“گفتوگۆی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان لەگەڵ حكومەتی ئێراق”
خ. كۆتایی گفتوگۆكان
دوای نزیك بە “دوو” سال لە هاتووچۆ و سەردانی هەردوولا، هەروەها نزیك بە یەك ساڵ دانوستانی چڕ، دواجار كۆبوونەوەكان بە بنبەست گەیشتن و بێ ئەنجام كۆتاییان هات. ئەوەشی جێگای سەرنج بوو، هەردوو لایەنی دانوستان، یەكتریان بە شكست پێهێنانی گفتوگۆكان تاوانبار كرد، بێ ئەوەی هیچ یەك لەوان بزانن، كە هەردووكیان هۆكاری شكست پێهێنانی بوون. لەلایەك حكومەتی ئێراق ئامادە نەبوو لە هیچ دۆخێكدا لەوە زیاتر بە كورد بدات، كە لە بەیاننامەی “11ی ئازاری1974ز” هاتبوو. ئەوەشی لەو قرناغەدا بۆ هەموو كورد بە ڕەوا ئەبینرا، بە كورد نەئەدرا. یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانیش دەبوا بزانێت، كە وەك لایەنێكی كوردی و بەناوی خۆیەوە دانوستان ئەكات، نەك بەناوی هەموو كوردەوە. هۆیەكەش ڕوون بوو، كە یه‌كێتی تەنیا نوێنەرایەتی خۆی ئەكرد، نەوەك نوێنەرایەتی هەموو پێكهاتەكانی نێو كۆمەڵگای كوردی و لایەنە سیاسییەكان. ڕاستە دواجار خۆی بە نوێنەری پێكهاتەی كوردی ئێراق ئەزانی، بەڵام ئەوە جگە لە دروشم، هیچی دی نەبوو. ئەمەو حكومەتی ئێراقیش دەیویست قەناعەت بە خۆی بكات، تا ئەو بكاتە نوێنەری هەموو كورد و لەو رێگایەوە لە كێشەیەكی ناوخۆیی وڵاتەكەی ڕزگاری بێت، بەڵام ئەوەشی هەرگیز بۆ نەكرا.
جیاواز لەوانەش هەر لە سەرەتاوە دیار بوو، كە ئەو دانوستانە بێ ئەنجام كۆتایی دێت. ئەوەشی قازانجی لێ ئەكات، دەوڵەت و حكومەتی ئێراق بوو نەك ڕەوت و لایەنێكی سیاسی وەك یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان. هۆكارەكانیش زۆر بوون. لەوانە هەمیشە بۆ هەر دانوستانێك، دەوڵەت و حكومەت براوەی یەكەم بوون، تا پارت و ڕەوتە ناوخۆییەكان. هەروەها ئەوەی داواكاری هەبوو، پارت و ڕەوتە سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەكان بوون. ئەوەشی دەبوا مافەكان بدات و داواكارییەكان جێبەجێ بكات، دەوڵەت و حكومەت بوون. هەربۆیە ئەوان لە هیچ بارێكدا ئامادە نەبوون لەسەر حیسابی هێزی سیاسی خۆیان و بەرژەوەندییە باڵاكانیان، ئەو مافانە بدەنە پێكهاتە نەیارەكانی نێوخۆیان، ئەگەر زۆر ناچار نەبن یان ناچار نەكرێن.
لەلایەكی دیكەوە هەمیشە دەوڵەت و حكومەت، خاوەن پشتیوانی دەرەكی و دارایی بەهێز و سەدان و بگرە هەزاران دامەزراوە و دەزگای مەدەنی و سەربازی و ئەمنی بەهێز بوون. لەكاتێكدا پارت و ڕەوتەكان، خاوەنی “1%” ئەوانە نەبوون. هەربۆیە حكومەتی ئێراق، بەو توانا دەرەكی و دارایی و سەربازی و ئەمنیانەی هەیبوو، باشتر دەیتوانی مامەڵەیەكی سیاسی بە دانوستانەكان بكات، وەك ئەوەی كردی. تەنانەت زۆر باش لە یه‌كێتی و هێزەكانی و رێكخستنە نهێنییەكانی تێگەیشت و پێیان ئاشنایان بوو. هەروەها بەهۆی ئەو دانوستانەوە فشاری بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران دروستكرد. دەوڵەت و حكومەتی توركیاشی هێنایە سەر هێڵ، كاتێك “پارتی كرێكارانی كوردستان” لە “14ی ئابی 1984ز” بانگەوازی شەڕ و شۆڕشی لە دژی حكومەت و دەوڵەتی توركیا ڕاگەیاند. هەربۆیە دەبوا یه‌كێتی هەر لە سەرەتاوە ئەوە بزانێت، كە ئەو لەگەڵ دەوڵەت و حكومەتێك قسە ئەكات، كە شەڕی وڵاتانی عەرەبی و خۆرئاوا دەكات لە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران، نەك پارت و لایەنێكی سیاسی. ئەمەو دەوڵەت و حكومەتێ ئێراقیش، خاوەنی هێزێكی چەكدار و دەیان دامەزراوەی ئەمنی توند و تۆڵ و پشتیوانی دەرەكی بەهێزە. لەكاتێكدا یه‌كێتی تەنیا ڕەوتێكی سیاسی خاوەن هێزێكی چەكداری پارتیزان بوو، كە تەنیا دەیانتوانی كێشەی لابەلا بۆ حكومەتی ئێراق دروست بكات.
هەرچۆن بێت دانوستانەكان دوای نزیك بە ساڵێك بە بنبەست گەیشت و كۆتایی پێهات و قۆناغی دژایەتیكردنی یەكتر دەستی پێكرد. لەو بوارەشدا حكومەتی ئێراق دەستكراوەتر و بە تواناتر بوو لەوەی لایەنێكی كوردی بە هێزێكی كەم و چەكی سوكەوە بەرامبەری بێتەوە. ئەمەو جگە لەوەی خۆشیان نێوانیان لەگەڵ زۆرینەی پارت و ڕەوتە كوردییەكان لەناوخۆ و دەرەوەی ئێراق باش نەبوو. لەوانەش گرنگتر و سەختتر ئەوە بوو، كە دەبوو یه‌كێتی دوای ئەو ڕووداوە، هێزەكانی جارێكی تر كۆبكاتەوەو بە شێوەیەكی نهێنی و ورد بەسەر ناوچە جیاجیاكانی باشووری كوردستان و لەسەر سنوورەكانی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران دابەشیان بكات. ئەمەو كۆی رێكخستنە نهێنییەكانی جارێكیتر رێك بخاتەوە، بەتایبەت دوای ئەوەی بەشێكی زۆریان لەماوەی دانوستاندا ئاشكرا بوون. ئەمەو جگە لەوەی ئاگاداری دۆستایەتی و هەورەها دژایەتی ئەو سەرۆك هۆز و كەسایەتی و خەڵكانەی ناو شار و شارۆچكە و شارەدێكان بوو، تا بەو هۆیەوە پشتیوانەكانی و نەیارەكانی لە یەكتر جیابكاتەوە. ئەوە لەكاتێكدا بوو، كە حكومەتی ئێراق لە رێگای ئەو دەزگاو دامەزراوانە، خۆی بۆ هەموو ئەوانە ئامادە كرد بوو. هەربۆیە بڕیاری كۆتایی و شكستی گفتوگۆكان، هەر لای حكومەتی ئێراق بوو، نەوەك لای یه‌كێتی. بەو حاڵەشەوە یه‌كێتی چاوەڕوانی ئاسۆییەكی ئەكرد، كە ئەویش دیار نەبوو. بەتایبەت هیواو ئومێدەكانی “مام جەلال”ی سكرتێری گشتیی، كە بەدرێژایی تەمەنی خەباتی، هەمیشە گەشبین بوو، نەك ڕەشبین. بە هەموو ئەوانەشەوە دواجار كۆی دانوستان و گفتوگۆكان لە كۆتایی ساڵی “1984ز” بە شكست تەواو بوون. بەو هۆیەش جارێكی تر شەڕ لە نێوان حكومەتی ئێراق و یه‌كێتی دەستی پێكردەوەو چوون بە گژ یەكدا.
