“دیمه‌نی یه‌که‌م”
“حه‌قیقه‌تی نه‌بووگ و فاشیزمی ئه‌به‌دی”
قسه‌کردن له‌باره‌ی فاشیزم له کو‌لتووری سیاسیی و گشتیی سه‌رده‌م و پێکهاته جۆراوجۆره‌کانی قۆناغی ئێستای ژیانی مرۆڤی، ئه‌گه‌ر نه‌ڵێن به‌ڕاده‌ی قسه‌کردن له‌سه‌ر حه‌قیقه‌ت له مێژووی فه‌لسه‌فه‌دا ئاڵۆز و دژواره، ئه‌وا ده‌کرێت بڵێین شتێک له لێکچوون و هاوشێوه‌ییان له‌نێواندا هه‌یه، شتێکی پێچه‌وانه و به‌راوه‌ژوو، نه‌بووگی و بزۆزبوونی جه‌وهه‌ریی یه‌کیان و بوون و ئاماده‌یی چاوبه‌ستکارانه و ئاوێنه‌یی یه‌کی دیان واته به‌ڕیز حه‌قیقه‌ت و فاشیزم. دیاره لێره‌دا مه‌به‌ستم له سه‌رده‌م، ته‌نها سه‌رده‌می مۆدێرن و ئاڵوگۆڕی قووڵی میتۆده فه‌لسه‌فییه‌کان بۆ پێناسه به‌گشتی و تێڕامان له‌سه‌ر حه‌قیقه‌ت نییه، ئاماژه‌م بۆ سه‌رده‌مێک نییه که نیچه حه‌قیقه‌تی به کۆمه‌ڵێک خوازه و میتافۆڕ ناوزه‌د کرد، که له‌شکرئاسا چوارده‌وری ئێمه‌یان ته‌نیوه به‌ڵکوو ئاماژه‌م بۆ مێژوویه‌کی درێژه له مشتومڕ و خه‌ون و که‌ڵکه‌له و نیگه‌رانی و ترس و ڕه‌جای مرۆڤ له سه‌رده‌مانی کۆنه‌وه تاکوو ئێسته به نیسبه‌ت ڕۆحی جیهان یان “مادةالمواد” جیهان یان ڕاسته‌قینه‌ی دونیا و…هتد. که له پانتای به‌رین و واڵای فه‌لسه‌فه و بیرکردنه‌وه‌دا هاتووته ئاراوه. به‌راوردکردنی ئاڵۆزبوونی باسه‌که به‌م شێوه‌یه ڕه‌نگه بڕێک نه‌گونجاو بنوێنێت، به‌ڵام مه‌به‌ست له لایه‌ک کارکرد و به‌کارهێنانی زۆر و زه‌به‌ندی وشه یان ده‌سته‌واژه‌ی فاشیزمه و له لایه‌کی دیکه گرینگیی ئه‌م چه‌مک و ده‌سته‌واژه‌یه‌یه له دیاریکردنی تێڕوانین و به‌ره و لایه‌نی سیاسیی و ئایدۆلۆژیک، به‌هه‌ر حاڵ وه‌کوو ڤاڵته‌ر بنیامینیش ده‌ڵێت فاشیزم به‌ر له هه‌ر شتێک جۆرێکه له بیرکردنه‌وه!
“دیمه‌نی دووهه‌م”
“زمان، فاشیزم و میدیا”
له‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێستاماندا هه‌ر که‌سێک باشتر خۆی له توخمه‌کان و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی فاشیزم به زمانێکی ڕوون و ڕه‌وان و زانستی قورتار کرد، وه‌ک میدیاکان ده‌ڵێن: ئه‌وه فاشیزم/فاشیست نییه و هه‌ر که‌سێکیش زمانی نه‌بوو که به‌شێوه‌یه‌کی زانستی و ئه‌مڕۆییانه هاوار بکات، که من فاشیزم/فاشیست نیم و قوربانیی ده‌ستی جه‌نگی ده‌سه‌ڵاتخوازه یه‌ک له دوای یه‌که‌کانی دونیام ئه‌وا که‌وتووه‌ته داوه‌که‌وه و فاشیزم به باڵای بڕاوه و تاجه‌گوڵینه‌ی دره‌وشاوه‌ی فاشیزمی له‌سه‌ر نراوه، ئیمبیرتۆ ئیکو؛ فه‌یله‌سووف و نووسه‌ری ئیتالی که خۆی فاشیزمی بینیوه، له‌گه‌ڵی ژیاوه و بیری لێ کردووه‌ته‌وه، به وته‌ی خۆی “منداڵێکی زیره‌ک” بووه بۆیه هه‌ر به منداڵی به جۆرێک بیری له فاشیزم کردووه‌ته‌وه، ڕه‌نگه بۆ ساتانێکی خۆشی ویستووه یان هه‌ستێکی به‌شینه‌یی هه‌بووه بۆی، به‌ڵام ئه‌و دوای ڕووخانی فاشیزمی مۆسۆلینی بووه به یه‌کێک له گرینگترین فاشیستناس و تیۆریزه‌که‌رانی تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی فاشیزمی کۆن و نوێ و داهاتوو، به‌ڵام له ڕاستیدا ئێسته نه سه‌رده‌می فاشیزمی ئیکۆیه و نه سه‌رده‌می ئیکۆیه‌کیشه که فاشیزمی شیده‌کرده‌وه، ئه‌و له وتاری “فاشیزمی ئه‌به‌دی” یان “فاشیزمی بێگه‌رد”دا ڕه‌نگه به‌شێوه‌یه‌کی وشیار یان نیوه وشیار ئاماژه به دۆخێک ده‌کات که فاشیزم له داهاتوودا وه‌کوو خواستێکی گشته‌کی قبووڵ ده‌کرێت و له‌م دۆخه‌دا میدیا و گه‌یه‌نه‌ره‌گشتییه‌کان ڕۆڵێکی زۆر کاریگه‌ر ده‌گێڕن، ئه‌و له بڕگه‌ی سێزده‌یه‌می تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی فاشیزم له وتاری ناوبراودا ده‌ڵێت:-
له داهاتوودا به‌دڵنیاییه‌وه ئێمه شایه‌تی جۆرێک پۆپۆلیزم و ڕه‌شۆکێتین که له شاشه‌ی ته‌له‌ڤیزیۆن یان ڕایه‌ڵه‌ی ئه‌نته‌رنێته‌وه دێته ده‌ره‌وه و، له‌و ڕێگه‌یه‌وه په‌رچه‌کرداری سۆزدارانه‌ی به‌شێک له خه‌ڵک وه‌کوو (ده‌نگی هه‌موو خه‌ڵک) پێشکه‌ش ده‌کرێت و قبووڵیش ده‌کرێت.
ئه‌م پۆپۆلیزم و ڕه‌شۆکێتییه خۆی گه‌راده‌ری فاشیزم ده‌بێت، له جیهانی بێگه‌ردی شاشه ڕوون و زوڵاڵ و تیشکاوێژه‌کاندا!
“دیمه‌نی سێیه‌م”
“فاشیزم له‌و دیو و له‌م دیو شاشه‌کانه‌وه”
ڕه‌نگه ئه‌م نه‌خشاندنه‌ی داهاتوو بۆ ئیکۆ که له ساڵی 2016 کۆچی دوایی کردوه زۆریش سه‌یر و سه‌مه‌ره و غه‌یبگۆیانه نه‌بێت به‌ڵام ده‌رخه‌ری قووڵبوونه‌وه‌ی ئه‌وه له میکانیزمه له‌به‌رده‌ست و داهاتگه‌کانی فاشیزم له داهاتوویه‌کی نێزیک یان دوور، ڕه‌نگه ئه‌گه‌ر فیلمی “ڤی بۆ تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه” (V for vendetta) له ده‌رهێنانی جه‌یمز مه‌گ تیگۆ و نووسینی ڤایچۆفسکییه‌کان له ساڵی 2005. یان فیلمی ڕاهیبانی گراماتۆن یان هاوسه‌نگی (Equilibrium) له ده‌رهێنانی کێرت ڤیمه‌ر ساڵی 2002، به بیر خۆمان بهێنینه‌وه زۆر به باشی وێنای بکه‌ین که ئایدۆلۆژیایه‌کی نادیار و له پشته‌وه‌ی شاشه‌کان که هه‌موو ده‌سه‌ڵات و هێزی له ده‌ستی یه‌کێکی نادیاری بێ ڕوخساری خودائاسادا قۆرخ کردووه‌ته‌وه چۆناوچۆن ده‌توانێت منداڵێک بکات به ڕاپۆرتچی باوکی یان عه‌شق له بیری مرۆڤ به‌رێته‌وه و ئۆپێرا و هونه‌ر و به‌رهه‌مه‌کانی موزارت و شیکسپییه‌ر بکات به تابۆ و بڤه‌یه‌کی سامناک و تۆقێنه‌ر(هاوسه‌نگی) یان تاکێکی خۆڕاگر و به‌رخۆده‌ری وه‌کوو “ڤی” دروست بکات که بۆ به‌ره‌وڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و هێزه نادیار و تووتالیتاره کچێکی گه‌نج تا ئاستی بێزاری و خۆکوژی به پرۆسه‌یه‌کی شێنه‌یی و په‌نامه‌کیی په‌روه‌رده‌کارانه‌دا به‌رێت و له دواجاردا ئه‌و ڕێگه‌یه‌ی له به‌رده‌مدایه جگه له گیانبازی و خۆته‌قاندنه‌وه به کۆشک و جه‌به‌رووتی ده‌ستپێڕانه‌گه‌یشتووی فاشیزم شتێکی دیکه نه‌بێت.
“دیمه‌نی چواره‌م”
“فاشیزمی کۆماریخوازنه‌ی دیموکراتیکی پاشایه‌تیخوازی ئێرانی فارسی”
ئه‌و سه‌رێڕه‌ی یان با بڵێم ئه‌و ئاێردێره‌ی دیمه‌نی چواره‌م هێنده که ته‌نزئامێز و ئایرۆنیک ده‌نوێنێت هێنده‌ش ترسناک و ڕاسته‌قینه‌یه و، ئه‌و شته‌ی بڵاو ده‌کرێته‌وه له میدیاکانیانه‌وه واته میدیای ئۆپۆزیسیۆن و ته‌نانه‌ت هه‌ندێ په‌یجی ناوخۆیانه‌وه هه‌ڵگری ئه‌و دژوازی و لێکدانه دژوازانه هه‌یه که وه‌کوو ئیکۆ ده‌ڵیت: یه‌کێک له تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی فاشیزم لێکدانه جۆراوجۆره‌کانیانه، له تێگه‌یشتنی لێکده‌رانه‌دا یان باشتره بڵێم باوه‌ڕمه‌ندیی لێکده‌رانه‌دا شیکاریی سه‌ر ناگرێت و نابێت به به‌شیک له پرۆسه‌که چ له ئێسته و چ له داهاتوودا، لانیکه‌م له قه‌واره‌ی ئاوه‌ها تێڕوانینێکی لێکده‌رانه‌ته‌وه‌ر بۆ زمان! بۆیه له ژێر ده‌مامکی کۆماریخوازی و دیموکراسییه‌ت و پاشایه‌تییه‌کی سه‌رده‌مییانه! و…هتد. ته‌نها و ته‌نها ده‌شیت فاشیزم و تاکده‌نگی و خودازانینی “خود” خۆی مه‌ڵاس دابێت!
“دیمه‌نی پێنجه‌م”
“ئه‌نجام”
ئه‌م زه‌مینه‌یه‌م باس کرد بۆ ئه‌وه‌ی بڵێم که فاشیزم یان ته‌نانه‌ت نازیزم و هه‌ر جۆره دیکتاتۆرییه‌ت یان تووتالیتاریزمێک ئیتر وه‌کوو سه‌رده‌مانی پێش جه‌نگی جیهانی دووهه‌م و دۆخی پڕ هه‌ڵپه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه خۆی ده‌رناخات، ئێسته له ئاستی میدیایی و گوتاری ڕۆژانه‌شدا زۆرێک له لایه‌نه تووتالیتار و فاشیستییه‌کان ده‌توانن وه‌کوو دیموکرات یان لیبراڵ و سۆسیالیستێک قسه بکه‌ن، ده‌توانن هه‌موو چه‌مکه مرۆیی و ده‌سته‌واژه یاساییه نێوده‌وله‌تییه‌کان به‌کار بهێنن، ده‌توانن به باشترین شێوه له سه‌ر شانۆی ڕای گشتی کایه به ده‌ست و چاو و لووت و زمان و جه‌سته‌یان بکه‌ن و خه‌ڵکیش پێیان بڵێت ئه‌ی گه‌وره‌ی دیموکرات و ئازادیخوازم! ڕه‌نگه وه‌کوو له‌سه‌ره‌وه ئاماژه‌م پێداوه ئه‌مه ته‌لیسمی چاوبه‌ستکارترین و ئه‌فسسونکارترین ئامێری سه‌رده‌م واته شاشه و تیڤی و به گشتی جیهانی وێنه و کایه و پلانه‌کانی پشته‌وه‌ی ئه‌م ئاراسته‌کردنه‌ی کایه‌کان واته پرۆسه‌ی سیناریۆ و ده‌رهێنان بێت!
ڕه‌نگه ئه‌م دیمه‌نانه ئاماژه‌یه‌کی شیاو به‌ڵام کورت و ناته‌واو بن بۆ ئه‌و شته‌ی که ئه‌مڕۆ له ئاستی میدیاکانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیی فارسی له ده‌ره‌وه و ناوه‌وه به ڕایه‌ڵه‌کانی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و هه‌ژماره‌کانیانه‌وه بێت، که پاش شۆڕشی “ژن، ژیان، ئازادی” به چرێ و به هه‌موو تاکتیک و کایه‌یه‌که‌وه ویستوویانه ده‌مامکی دیموکراسی و کۆماریخوازی له ڕوخساری پووکاوه و سواوی پاشایه‌تی هه‌ڵپێکن و سه‌یر ئه‌وه‌یه زۆر نووسه‌ری به‌ناو ئازادیخواز و ڕۆژنامه‌نووسی زه‌رد و سپی و سوور که‌وتوونه‌ته داوییه‌وه یان خه‌ریکن له ناو گۆڕه‌پانه‌که یاری ده‌که‌ن، گۆره‌پانێک که پیرۆزایی ده‌به‌شێنێته‌وه، که له جه‌مسه‌ری ئێرانیزمه‌وه ڕاده‌ستی پاشه‌یه‌تیخوازی ده‌کات و به‌پێچه‌وانه‌وه!
