زۆرێک لە هاوڕێ و دۆستان زەنگ دەدەن، یان لە کۆڕ و کۆبوونەوە و سیمینارەکاندا دەپرسن: من خەمۆکم، حاڵم باش نییە، کێشەیەکی تایبەتم نییە، بەڵام نازانم بۆچی ژاکاوم! یان زۆر بەرگوێمان دەکەوێت، دەڵێن تەمبەڵم، کوڕەکەم تەمبەڵە، منداڵەکەم تەمبەڵە، هاوسەرەکەم تەمبەڵە. (من وەک خۆم، باوەڕم بە تەممەڵی نییە، واتە بڕوام وایە: هیچ کەسێک تەممەڵ نییە. بەڵام مرۆڤی بێ ئەنگیزە زۆرن. مرۆڤێک کە لە خۆی دەپرسێت: بۆچی بژیم؟) لەبیرمان بێت ئێمە وەک بوونەوەرێکی زیندوو بە درێژاییی سەدەکان جەستەمان فێری ئەزموونێک بووە، ئەویش ئەوەیە کە سەرچاوەکانمان سنووردارن، وزە یەکێکە لەو سەرچاوانە. وەک هەر بوونەوەرێکی زیندووی دیکە، مرۆڤ دەیەوێت کارێک بکات کە بە کەمترین مەترسی، زۆرترین سوودی دەست بکەوێت. قانوونی پاراستنی بەرژەوەندیی پێ دەوترێت. ئەم بوونەوەرەی کە ناوی مرۆڤە، پێش ئەوەی هەر کارێک بکات، لەخۆی دەپرسێت: (بۆچی؟) بۆچی دەبێت ئەم کارە بکەم؟ بۆچی دەبێت شەوان زوو بنووم؟ بۆچی دەبێت بەیانیان زوو لەخەو هەستم؟ بۆچی دەبێت ددانەکانم بشۆم؟ با لەوە بگەڕێین کە ئێمەی دایکان و باوکان و پەروەردەکان بە زۆر ئەم کارە بە منداڵەکانمان دەکەین. بەڵام دواجار ئەو منداڵە یان ئەو کەسە لەخۆی دەپرسێت: بۆچی؟ زۆربەشیان وەڵامەکەی نازانن، دەڵێن ناچارم، کە ئەمەش خراپترین جۆری ئەنگێزەیە.
ئەگەر ئینسان بتوانێت وەڵامی پرسیارەکانی خۆی بداتەوە، ئەوکات بە شەوق و زەوقەوە کار دەکات. برێکەکانی ناخی دادەدرێنەوە و ئازاد دەبێت و دەست دەکات بە ڕۆشتن. ئەو کەس و خێزان و ڕێکخراوانەی کە جوابی بۆچییەکانیان لایە، بەهێزەوە پێشڕەوی دەکەن. بە واتایایەکی دیکە، ئەگەر کەسێک تەمبەڵە و بەیانیان کاتژمێر دە لەخەو هەڵدەستێت، یان شەوان درەنگ دەخەوێت، یان کات دەکوژێت، لەبری ئەوەی لەیبڵی تەمبەڵیی پێوە بلکێنین و بڵێن تۆ تەممەڵیت، هیچت تیا بەسەر نییە، پاتاڵی و لەم جۆرە قسانە، باشتر وایە پرسیار لە خۆمان بکەین: چی بکەین بۆ ئەوەی ئەم منداڵەی من، ئەم هاوسەرەی من، ئەم هاوڕێیەم، ئەم هاوبەشەم ئەنگیزەیەکی بۆ پەیدا بێت کە بەیانییان زوو لە خەو هەستێت؟ یان ئەم کارانە ئەنجام بدات و وێڵیان نەکات، نیوەتەواو وازی لێ نەهێنێت. ئەگەر وەڵامی ئەو “بۆچی”یە بدۆزینەوە، ئەوکات لەگەڵ هەموو چۆنێتییەک دەگونجێین. ئەمە وتەی نیچەیە کە دەڵێت: هەرکەس وەڵامی پرسیار یان “بۆچی”یەکانی ژیانی بزانێت، لەگەڵ هەر چۆنێتییەکدا خۆی دەگونجێنێت. واتە وەڵامی مێشکمان بدەینەوە، جوابی جەستەمان بدەینەوە. ئەم وزە و کاتەم بۆچی دەبێت لەگەڵ ئەم کێشە و گرفتانە سەرف ببێت؟
یەکێک لەو شتانەی کە واتا بە ژیانی مرۆڤ دەدات و مرۆڤ بەهێز و پڕ لە ئەنگێزە و شەوق دەکات، “ئامانج”ە. پێویستە هەموومان لە خۆمان بپرسین: ئامانج لە هاتنم بۆ ئەم دنیا چییە؟ ئامانجی من لە هاوسەرگیریدا چییە؟ ئامانجم لە منداڵبوون چییە؟ ئامانجم لە کارکردن چییە؟ وەک تاکێک ئامانجم چییە؟ ئامانجی کۆمەڵایەتیم چییە؟ لە ڕووی ئابوورییەوە ئامانجم چییە؟ بڕی چەند دەبێت پارەم هەبێت؟ چەند ئیمکاناتم پێویستە؟ بەرنامەکانی ئایندەم لەم بارەوە چین؟ بۆ ئەمانە پێویستە ئامانجی باش دیاری بکەین. من وەک مرۆڤێکی خاوەن ژیری ئامانجم بۆ نەوەکانی داهاتوو چییە؟ ئەوکەسانەی لەدوای من دێن، دەبێت لە چ بارودۆخێکدا بژین؟ لەبیرمە پۆستەرێکم لە لەندەن کڕی، وێنەی کیژێکی گچەکەی سوورپێستەکانی تێدا بوو و وتەیەکی جوانی لەسەر نووسرابوو: (ئێمە خاوەنی گۆی زەوی نین).
هەر وایشە ئێمە دەبێت ئەم گۆی زەوییە بە شێوەیەکی باشتر و خاوێنتر قابیلی ژیانکردن بدەین بە نەوەکانی دوواڕۆژمان. ئێمە مافی ئەوەمان نییە کە خراپی بکەین. یەکێک لە ئامانجەکانمان دەبێت ئامانجی ژینگەیی بێت. واتە من چی بکەم بۆ ئەوەی سەرزەوی جێگەیەکی جوانتر بێت، خراپی نەکەم، منداڵەکانم لە لەنێو دووکەڵ و جەنجاڵی و وێرانە نەژین، چێژ لە ژیانیان وەربگرن. ئەمە یەکێکە لە ئەرک و مانجەکانمان. کەسێک کە ئامانجی هەیە، کەسێکی بەهێزترە. لێرەدا چیرۆکێکتان بۆ دەگێڕمەوە: خوالێی خۆش بێ مامۆستاکەمان گوتی: من ئەندامی حوکمەتی جیهانی بووم. (دوای جەنگی جیهانگرەوەی دووەم، سیستەمێک دروست بووبوو کە دەبێت جیهان یەک حوکمەتی هەبێت، تەنیا پۆلیس لە وڵاتانی جیاواز، جیاواز بن.) گوتی: ڕۆژێک لە تاران هاوڕێیەکم تەلەفوونی بۆ کردم، گوتی من لە فڵان ئوتێلم. گوتی من بیستبووم کە ئەو کەسە شێرپەنجەی پلەبەرزی هەیە و هیوای چاکبوونەوەیشی نییە. گوتی چۆم بۆ دیدەنی و بینیم زۆر بە شەوق و زەوقەوە باسی پلان و ئامانجەکانی دواڕۆژی دەکات، دەیگوت تۆ دەبێ ئەم کارە بکەیت و ئەوەیان ئەرکی فڵانە و ئەمەیان ئیشی فڵانە، بەمجۆرە ڕوونکردنەوەی دەدا. منیش سەیرێکم کرد و گوتم خۆشحاڵم کە ئەو هەواڵەی بیستبووم، هەواڵێکی ڕاست نییە. گوتی: کام هەواڵ؟ گوتم ئاخر من بیستبووم کە تۆ شێرپەنجەت هەیە و نەخۆشییەکەت قوورسە و چەند مانگێک زیاتر ناژیت. گوتی: نا ئەو هەواڵە ڕاستە. گوتم ئەی بۆچی لێرەیت؟ گوتی: هەر لەبەر ئەم هۆکارەیە. چونکە من دەرفەتی زۆرم نییە، ویستم چاوم بە بەرپرسان بکەوێت و کارەکان دابەش بکەم بۆ ئەوەی دوای من ئەم کارە بەردەوام بێت.
سەرسوڕهێنەرە، ئەمە تایبەتمەندیی ئامانجە، تایبەتمەندیی خۆشەویستییە. هەرکات ئێمە بیرکردنەوە و ئامانج و پاڵنەرێکی بەهێزمان هەبێت، تەنانەت مەرگیش ناتوانێت ڕێگرمان بێت، چ بگات بە خەمۆکی. کاکی بەڕێز و خاتوونی خۆشەویست کە خەمۆکیت، کوڕەکەم یان کچەکەم کە گێژبوویت و خۆت بە لاواز و داماو دەبینیت، لەوانەیە کێشەکەت ئەگەر کێشەی جەستەیی نەبێت، پێدەچێت ئامانجێکی گەورە و بەهێزت لە ژیاندا نەبێت کە وەکوو موگناتیز بەرەو خۆی ڕاتبکێشێت. ئامانجێکی گەورە بۆ خۆت دیاری بکە. خۆشبەختانە کتێب و سەرچاوەی زۆر هەن لەبارەی ئامانجەوە، بیانکڕە و ڕاهێنانەکانی ئەنجام بدە. ئینسانی خاوەن ئامانج کەسێکی بەهێزە. ئێمە چ بمانەوێت یان نەمانەوێت، لە ڕێگەی ژیاندا کە بەرەو پێش دەڕۆین، تووشی چەندان کێشە و گرفت دەبینەوە کە لەوانەیە خەمهێنەر و ناخهەژێن بن. چی وا دەکات کە من بەرگەی ئەم ڕووداوانە بگرم؟ ئامانج و عیشقی گەیشتن بە ئامانج. دایک و باوکێک کە منداڵیان دەبێت، زۆر بەرپرسیاری لە ئەستۆ دەگرن: دەبێت بەرگەی ئازاری لەدایکبوون و بێخەوی و سەردانی پزیشک و زۆر کاری دیکە بگرن. بەڵام عیشقی منداڵبوون و عیشقی ئەوەی کە منداڵەکەیان گەورە ببێت و دەرس بخوێنێت و سەرکەوتوو بێت، بەرگەی تەواوی ئەم کێشانە دەگرن و دواتر چێژبەخش دەبێت. چونکە ئامانج و ئەنگیزەیان هەیە.
ئێمە دەبێت ئاگامان لەم دەرفەتە کەمەی ژیانمان بێت. بە دروستی سوودی لێ وەربگرین. دەبێت هۆشیار بین بۆ ئەوەی خراپ نەبێت، نەشکێت، بۆ ئەوەی کاتەکانمان بە وەڕسی و بە بەتاڵی بەفیڕۆ نەچن. ڕستەیەک هەیە هەمیشە لە سیمیناری ئامانجدا بەکاری دەهێنم، دەڵێت: “ئەی ئینسان، تۆ یان بۆ ئامانجی خۆت کار دەکەیت، یان بۆ ئامانجی ئەوانی تر.” باشترە زۆرتر بۆ ئامانجی خۆت کار بکەیت. کێشە نییە مرۆڤ بۆ ئامانجی ئەوانی دیکە کار بکات، بە مەرجێک ڕێکەوتن هەبێت: من هەوڵدەدەم تۆ بە خواستەکانت بگەیت، تۆیش کۆمەکم بکە بە خۆاستەکانم بگەم. بەڵام ئەگەر بەتەواوی من کار بۆ ئامانجی خەڵک بکەم بەبێ ئەوەی بزانم چیم دەوێت یان کاتم بفرۆشم، ئەمە کارێکی هۆشمەندانە نییە. هەر ئەوەندەی کە ئامانجت دیاری کرد و توانیت وێنای بکەیت کە گەیشتنت بە ئامانجەکەت چ زەوق و شەوقێکت دەداتێ، بەیەکجاری بوونت کڵپە دەسێنێت، سووڕی خوێنت خێراتر دەبێت، ماسوولکەکانت بەهێز دەبن و دەست دەکەیت بە جووڵە. سادەترین نموونە: هاوسەرگیرییە. چونکە یەکێک لە سروشتیترین ئامانجەکانی مرۆڤ، ئامانجی غەریزییە. وەختێک کوڕ یان کچێک عاشقی کەسی بەرانبەر دەبێت، هەرچی پێی دەڵێن بابە تۆ ئەم کێشەت هەیە، ئەو گرفتەت هەیە، ئەمەیە و ئەوەیە. هیچ تێناگات. ئەوەندە ئەو غەریزە فێڵەکەی بەهێزە، ئەوەندە تواوەتەوە لە ئارەزووی گەیشتن بە مەعشووقەی، هیچ شتێک نابینێت! لە سیمیناری هاوسەرگیری سەرەتای عیشق یان کۆتایی، بە وردی ئەم قۆناغەم ڕوونم کرووەتەوە کە ئینسان لەم حاڵەتەدا ئەڵێی سیحری لێ کراوە، شەیدایە، مەستە، هیپنۆتیزکراوە. هەرچی پێی دەڵێن کاکە ئەم کچە ئەم کوڕە بەکەڵکی تۆ نایەت، ناتوانێت تێبگات. چونکە تواوەتەوە لەنێو ئامانجەکەیدا. هەموو زەینی ئەوەیە ئەگەر من بەمە بگەم، چ خەونێکی جوانە، پێکەوە دەبین، دوو باڵندەین لە هێلانەیەکدا، لە باوەشی یەکترداین، هەموو بیرکردنەوەی لای ئەم شتانەیە، هەرچیشی لێ داوا بکەن واژۆی دەکات، چونکە بە هەموو بوونییەوە ئەو ئامانجەی دەوێت.
ئەگەر دەتانەوێت ژیانتان واتای هەبێت، ئەگەر دەخوازن بەیانیان زوو لەخەو ڕابن، ئەگەر دەتانەوێت سەرتاپای ژیانتان زۆربەی خەندە و شەوق و ئومێد بێت، پڕوزە و چالاک بن، وزە بە خەڵک بدەن، ئامانجی باش هەڵبژێرن. ئامانجێک کە خۆتان ئاگایانە هەڵتانبژارد بێت، نەک ئەوانی تر بۆتانی دیاری کردبێت. نەک ئەوەی بڕوانامەیەک بەدەست بهێنیت و دواتر بڵێیت: بۆچیم بوو؟! بۆچی ئەمکارەم کرد؟ چونکە خۆت ئامانجت دیاری نەکرد، یان زیاد لە پێویست ئەو ئامانجەت بۆ خۆت بە گرنگ زانی و چێژت لە ڕێگاکە وەرنەگرت. ئێستا گەیشتووی بە ئامانج، دەڵێیت من پێنج ساڵ یان دە ساڵ تەمەنم داوە و ئەمەم وەرگرتووە، سوودی چییە؟ کەسێک کە ئامانجی هەیە، لای ئەو تەمبەڵی مانای نییە، شتێک بەناوی خەمۆکی لە ژیانیدا نییە، شتێک بەناوی ژاکاویی لە ژیانیدا نییە، شتێک بەناوی نائومێدی لە ژیانیدا بوونی نییە. کەسێک کە ئامانجی هەیە و بیر لە ئامانجەکەی دەکاتەوە، هەندێک جار شکست دەهێنێت، مێشکی پێی دەڵێت ڕێگاکەت بگۆڕە، لە ڕێگەیەکی جیاوازەوە بڕۆ. لە هەمووی سەرنجڕاکێشتر ئەوەیە، کاتێک چەندین ڕێگەچارە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکەمان دیاری دەکەین، خەمۆکیمان کەم دەبێتەوە، مافی هەڵبژاردنمان زیاتر دەبێت.
پێشنیار دەکەم: ئامانج دیاری بکەن لە ژیانتاندا. پێتان وا نەبێت کە من پیرم، من ژنم، من مناڵم، من خانەنشینم، تۆ لە هەر شوێنێک و لە هەر بارودۆخێکدا بیت، دەتوانیت ئامانج بۆ خۆت دیاری بکەیت. ئامانجە کانت بنووسە. من هەمیشە لە سیمینارەکانمدا بە خەڵک دەڵێم یەکەمین سیمینار کە بۆتان پێشنیار دەکەم، سیمیناری ئامانجە، پاشان سیمیناری سەرکەوتن. چونکە کاتێک ئامانجەکانت دیاری دەکەیت، لە خۆت دەپرسیت چۆن پێیان دەگەم؟ چۆن سەردەکەوم؟ چ شارەزاییی و کارامەیییەک دەبێت فێر بم؟ “مەیلی زانین لە گومانەوە لەدایک دەبێت، کەواتە گومان بکە و فێر بە.” ئینسان کاتێک ئامانج دیاری دەکات ئەوسا دەزانێت کە هیچ نازانێت، مێشکی پێی دەڵێت کێشە نییە بڕۆ فێر بە، ئەوجا دەست دەکات بە فێربوون. یان دەڵێت ئەگەر من ئەم کارە و ئەو کارە بکەم دەبێت فڵان و فڵان ڕازی بن، مێشکی دەڵیت بڕۆ ببە بە هاوڕێیان، قسەیان لەگەڵ بکە، تکایان لێ بکە، قەناعەتیان پێ بکە. بەیەکجاری ژیانی واتادار دەبێت. تکاتان لێ دەکەم ئامانجدانان بکەن بە بەشێک لە بنەماکانی ژیانتان. لەوانەیە هەندێک جار ئێمە ئامانجەکانمان بگۆڕین، ڕێگاکانیان بگۆڕێن، شێوازیان بگۆڕێن، بەهۆی تەمەن و بارودۆخەوە. بۆیە پێویستە هەمیشە ئامادە بین ئامانجی نوێ دیاری بکەین. ئامانجێک کە سێ تا پێنج ساڵ کاتی بوێت. نەک ئامانجێکی بچووکی وەک ئەوەی بچم تا بازاڕ، یان تەلەفوونێک بکەم. ئەمانە ئامانجی زۆر بچووکن و هیچ ئەنگێزە و وزەیەک دروست ناکەن.
ئامانجەکەت بنووسە و وێنەیەکی بەدیوار هەڵواسە. بزانە چیت دەوێت، ڕەنگی چۆنە و شێوەی چۆنە و با هەمیشە وێنەکەی لەبەرچاوت بێت. تکایە منداڵەکانیشتان فێر بکەن ئامانجیان دیاری بکەن و یارمەتییان بدەن. ئەگەر دەبینیت هاوسەرەکەت بێزارە و بیانوگره، ئامانجێکی باشی بۆ دیاری بکە. بڵێ ژنەکە پیاوەکە پێت چۆنە سەیارەیەک بکڕین؟ پێت چۆنە ماڵێک بکڕین؟ پێت چۆنە دیکۆراسێۆنی ماڵەکەمان بگۆڕین، کاتێک دەزانیت شەوق دەکەوێتە چاوەکانی و هەر ئەوەندەی دەرگیری بابەتەکە بوو و هەستی ورووژا، ئیتر هەرچی بێتاقەتی و خەمۆکی و سترێسە نامێنن. تکاتان لێ دەکەم وا مەزانن ئامانج دیاریکردن تەنیا بۆ گەنجانە. ئامانج دیاریکردن هی هەموو مرۆڤێکە. ئامانج دیاری بکە و بڵێ کاتێک خانەنشین دەبم دەبێت چی بکەم؟ ئەگینا بێکار دەبیت و هەست بە بێهوودەییی دەکەیت و تەمەنت کورت دەبێت. ئامانج دیاری بکە و بڵێ کاتێک منداڵم بوو دەبێت چۆن قۆناغەکان ببڕم؟ ئامانج دیاری بکە دوای قووتابخانە و زانکۆ دەبێت چی بکەم؟ بیانووسە. ئامانجی هاوبەش دیاری بکەن کە چۆن ژیانی هاوژینیتان شادتر و خۆشبەختر و پڕ بەرهەم تر دەبێت. ئامانج دیاری بکەن شارەکەتان ئاوەدانتر بێت، شوێنی کارەکەتان جوانتر و چالاکتر و کاریگەرتر و بەسوودتر بێت، هاوکارەکانتان خۆشحاڵتر بن. هەمیشە ئامانج دیاری بکەن.
کەسانێک کە ئامانجیان هەیە، کەسانێکی بەڕێزترن، کەسانێکی سازگارترن، کەسانێکی بەسوودترن، کەسانێکی کاریگەرترن و کەسانێکن کە زیاتر هەست بە ئاسوودەییی دەکەن. هەرکات ڕۆحییەتتان لاواز بوو، هەرکات بێزاربوون، هەرکات هەستتان کرد ژاکاو و خەمبارن و تەمبەڵن، پرسیار لە خۆتان بکەن: ئایا ئامانجێکم هەیە؟ ئایا بیر لە ئامانجەکەم دەکەمەوە؟ هیوادارم بە کۆمەکی یەکدی کۆمەڵگەیەکی ئامانجمەند دروست بکەین. سەرەتا لە خۆمان و پاشان خێزانەکەمان و دواتر لە دەوروبەرمان بڵاوی بکەینەوە. کارێک بکەین کە بەیانیان بە شەوق و زەوقەوە لەخەو هەستین و بە وزە و بە ئامانجەوە بژین. پێویستە چاوەکانمان بشۆین و بەجۆرێکی دیکە ببینین. خۆتت خۆش بوێت و کۆمەکی ئەوانی دیکەش بکە تا زیاتر خۆیان خۆش بوێت. تا قسەکردن لەسەر بابەتێکی دیکە، بەخوای میهرەبانتان دەسپێرم و ئارەزووی دڵێکی شاد و لێوێکی پڕ لە خەندەتان بۆ دەخوازم.
نووسین: مەحموود موعەزەمی
وەرگێڕان: شاهۆ لەتیف
