“کورد کێن بێجگە لە کۆمەڵە کەسێک دەتوانین چۆنمان بوێت بەکاریان بهێنین و چیمان بوێت پێیان بکەین و کەی ئیشمان پێیان نەما بە تەنهاو لەبەردەمی کەڵبەی داگیرکەرە دڕندەکانی وڵاتەکەیاندا بەجێیان بهێڵین: ڕوانینی دەوڵەتانی بڕیاربەدەست”.
کورد لە مێژووی دوورو درێژی ژێردەستەیی و کۆڵۆنیکردنیدا خراپتر لە زۆربەی نەتەوەو وڵاتانی تری کۆڵۆنیکراو بەدەست ئەوەوە ناڵاندوویەتی کە دەگیرکەرانی وڵاتەکەی سێ نەتەوەی دواکەوتووی هەمەجین کە هەرسێکیشیان بۆ بەدبەختی کورد هەریەکە بەجۆریک خۆیان بە میراتگری دەوڵەتی خەلافەت یان ئیسلام دەزانن و لەوێشەوە دوو کەلتوورو دوو عەقڵی داخراو یەکیان گرتووەو لە روانگەی هەردووکیشیانەوە کورد نەوەک مرۆڤ و نەوەک ئیسلامیش سەیر ناکرێت.
کەلتووری خیڵەکی عەرەبی و کەلتووری خێڵەکی ئالعوسمان کە وەکو کۆمەڵە خێڵێکی دواکەوتووی هەرچی و پەرچی دڕندە لە ئاسیای ناوەندەوە هاتوون و لە سووکی و هیچ و پووچی خەلیفە خوێڕیەکانی عەباسی دەستیان گەیشتە کورسی خەلافەتی ئیسلامی و ئەو نەتەوەی عەرەبەی کە خۆیان بە خاوەنی ئیسلام و پێغەمبەری ئیسلامیش دەزانن پێنج سەدە ژێردەستەو ملکەچی ئالی عوسمان بوون.
بەشێکی کورد کە لە فەتحی ئیسلامیدا بە هێزی شمشێر و بە باج و خەراجی زۆر ناچارکرا مل بۆ دەسەڵاتی دەوڵەتی ئیسلامی کەچ بکات، دوای عەباسیەکان کەوتە ژیر ڕکێفی تورکە بەربەریەکانەوەو لەو کاتەشەوە تورک دەستیان لە کورد نەپاراستووە.
هەڵبەت ئێرانیە شیعەکانیش هەر لەسەردەمی دروستبوونی دەوڵەتی سەفەویەوە سیاسەتێکی لە تورک باشتریان لەگەڵ کورد پیادە نەکردووە. واتە دەوڵەتانی عەرەب و تورک و فارس کە لە درووسبوونیانەوە تاکو ئێستاش هەڵگری کەلتوورو عەقڵی داخراوی خێڵەکی و ئایینیی بەکارهاتوون لە پێناوی بنیادنانی عەقڵی پان عەربیزم، پان تورکیزم، پان ئێرانیزم، ناتوانن دیدو بۆچوونێکی کراوە یان مرۆڤانەیان هەبێت بۆ غەیری خۆیان. واتە هەموو ئەوانی تر رەتدەکەنەوە بەتایبەتی ئەگەر هێزیان هەبێت.
بە مانایەکی تر کێشەی کورد هەرئەوەنیە کە ئەم داگیرکەرانەی کوردستان دان بە هیچ مافێکی کورددا وەکو نەتەوە نانێن، بەڵکو ناتوانن لەسایەی سیستێمە داگیرکەرو تۆتالیتارەکانیاندا کورد وەکو مرۆڤ سەیر بکەن. واتە تەنانەت کورد ئەگەر داوای هیچ مافێکی خۆیشی نەکات، ئەوانی داگیرکەر وەکو هاووڵاتیەکی ئاسایی کورد قبوڵ ناکەن. بەڵکو ئەوان لە بوونی خۆیاندا کورد تەنیا بە ئەویتر سەیر ناکەن بەڵکو وەکو ئەوی نەیارو دوژمنی خوێنەخۆی خۆیان و دوژمنی ئایین و کەلتوورەکەشیان سەیری دەکەن، هۆکارەکەشی باڵادەستی عەقڵی وەحشیگەریە لای ئەم سێ دەوڵەتە یان نەتەوەیە. واتە لای ئەوان هەرگیز هاوئایینی نەیتوانیووە باڵادەست بێت بەسەر جیاوازی ئیتنیکیداو هەر ئەوەش وایکردووە هەرگیز عەرەب و تورک و فارس کورد بە برای دینی خۆیان نەزانن، بەڵکو ئەوە کوردی ساویلکەو خۆنەناس و دوژمن نەناسە کە ئەوانی داگیرکری وڵاتەکەی بە برای خۆی زانیووەو دەزانێت و زۆرجاریش بووەتە ئەڵقە لەگوێ و بەکرێگیراوی ئەوانی داگیرکەرو چەکی بە دژی براکانی خۆی بۆهەڵگرتوون.
لە فەتحی ئیسلامیدا، کورد بەر شاڵاو کەوتووە، لە راپەڕینی بابەکی خورەمیدا کە عیسمەتی کوردی یەکێک لە سەرکردەکانی راپەڕینەکە بوو، لەسەرکوتکردنی رەپەرینەکەدا چەندین کورد کوژراون. لە جەنگی چاڵدێرانی سەرەتای سەدەی شانزەی نێوان سەفەوی و عوسمانیدا بەشێکی فراوان لە نیشتیمانی کورد بوو بە شەڕگەی نێوان ئەو دووئیمپراتۆرە خوێنرێژە. هەردوو ئیمپراتۆر بە شەرو پیلانگێڕی میرنشینە کوردەکانیان رووخاند. لە یەکەم راپەڕاپەڕینی کوردەوە لە ناواڕاستی سەدەی نۆزدەیەمەوە تورک و فارس و عەرەب کورد دەکوژن و کوردستان وێران دەکەن و سەروەت و سامانەکەی دەدزن.
بێگومان لەگەڵ دەرکەوتنی هەستی نەتەوەیی و پەرەسەندنی ناسیونالیستی عەرەب و تورک و فارسدا لە سەرەتای سەدەی بیستەوە هەڵوێستی ئەم سێ نەتەوە داگیرکەرەی کوردستان بەرامبەر بە کورد خراپتر بووە چونکە ناسیونالیستی ئەم سێ نەتەوە لەگەڵ سەرهەڵدانیاندا بە کۆی رەگەزەکانی شۆڤێنیزم بارگاوی کراون و هەر یەکەیان بێجگە لەخۆی نایەوێت کەسی تر هەبێت، چونکە بە گشتی ناسیونالیزمی ئەم سێ نەتەوە لە سروشتی پێکهاتنیاندا هاوشێوەن و دوو پایەی سەرەکی لە درووستبوونیاندا چالاکانە و بە بەهێزی بەشدارن و سرووشتی ئەم ناسیونالیزمانە دیاری دەکەن، کە ئەوانیش یەکەمیان کۆی توخم و رەگەزەکانی خێڵایەتیە لە خوێن و دەمارگیری و عەقڵ و کۆی سەرخانی خێڵ، دووەمیان پایەی ئایینی و مەزهەبی داخراوە. کە هەردوو پایەکە پێکهاتەی هەرەمییان هەیەو لە دەرەوەی خۆیان هیچ شتێکی تر قبوڵ ناکەن و بێجگە لە خۆیشیان ناتوانن هیچی تر ببینن و دان بە بوونیدا بنێن. ئەم دوو پێکهاتە هەرەمیەش لە سیستـێمی تیۆکراتی داخراو و تۆتالیتاریەت و دیکتاتۆری تاکەکەس زیاتر هیچی تر بەرهەم ناهێنن.
نموونەو رەمزە دیارەکانی ئەم سێ سیستێمە دەوڵەتی وعەقلێ و کەلتووریە هەمەجیە کە بارگاویش کراون بە بەرهەمەکانی مۆدێرنێتە، کەمال ئەتاتورک و رەزا شا و حەمە رەزا شای کوڕی و حافز ئەسەد و سەدام حسێن و سیاسیە بستە باڵاکانی ئێستای عێراقن و لە هەموویشیان دڕندەترو دیکتاتۆر ترو رووتکراوە لە هەموو خاسێتیکی مرۆیی دڕندە ئەردۆگانە. ئەردۆگان بەرجەستەیەکە لە کەلتووری خێڵەکی ئالعوسمان و تورکیزم وئیسلامیزم کە خەون بە بوون بە خەلیفەی ئیسلامەوە دەبینێت، هەرچەندە جاش ئەردۆگانە کوردەکان لە حیزب و رۆشنبیرو پیاوی بەناو ئایینیش لەبری رەتکردنەوەی هێرشی دوژمنکارانەی بەردەوامی ئەردۆگان بۆ سەر کورد، دەیانەوێت واینیشان بدەن کە ئەوەی تورکیا دەیکات بەرگری لەخۆکردنە، وەکو ئەوەی کورد پەلاماری ئیمپراتۆرێتی ئیسلامی دابێت کە سوڵتان گەردۆگان خەلیفەیەتی.
ئەوەی ئیستا ئەردۆگان دژی کورد ئەنجامی دەدات بەئامرازکردنی ئیسلامە لە پێناوی شۆڤینیزمی ئەتاتورکیدا بۆ پاکتاوکردنی کورد. بەڵام ئایا دەشێت شۆڤێنیزمی تورکی و سەرۆکە خوێنڕێژەکەی سەرکەوتن بەدەست بهێنن و بتوانن کورد بە گشتی و رۆژئاوا بە تایبەتی لەناو ببەن؟ بێگومان ئاشکرایە لە هێرشی سوپا هەمەجیەکەی تورکیادا کورد زیانی گیانی گەورەی پێدەکات و بەشێک لە وڵاتەکەشمان وێران دەبێت، بەڵام ئاماژەکان سەرئەنجام بۆ ئەوەیە کە بە کۆتایی هاتنی ئەم هێرشە بارودۆخی کورد لە رۆژئاوا دەگوازرێتەوە بۆ قۆناغێکی تر، هەمان شێوەی باشووری کوردستان لە دوای کۆڕەوی ١٩٩١. ئاشکرایشە ئامانجی سەرەکی ئەردۆگان لەم هێرشەو کۆی ئەو هێرشانەی پێشتریش بۆ سەر رۆژئاواو باشووریش بۆ دوورخستنەوەی کێشە ناوخۆییەکانی تورکیایە، بەتایبەتی لە ئێستادا کە ئاکپارتی لەناوخۆی حیزبەکەدا لە قەیرانی سەختدایە، بەشێک لە رەمزە سەرەکیەکانی دامەزرێنەرانی حیزبەکە جیابوونەتەوەو حیزبی تریان پێکهێناوەو هەڕەشەی گەورەن بۆ سەر ئاکپارتی و دوورخستنەوەی خەلیفە ئەردۆگان لە کۆشکی خەلافەت. هەروەک دۆڕاندنی شارە گەورەکانی ئەستەمبوڵ وئەنقەرەو ئەزمیرو و چەندین شوێنی تر ئەردۆگانی تووشی هستریا کردووەو دەزانێت زۆری نەماوە بەسەرەنوێلکی مێژووی پڕ لە ریسوایی و خوێنڕێژی کەمالیستی شۆڤێنیزم بسپێردرێت.
بێگومان ئەگەری ئەوەش هەیە کە تورکیا لەم هێرشەدا بەدەردی ئەمەریکای خوینڕێژو داگیرکەر بچێت لە ڤێتنام. بۆیە لەکاتێکدا پێویستە ئەو کوردەی کەمێک کەرامەتی هەبێت نەفرەت لە ئەردۆگان و ئاکپارتی وجاشە کوردەکانیان و گەوهەری ئەتاتورکیەت بکات، دەبێت سەد نەفرەتیش لە ئەمەریکای دڕندەو زۆرینەی دەوڵەتانی بڕیار بەدەست بکات و جارێکی تر بە درۆو دەلەسەو بەڵێن و پەیمانەکانیان فریوو نەخوات.
سەرئەنجام ژیان و مێژوو نەگۆڕاوەو کەس دۆستی کورد نیە بێجگە لە چیاکان، کەسیش فریای کورد ناکەوێت بێجگە لەخۆی، بۆیە تاکە رێگا لەبەردەم کورددا بۆ ئەوەی خۆی لە کەڵبەی دڕندە داگیرکەرەکانی کوردستان بپارێزیت، یەکگرتن و یەکبوونی خۆیەتی و هیچی تر.
