بەرژەوەندی ستراتیژیی چین لە کشمیر

بەرژەوەندی ستراتیژیی چین لە کشمیر: داینامیکی جیۆپۆلەتیکی وکاریگەرییە ناوچەییەکان

پێشەکی:

‎ بەرژەوەندی چین بۆ ناوچەی کشمیر پرسێکی ئاڵۆزە کە لەگەڵ فاکتەری مێژوویی و جیۆپۆلەتیکی و ستراتیژیدا تێکەڵ بووە، ئەم وتارە بەدواداچوون بۆ هۆکارەکانی پشت بەرژەوەندی ستراتیژیی چین بۆ کشمیر  و کاریگەرییەکانی لەسەر سەقامگیری ناوچەکە و جیۆپۆلەتیکی ناوچەکە دەکات.

کۆنتێکستی مێژوویی

‎ تێوەگلانی چین لە کشمیر دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم، لەگەڵ واژۆکردنی پەیماننامەی چین و بەریتانیا لە ساڵی ١٨٩٠، کە سنووری نێوان هیندستانی بەریتانیا (ئێستا هیندستان)و تبتی دیاریکرد، بەڵام دۆخی هەندێک ناوچە، لەوانەش ئاکسای چین، بە ناڕوونی ماوەتەوە، ئەمەش بووە هۆی ناکۆکی سنووری نێوان چین و هیندستان.

گرنگی جیۆپۆلەتیکی

‎ کشمیر بەهۆی شوێنی ستراتیژییەوە گرنگییەکی جیۆپۆلەتیکی بەرچاوی هەیە، وەک دەروازەیەک لە نێوان باشووری ئاسیا وئاسیای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کاردەکات، هاوسنوورە لەگەڵ ناوچەی شینجیانگی چین، ئەمەش وایکردووە لەڕووی ستراتیژییەوە گرنگ بێت بۆ پەیوەندی وبەرژەوەندییە ئەمنییەکانی چین.

ئامانجی ستراتیژی

‎ چەندین هۆکاری سەرەکی بەرژەوەندی ستراتیژی چین بۆ کشمیر دەباتە پێشەوە:

‎١. ناکۆکییە خاکییەکان: چین ئیدیعای سەروەری خۆی دەکات بەسەر “ئاکسای چین” کە ناوچەیەکە لەلایەن هیندستانەوە بەڕێوەدەبرێت لە جامو وکشمیر، کێشە سنوورییەکان کە چارەسەرنەکراون، گرژییەکانی نێوان چین وهیندستان سووتەمەنی دەدەن و پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان و داینامیکی ناوچەیییان لە قاڵب دەدات.

‎٢. دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوبان (BRI): کشمیر ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە دەستپێشخەری پشتێنە وڕێگاوبان  (BRI)ی چین کە گەورە مەبەستە، ڕێڕەوی ئابووری چین وپاکستان (CPEC) کە پڕۆژەیەکی سەرەکی BRI یە، بە کشمیردا تێدەپەڕێت کە لەلایەن پاکستانەوە بەڕێوەدەبرێت وپەیوەندی ئابووری چین لەگەڵ ناوچەکە ودەرەوەی وڵات بەرز دەکاتەوە.

‎٣. بەرەنگاربوونەوەی هاوسەنگی هیندستان: پشتیوانی چین بۆ پاکستان لە ململانێی کشمیردا خزمەت بە هاوسەنگکردنی کاریگەریی ناوچەیی هیندستان دەکات، چین بە پاراستنی پەیوەندی نزیک لەگەڵ پاکستان و وەبەرهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی لە کشمیر کە لەلایەن پاکستانەوە بەڕێوەدەبرێت، ئامانجی جەختکردنەوە لەسەر کاریگەرییەکانی وسنووردارکردنی دەسەڵاتی هیندستان لە ناوچەکەدا.

کاریگەرییەکانی بۆ سەقامگیری ناوچەکە

‎ بەشداریکردنی چین لە کشمیر کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سەقامگیری ناوچەکە هەیە:

‎١. پەیوەندییەکانی هیندستان و چین: کێشە سنوورییەکان کە چارەسەرنەکراون لە کشمیر بەشدارن لە گرژییەکانی نێوان هیندستان وچین، کە جارجارە بەرەو کێشمەکێشی سەربازی وخۆلێدانێکی دیپلۆماسی بەرز دەبنەوە، بەڕێوەبردنی ئەم گرژییانە بۆ پاراستنی سەقامگیری لە ناوچەکەدا زۆر گرنگە.

‎٢. پەیوەندییەکانی هیندستان وپاکستان: پاڵپشتیکردنی چین بۆ پاکستان لە کێشەی کشمیردا پەیوەندییەکانی هیندستان وپاکستان ئاڵۆزتر دەکات و ڕێگری دەکات لە هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی ململانێی دێرینی نێوانیان لە ڕێگەی دیالۆگ و دیپلۆماسییەوە.

‎٣. کاریگەری لەسەر ئاسایشی باشووری ئاسیا: پرسی کشمیر و بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی چین لە ناوچەکەدا بەشدارن لە ئاستەنگە ئەمنییەکانی فراوانتر لە باشووری ئاسیا، لەوانەش بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی، تیرۆر و ناسەقامگیری ناوچەکە.

ئەنجام:

‎ لە کۆتاییدا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە بەرژەوەندی ستراتیژی چین لە کشمیر بەهۆی تێکەڵەیەک لە هۆکارە جیۆپۆلەتیکی و ستراتیژی و مێژووییەکانەوە دەجووڵێتەوە، چارەسەرنەکراوی ناکۆکی سنوورییەکان، گرنگی ستراتیژی کشمیر لە پلانەکانی پەیوەندی چین و هەوڵەکانی بۆ بەرپەرچدانەوەی کاریگەرییەکانی هیندستان، ڕێبازی چین لە ناوچەکەدا لە قاڵب دەدەن. تێگەیشتن لە ڕۆڵی چین لە کشمیر بۆ گەشتکردن بە داینامیکی ناوچەیی و پێشخستنی ئاشتی و سەقامگیری لە باشووری ئاسیادا زۆر گرنگە.

‎ سەرچاوەکان:

‎١. موهان مالیک.  (٢٠١٢).  بەرژەوەندی ستراتیژی چین لە زەریای هیندی: کاریگەرییەکانی بۆ ئەمریکا.  سەنتەری ئاسیا و زەریای هێمن بۆ توێژینەوەی ئاسایش.

‎٢. فراڤێل، م. (2008).  سنوورە بەهێزەکان، نەتەوەی ئاسایش: هاوکاری و ململانێ لە ناکۆکییە خاکییەکانی چین.  چاپخانەی زانکۆی پرینستۆن.

‎٣. تێلیس، ئە.ج.، و فێر، سی.سی.(2011).  بەڕێوەبردنی سنووردارکردنی شەڕ و پەرەسەندن لە باشووری ئاسیا.  وەقفی کارنێگی بۆ ئاشتی نێودەوڵەتی.

‎٤. فەیر، سی.سی.(2014).  شەڕکردن تا کۆتایی: ڕێگای جەنگی سوپای پاکستان.  چاپخانەی زانکۆی ئۆکسفۆرد.

‎٥. گانگولی، س.، و کاپور، س.پ. (2010).  ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان و کشمیر: سەبارەت بە ململانێی ناوچەیی و چارەسەرکردنی.  گۆڤاری توێژینەوە ستراتیژییەکان.