“كاردانەوەكانی حكومەتی ئێراق دوای شكستی گفتوگۆ”
ب. كاردانەوەكان بە كردار
یەكەمین كاردانەوەی حكومەتی ئێراق شەهیدكردنی “نەجمەدین شوكر” ناسراو بە “مامە ڕیشە” بوو لە دوای ڕاگەیاندنی شكستی گفتوگۆكان لە “15ی كانوونی دووەمی1985ز”. ئەو ڕووداوەش كەوتە “25ی كانوونی دووەم”. واتە “دە” رۆژ دوای شەهیدبوونی “مامە ڕیشە”. ناوبراو یەكێك بوو لە فەرماندە ئازاكانی يەكێتیی لە سنووری ناوچەی گەرمیان, كە ڕۆڵێكی باشی لە بەهێزبوونی پێگەی یەكێتی لەو ناوچەیە و بەتایبەت “كەركوك” هەبوو. لێدان و شەهید بوونیشی بە “تەحسین شاوەیش ڕۆژبەیانی” موستەشاری هێزەكانی بەرگری نیشتمانی ژمارە “172” سپێردرا. ئەوەش بەو مانایەی حكومەتی ئێراق، كارەكەی بە كەسێك كرد، كە سەرباری ئەوەی كورد بوو، ڕاوێژكاری یەكێك بوو لەو هێزە كوردییانەی سەر بە ڕژێمی بەعس. بە دوای ئەو ڕووداوەش حكومەتی ئێراق زنجیرەیەك شاڵاوی سەربازی بۆ سەر بارەگاكانی یەكێتیی و یەكەكانی هێزی پێشمەرگەی ئەنجامدا. شاڵاوەكان گشتگیر و توند و بێبەزیی بوون. بە ئاستێك تەنیا لە ماوەی “دوو” مانگدا نزیكەی “28” شاڵاوی جۆراوجۆر، بۆ سەر بنكە و بارەگاكانی یەكێتی و هەروەها پارت و ڕەوتە كوردییەكان ئەنجامدران. ئەم شاڵاوانە بە درێژایی مانگەكانی “نیسان تا تشرینی یەكەم”ی هەمان ساڵ، بەردەوام بوو. تەنانەت زۆرینەی ناوچە سنوورییەكانی گرتەوە. لە دوای ئەو مانگەش هێرشەكان چرتر بوونەوە. ئەوەش كاتێك لە “15ی تشرینی دووەم”ی هەمان ساڵ، هێرشێكی گەورەی سوپای ئێراق بە هاوكاری چەندین یەكەی بەرگری نیشتمانی، كرایەسەر شارستانی “چوارتا”ی پارێزگای سولەیمانی. هەمان ڕۆژ شاڵاوێكی تر ئاراستەی هێزێكی یەكێتیی لە سنووری شارستانی “شەقڵاوە”ی پارێزگای هەولێر كرا. ڕۆژی دواتریش هێرش كرایە سەر گوندی “سەید خەلیل”ی گەرمیانی نزیك شارۆچكەی “كەلار”. لە كۆی ئەو شاڵاوانەش هێزەكانی بەرگری نیشتمانی شانبەشانی هێزەكانی سوپای ئێراق بەشداریان كرد و شەڕێكی قورسیان بۆ حكومەتی ئێراق و ڕژێمی بەعس ئەنجامدا. گەیشتە ئەوەی سوپای ئێراق لە كۆتایی ساڵی “1985ز” گوندەكانی “سەرگەڵو و بەرگەڵو”یان لە دۆڵی جافایەتی ناوچەی دوكان تۆپباران كرد، كە بارەگای سەركردایەتی یەكێتیی بوو. بەو هۆیەش ناوچەكە كەوتە دەست حكومەتی ئێراق و دەستی بەسەردا گیرا.
لێرەوە نەك هەر شاڵاوە بەردەوام و خێراكانی سوپای ئێراق، زۆرینەی ناوچە سنوورییەكان و ناوچەكانی دەروروبەری شارۆچكە و شارەكانی سنووری هەر “سێ” پارێزگای “سولەیمانی، هەولێر، دهۆك” گرتەوە، بەڵكو گرتنەوەی ناوچە لە دوا ناوچەی سنووری ئەو “سێ” پارێزگایەی، دایە دەست ئەو هێزە كوردییانەی لە رێزەكانی “بەرگری نیشتمانی و هێزە تایبەتەكانی سەر بە دەزگاو دامەزراوە ئەمنییەكان”ی خۆیدا بوون. بۆ گرتنەوەی هەر ناوچەیەكیش بڕێك پارەی دیاری كرد. وەك ئەوەی بۆ گرتنەوەی شارۆچكەی “چوارتا”، بڕی “100هەزار” دیناری دایە ئەو یەكانەی بەشداریان لەو شاڵاوەدا كرد. زۆرینەی ئەوانیش لە یەكەكانی سنووری ناوچەی بادینان بوون. بەهەمان شێوە گرتنەوەی ناوچەكانی بادینانی دایە دەست چەند یەكەیەكی سنووری ناوچەی هەولێر و سولەیمانی. بەوەش حكومەتی ئێراق، شەڕی ناوچەكانی كوردستان و پارت و ڕەوتە كوردییەكانی شاخی، هەر بە كورد كرد. ئەم دۆخە و ئەو سیاسەتەی حكومەتی ئێراق لەساڵی “1986ز” نەك هەر دریژەی هەبوو، بەڵكو توندتر بوونەوە، ئامانجی سەرەكیشی، گرتنەوەی بارەگای سەركردایەتی یەكێنیی و كۆی پارت و ڕەوتە كوردییەكان و بارەگاكانیان بوون لەناو خاكی باشووری كوردستان و نێو سنووری دەوڵەتەكەیدا. بەتایبەت ناوچەكانی “شارباژێر و دوكان”، كە چەندین بارەگای یەكێتیی و سەركردایەتییەكەی لێبوو، لەوانە گوندەكانی “یاخسەمەر و مالومە”، كە دوای تێكدانی بارەگاكانیان لە گوندەكانی “سەرگەڵو و بەرگەڵو” بۆ ئەو گوندانەی سنووری ناوچەی شارباژێر گوزرابوونەوە.
ئەم دۆخە گەیشتە ئاستێك، كە لە “30ی ئازاری1987ز” بە بڕیاری “102”ی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕشی ئێراق و بە واژۆی “سەدام حوسێن”ی سەرۆكی ئەنجومەن و سەرۆك كۆماری ئێراق، زڕبراكەی بەناوی “عەلی حەسەن مەجید” لەبری “موحەممەد مەهدی زوبەیدی” كردە بەرپرسی رێكخستنەكانی پارتی بەعسی باكووری ئێراق. ئەمەو تەواوی دەسەڵاتەكانی پێدرا، تا چی پێدەكرێت بۆ ڕاگرتنی ئاسایشی ناوچەكە و لێدانی كۆی هێزە نەیارەكانی پارتی بەعس و دەوڵەتی ئێراق بیكات. هەروەها فرمانی پێكرا، كە سڵ لە هیچ شتێك نەكاتەوەو چی دەخوازێت ئەوە بكات. بەو هۆیەوەش لێرە بەدوا قۆناغێكی زۆر توندتر دژ بە كۆی پارت و ڕەوتە كوردییەكان و شۆرشی كوردی ئەو قۆناغە دەستی پێكرد، كە پێشتر نەك بە كورد و شۆرشەكانی نەكرابوو، بەڵكو وێنەشی نەبوو. ئەوەش هەر لە بەكارهێنانی چەكی كیمیاویی دژ بە هێزە كوردییەكان، تا بە خەڵكی ئاسایی نێو شار و شارۆچكە و گوندەكان ئەگات. هەروەها پیادەكردنی ئەنفالكردنی كورد، بێ ڕچاوكردنی باری ڕەگەز و تەمەن و خزمەتەكانیان بە پارتی بەعس و حكومەتی ئێراق.
