زۆرێك لە خاوەنڕایان پێیان وایە نەتەوە وەك چەمك و دیاردە، دەگەرێتەوە بۆ رەوتی پەرەسەندنەكانی كۆمەڵگە لە رووی فكری و پیشەسازی و ئابورییەوە لە كۆتاییەكانی سەدەی شازدە و حەڤدە و ئەم بابەتە لە باری یاساییەوە لە ھاوكێشەی پێوەندی نێودەولەتیدا لە كۆنگرەی فیستیڤالیادا زێتر خۆی نواند و پرسی سەروەری كە یەكێك لە مادە ئەساسیەكانی رێكەوتننامەی فێستیڤالیا بوو ببوە كرۆكی پەرەسەندنی پرۆسەی نەتەوایەتی و لە ئەوروپادا خۆی وەدیار خست و وەك نوێترین فۆرمی ئیدارەكردنی كۆمەڵگە خۆی نواند.
لە ئەوروپا و لە جەوھەری باوەری كلێسادا ھیچ سنورێك بۆ نەتەوە و شوناس بوونی نەبوو.
پاش جەنگە مەزھەبیەكانی ئەوروپا و داڕمانی دەسەڵاتی كلێسا و دروست بوونی دەسەڵاتی رەھای پاشایەتی و پرسی سەروەری بوە بەشێكی دانەبڕاو لە سیستەمی سیاسی وڵاتان و لەسەر ئاستی پەیوەندیی نێودەوڵەتیشدا كارتێكەری جیدی ھەبو ئەم پرۆسەیە.
ئەوەی بەدیدەكرا دەسەڵاتێكی جیھانی بوو كە پاپا وەك نوێنەری خوداوەند لەسەر زەوی تەحەكومی پێوە دەكردـ ھاوشێوەی ئەوەی ئێستا ئیسلامی و چەپە رۆبۆتیەكان بانگەشەی بۆ دەكەن وەك سیستەمی كۆمۆنیستی جیھانی و سیستەمی ئومەتی ئیسلامی. پاش ئەوەی نەتەوایەتی و پرۆسەی پەرەسەندنی نەتەوەسازی لە ئەوروپاوە دەستیپێكرد.
ئەم پرۆسەیە لە كۆتایی سەدەی ھەژدە و لە سەدەی نۆزدەھەمدا بوو بەیەكێك لە گرنگترین باسەكانی نێو مەیدانی فەلسەفەی سیاسی و وردە وردە بەرەو وڵاتانی دیكەی جیھانیش پەلی ھاویشت و لە سەد سالی رابردودا ئەم تەوژنە گەیشتە رۆژھەڵاتی ناوین، بەڵام رەوتی پرۆسەی نەتەوایەتی لە رۆژھەلاتی ناوین بەھۆی ئەوەی ھیچ شۆڕشێكی فكری و سیاسی لەگەڵ نەبوو، نەیتوانی رەواڵی سروشتی خۆی وەرگرێت و ھەندێك دەوڵەت ـ نەتەوە دامەزران كە بەھۆی دۆخی سروشتی پەرەسەندنی كۆمەلایەتیەوە نەبوو و بەشێكی ئیستعماری رۆژئاوایی و بەشێكیتری پێكھاتنی ئەو یەكە سیاسیانە لەسەر بنەمای زۆرترین دەسەڵات بۆ داگیركاری و لەسەر ئێسك و پروسكی نەتەوەكانی تر چێ بوون و تا ئێستاش ئەم كێشەیە بە قوەتی خۆی ماوەتەوە و چارەسەر نەبووە كە یەك لەو كێشانەی بە چارەسەر نەكراوی ماوەتەوە كێشەی كوردە.
لەم باسە مێژوییە دەرچین و بچینە سەر ئەسڵی ئەوەی دەمانەوێ بیڵێین ئەویش دوو عامیلی نێوخۆیی كوردە كە باسی دەكەین چۆن دژی پرۆسەی نەتەوەسازی وەستاون و بریتین لە: ئیسلامی سیاسی و چەچی ئۆرتۆدۆكسی رۆبۆتساز و پێویستە بزانین ئەم دووە چ روانگە و دیدگایەكیان ھەیە بە نیسبەت شوناس و نەتەوە و ویستە سیاسی و شوناسخوازیەكانی نەتەوەوە.
ھەردو رەوت بە نیسبەت نەتەوایەتی و دەوڵەتی نەتەوەیی یەك ھێلیان ھەیە ئەویش فەلسەفەی وجودیی ئەوانە و تێك گیرانیەتی لەگەڵ پرسی شوناس و نەتەوەیە. پێویستە ئەوەمان لا روون بێت كە، روانگەی چەپی ئۆرتۆدۆكسی و ئیسلامی سیاسی لەكوێدا لەگەڵ نەتەوە و شوناسی نەتەوەیی دژن و یەك دەگرنەوە، لەگەڵ ئەوەدا كە جیھانبینی ھەردوكیان لە رووی فەلسەفییەوە سەد لەسەد دژی یەكە، بۆ نمونە پاشخانی فەلسەفیی چەپ ماتریالیزمە، واتە مادەگەراییە و باوەریان بە ھیچ ھێزێكی سەرو سروشتی نییە و تەنانەت بوونی خوداش رەت دەكەنەوە.
بەڵام پاشخانی فەلسەفی ئیسلامی سیاسی ئەدیالیسمە و واتە باوەر بە بوونی ھێزی سەرو سروشتی كە لە مەیدانی سیاسەتدا لەگەڵ خودی فەلسەفەی وجودیی خۆشیان تووشی پارادۆكسی جیدی كردوونەتەوە.
ھەمومان دەرەنجامی ئەوەمان بینیوە لە كوردستان ئیسلامگەرایەك دەبێتە ھاوپەیمانی ماددەگەرایەك كە ھیچ باوەرێكی بە وجودی خوداوەندیش نییە، بەڵام پرسیار ئەوەیە لە كوردستان ئەم دوو رەوتە چی یەكی خستوون؟ پێویستە ئەم دوو رەوتە لە بواری دیدگای سیاسیەوە بخوێنینەوە كە خوازیاری چ سیستەمێكن بۆ بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە؟ ئەم دوو رەوتە ھەردوكیان وەك مۆریانە لەسەر بیر و ھزری تاكی كورد كاردەكەن بۆ بێبەھا كردنی بابەتی شوناس و نەتەوە و دەوڵەتی نەتەوەیی لە كوردستان تا ئەو ئاستە داگیركەر توانیویەتی وەك كەرەستەیەك بەكاریان بێنێ بۆ بێ بەھا كردن و لەبەرچاوخستنی دەسەڵاتی سیاسی كوردستان لای تاكی كورد و لەم پرۆسەیەدا پشكی شێریان بەردەكەوێ و بەشێك لە نوخبەكانیان بە شێوەی رانەگەیانراو بوونەتە جاش و رۆژانە ھاودەنگ و ھاودەست لەگەڵ داگیركەر دژی كوردستان خەریكی پیلانگێرین.
لە روی فكرییەوە ئەوەی لە زەینیەتی ئیسلامی سیاسیدایە بۆ بەرێوەبردنی سیاسی، ئومەتی ئیسلامییە، واتە سەیر كردنی ھەمو موسڵمانان و كۆكردنەوەیان لەیەك سیستەمی سیاسی ئیسلامیدا و لێرەدا نەتەوە ھیچ واتایەكی نییە و عەرەبێكی تونس و موسڵمانێكی مالیزیایی و كوردێكی موسڵمان تەنھا موسڵمان بوونیان بەسە بۆ ئەوەی لەو سیستەمە ئیسلامیەدا جێ بگرن كە كە لە خەیاڵی ئەواندایە وەك ئەوەی لە خەیاڵی داعشدا بوو خەلافەتی ئیسلامی بڵاو بكاتەوە بە ھەموو جیھاند و لای ئەمانە نەتەوە و شوناس و خاك ھیچ بەھایەكی نییە، ھەو بەو شێوەیەش لە جیھانبینی چەپی ئۆرتۆدۆكسی رۆبۆتسازدا كە پەكەكە نوێنەرایەتی دەكات، نەتەوە و شوناس و مافی نەتەوایەتی ھیچ بایەخێكی نییە و كۆمەڵگەی بێسنووری دیموكراتی وەك ئەوەی ھەدەپە بالی سیاسی پەكەكە و لە رۆژئاواش تەڤدەم كاری لەسەر دەكەن و ھێڵی نەتەوەیی دەخەنە ژێر گوشار و سنوردار كردن و زۆرێك لە سەرانی پەكەكە نایشارنەوە و بە ئاشكرا دەڵێن پرۆژەی دەوڵەتسازی كوردی لە دین و ئیمانی سیاسی ئێمەدانییە و بەھیچ شێوەیەك ئامانجی ئێمە نییە.
با بزانین كێشەكە لە كوێوە دەست پێدەكات لە رووی فیعلیەوە؟ كەمو زۆر ھەموتان ئاگاتان لە گوتاری سیاسی ھەردو ھێڵی ئیسلامی و چەپی پەكەكەیی ھەیە لە كوردستان و زۆرترین ئاژاوەی سیاسی لە كوردستان ئەم دوو ھێڵە و پاشكۆكانیان كە لە ھەندێ حزبی كوردیدا بەدی دەكرێن دەبینن، واتە ھەندێك حزبی كوردیی كە پێشتر لە گوتاری سیاسیاندا پرسی مافی چارەنوسیان مەترەح كردووە بەڵام ئێستا لەژێر تەوژمی گوتاری ئەو دوورەوتەدا، بەتایبەتی چەپە كلاسیكەكانی كوردستان كە لەگەڵ ئەوەدا بوونەتە پاشكۆی گوتاری پەكەكە و ئیسلامی سیاسی، لەھەمانكاتدا وەك كارتی دەستی پرۆژەی جەنگی نەرمی داگیركەر بەكار دەھێنرێن و چوونەتە بەرەی ئێرانەوە.
دەرەنجام بۆ ھەموتان روونە كە كورد سەد سال زێترە خەبات بۆ چارەسەریی كێشەی خۆی دەكات و دەیەوێ یەكەی سیاسی یان چەند یەكەیەكی سیاسی سەربەخۆی ھەبێت و لە رێفراندۆمەكەی باشوردا ئەم پەیامە بە وازحی بەرووی دنیادا درا و جیھان باش دەزانێ كورد دەوڵەتی دەوێ، بەڵام دەشزانن لەنێو كوردستان لایەنی سیاسی ھەن كە بەھیچ جۆرێك بیری نەتەوەییان نییە و جەماوەرێكیشیان ھەیە لە ھەڵبژاردنەكاندا، دەوڵەتانی ناوچە و زلھێزەكان خۆیان دژی سەربەخۆیی كوردستان جوڵانەوە، جا عامیلی نێوخۆییشیان دەست بكەوێ تەبعەن مەشروعیەتی زێتر بەو دژایەتیەی خۆیان دەبەخشن.
ھەموتان كەم و زۆر نوێنەری ئەم دوو ھێڵە خوارە لە بەغدا دەبینن و دەزانن ئەمانە چۆن دژی ھەمو كوردستان و سیستەمەكەی و وجودیەتی ھەرێم دەوەستنەوە و زۆر ئاسانیش داگیركەر بەكاریان دێنێ وەك عامیلی نێوخۆیی دژی قەزیەی شوناس و خاك و كیانی سیاسی كوردستان.
ھێڵی نیشتمانی نەتەوەخواز دەبێ زۆر ورد و باش بزانن چەپ و ئیسلامیەكان بەھیچ شێوەیەك باوەڕیان بە قەوارەی سیاسی نەتەوەیی نییە و لە رووی فكری و سیاسیەوە تووشی تێكگیران دەبن لەگەڵی و بە خراپترین شێوە دژی وەستاون و دەوەستنەوە و ئەگەر لێر و لەوێش زۆر جار نەتەوە و ھەستی نەتەوایەتی بەكار دێنن بابەتێكی تكتیكییە و بۆ راكێشانی ڵەتفی خەڵكی ساویلكەیە و فەلسەفەی وجودیی چەپ و ئیسلامیەكان باوەری بە شتێك نییە بەناوی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ كورد.
