كوشتنی ئافرەت بەبیانوی پاراستنی شەرەف

 پێشەكی:

وەك دەزانن كوشتنی ئافرەتان لەكۆمەڵگای كوردستان و كوۆمەڵگا دواكەوتوەكانی تر بەگشتی بوونی هەیە، لە كوردستان لە حاڵەت تێپەڕیوە و بووە بەدیاردە، بەشیكی زۆری ئەو پاساوانەیش كە بۆ كوشتنی ئافرەتان دەهێنرێتەوە بریتیە لە پاساوەكانی شەرەف و ئابڕو  و ناموس… هتد، من دەمەوێ قسە لەسەر یەكێك لەو تاوانانە بكەم كە بەرانبەر ئافرەتان دەكرێت لە كۆمەڵگای كوردستاندا كە ئەویش تاوانی كوشتنی ئافرەتانە بە پاساوی شەرەف، بۆیەش بە (تاوان) باسی دەكەم چونكە پێموایە هیچ پاساوێك بۆ كوشتنی هیچ مرۆڤێك عەقڵانی نیە و هیچ كەسێكیش لەدەرەوەی دامەزراوە ڕەسمیەكان و یاساكان مافی ئەوەی نیە كەسی تر سزابدات، بەتایبەتی مافی ئەوەی نیە كوشتن وەك پاساو بەرانبەر ئافرەت پیادە بكات، بۆیە ئەو بابەتە تاوانێكە و بەرانبەر ئافرەتان دەكرێت و پاساوەكەیشی ناموسە، بەشێوەیەك كە بكوژەكانی ژنان هەمیشە بەم كەڤەرە لە گەلێك سزا قوتاریان دەبێت یانیش سزاكەیان لەسەر سوك دەبێت، ئیتر ڕێگا بۆ بەردەوامی تاوانەكان خۆش دەبێت.

 چەمكی كوشتنی ئافرەت بەبیانوی ناموس:

شارەزایانی  بوارەكە زۆر پێناسەیان خستووەتە ڕوو بۆ ئەم چەمكە، كە هەریەكەیان لەڕوانگەیەكەوە پێناسەی كردووە، ئێمە تەنها یەك پێناسەی گشتگیر بۆ ئەم بابەتە ئاماژە پێ دەكەین ، كە پێمان وایە مەبەستەكەی ئێمە دەپێكێت:

تاوانی كوشتنی ئافرەت بە بیانوی نامۆس یان شەرەف: بریتیە لە كردەوەیەكی تۆڵەسێنی، بە ئامانج ومەبەستی كوشتن و لەناوبردن، كە لەلایەن یەكێك لە پیاوانی ئەندامانی خێزانەوە ئەنجامم دەدرێت بەرانبەر یەكێك لە ئافرەتەكانی خێزانەكەی (كچ، ژن، دایك، خوشك)، بەبیانوی پاراستنی ئابڕوو و نامووس و شەرەف، وەبەپاساوی ئەوەی ئەوئافرەتە ئابڕوی لەكەدار كردون.

 هۆكارەكانی كوشتنی ئافرەت بەبیانوی شەرەف:

ئەم بابەتە لە زۆربەی كۆمەڵگاكانی جیهاندا كەم تازۆر بوونی هەیە، بەڵام لە كۆمەڵگا دواكەوتووەكاندا زیاتر لە برەودایە، كە بێگومان كۆمەڵگای كوردستانیش وەك كۆمەڵگەیەكی ئیسلامی بێ بەش نیە لەم بابەتە و زۆر جار لێرە و لەوێ حاڵەتەكان دووبارە دەبنەوە، بەگشتی هەبوونی ئەم بابەتە دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك:

1. جیاكاری لەنێوان مێینە و نێرنە (ئافرەت و پیاو):

لەبەر ئەوەی زۆرێك لە كۆمەڵگاكان بەچاوی جیاواز و جیاكاریەوە تەماشای ئافرەت و پیاوان دەكە، بەتایبەتی لەڕوی ڕەفتاری تاكەكانەوە جیاوازیەكە زەقترە، هەندێ ڕەفتار بۆ پیاوان بەتاوان دانانرێت بەڵام هەمان ڕەفتار بۆ ئافرەتان تاوانە و سزای قورسیشی لەسەرە، تەنانەت هەندێ جار سزای ئافرەتەكە دەدرێت نەك لەسەر ئەنجامدانی كارەكە بەڵكو تەنها گومانێكی بچوكیان هەیە كە ڕەنگە ئەو كارەی كردبێت! ئەمەش وادەكات كە تەنها ئافرەتان بە بەرپرسیاری پاراستنی ناموسی خێزان دابنرێن و هەر ئافرەتیش بەرپرس بێت لە ناوبانگی خێزانەكە، ئیتر هەر گومان كردن لەجوڵەیەكیشی دەبێتە هۆی كوشتنی بە بیانوی  لەكەداركردنی شەرەفی خێزانەكە!

2. تەماشاكردنی ئافرەت وەك لاواز و بێهێز:

لەبەر ئەوەی ئافرەت بەوە جیادەكرێتەوە كە نەرمونیان و لەسەرخۆترە، ئەمە بووە بەهۆكارێك كە ڕەگەزی بەرانبەر خۆیی بەسەردا فەرز بكات، وە بەلاواز تەماشای ئافرەت بكات، كە زۆرجار پێگەیاندنی  كۆمەڵایەتی لەم ڕوەوە ڕۆڵی خراپی هەیە، كە لەهەندێ كۆمەڵگادا هێشتا ئافرەت وەك خزمەتكاری ڕەگەزی بەرانبە پەروەردە دەكرێت  و ئەمەش وادەكات ڕەگەزی بەرانبەر خۆی بەخاوەنی ئافرەت بزانێت كە هەموو دەسەڵاتێكی هەیە بەسەریدا و توانای هەیە هەرچی شتێك پێی خۆشبوو ببیكات بەرانبەری. وە ئافرەت بۆی نەبێت هیچ هەڵسوكەوتێك بكات بەبێ مۆڵەتی ڕەگەزی بەرانبەر لەخێزانەكەدا، وەهەر بەدڵنەبونێكی یەكێك لەڕەفتارەكانی ئافرەت بەبێ شەرەفی بخوێنرێتەوە.

3. تێگەیشتنی  هەڵە لە وشەی (شەرەف-ناموس):

وشەی ناموس-شەرەف، واتا بەرزی و ڕێز و بڵندی، كە بەكەسێك دەوترێت (شەرەفمەند و بەشەرەف) ئەمە گشتگیرە و بەواتای دوركەوتنەوە لەگشت ڕەوشتە ناشیرینەكان دێت، بەڵام لەكۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا كورتكراوەتەوە تەنها بۆ لایەنی سێكسی و زایەندی ئافرەت! واتا تەنها ڕەفتاری نەخوازراوی ئافرەت لەلایەنی سێكسیەوە بە بێ شەرەفی و ئابڕوچوون دادەنرێت، بەبێ گوێدانە لادان و خراپەكاریەكانی پیاوان… لەكاتێكدا شەرەف و ئابڕو مانایەكی زۆر فراوانتری هەیە و هەر كردەوەیەكی نەخوازراو لەلایەن هەر ڕەگەزێكەوە بێت ئابڕووچوونە، وەك خیانەت و درۆكردن و بێ ڕێزی و دزی و … هتد. هەروەها ڕوانگەی هەڵەی كۆمەڵگا بۆ وشەی شەرەف وایكردووە هەندێ جار ڕەفتارێكی زۆر ئاسایی ئافرەت بە (بێ شەرەفی) لێك دەدرێتەوە، بۆ نمونە چونەدەرەوەی ئافرەت، كاركردنی ئافرەت، سەردانەپۆشینی ئافرەت، جۆری جل وبەرگی ئافرەت….هتد! وە لەبەرانبەر هەموو ئەمانەدا بەشایستەی كوشتن دادەنرێت!! لەكاتێكدا لەڕاستیدا شەرەف و ناموس تەنها زیناكردن وداوێن پیسی نیە و تەنها ئافرەتیش لێی بەرپرس نیە.

4. داب و نەریت:

بەشێك لە دابونەریتی كۆمەڵگاكان ئافرەت بەگشتی وەك (عەورەت) تەماشا دەكات، تەنانەت بەشێك لە نەفامیەكانی كۆن هێشتا ماوە كە بەهەبوونی كچ لە خێزانەكاندا كەمتر دڵخۆشن و تەنانەت دڵتەنگیشن، وە وەها تەماشای ئافرەت دەكەن كە ئەگەری هەیە لە هەر ساتێكدا ببێتە هۆی بێ ئابڕویی خێزانەكە، بۆیە بەوردی دەیخەنە ژێر چاودێری و كۆنترۆڵەوە ولەئەنجامدا ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبێتەوە كە لەكاتی كوشتن و لەناوبردنیشیدا بیانوی حازر بەدەستیان هەیە كە گوایە ئافرەتەكە لە دابونەریت لایداوە و نەریتی شكاندوە، بێ ئابڕویی كردوە. بۆیە كۆمەڵگایش ئاسان چاوپۆشی لەو تاوانانە دەكات كە بەرانبەر ئافرەت دەكرێت و مافی (سەندنەوەی ئابڕو!!) دەداتە پیاوان.

5. ئاسانكاری یاسایی:

لە كۆمەڵگا پیاوسالارەكاندا یاساكان بەشێوەیەك داڕێژراون كە ئاسانكاری دەكەن بۆ تاوانەكانی بەرانبەر ئافرەت بەبیانوی شەرەفەوە، بەپێی یاسای ئەو وڵاتانە ئەو ئافرەتەی كە بەپاساوی شەرەف دەكوژرێت، تاوانبارەكە سزای كەمترە و سزایەكی سوكی هەیە وەك لەوەی كە كەسێكی تر بەئەنقەست بكوژێت. بۆ نمونە لە لە ماددەی (409)ی یاسای سزادانی عێراقیدا هاتووە: (( هەر كەسێك لە ناكاو هاوسەرەكەی، یان یەكێك لە مەحرەمەكانی لە حاڵەتی زیناكردن، یان لەگەڵ پیاوێك لە ژێر یەك پێخەفدا بینی‌و ئەویش دەست بەجێ كوشتی، یان یەكێكیانی كوشت، یان دەستدرێژی كردە سەر هەردووكیان، یان یەكێكیان و ئەو دەستدرێژییە بووە هۆی مردن، یا نەخۆشیەكی درێژ خایەن، ئەوا لەم حاڵەتەدا تاوانبارەكە سزا دەدرێت بە حەپسكردن بۆ ماوەیەك لە (3)ساڵ كەمتر نەبێت…)). بەپێی ئەم ماددەیە یاسا كوشتنی هاوسەر، یان مەحرەمەكانی لەلایەن پیاوەوە بە عوزری سوك داناوە بۆ سزا، لە كاتێكدا كوشتنی كەسێك بە ئەنقەست تاوانێكی گەورەیە‌ و سزاكەی بریتییە لە بەندكردن بۆ هەتاهەتایی. ئەمە لەیاسای زۆرێك لە وڵاتانی تریشدا هەروایە بۆنمونە (میسر، ئەردەن، كوەیت، سوریا…) بەپێی یاسای كوەیتی سزای كوشتنی ئافرەتێك بەبیانوی شەرەف غەرامەكردنە بەبڕی (45دۆلار)!!!

لەهەرێمی كوردستان ئەگەر چی یاسای توندوتیژی خێزانی هەیە و تاڕادەیەك سزاكانی قورسكردوە، بەڵام زۆرێك لەدادگاكان پەنا دەبەنە بەر جێبەجێكردنی یاسای سزادان و یاسای توندوتیژی خێزانی جێبەجێ ناكەن لەكاتێكدا یاسای توندوتیژی خێزانی دادپەروەرانەترە و تاڕادەیەك لەبەرژەوەندی  دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرەتە!

6. تێگەیشتنی هەڵە لە ئاین:

یەكێك لە هۆكارەكانی هەبوونی ئەم تاوانە دەگەڕێتەوە، بۆ تێگەیشتنی  هەڵە لە بیروباوەڕی ئاینی، كە دەبێتە هۆی بەكەم تەماشاكردنی ئافرەت و كورتكردنەوەی ڕۆڵی ئافرەت تەنها لە بەخشینی چێژ و مناڵخستنەوە و قەتیسكردنی لە چوارچێوەی بڕیارەكانی پیاواندا، بۆ نمونە:

– لەئاینی ئیسلامدا سەلماندنی تاوانی زینا وداوێن پیسی زۆر قورسە و ئاسان ناچەسپێت بە سەر هیچ كەسێكدا، وە (گومان و ئەگەر و تۆمەت…) هەرگیز نابنە پاساوی كوشتن و بەهیچ شێوەیەك ڕێگە نادرێت ئافرەت لەسەر گومان و ئەگەر وتۆمەت  بكوژرێت، بەڵام لەبەر ئەوەی ئافرەت ئەرزشێكی ئەوتۆی نیە، ڕێنماییەكانی ئاین لەبەرانبەریدا وەك خۆی جێبەجێ ناكرێت و گومانێكی بچوك دەبێتە هۆی كوشتنی ئافرەت بەبیانوی شەرەف و ئابڕوو.

– زۆبەشوودان وبەزۆر بەشودانی كچان، كە زۆر جار پاساوی ئاینی بۆ دەبینرێتەوە و لەكۆتاییدا دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو كچە توشی لادانی كۆمەڵایەتی ببێت، یان بچەوسێنرێتەوە و لەئەنجامدا ڕەفتاری نەخوازراو بنوێنێت و دواجار بەپاساوی شەرەف بكوژرێت.

– لە ئاینی ئیسلامدا سزای پیاو و ئافرەتی زیناكار وەك یەك و یەكسانە، بەڵام بەهۆی باڵایی ڕەگەزی پیاو بەسەر تەفسیرە دینیەكاندا هەمیشە ئافرەتان دەبنە قوربانی و ڕەگەزی بەرانبەر قوتاریان دەبێت لە سزاكان.

– كوشتنی ئافرەت یان پیاو بەئەنقەست تاوانێكە لە ئیسلامدا بەگەورە دانراوە، بەڵام لەبەر باڵایی كلتوری پیاوسالاری ،كوشتنی ئافرەت لەلایەن پیاوەوە هەمان دەنگدانەوە و ئییدانە كردنی نیە وەك ئەوەی پیاوێك بكوژرێت یان ئارەتێك پیاوێك بكوژێت، لەكاتێكدا بەپێوەری ئاینی هەردوو حاڵەتەكە تاوانە و هەردوو بكوژەكەیش هەمان سزایان هەیە.

– پابەند نەبوونی ڕاستەقینەی ئایندارەكان بە بنەما ئاینیەكانەوە لە ڕەفتاری ڕۆژانەدا، كە وایكردوە ئاین تەنها ببێتە بابەتێكی ڕواڵەتی و لەسەر و سیمادا كورت بكرێتەوە، بۆ نمونە ئەوەندەی جۆری جل و بەرگی ئافرەتێك وەك ڕەفتارێكی دژە ئاین تەماشا دەكرێت و دەیخەنە قاڵبی (شكاندنی شەرەف)ەوە، نێوەی ئەوە كاری دزی و درۆ و دوڕوویی و دەستپیسی پیاوان بە كاری دژە ئاین تەماشا ناكرێت.

– زۆر جار پابەند نەبوونی خێزانەكان بە پێوەرە ئاینیەكانەوە لە بابەتی قورسكردنی زەواجدا وادەكات ئافرەتان نەتوانن لەكاتی خۆیدا هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو كەسە بكەن كە خۆیان بەدڵیانە، خێزان دەبێتە ڕێگر و كۆت و بەند دادەنێت، كەئەمە پێچەوانەی ئاینە و ئاینی ئیسلام لەگەڵ ئەوەیە ئاسانكاری بكرێت بۆ شوكردن و هاوسەرگیری، وە هیچ سەختگیری لە پرۆسەی هاوسەرگیریدا نەكرێت بۆ ئەوەی لادانی كۆمەڵایەتی نەیەتە كایەوە، كە بێگومان باجە قورسەكە لەم بارەیەوە ئاقرەتان دەیدەن.

7. كەمتەرخەمی دەزگا حكومیەكان و ڕێكخراوەكان:

زۆر جار دەزگا پەیوەندیدارەكان كەمتەرخەمن لە ڕودان و زیادبوونی تاوانی كوشتنی ئافرەتان بەبیانوی شەرەفەوە، چونكە بەشێك لە دەزگا پەیوەندیدارەكان هاوسۆز دەبن لەگەڵ ئەو پیاوەی بەبیانوی شەرەفەوە ئافرەتێكی خێزانەكەیی كوشتووە، بەدوای پاساودا دەگەڕێن بۆ سوك كردنی سزاكەی، وە زۆر جار تاوانبارەكە قوتاردەبێت و دەزگاكان دەڵێن كەس سكاڵای نەكردووە!! لەكاتێكدا ئەو كەسە لەبری گشت ئەندامانی خێزانەكەی تاوانەكەی ئەنجامداوە ئیتر چۆن كەسێكی خێزان دەچێت سكاڵای لەسەر بكات!؟؟ تەنانەت لەهەندێ كاتدا بە مافی خێزانەكە دادەنرێت كە لەو كەسە خۆش ببن و ئەویش ئازاد دەكرێت!!! 

بەشێكی ڕێكخراوەكانیش بەشێوەیەكی لاستیكی مامەڵە لەگەڵ ئەم كەیسەدا دەكەن، بەرگری لەگشت كەیسەكان وەك یەك ناكەن، بەڵكو بەشیك لەو ڕێكخراوانە دەكەونە ژێر كاریگەری كارەكتەرە كۆمەڵایەتی و حیزبیەكانەوە بۆ بەلاڕێدابردنی كەیسەكان و دواجاریش بێ بەشبوونی قوربانیەكە لە وەرگرتنەوەی مافی خۆی.

7. هۆكاری پشت پەردە و پەنهان:

زۆر جار تاوانی كوشتنی ئافرەت بە بیانوی شەرەف بابەتی تری لەپشتەوەیە، واتا لەڕاستیدا كوشتنەكە پەیوەندی بە شەرەف و ئابڕوەوە نیە، بەڵكو هۆكارێكی تر بووە بە هۆی ئەوەی ئافرەتەكە بكوژرێت و كەچی بابەتی شەرەف دەدەنە پاڵی بۆ ئەوەی سزای بكوژەكە سوك ببێت و تاوانەكە بشاردرێتەوە، بۆنمونە ئەمانە بەشێكن لەو جۆرە حاڵەتانە:

– بێ بەشكردنی ئافرەت لەمیرات، جاری واهەیە لەبەر ئەوەی ئافرەتەكە مافی خۆی پێ نادرێ لەمیرات هەڕەشەی پەنا بردن بۆ یاسا دەكات، ئیتر دەیكوژن و تۆمەتێكی شەرەف دەخەنە پاڵی!!

– داواكردنی مافی خۆی لەمێردەكەی لەلایەن ئافرەتەوە، لەبەر ئەوەی بەشێكی زۆری ئافرەتی كورد لەكاتی هاوسەرگیری بەشێك لەمارەییەكەی وەك قەرز لای پیاوەكەیەتی، زۆر جار كە بەپێداگریەوە داوای ئەو مافەی خۆی دەكاتەوە و لەگەڵ پیاوەكەی دەبێتە كێشەی، پیاوەكە تۆمەتی شەرەف دەداتە پاڵی و دەیكوژێت و لەسزای قورسیش ڕزگاری دەبێت!!

– جاری واهەیە ئافرەت نهێنیەكی گرنگی بكوژەكەی دەكەوێتە دەست، ئەویش بۆ خۆڕزگاركردن لەوە دەیكوژێت و دواتر تۆمەتی شەرەف دەداتە پاڵێ!

– هەندێ جار ئافرەت لەسەر گومانێك دەكوژرێت كە دوای چەندین ساڵ دەردەكەوێت هیچ بنەمایەكی نەبووە بەڵام تاوانبارەكە هەر قوتاری دەبێت و سزای پێویست و شایستە نادرێت.

– هەندێ جار ئافرەت دەیەوێت تاوانێك ئاشكرا بكات و تاوانبارێك بداتە دەست یاساوە، بەڵام دەكوژرێت و تۆمەتی شەرەف دەكرێتە پاساوی كوشتنەكەی لەلایەن بكوژەكەیەوە كە هەر خودی تاوانبارەكەیە.

 چارەسەرەكان:

بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە و كەمكردنەوەی ئامارەكانی كوشتنی ئافرەتان بەبیانوی ناموسەوە، لەسەر چەند ئاستێك پێویستە هەوڵی تەواوبدرێت، و كاری دەستەجەمعی بكرێت، كە لێرەدا چەند خاڵێك دەخەینەڕوو:

1. كاركردن بۆ گۆڕینی یاساكان و دانانی یاسای دادپەوەرانە بۆ سزادانی ئەوانەی بابەتی ناموس دەكەنە پاساوی كوشتنی ئافرەتان، بەوەی سزای قورس بۆ بكوژان دابنرێت و وە ڕێوشوێنی قورس دابنرێت لەدادگاكاندا بۆ ساغكردنەوەی تۆمەتی شەرەف كە دەدرێتە پاڵ ئافرەت، ئەمەش وادەكات پیاوان بەئاسانی لەسزا قوتاریان نەبێت لەكاتی ئەنجامدانی تاوانی كوشتن بەرانبەر ئافرەتان.

2. بڵاوكردنەوەی كلتوری گفتوگۆ و لەیەكتر حاڵیبوون لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا، بەتایبەتی لەنێوان هاوسەراندا بۆ ئەوەی لەكاتی هەبوونی گوماندا پەنا نەبەنە بەر توندوتیژی، بەڵكو بەڕێگەی دروست بگەنە ڕاستیەكان و چارەسەری كێشەكان و میكانیزمی بنبڕكردنی هۆكارەكان بدۆزرێنەوە.

3. ڕۆشنبیری كۆمەڵایەتی پەرەی پێ بدرێت بەجۆرێك خۆشەویستی و متمانە ببێتە بنەمای پەیوەندی ئەندامانی خێزان، نەك گومان و چاودێریكردن، ئافرەت و پیاو هەردوكیان وەك بەرپرسی حورمەت و ناموسی خێزانەكان تەماشا بكرێن و پێكەوە بەرپرسیاریەتیەكە هەڵبگرن.

4. ئافرەت لە مافەكانی بێ بەش نەكرێت و وەك كارەكتەرێكی گرنگی كۆمەڵگە تەماشا بكرێت، كە دەتوانێت ئەرك ببینێت لەگشت كایە كۆمەڵایەتیەكاندا و كار و ڕەفتارە ئاساییەكانی وەك پیادەكردنی ماف تەماشا بكرێت نەك وەك ڕەفتارێكی ئابڕوبەرانە كە شایستەی كوشتن بێت.

5. ئەو داب و نەریتانەی بەچاوی سوك وبێڕێزیەوە و وەك تەنێكی نامۆ تەماشای ئافرەت دەكەن ڕیشەكێش بكرێن و دژایەتیان بكرێت لەسەر گشت ئاستەكان، وە دەرفەت نەدرێت بەهیچ پاساوێك ئەو دابونەریتانە تەشەنەبكەن و زیندوبكرێنەوە، بۆئەوەی هەمیشە ئافرەت وەك عەیبەك تەماشا نەكرێت كە جوڵە و ڕەفتارێكی سادەیشی وەك ئابڕوچوون لێكبدرێتەوە.

6. لەسەر ئاستی ئاین و زانایانی ئاینی هەوڵی ئەوە بدرێت بنەما ئاینیەكان بەڕۆحیەتێكی كراوە و واقیعیەوە پیادە بكرێن، دادپەروەری كە ڕۆح و كرۆكی هەموو ئاینەكانە بكرێتە بنەمای مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو تاوانانەی بەرانبەر ئافرەتان دەكرێن و پاساوی ئاینی بۆ بكوژانی ئافرەت نەهێنرێتەوە،

7. بنەما ئاینیەكانی بواری خێزانی كە هانی ئاسانكاری كردن لەبواری هاوسەرگیریدا دەدەن بەباشی جێبەجێ بكرێن و كۆت بەند بۆ خواستی ئافرەت دروست نەكرێت لە هەڵبژاردنی هاوبەشی ژیانیدا، بەزۆر بەشودان قەدەغەبكرێت.

8. بەشودانی پێشوەختە و بەشودانی مناڵ وەك تاوان تەماشا بكرێت، چونكە یەكێكە لە هۆكارەكانی هاتنەكایەی خێزانی لەرزۆك و پێشێلكاریەكی زەقی مافەكانی ئافرەتە  و زۆر جاریش سەردەكێشێت بۆ كوشتنی ئافرەت و جۆرەكانی تری توندوتیژی خێزانی.

9. یاسایەكی تایبەتی توند بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ سۆشیال میدیا و تاوانەكانی بواری سۆشیال میدیا دابنرێت، بەو پێیەی بەشێكی زۆری ئەو ڕێگایانەی سەردەكێشن بۆ كوشتنی ئافرەتان هۆكارەكەی تۆڕەكۆمەڵایەتیەكانە، كە دواجاریش پاساوی شەرەف دەدرێتە پاڵ تاوانەكە و تاوانبار قوتاری دەبێت بەسزایەكی كەم یان بەبێ سزا.

10. بڵاوكردنەوەی كلتوری ڕێزگرتن لەخێزان و تەماشاكردنی خێزان وەك یەكەیەكی كۆمەڵایەتی پیرۆز كە ناكرێت بەهیچ پاساوێك تاكەكانی ببنە بكوژی یەكتر، وە ناكرێت پەیوەندیەكانی ئەو یەكە پیرۆزە لە خۆشەویستیەوە بگۆڕێت بۆ تۆڵە و ڕق و گومان و یەكتر تاوانباركردن.

11. دامودەزگا پەیوەندیدارەكان پابەندی ئەركی یاسایی خۆیان بن، سزای توندی ئەو دەزگا وكەسایەتیە فەڕمیانە بدرێت كە دەبنە هۆی قوتاركردنی بكوژانی ئافرەتان بەبیانوی پاراستنی شەرەفەوە و ئەو كەسانەیش سزا بدەن كە هەوڵی ڕێگری لە جێبەجێكردنی دادپەروەری دەدەن.

ئەمانە بەشێكن لە چارەسەریەكان و دەكرێت چارەسەری تریش هەبن لەدەرەوەی ئەمانە، كە بگیرێنەبەر بۆ نەهێشتنی ئەو پاساوە ترسناكەی كوشتنی ژنان و بێڕێزیكردن پێیان بەبیانوی پاراستنیی شەرەف و ناموسەوە.

سەچاوەكان:

1. د.هیمداد مەجید، كوشتن بە بیانوی ناموس، بڵاوكراوەكانی بەڕێوەبەراتی چاپەمەنیەكان 2009.

2. نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد، كوشتنی ژنان بەبیانوی شەرەف، بڵاوكراوەكانی ڕێكخراوی (CDO) 2021 سلێمانی.

2. چەند ماڵپەڕ و لێدوانێكی چالاكوانانی بواری مافەكانی ئافرەتان.