“ریفراندۆم و پرسیارە سادە گرینگەکان”
پاش نێزیکەی پێنج ساڵ تێپەڕین بەسەر بەڕێوەچوونی ریفراندۆمی سەربەخۆیی باشووری کوردستان، لە 25ی سێپتەمبەری 2017، دەتوانین لەسەر پەرچەکردار و هەڵوێست نواندنی وڵاتانی ناوچە و بەتایبەتی چوار وڵات کە کورد بەزۆر پەیوەست کراوە پێیانەوە، بە بەسیرەت و بەرچاو ڕوونییەکی زۆرترەوە بدوێین. ئەمەی کە ریفراندۆم دۆخی قەیراناوی باشووری قووڵتر کردەوە، گومانێکی تێدا نییە بەڵام پرسیاری سەرەکی ئەمەیە کە ئایا بە بێ ریفراندۆم (کە ئیرادەیەکی دەستەجەمعی بەشێوەیەکی رێژەیی لەپشتەوە بوو و بە شێوەیەکی دیموکراتیک و لە فەزای ململانێی سیاسی ئازاد و بەئامادەبوونی چاودێرانی هەڵبژاردن و سیاسی جیهان بەڕێوە چوو)هیچ گەرەنتییەک هەبوو ئەم دۆخە نەیەتە پێش؟ ئایا پێش ئەوە بودجەی هەرێمی کوردستان لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندی و مالیکییەوە نەبڕابوو؟ ئایا دەیان کێشە و گرفت بۆ هەرێمی کوردستان درووست نەکرابوو؟ ئەمانە هەندێک لەو نیشانانەن کە دەکرێ هەڵوێستەیان لەسەر بکەین و پاش ئەوە بکەوینە ناو داوەری و قەزاوەتێکەوە کە ململانێی سیاسی حیزبەکان لەباشوور درووستیان کردووە و بەو پێوەرە هەموو رووداوە بچووک و گەورەکانی پێ هەلدەسەنگێندرێ.
“ریفراندۆم و پرسیار لەسەر ململانێ ناوخۆییەکان”
ئایا پێش ئەو بەشدارییە گەورە و بەرچاوە بەرێژەی 90 لە سەدی جەماوەری باشووری کوردستان، بە بەڵێ، زۆرینەی لایەنە سیاسییەکان لە دووکان رێکكەوتنیان نەکردبوو؟ ئایا پێش خەیانەتەکەی 16 ئۆکتۆبەر زۆرینەی زۆری لایەنە سیاسییەکان بۆ نموونە (عومەری سەید عەلی)رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان بە “بەڵی” دەنگی نەدا و لە بەردەم میدیاکان دا، نەیوت ئەمە ئەرکێکی نیشتمانییە و پێوەندی بە ململانێی حیزبی و ناوخۆییەوە نییە؟ ئایا ئەمەی کە کاریگەرترین ئۆپۆزیسیۆنیش لە دواجاردا درک و فامی ئەم رووداوە مێژووییەی کرد و لەسۆنگەی خۆی و بەتێبینی خۆیانەوە بەشدارییان کرد، خۆی نیشانەی ئیرادەیەکی جەمعی نەبوو؟ سەرەڕای هەموو ئەم نیشانانە و سەرەڕای ئەوەی کە ئەنجامەکانی ریفراندۆم سڕکرا و سەرەڕای ئەوەی کە خەیانەت لە 16ەی ئۆکتۆبەر لە لایەن باڵێکی بنەماڵەیی یەکێتی نیشتمانی روویدا، هەمدیس ریفراندۆم رووداوێکی مێژوویی و پێوەرێک بوو بۆ دیاریکردنی ئیرادەی گەلی کورد و کایەی هێزە سیاسییەکانی کورد. ئەگەرچی من پارتی و کەمتەرخەمییەکان و بێ بەسیرەتیی لەناسینی سایکۆلۆژییەتی سیاسی هێزەکانی کوردستان و، بەتایبەتی دۆخی یەکێتی بە هۆکارێکی کێشەکە دەزانم، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەمانەش ریفراندۆم واقیعی کەلتووری سیاسی ناوچەکە و کەلتووری گشتی خەڵکی ئاسایی و چالاکانی سیاسی و رۆشنبیرانیی وڵاتانی ناوچەکەی بۆمان دەرخست.
“ریفراندۆم؛ لە ململانێ ناوخۆییەکان بۆ پەرچەکردارە دەرەکییە ناوچەییەکان”
ئەمەی کە ئێمە هەموو دەمانزانی وڵاتانی ناوچە دژ بە ریفراندۆمن و لەسەرووی هەموویانەوە (ئێران و تورکیان و ئێراق)یش کە جێی باس نییە، گومان هەڵگر نییە. بەڵام ئاستی دژایەتی کردنی ئەوان بەپێی ئەو گۆڕانکارییانەی کە لە هەرێمی کوردستان و پاش رووخانی سەدام و چەسپاندنی فیدرالیزم و مادەی 140 بەهەموو چەواشەکارییەکانی مالیکی و عەبادیشەوە وەکوو سەرۆک وەزیران، ئاستی پەرچەکرداریان لەو رادە بەدەوی و وەحشیانە دا مەزەندە نەدەکرا. بەڕای من دەبێ باس و خواسی ریفراندۆم و بەدواهاتەکانی بکرێت بەپێوەرێک بۆ فامی ئەوانەی کە بەناوی فارس و تورک و عەرەب و ئیسلامی شیعی و سوننە و هەروەها چەپ و ناسیۆنالیستە هەڵوێستیان نواند و پەرچەکرداریان نواند. لێرە دا من بەشێوەیەکی کورت دەپەرژێمە سەر ئێران و بەڵکوو بەم شێوەیە خوێندنەوەی ریفراندۆم و بەدواهاتەکانی لەچوارچێوەی ململانێی هێزە سیاسییەکانی باشوور دەربکەین و بیکەین بە ئاوێنەیەک بۆ ناسینی ئەویدییەکان.
“ریفراندۆم وەکوو ختووکەدەری ئارەزووی خەوتووی فاشیستەکان لە ئێران”
هەر لەساتی راگەیاندنی ئەنجامدانی ریفراندۆمەوە دوو وڵاتی (ئێران و تورکیا)بە فەرمی و لە ئاستی باڵا دا ناڕەزایەتی خۆیان بەشێوەیەکی توند راگەیاند و هەرچیش نێزیک دەبۆوە زمانیان رووی هەڕەشە و تۆقاندن و ترساندنی دەگرتە خۆ. بەڵام ئەمە سەرێکی هاوکێشەکەیە و بەروونی دیار و ئاشکرا بوو کە هەڵوێستی ئەمانە چییە و زۆرتر وەکوو کایەیەکی سیاسی ئەکتەرانی دەسەڵاتدارە ئایینی و ئایدۆلۆژیکەکانی ئێران و تورکیا هەڵدەسەنگێندرا، بەڵام ئاستی مەترسیدار و کەمتر چاوەڕوانکراوی کێشەکە لە ئێران دا دەرکەوت. ئێران سەرەڕای ئەوەی بە هەموو توانای دیپلۆماسی و سەربازییەوە کەوتە دژایەتی ریفراندۆم و قەوارەی باشوور، لە ئاستی جەماوەری و کولتووری و رۆشنبیریشدا پانتای گشتی و زۆرینەی جەماوەر و کەسایەتییە فەرهەنگی و سیاسی و رۆشنبیرییەکان بەشێوەیەکی زۆر هیسترییانە کەوتنە هێرش کردنە سەر ریفراندۆم و کەسایەتی (مەسعوود بارزانی)و سەرووتر لەوەش هاتنە سەر باسی ئەوەی کە خێل و تایفە چۆن دەتوانێ وەکوو نەتەوە بۆ ریفراندۆم هەنگاو هەڵگرێت.
کەوتنە خوێندنەوەی بوون یان نەبوونی نەتەوەیەک بە ناوی کورد و تەفسیرکردنی مەبەست داری رووداوە مێژووییەکان و زمان و کەلتوور. تا رادەیەک کە هەندێ لە رۆشنبیرانی فارس دەیانگوت کە ئەگەر کوردیش زمان بێ ئەوا لە ئاستی نووسینی بەیانییە و مانیفێستی جەنگی و سەربازی دایە کە من پێم وایە قسەکانی ئەم دواییەی(نێزیکەی مانگێک زیاتر پێش ئێستە)حەمەڕەزا شەفیعی کەدکەنی، نووسەر و شاعیری ناوداری ئێرانی کە وا زمانە غەیرەفارسییەکانی بە رادەیەک سووک و چرووک پێناسە کرد کە دەیگوت دەبێ میزیان پێدا بکەین، درێژکراوی هەمان روانین و گۆشەنیگایە کە لە درێژە دا بەکورتی باسی دەکەم.
پەرچەکردار و هەڵسوکەوتی شەقامی گشتی و رۆشنبیر و شیکار و رۆژنامەنووسی فارس دەریخست کە چەمکگەلی وەکوو دیموکراسی، مافی مرۆڤ، مافی دیاریکردنی چارەنووس، پێکەوەژیان تەنها قسەی زەینی و دەرهەستی ناو کتێبەکان و کافە و جێژوانەکانە. بەکەمترین ئاستیش چ لە ناو زەین و دەروونی رۆشنبیران و چ لە ئاستی شەقامی گشتی هیچ پێگە و شوێنێکی نییە، ئەوان وا راهاتوون کە بیر لە هیچ جۆرە ریفراندۆمێک نەکەنەوە کە تۆزێکیش چییە ئەگەری رووشاندنی تەرمەکەی کورشی تێدا بێت کە ئێستە لەپاسارگاد خەوتووە و ئەمان بەخەبەرن!.
لەپەرچەکرداری رۆشنبیرە چەپەکان و ناسیونالیست و ریفۆرمخواز و سیکولار و سەڵەتەنت خواز دەرکەوت کە هەموویان چوونە بەرەی ویلایەت و بەسیجییە ئاساییە بناژۆ خوازەکان. لێرەدا ئەوانیش هەر هەمان روانینی بەسیجی و بناژۆخوازەکانیان دەخستە روو کە ئەمە پرۆژەی ئیسرائیلە! چەپەکانیش وایان دەگوت!. سیکولار و ئازادی خوازەکان بەشێوەیتر و خراپتر لە چەپەکان، شیکارییەکانیان تا ئاستی ئینکار و رەتکردنەوە و بێ¬ڕێزیش دەچوو، رۆشنبیرانیش بەشێوەیتر دژی ریفراندۆم بوون و رۆژنامەنووسان و… بەم هەموو دەرکەوتنانە و بەدیارکەوتنی سایکۆلۆژییەتی زۆرینەی زۆری باڵ و هێز و لایەن و کەسایەتی و تاقمە جۆراوجۆرە حکوومی و ناحکوومییەکان هەموو ئەو بنەمایانەی بەناوی دیموکراسی و ئازادی و مافی مرۆڤ و ئاشتی خوازییەوە کولتوور و مێژووی ئێران لە سەردەمی شۆڕشی مەشرووتییەتەوە(1906)و دەسپێکردنی مۆدێڕنیتەیەکی دەڵەمەوە تا ئێرە هێنا بووی و خەباتی بۆ کردبوو و خوێنی بۆ دابوو لە بەردەم دەمارگرژی و فاشیزمی قەومی و وەهمی پاراستنی جوغرافیا و نەتەوەی باڵادەست و نەوەی کورووشی کەبیر بیخاتە بەر گومانێکی گەورە.
ئەوان وایانکرد ئێمە خوێندنەوەیتر بۆ دەلالەتەکانی دیموکراسی، مافی چارەنووس، ئازادی و ئێران و نیشتمان بکەین. لەم پانۆرامایە دا ئەوەی زیاتر روخساری وەدەرکەوت دوژمن و دژبەرە سیاسییەکان نەبوون بەڵکوو ئەوانە بوون کە ئێمە کتێبەکانیانمان دەخوێندەوە و بە سەرچاوەیەکی مەعریفی و رەخنەگری دەسەڵات و یەکسانیخواز و ئازادیخواز دەزانی، ئێمە لەم جیهانیی پڕ لە دروشمە ئینسانییە دا تەنهاییمان فام کرد. ئەوەی هەستی تەنهایی بە ئێمە دا تەنها پشت تێکردنی ئامریکا و ناکۆکییەکانی ناوخۆ و هەڕەشەکانی دەسەڵاتی ئێران و تورکیا و تەنانەت حەشدی شەعبیش نەبوو، بەڵکوو دەرکەوتنی ئەو هەموو رق و دەمارگرژییە بوو کە لە هەناوی رۆح و زەینی دەستەجەمعی ئێرانییەکان بە هەموو باڵەکانیانەوە بوو. ئەوەی کە هێز یان هێزگەلێکی کوردی یان رۆشنبیر و رۆشنبیرانێکی کورد دژی ریفراندۆم بوون ئەوە ئەوان لەگەڵ کاتەکەی و نالەبار بوونی دۆخەکە بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم تێبینییان هەبوو بەڵام ئەمان هەر لە بنەوە دژی نەتەوە و زمان و کەلتووری نەتەوەیەکی بندەست و ئازادیخواز بوون. بێ هیواییە گەورەکە ئەو کات دەرکەوت کە سیکولار و رۆشنبیرەکان لەپاڵ بەسیجییەکان و قاسم سولەیمانی هاوار و هەڕەشەیان دەکرد.
تێبینی:- لە ئێران و لەناو تاقمی رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و مامۆستای زانکۆ چەند کەس پشتگیری مافی چارەی خۆنووسین و بەپێی ئەوەش ریفراندۆمیان کرد کە یەک لەو دەنگە بەرز و ئازایانە “سەعیدی فەقیە رەزەوی” بوو.
