“پێشه‌كی”
بێکاری گەنجان پرسێکی گرنگە لە هەرێمی کوردستان، کاریگەری لەسەر سەقامگیری کۆمەڵایەتی و گەشەی ئابووری هەیە. ئەم ڕاپۆرتە شیکارییەکی گشتگیر لە دۆخی ئێستای بێکاری گەنجان و هۆکارە بنەڕەتییەکانی و کێشە کۆمەڵایەتییە پەیوەندیدارەکانی دەخاتە ڕوو. شیکارییەکە بە داتای وەسفکەر، چاودێریکردن و ژمارەیی پشتگیری دەکرێت بۆ پێشکەشکردنی تێگەیشتنێکی ورد لە کێشەکە و پێشنیارە سیاسی.
دۆخی ئێستای بێکاری گەنجان؛ بەپێی داتاکانی ئەم دواییە، ڕێژەی بێکاری لە نێو تاکەکانی گەنج لە هەرێمی کوردستان 13.6% یە. ئەم ژمارەیە تیشک دەخاتە سەر تەحەددایەکی بەرچاو، بە تایبەت کاتێک بەراورد دەکرێت بە ڕێژەی گشتی بێکاری. هەروەها جیاوازی ڕەگەزی لە دامەزراندندا جێگەی سەرنجە، 61.5%ی نێرەکان دامەزراون لەکاتێکدا تەنها 16.1%ی مێینەکان کاردەکەن. ئەم بۆشاییە جەخت لەسەر پێویستی دەستێوەردانی ئامانجدار دەکاتەوە بۆ پێشخستنی یەکسانی جێندەری لە بازاڕی کاردا.
گۆڕانکارییە ناوچەییەکان؛ ڕێژەی دامەزراندن لە سەرانسەری بوارە جیاوازەکانی ناو هەرێمی کوردستاندا جیاوازییەکی بەرچاوی هەیە. بۆ نموونە سۆران زۆرترین ڕێژەی گەنجانی دامەزراوی هەیە بە ڕێژەی 51.7%، لە دوای ئەویش زاخۆ بە ڕێژەی 50% و ڕاپەڕین بە ڕێژەی 47%. بەپێچەوانەوە، گەرمیان زۆرترین ڕێژەی بێکاری گەنجانی تێدایە کە 29.6%یە، لەدوای ئەویش دهۆک دێت کە 21.8%یە. ئەم جیاوازییە ناوچەییانە پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ستراتیژییە ناوخۆییەکان ڕەنگە پێویست بن بۆ چارەسەرکردنی ئەو تەحەددایە نائاساییانەی کە ڕووبەڕووی بوارە جیاوازەکان دەبنەوە.
کێشە کۆمەڵایەتییەکانی پەیوەست بە بێکاری گەنجان؛ بێکاری گەنجان پەیوەندییەکی نزیکی بە کێشە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانەوە هەیە، لەوانە زیادبوونی کۆچکردن، کێشەی تەندروستی دەروونی و نائارامی کۆمەڵایەتی. نەبوونی هەلیکار زۆرێک لە گەنجان پاڵدەنێت بۆ ئەوەی بەدوای کاردا بگەڕێن لە دەرەوەی وڵات، ئەمەش دەبێت هۆی چوونەدەرەوەی کەسانی کارامە و بەتوانا، کە لە دەرئەنجامدا ئابووری ناوخۆیی زیاتر لاواز دەکات. سەرەڕای ئەوەش، بێکاری درێژخایەن دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی تەندروستی دەروونی وەک خەمۆکی و دڵەڕاوکێ، کە ناسەقامگیری کۆمەڵایەتی زیاتر دەکات
جیاوازی ڕەگەزی؛ جیاوازی بەرچاوی جێندەری لە ڕێژەی دامەزراندندا نیگەرانییەکی گەورەیە. زۆرجار نۆرمە کولتوورییەکان و چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگا، بەشداریکردنی ژنان لە هێزی کاردا سنووردار دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێکاری لە نێو ژناندا. چارەسەرکردنی ئەم جیاوازییانە پێویستی بە سیاسەتی گشتگیر هەیە کە یەکسانی جێندەری بەرەوپێش ببات و ژنان لە ڕێگەی پەروەردە و ڕاهێنانی پیشەییەوە بەهێز بکات.
هۆکارە ئابوورییەکان؛ هۆکارە ئابوورییەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە بێکاری گەنجان. کەرتی تایبەت 71.3%ی گەنجان دامەزراندووە، لەکاتێکدا تەنها 28.7%ی گەنجان بۆ حکومەت کاردەکەن. سەرەڕای ئەمەش، زۆرێک لە گەنجان کەرتی تایبەت بە پێشکەشکردنی ئاسۆی پیشەیی باشتر دەزانن، 76% پێیان وایە کە دەرفەتی زیاتر دەڕەخسێنێت بە بەراورد بە کەرتی گشتی. ئەم تێڕوانینە تیشک دەخاتە سەر پێویستی سیاسەتێک کە پشتگیری لە گەشەی کەرتی تایبەت بکات و هەلی کار زیاتر درووست بکات.
پێشنیارە سیاسییەکان؛
- پێشخستنی گەشەی کەرتی تایبەت:- هاندانی وەبەرهێنان لە کەرتی تایبەت بۆ ڕەخساندنی هەلی کار زیاتر بۆ گەنجان. ئەمەش دەتوانرێت لە ڕێگەی کەمکردنەوەی باج و باشترکردنی ژێرخان و پشتگیری لە کۆمپانیا بچووک و مامناوەندەکان (SMEs) بەدەست بهێندرێت.
- بەرزکردنەوەی ڕاهێنانی پیشەیی:- پەرەپێدانی بەرنامەی ڕاهێنانی پیشەیی کە بەپێی پێداویستییەکانی بازاڕی کار بگونجێت. ئەم بەرنامانە پێویستە سەرنجیان لەسەر پێشخستنی گەنجان بێت بەو لێهاتووییانەی کە خاوەنکارەکان پێویستیان پێیەتی.
- پشتگیری لە یەکسانی جێندەری:- جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانەی کە یەکسانی جێندەری لە شوێنی کاردا بەرەوپێش دەبەن. ئەمەش بریتییە لە پێشکەشکردنی پشتگیری چاودێری منداڵان، جێبەجێکردنی یاساکانی دژە جیاکاری، و هاندانی بەشداریکردنی ژنان لەو کەرتانەی کە بە شێوەیەکی تەقلیدی پیاوان زاڵن.
- چارەسەرکردنی جیاوازییە ناوچەییەکان:- پەرەپێدانی ستراتیژییە ناوخۆییەکان بۆ چارەسەرکردنی ئەو تەحەددایە گەورانەی کە ڕووبەڕووی ناوچە جیاوازەکان دەبنەوە. ئەمەش دەتوانێت وەبەرهێنانی ئامانجدار لە ژێرخانی ئابووری، پەروەردە و چاودێری تەندرووستی لەو ناوچانەی کە ڕێژەی بێکارییان بەرزە، لەخۆبگرێت.
- پاڵپشتی تەندروستی دەروونی:- دابینکردنی خزمەتگوزاری پاڵپشتی تەندرووستی دەروونی بۆ گەنجانی بێکار بۆ یارمەتیدانیان لە ڕووبەڕووبوونەوەی کاریگەرییە دەروونییەکانی بێکاری. ئەمەش خزمەتگوزاری ڕاوێژکاری و بەرنامەکانی پشتیوانی کۆمەڵگا دەگرێتەوە.
“دەرئەنجام”
بێکاری گەنجان لە هەرێمی کوردستان پرسێکی فرەلایەنە و پێویستی بە ڕوانگەیەکی هەمەلایەنە هەیە. بە چارەسەرکردنی ئەو هۆکارە ئابووری و کۆمەڵایەتی و جێندەرانەی کە بەشدارن لە بێکاری، بڕیاردەرە سیاسییەکان دەتوانن داهاتوویەکی گشتگیرتر و خۆشگوزەرانتر بۆ گەنجانی هەرێم درووست بکەن. جێبەجێکردنی سیاسەتە پێشنیار کراوەکان نەک تەنها ڕێژەی بێکاری کەم دەکاتەوە بەڵکو سەقامگیری کۆمەڵایەتی و گەشەی ئابووری بەرەوپێش دەبات.
سەرچاوەکان؛
- Rudaw Research Center, “Youth and Employment Situation in the Kurdistan Region,” August 6, 2023. [Link](https://rudawrc.net/en/article/youth-and-employment-situation-in-the-kurdistan-region-2023-08-06)
- Associated Press, “Lack of jobs, crisis drive young Iraqi Kurds to migrate,” [Link](https://apnews.com/article/business-europe-middle-east-education-migration-3b49a3a2ba96cac812044215a826f155)
