• EnglishEnglish
  • چونه‌ ژووره‌وه‌
هه‌ینی, ئازار 31, 2023
چاوی کورد
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
English
کوردی
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    ڕێککەوتنی ١٩٧٣ نێوان ئێراق و تورکیا

    ڕێککەوتنی ١٩٧٣ نێوان ئێراق و تورکیا

    ئەمه‌ریکا وەک نێوەندگیر

    ئەمه‌ریکا وەک نێوەندگیر

    ئێمە هەین…

    مەستی خەونی ڕووخان

    بەرەو ھەڵبژاردن… رەخنەی ئەمریکا و بابەتی نەوت و وزە

    بەرەو ھەڵبژاردن… رەخنەی ئەمریکا و بابەتی نەوت و وزە

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    بە کۆنسوڵی گشتی ئەمریکا لە هەولێر بڵێن…

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئایا مەترسییەکی “وجودی”لە سەر هەرێمی کوردستان هەیە؟

    با سه‌ركونسوڵی ئه‌مه‌ریكاش ئاگاداربێت

    با سه‌ركونسوڵی ئه‌مه‌ریكاش ئاگاداربێت

    ئێمە هەین…

    ئێمە هەین…

    هێڵنجی زەریاکان لەڕۆژی جیهانی ئاودا

    هێڵنجی زەریاکان لەڕۆژی جیهانی ئاودا

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

  • شــیکار
    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی سێیەم

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    ترۆمای کرۆنا؛ ئه‌خلاق و ململانێی جیهانی

    ترۆمای کرۆنا؛ ئه‌خلاق و ململانێی جیهانی

  • ئــــابووری
    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    هەژاری لە ئێراقدا

    هەژاری لە ئێراقدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا

    بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا  له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی سێ و کۆتایی

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی دوو

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

  • چاوپێکەوتن
    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی سێیەم

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    ڕێککەوتنی ١٩٧٣ نێوان ئێراق و تورکیا

    ڕێککەوتنی ١٩٧٣ نێوان ئێراق و تورکیا

    ئەمه‌ریکا وەک نێوەندگیر

    ئەمه‌ریکا وەک نێوەندگیر

    ئێمە هەین…

    مەستی خەونی ڕووخان

    بەرەو ھەڵبژاردن… رەخنەی ئەمریکا و بابەتی نەوت و وزە

    بەرەو ھەڵبژاردن… رەخنەی ئەمریکا و بابەتی نەوت و وزە

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    بە کۆنسوڵی گشتی ئەمریکا لە هەولێر بڵێن…

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئایا مەترسییەکی “وجودی”لە سەر هەرێمی کوردستان هەیە؟

    با سه‌ركونسوڵی ئه‌مه‌ریكاش ئاگاداربێت

    با سه‌ركونسوڵی ئه‌مه‌ریكاش ئاگاداربێت

    ئێمە هەین…

    ئێمە هەین…

    هێڵنجی زەریاکان لەڕۆژی جیهانی ئاودا

    هێڵنجی زەریاکان لەڕۆژی جیهانی ئاودا

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

  • شــیکار
    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی سێیەم

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    ترۆمای کرۆنا؛ ئه‌خلاق و ململانێی جیهانی

    ترۆمای کرۆنا؛ ئه‌خلاق و ململانێی جیهانی

  • ئــــابووری
    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    هەژاری لە ئێراقدا

    هەژاری لە ئێراقدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا

    بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا  له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی سێ و کۆتایی

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی دوو

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

  • چاوپێکەوتن
    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    هۆکاره‌ ئایدۆلۆژییه‌کانی پشت مووشه‌کبارانکردنی هه‌ولێر

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    میلیشیاكانی‌ ئێراق، له‌ هۆزه‌كانی‌ سه‌رده‌می‌ پاشایه‌تیه‌وه‌ بۆ حه‌شدی‌ شه‌عبی‌

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    مەترسییەکانی سەر کوردستان چین ؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی سێیەم

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    پێکهاته‌ی که‌لتووری ئێرانی و وه‌همی دیموکراسی

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    ئۆغڵۆو ئەردۆغان، دۆستی دوێنێ و نەیاری ئەمڕۆ

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دوا ستونى خاشوقچی لەڕۆژنامەى واشنتۆن پۆست

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    دەوڵەتی نوێی ئەڵمانیا و یەکسانیی ڕەگەزیی

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

    مێژوونووسی و کایه‌کانی ده‌سه‌ڵات

چاوی کورد
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
سەرەکی نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

گوتی/گوتیەکان: باوە گەورەی گەلی کورد

فاتیح عەبدوڵڵا شوانی لەلایەن فاتیح عەبدوڵڵا شوانی
شوبات 21, 2023
لە بەشی نەتەوە و دەوڵەتـســـازی
0 0
A A
گوتی/گوتیەکان: باوە گەورەی گەلی کورد
0
هاوبەشکردنەکان
9
بینینەکان
هاوبەشکردن لە فەیسبووکهاوبەشکردن لە تویتەر

گوتییەکان یەکەمین گەلی جیهانن دیموکراسییان گەیاندە لوتکەو پاشاکانیان بە هەڵبژاردن هاتونەتە سەر دەستەڵات.

سۆمه‌ری و ئه‌كه‌دییەکان دانیان ناوه‌ به‌ وڵات و ده‌سته‌لاَتی گۆتیه‌كاندا و (ئارابخا)شیان وه‌ك پایته‌خته‌كه‌یان ناساندووه‌.

لە کوردستانی کۆندا دوای ئەوەی خەڵکی گوندەکانی چەرمو و بێستانسور ژمارەی دانیشتوانیان زیادی کرد، خەڵک بەرەو باشورو رۆژئاوا رۆشتن، ئەوانەی بەرەو باشور چوون بە سومەر واتە خەڵکە ڕەنگ سورەکە ناسران و ئەوانەی بۆ رۆژئاوا چوون بە سوباری ناسران و گوتیەکانیش لە ناوەندی میسۆپۆتامیا جێگیربوون. سەرەتا سومەر وەک بەشێکی سەرەکی لە رەچەڵەکی کورد قۆناغی گوندی تێپەڕاندو شاری دروست کردو سیستەمی شارە دەوڵەت و یاساو دەستوری داهێناو بوونە بناغەی دروستبوونی سیستەمی دیموکراسی لە هەموو دنیادا، دواتر ئەکەدییەکان ناوچەکەیان داگیرکرد وەک گەلێکی بێگانە و دەستەڵاتی خۆسەپێن توانییان کوردستانی دێرین بخەنە ژێر دەستی خۆیانەوە، دوای ئەمانیش گوتیەکان هاتن و گەشەیان بە شێوازی فەرمانڕەوای سومەردا، دیموکراسییان گەیاندە لوتکەو پاشاکانیان بە هەڵبژاردن فەرمانڕەوایەتیان کردو تەنانەت رێگەیان بەوە دا خەڵکی بێگانەش ببێ بە پاشا لە ئیمپراتۆریەتی گوتیدا وەک لە بەردەنووسی پاشا گوتیەکاندا هاتووە.
گوتیه‌كان به‌ یه‌كه‌مین گه‌لی‌ دێرینی‌ كوردستان و جیهان داده‌نرێن كه‌ پاشاكانیان به‌ هه‌ڵبژاردن بوونه‌ته‌ فه‌رمانڕه‌وای‌ وڵاتی‌ میسۆپۆتامیا و كوردستان. ئه‌مانیش خه‌ڵكی‌ ره‌سه‌نی‌ كوردستان و چیاكانی زاگرۆسن.

له‌ رووی‌ ره‌گه‌ز و زمانه‌وه‌ په‌یوه‌ندیه‌كی‌ پته‌ویان له‌گه‌ڵ لۆلۆ و كاشی‌ دا هه‌بووه‌، گوتیه‌كان په‌یوه‌ندیه‌كی‌ راسته‌وخۆیان هه‌یه‌ به‌ ره‌گه‌زی‌ نه‌ته‌وه‌ی‌ كورده‌وه‌و هه‌ندێ‌ زانا پێیان وایه‌ زاراوه‌ی‌ كورد له‌ (گوتی‌)ه‌وه‌ وه‌رگیرابێت و گوتیش به‌ باوه‌ گه‌وره‌ی‌ كورد ده‌زانن(1).

زمانی‌ گوتی‌ زمانێكی‌ سه‌ربه‌خۆ بووه‌، هه‌رچه‌نده‌ نزیكه‌ له‌  كۆمه‌ڵه‌ زمانی‌ ئیلامیه‌كانی‌ زاگرۆس (ئیلامی‌، كاشی‌، لولو)، به‌ڵام به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌موو كۆمه‌ڵه‌ زمانه‌كانی‌ تری كاشی‌ ئیلامی‌ و لولو سه‌ربه‌ زمانی‌ گۆتین(2).

له‌ڕووی‌ نوسینه‌وه‌ گوتیه‌كان نوسینێكی‌ زۆریان بۆ جێ‌ نه‌هێشتوین، له‌ هه‌مان كاتدا هه‌ندێ‌ وشه‌و پاشگرو پێشگرو ناوی‌ پاشاو خواوه‌ندو كه‌سانی‌ گۆتی‌ ماونه‌ته‌وه‌(3). ده‌ركه‌وتنیان له‌ مێژوودا بۆ هه‌زاره‌ی‌ سێیه‌می‌ پ.ز ده‌گه‌رێته‌وه‌، به‌ڵام بۆ یه‌كه‌مجار كه‌ ناویان له‌ تۆماره‌ مێژووییه‌كاندا هاتبێت له‌لایه‌ن پاشا (لوگال- ئانی‌- موندو) Lugal-Ani-Mundu))ی پاشای‌ شاری‌ (ئاداب)ی سۆمه‌ریه‌كانه‌وه‌ بووه‌ له‌ هه‌زاره‌ی‌ سێیه‌می‌ پ.ز دا(4).

سنوری‌ وجوگرافی و ده‌سه‌ڵاتیان

نیشتمانی‌ ره‌سه‌نی‌ ئه‌م گه‌له‌ ده‌كه‌وێته‌ نێوان زێی‌ بچوك و ناوچه‌ به‌رزاییه‌كانی‌ باكوری‌ ئه‌و زێ‌یه‌ له‌ ناوچه‌كانی‌ نزیك لولویه‌كان(5).
سنوری‌ ده‌سه‌ڵاتیان پێش ئه‌وه‌ی‌ ئیمپراتۆریه‌ت دروست بكه‌ن به‌م شێوه‌یه‌ بووه‌:
له‌نێوان روباری‌ سیروان (دیاله‌) له‌ باشوره‌وه‌، زێی‌ بچوك له‌ باكوره‌وه‌، ده‌شتاییه‌كانی‌ شاره‌زوور له‌ رۆژهه‌ڵاته‌وه‌، روباری خاپور له‌ رۆژئاواوه‌ بووه‌.  پایته‌خته‌كه‌یان شاری‌(ئارابخا) قه‌ڵای‌ كه‌ركوك بووه‌(6).

دوای‌ ئه‌وه‌ی‌ له‌ سه‌ده‌ی‌ بیست و سێ‌ی پ.ز توانییان به‌سه‌ر (نه‌رام سین)ی ئه‌كه‌ددا سه‌ركه‌وتن به‌ ده‌ست بهێنن و سنوری‌ وڵاته‌كه‌یان له‌ ده‌وڵه‌تی‌ گوتی‌ یه‌وه‌ گۆڕی‌ بۆ ئیمپراتۆری كه‌ ده‌یان گه‌لی‌ جیاوازی‌ له‌ خۆگرتبوو كه‌ سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی‌ میسۆپۆتامیا و چیاكانی‌ زاگرۆس تا ئه‌رمه‌نستان و چیاكانی‌ تۆرۆس له‌ ئاسیای‌ بچوك ده‌گرته‌وه‌،  ئه‌مه‌ش مانای‌ ئه‌وه‌ بوو گوتیه‌كان توانییان ده‌سته‌ڵاتێكی‌ فراوان له‌ جیهانی‌ كۆندا دروست بكه‌ن(7).

وه‌ك له‌ سه‌رچاوه‌ سۆمه‌ری‌ و ئه‌كه‌دیه‌كان دا هاتووه‌ هه‌ریه‌ك له‌ سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د  دانیان ناوه‌ به‌ وڵات وده‌سته‌لاَتی گۆتیه‌كاندا و ئارابخاشیان وه‌ك پایته‌خته‌كه‌یان ناساندووه‌(8). هه‌ر بۆیه‌ به‌شێوه‌یه‌كی‌ یه‌كجار فراوان ناویان له‌ سه‌رچاوه‌كاندا هاتووه‌ به‌ مانای‌ گه‌ل و وڵاتیش. له‌ سه‌رچاوه‌ ئه‌كه‌دیه‌كاندا به‌ (گوتیوم) هاتووه‌ كه‌ مانای‌ ناوچه‌ به‌رزایه‌كانی‌ سه‌روو دێت. هه‌روه‌ها له‌ سه‌رده‌می‌ بابلی‌ كۆندا به‌ هه‌مان شێوه‌ به‌ (گوتیوم – Gutium )و لای‌ سۆمه‌ریه‌كان وشه‌ی‌ (كارداكا-Kardaka)و لای‌ ئاشوریه‌كان به‌تایبه‌تی‌ تیگلات پلاسه‌ری‌ یه‌كه‌م  1116 – 1077 پ.ز) به‌ (كورتی‌) هاتووه‌(9). هه‌روه‌ها به‌ چه‌ندین شێوه‌ی‌ تر ناوی‌ گوتی‌ هاتووه‌ له‌ سه‌رچاوه‌ مێژوویه‌كاندا وه‌ك: گوتو، گوتی‌، جوتی‌، جودی‌، گوتی‌، گوتیام. ئه‌م زاراوه‌یه‌ش بووه‌ جێی‌ سه‌رنجی‌ زانایان، بۆیه‌ دیاكۆنۆڤ پێی‌ وایه‌ زاراوه‌ی (گوتی‌) ناوێك بوو بۆ هه‌موو گه‌لانی‌ ناوچه‌كه‌ به‌كارهاتووه‌، هه‌ربۆیه‌ له‌ هه‌زاره‌ی‌ یه‌كه‌می‌ پ.ز به‌ هه‌موو گه‌لانی‌ وه‌ك (ئورارتو و ماننا و ماد) وتراوه‌ گوتی‌(10). هه‌روه‌ها به‌ (گۆتو– گورتو– كرتی‌) هاتووه‌ كه‌ به‌ مانای‌ یه‌ك گه‌ل دێن، به‌ڵام كۆمه‌ڵێ‌ هۆزی‌ جیاواز بوون وه‌ك سۆمه‌ریه‌كان و ئه‌كه‌دیه‌كان باسیان كردووه‌(11). به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌مه‌ بوونی‌ گه‌لێكه‌ به‌ ناوی‌ (كیرتی‌) كه‌ له‌ ماوه‌كانی‌ دواتردا له‌ ئیران و زاگرۆس ژیاون و به‌ میدیه‌كان ناسران(12). هه‌روه‌ها هه‌ندێكی‌ تر زاراوه‌ی‌ (گوتیام) به‌ زاراوه‌یه‌كی‌ جوگرافی‌ داده‌نێن وه‌ك زاراوه‌ی‌ (میدیا)و كوردستان، واته‌ گۆتی‌ وه‌ك گه‌لی‌ كورد و گوتیام وه‌ك كوردستان داده‌نێن و پێیان وایه‌ گوتیوم هه‌موو گه‌لانی‌ دێرینی‌  كوردستانی‌ گرتۆته‌وه‌و گوتیش ناوێك بووه‌ بۆ هه‌موو گه‌لانی‌ ناوچه‌كه‌ نه‌ك به‌ ته‌نها گه‌لی‌ گۆتی‌(13).

هێرش و داگیركارییه‌كانی ئه‌كه‌د بۆسه‌ر گه‌لانی‌ كوردستان وای‌ كرد كه‌ گوتیه‌كان راپه‌ڕن و داوای‌ هاوپه‌یمانی‌ له‌گه‌ڵ گه‌لانی‌ ناوچه‌كه‌ بكه‌ن دژی‌ ئه‌كه‌د، له‌ دوای ساڵه‌كانی‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ پاشای‌ ئه‌كه‌د (نرام سین) گوتیه‌كان لاوازیه‌كانی‌ ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یان به‌ هه‌ل زانی‌ و دژی‌ نه‌رام سین جه‌نگان. له‌ ماوه‌یه‌كی‌ كورتدا توانییان ئه‌كه‌دیه‌كان تێك بشكێنن و سه‌ربه‌خۆیی‌ خۆیان و گه‌لانی‌ ناوچه‌كه‌ به‌ده‌ست بهێنن. ناوبانگی‌ گۆتیه‌كان بۆ ئه‌و سه‌رده‌م و سه‌ركه‌وتنه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ وه‌ك (یاكوبسۆن) ده‌ڵێ‌ ئه‌ریدۆ پیزه‌ری‌ پاشای‌ گۆتی‌ توانی‌ (نرام سین و هاوكارانی‌ له‌ جه‌نگدا ببه‌زێنێت ئه‌گه‌رچی‌ خاوه‌ن سوپایه‌كی‌ به‌هێز و رێك و پێك نه‌بوون(14). به‌وه‌ش گوتیه‌كان توانیان ده‌سه‌ڵاتیان به‌سه‌ر هه‌موو ناوچه‌كه‌ دا بسه‌پێنن، هه‌روه‌ها توانییان ناوچه‌كانی‌ سۆمه‌ر به‌بێ‌ جه‌نگ بخه‌نه‌ ژێر ده‌سته‌ڵاتیانه‌وه‌و یه‌كه‌ كارگێڕی‌ و رامیارییه‌كانی سۆمه‌ر وه‌ك خۆیان مانه‌وه‌ به‌و پێیه‌ی‌ ببنه‌ پاشكۆی‌ گۆتیه‌كان(15).

گوتیه‌كان توانییان ماوه‌ی‌ 90 – 125 ساڵ فه‌رمانڕه‌وایه‌تی‌ ناوچه‌كانی‌ سۆمه‌رو ئه‌كه‌دو بابل و ئاشور و گه‌لانی‌ دێرینی‌ كوردستان بكه‌ن، له‌و ماوه‌یه‌شدا بیست و یه‌ك پاشایان فه‌رمانڕه‌وا بوون.

ئه‌ریدۆ پیزه‌ر Aridopizar)) به‌ دامه‌زرێنه‌ری‌ ئیمپراتۆریه‌تی‌ گوتی داده‌نرێت، به‌ڵام نازانرێت چه‌ند ساڵ فه‌رمانڕه‌وایه‌تی‌ كردووه‌. هاوسه‌رده‌می‌ نرام سینی پاشای‌ ئه‌كه‌د بووه‌. دوای‌ ئه‌م (ئامتا) هاتووه‌ كه‌ سێ‌ ساڵ فه‌رمانڕه‌وا بووه‌. هه‌تا دوا پاشایان (تریكان) كه‌ ته‌نها چل رۆژ فه‌رمانڕه‌وایه‌تی‌ كردو له‌لایه‌ن ئوتوحیگال پاشای‌ بنه‌ماڵه‌ی‌ ئوری‌ سێ‌یه‌می‌ سۆمه‌ریه‌وه‌ له‌ ناوچوو(16).

ئه‌وه‌ی‌ جێ‌ی‌ سه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م بیست و یه‌ك پاشایه‌ ماوه‌ی‌ فه‌رمانڕه‌وایه‌تیه‌كه‌یان زۆر كورت بووه‌ و لێكه‌وه‌ نزیك بوون. ئه‌مه‌ش وای‌ كرد كه‌ بڵێین پاشا گوتیه‌كان به‌ شێوه‌ی هه‌ڵبژاردن هاتوونه‌ته‌ سه‌ر ده‌سته‌لاَت له‌لایه‌ن خه‌ڵكه‌وه‌، چونكه‌ زۆربه‌یان له‌نێوان (3-6) ساڵدان. ئه‌مه‌ش رێژه‌یه‌كی‌ مام ناوه‌ندییه‌ له‌ ساڵی‌ فه‌رمانڕه‌وایه‌تی‌ دا كه‌ پێده‌چێ‌ به‌ شێوه‌یه‌كی‌ ده‌ستوری‌ و دیموكراسی‌ بووبێت. هه‌ندێكیان له‌وه‌ كه‌متر و هه‌ندێكیان له‌وه‌ زیاتر ته‌نها (ئایارلاكاب (Ayarlakab ) پاشای‌ ژماره‌ نۆ نه‌بێت كه‌ پانزه‌ ساڵ فه‌رمانڕه‌وا بووه‌(17). ئه‌مه‌ش پێده‌چێت دووجار هه‌ڵبژێردرابێته‌وه‌، یان له‌و سه‌رده‌مه‌دا باری‌ وڵاتی‌ گۆتی ئارام نه‌بووه‌ به‌هۆی شه‌ڕه‌وه‌، یان ئه‌م پاشایه‌ هه‌وڵیداوه‌ درێژه‌ به‌ ده‌سته‌ڵاتی‌ خۆی‌ بدات و له‌ رێڕه‌وی‌ هه‌ڵبژادن لابدات.

هه‌رچۆنێك بێت، ئه‌مه‌ بۆ ده‌سه‌ڵاتی‌ گوتیه‌كان مێژوویه‌كی‌ پرشنگداره‌و ئه‌گه‌ر له‌ ئاینده‌دا  قه‌ڵای‌ كه‌ركوك و شوێنه‌واره‌كانی‌ گۆتی هه‌ڵبدرێنه‌وه‌ ئه‌وا زانیاری زۆرتر ده‌ست ده‌كه‌ون. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێ‌ سه‌رچاوه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ گوتییه‌كان پاشایان نه‌بووه‌، به‌ڵكو له‌ رێگای‌ ئه‌نجومه‌نێكه‌وه‌ وڵاتیان به‌رێوه‌ بردووه‌، ئه‌مه‌ش بۆخۆی‌ شێوه‌یه‌كی‌ تری‌ فه‌رمانڕه‌وایه‌تیه‌ كه‌ له‌ هه‌ندێک ده‌سه‌لاَتی‌ نوێیی‌ ئه‌مرۆی‌ هه‌ندێ‌ وڵات ده‌چێت، ره‌نگه‌ كه‌سێكی‌ سه‌ربازی‌ له‌لایه‌ن سه‌رۆك هۆزه‌كانه‌وه‌ وه‌ك  فه‌رمانڕه‌وا دیاری‌ كرابێت بۆ ماوه‌یه‌ك و دوای‌ ئه‌ویش كه‌سێكی‌ تر به‌م شێوه‌یه‌ فه‌رمانڕه‌واكانی‌ وڵاتی‌ گوتیام درێژه‌یان به‌ ره‌وتی‌ رامیاری‌ داوه‌(18).

گوتیه‌كان دوای‌ سه‌ده‌یه‌ك له‌لایه‌ن سۆمه‌رییه‌كانه‌وه‌ ئه‌و ده‌سته‌ڵاته‌یان له‌ده‌ست داوه‌و جارێكی‌ تر وه‌ك  ژێرده‌سته‌ی‌ سۆمه‌ر و بابل و ئاشوریان لێهات تا ئه‌و كاته‌ی‌ میدیه‌كان وه‌ك هێزێكی‌ نوێ‌ی‌ رامیاری‌ به‌هێز له‌ ناوچه‌كه‌ ده‌ركه‌وتن و پاشماوه‌ی‌ گه‌لانی‌ گوتی‌ و لولو و سوباری‌ و كاشی‌ له‌ ده‌وری‌ خۆیان كۆكرده‌وه‌ و توانیان ئاشوریه‌كان  له‌ 612 پ.زدا بڕوخێنن. ئیتر ورده‌ ورده‌ میدیا جێ‌ی‌ گوتیامی‌ گرته‌وه‌ و به‌وه‌ش گوتیه‌كان كۆتاییان پی‌ هات وه‌ك هێز له‌ ناوچه‌كه‌دا(19).

په‌یوه‌ندی‌ گوتی‌ و گه‌لانی‌ ناوچه‌كه‌
وه‌ك پێشتر ئاماژه‌ی پێ‌ درا گوتیام وه‌ك وڵاتی‌ گه‌لانی‌ لۆلۆ و كاشی‌ و ئورارتوو و ماننا و ماد ناوده‌برا و گۆتیش وه‌ك گه‌لێك كه‌ نزیكایه‌تی‌ ته‌واویان له‌گه‌ڵ گه‌لانی‌ دێرینی‌ كوردستان دا هه‌بووه‌ و هه‌میشه‌ په‌یوه‌ندیه‌كانیان له‌سه‌ر ئاستی‌ ئاشتی‌ و هاوكاری‌ یه‌كتری‌ بووه‌، به‌ڵام په‌یوه‌ندی‌ گۆتی‌ و سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د و بابل و ئاشور به‌شێوه‌یه‌كی‌ ژێرده‌سته‌ و سه‌رده‌سته‌ بوون، چونكه‌ وه‌ك سه‌رچاوه‌كان ئاماژه‌یان پێ‌ داوه‌ ماوه‌یه‌كی‌ زۆر سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د و بابل و ئاشور ناوچه‌كانی‌ گوتیامیان داگیركردووه‌.

لێره‌دا یه‌ك یه‌ك باس له‌و په‌یوه‌ندیانه‌ ده‌كرێت:

١/ په‌یوه‌ندی گوتی و ئه‌كه‌دیه‌كان:
كاتێك ئه‌كه‌دیه‌كان به‌ سه‌ركردایه‌تی‌ سه‌رجۆنی‌ ئه‌كه‌دی‌ و جێگره‌وه‌كانی‌ به‌تایبه‌تی‌ نرام سین هێرشی‌ كردۆته‌ سه‌ر لولو و ناوچه‌ كه‌ گوتییه‌كانیش توشی‌ مه‌ترسی‌ و زیان بوون، هه‌ر ئه‌وه‌ش وای‌ كرد گوتیه‌كان خۆیان كۆ بكه‌نه‌وه‌ و به‌ره‌نگاری‌ ئه‌و شاڵاوانه‌ ببنه‌وه‌، سه‌ر ئه‌نجام گوتیه‌كان وه‌ك گه‌لێكی‌ راپه‌ڕیوو دژی‌ ئه‌كه‌د سه‌ركه‌وتنیان به‌ ده‌ست هێنا و نرام سین ی‌ پاشاكه‌یان له‌ گۆڕه‌پانی‌ جه‌نگ دا كوژرا به‌ ده‌ستی‌ (ئه‌ریدۆ پیزه‌ر)ی  پاشای‌ گۆتی‌، ئه‌م سه‌ركه‌وتنه‌ش هه‌نگاوی‌ گه‌وره‌تری‌ به‌ دوادا هات له‌سه‌ر ده‌ستی‌ پاشای‌ گوتی‌ (ئیلولومیش) ساڵی‌ 2202 پ.ز توانی  شاری‌ ئه‌كه‌دی پایته‌ختی‌ ئه‌كه‌دیه‌كانی رزگاربكات  و به‌وه‌ش هه‌موو ناوچه‌كانی‌ ئه‌كه‌د بووه‌ به‌ به‌شێك له‌ ده‌وڵه‌تی‌ گوتی‌. ئه‌وه‌ش بۆ یه‌كه‌م جار بوو له‌ مێژووی‌ دێریندا گه‌لێكی‌ دێرینی‌ كوردستان بتوانێ‌ نه‌یاره‌كانی‌ باشور و ناوه‌راستی‌ میسۆپۆتامیا دژی‌ زاگرۆسیه‌كان تێك بشكێنێ‌. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش گوتیه‌كان به‌ دڵ ره‌ق و تێكده‌ر و دوژمنی‌ خواكانی‌ ئه‌كه‌د و سۆمه‌ر باس كراون(20). هه‌ربۆیه‌ ده‌بینین ئه‌كه‌دییه‌كان له‌سه‌رده‌می‌ پاشا (شاركلیشاری‌ 2254 – 2230 پ.ز ) له‌سه‌ر ده‌ستی‌ گوتیه‌كان كۆتاییان پێ‌ هات.  گوتیه‌كان هه‌ندێ‌ له‌ فه‌رمانڕه‌وا ئه‌كه‌دییه‌كانیان له‌ شوێنی‌ خۆیان هێشته‌وه‌.  بۆ نموونه‌ (شودورل 2205 – 2190 پ.ز) كه‌ ناوچه‌ی‌ ده‌سته‌ڵاتی‌ تا ئه‌شنونه‌ بووه‌ , به‌ڵام له‌ ژێر فه‌رمانی‌ پاشا گوتیه‌كان دا بووه‌(21).

٢/ په‌یوه‌ندی گوتیه‌كان و سومه‌رییه‌كان:
هه‌روه‌ها له‌ گه‌ڵ سومه‌رییه‌كان دا به‌ شێوه‌یه‌كی‌ تر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ناوچه‌ی‌ سۆمه‌ر وه‌ك خۆیان مانه‌وه‌ و ته‌نها گۆڕانكاری‌ له‌ چه‌ند شوێنێ‌ كراو فه‌رمانڕه‌واكانی‌ سۆمه‌ر وه‌ك خۆیان مانه‌وه‌ له‌ به‌رامبه‌ردا دانیان  به‌ ده‌سته‌ڵاتی‌ گۆتی‌ دا نا و گوتیه‌كان باج و سه‌رانه‌یه‌كی‌ زۆریان له‌ فه‌رمانڕه‌واكانی‌ سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د وه‌رده‌گرت(22).

تا ئه‌و كاته‌ی‌ سۆمه‌ریه‌كان له‌ ده‌سته‌لاَتی‌ گوتیه‌كان هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ و بنه‌ماڵه‌ی‌ لگشی‌ دووه‌م له‌ شاری‌ وه‌ركا به‌ سه‌ركردایه‌تی‌ (ئوتوحیگال ) (اوتوحیكال  Utu-ĥegal) له‌ شه‌ڕێكدا توانیان دوا پاشای‌ گۆتی‌ بكوژن  به‌ ناوی‌ تریكان(تریقان)(Tregan)  كه‌ ته‌نها چل رۆژ بوو ده‌سه‌لاَتی‌ گرتبووه‌ ده‌ست ئه‌مه‌ش له‌ساڵی‌ 2120 پ.ز دا رووی‌ دا(23). لێره‌وه‌ گوتیه‌كان ده‌سه‌ڵاتی‌ فراوانی‌ رامیاریان له‌ ده‌ست دا ، به‌ڵام له‌ ناوچه‌كانی‌ خۆیان مانه‌وه‌ و له‌ زۆر شوێندا دژی‌ ئاشوری‌ جه‌نگاون و ناویان وه‌ك گه‌لێكی‌ به‌رهه‌ڵستكاری‌ پاشا ئاشوریه‌كان هاتووه‌ .

سه‌باره‌ت به‌ ئاین لای‌ گوتیه‌كان هێشتا روون نیه‌ , هه‌ندێ‌ سه‌رچاوه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ گوتیه‌كان باوه‌ڕیان به‌ خواوه‌ند نه‌بووه‌،  هیچ جۆره‌ خواوه‌ندێكی‌ تایبه‌تی‌ گۆتی‌ ناوی‌ نیه‌ , به‌لاَم هه‌ندێ‌ له‌ پاشاكانیان داوایان له‌ خواوه‌ندی‌ سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د و بابل  كردووه‌ وه‌ك  ئئینلیل و عشتار و سن و په‌رستگای‌ شاری‌ (نیپور ) یان نوێ‌ كردۆته‌وه‌(25).

شارستانیه‌تی‌ گوتیه‌كان
 له‌ رووی‌ پاشماوه‌ی‌ شارستانیه‌تی‌ و هونه‌ریه‌وه‌ گوتیه‌كان زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند نین، ئه‌وه‌ش به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ تاكو ئه‌مرۆ قه‌ڵای‌ كه‌ركوك كه‌ پاشماوه‌ی‌ ئه‌وانه‌ پشكنینی‌ تێدا نه‌كراوه‌ هه‌ر وه‌ك گه‌نجینه‌یه‌كی‌ نهێنی‌ و زانیاری‌ ماوه‌ته‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا قه‌لاَی‌ كه‌ركوك به‌ پاشماوه‌و شارستانیه‌تی‌ گوتی‌ داده‌نرێت. هه‌روه‌ها په‌یكه‌رێكی‌ سه‌ری‌ یه‌كێك له‌ پاشا گوتیه‌كان له‌ هه‌مه‌دان دۆزراوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئێسته‌ له‌ مۆزه‌خانه‌ی‌ (بێرمێركالێری‌) ئه‌مه‌ریكایه‌ له‌ فیویورل. زانایان بۆچوونیان وایه‌ ئه‌و په‌یكه‌ره‌ له‌ هه‌موو روویه‌كه‌وه‌ له‌ كوردی‌ ئه‌مرۆ ده‌چێت(26). هه‌روه‌ها هه‌ندێک توێژه‌ر داتاشراوه‌كه‌ی ده‌ربه‌ند گاور له‌ قه‌ره‌داغ به‌ میلی سه‌ركه‌وتنی گووتیه‌كان ده‌زانن(27).بۆزانیاری زۆرت وتەواوی بابەتەکەبڕوانە سەرچاوەی پەراوێزی ژمارە (28).

سه‌رچاوه‌ و په‌راوێزه‌كان:
1)ئ.م. دیاكونوف، میدیا، وه‌، بورهان قانع، بغداد، 1973. ل 162 .
2)هورمزی بیگله‌ری: چیانیشینانی زاگررۆس، وه‌، حمه‌ی حمه‌ سعید، چ2، سلێمانی، 2004.ل37.
3)كوزاد محمد احمد: كوردستانی‌ ناوه‌ڕاست , له‌ نیوه‌ی‌ یه‌كه‌می‌ هه‌زاره‌ی‌ دووه‌می‌ پ.ز دا، سلێمانی‌ , 2007.ل 72 – 74 .
4)رافده‌ عبدالله: (الكوتیون سكان كوردستان القدیمه‌ من هم .. واین عاشوا) مجله‌ هزارمیرد, عدد(11) سنة الخامسة اذار, 2000. ص 185 .
5)فواد حمه‌ خورشید : اصل كورد ,ص2 – یرویز وچاوند , ص25
6)ابراهیم شریف : الموقع الجغرافی للعراق، واپره فی تاریخ العالم حتی‌ الفتح الاسلامی،مطبعة الشفیق، ج1، ج2،بغداد،د.ت. ص86 .
7)دیاكۆ نۆف:س.پ ,ل 162 .
8)شاكر خصباك:الأكراد دراسة جغرافیة اثنوغرافیة، مطبعة شفیق، بغداد،1972.
9)فاتح عبدالله‌ محمد : العلاقات السیاسیة والعسكرية بین الاشوریین و المیدیین، رساله‌ ماجستیر، غیر منشورة، جامعة السلیمانیة، 2008،ص25 .
10)دیاكۆنۆف:س.پ ,ل 162 .
11)شاكر خصباك : پ، ص 505
12).س , ص 509
13)Herzfeld E., The Persian Empire .Studies in Geography and Ethnography of The Ancient Near East (Wies baden) , 1968.
14)دیاكۆ نۆف:س.پ , ل 162
15)Gadd. C. J. the gutians the dynasty or  agade  and the  guitain invasion combribridge,ancient,history.1963. P47
)Wooly,Sir Leonard; Excavation at UR,London,1955,p254                   16  دیاكۆ نۆف:س.پ , ل 162
17)حبیب الله تابانی‌: هاو نه‌ته‌وه‌ی‌ قه‌ومی‌ كورد و ماد، به‌رگی‌1، وه‌، جلیل گادانی‌،چ1، سلێمانی‌، 2004., ل 135 – 139
18)شاكر خصباك : س.پ، ص , ص 512
19)هورمزی بیگله‌ری: چیانیشینانی زاگررۆس، وه‌، حمه‌ی حمه‌ سعید، چ2، سلێمانی، 2004.ل 42
20)طه باقر، وأخرون: تأریخ العراق القدیم، ج1،2، جامعه‌ صلاح الدین،1987. ص152
21)دیاكۆنۆف:س.پ , ل 162
22)جورج رو : العراق القدیم، ترجمه‌ حسین علوان، ط2، بغداد، 1986.ص 223 –  224
23)هورمزی بیگله‌ری:س.پ , ل 46- 47
24) . Gadd, G. Op,Cit.P47
25)حبیب الله تابانی‌: هاو نه‌ته‌وه‌ی‌ قه‌ومی‌ كورد و ماد، به‌رگی‌ یه‌كه‌م،س.پ., ل 140- 141 .
26)Spieser,E,A,”SouthernKurdstanintheAnnalsofAshur-Nasir-Palandtoday”AASOR,27,1926.
27)دیاكۆنۆف: مێژووی ماد،وه‌، عوبێد سورخانی ،سڵمانی،2013،ل172،- كوزاد محمد احمد: كوردستانی‌ ناوه‌ڕاست , له‌ نیوه‌ی‌ یه‌كه‌می‌ هه‌زاره‌ی‌ دووه‌می‌ پ.ز دا، سلێمانی‌ , 2007.ل 72 – 74 .
28)فاتیح عەبدوڵڵا موحەمد : مێژووی دێرینی کوردستان،بەرگی یەکەم ، سلێمانی،٢٠١٦ل٧٢-٨٣.

پۆستی پێشوو

گوتاری مێژوویی ڕەفیق حیلمی

پۆستی داهاتوو

گێڕانه‌وه‌کانی فه‌ره‌ج پاش کاره‌ساتی ئەنفال: بەشی یەک

فاتیح عەبدوڵڵا شوانی

فاتیح عەبدوڵڵا شوانی

توێژەر لە مێژووی دێرین، خوێندکاری دکتۆرا لە زانکۆی (ئیرلانگن-نۆرمبێرگ)/ ئەڵمانیا

پەیوەندیداری بابەتەکان

بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

بیرەوەرییه‌كانی كوردێك لە زیندانەكانی ستالیندا

ئازار 26, 2023
33
کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی سێیەم

ئازار 26, 2023
8
نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

ئازار 20, 2023
19

وەڵامێک بنووسە هەڵوەشاندنەوەی وەڵام

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

شوبات 2023
د س W پ ه ش ی
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  
« کانونی دووهەم   ئازار »
  • پەیوەندی
  • دەربارە
  • بۆردی راوێژکاران
  • بۆردی سپۆنسەرەکان

© 2022 CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لەلایەن چاوی کورد

بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
  • EnglishEnglish
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
  • شــیکار
  • ئــــابووری
  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
  • چاوپێکەوتن

© 2022 CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لەلایەن چاوی کورد

بەخێر هاتیتەوه!

لە خوارەوە داخڵی ناو هەژمارەکەت بە

ووشەی نهینیت بیرچۆتەوە?

گەڕاندنەوەی ووشەی نهێنیەکەت

تکایە ناوی بەکارهێنەر یان ناونیشانی ئیمەیڵەکەت بنووسە بۆ دووبارە ڕێکخستنەوەی ووشەی نهێنی.

چوونە ژورەوە

لیستی پەخشکردنی نوێ زیادبکە