوڵەتێکی بەهێز بپۆشێت.
دوای بیست ساڵ لە ڕووخانی بەعس جۆرێکی تری نەهامەتی و بەدبەختی و بێنرخکردنی بەهاکان ڕووی لە ئێراق کردووە. ڕاستە دێوی تیرۆر و تایفەگەری ئێراقی شپرزە کرد، بەڵام سیاسییەکانی ئێراقیش لە دوو دەیەی ڕابردوو هەتا توانیان ناشرینترین جۆری سیاسەتکردنیان پێشانی دوونیا دا. دەستوور و پڕۆسەی سیاسی و هەڵبژاردن لە مانا بەتاڵ کراون، ئێراق سیادەی ناوخۆیی و دەرەکی نیە، دەسەڵاتدارەکانی کە خۆشیان ئەندامی یەک تاییفەی هاوبەشن، هەرکامەیان چەک و میلیشیا و درۆن و ئابووریی تایبەتی خۆیان هەیە. گاڵتەیان بە هەڵبژاردن و ئیرادەی خەڵک دێت و بە ئاشکرا و بە نهێنی سەرقاڵی گەندەڵی و تاڵان و داڕشتنی پیلان لەدژی یەکتر و یەکتر شکاندن و بێ بەها کردنی کۆمەڵگە و شار و هاووڵاتی و دەوڵەتن.
بەو ئەقڵییەتەی ئەکتەرە سەرەکییەکانی ئێراق هەیانە، ناکرێ چاوەڕێی ئایندەیەکی باش و سەقامگیری بین. کێشەکە ئەوەیە هەرهەمووشیان چەک و پارە و هێز و میدیا و پاڵپشتیی دەرەکییان هەیە، کەسیان لەپێناو ئێراقدا کار ناکەن و لە ڕاستیدا کەسیان ئێراقی نین. ئەو دەوڵەتەی لەسەر بنەمایەکی قەڵپ و ناڕاست بنیات نرا سرووشتییە، دوای سەت ساڵ کۆمەڵە هێز و لایەنێکی لێ بکەوێتەوە کە تەنیا بیر لە بەرژەوەندی و شەڕانگێزی و فرتوفێڵ دەکەنەوە و کار بە یاسای دارستان دەکەن و، خۆیان بۆ ئێراق و ئێراقییەکان تەرخان نەکەن.
ماوەتەوە ئەوە بڵێین؛ لەژێر سایەی شوومی ئەو هەموو قێزەوەنی و مافیاگەرییە سیاسیەی لە ئێراقدا هەیە، چەندی کات پێدەچێ ئەوەندەش حەقانییەت و ڕەوایەتی و دروستیی ڕیفراندۆمی گەلی کوردستان زیاتر دەردەکەوێ.
