پرسی ناساندن(دانپێدانان)ی فەڵەستین وەکو دەوڵەت لەلایەن بەریتانیا، به درێژایی مێژووی ١٠٠ ساڵی ڕابردوو بە یەکێک لەئاڵۆزترین و گەرمترین پرسە سیاسیەکان داده‌نرێت لە جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، لە بەرواری (٢٢/٩/٢٠٢٥)، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا “کییر ستارمەر” بەفەرمی دانپێدانانی بەدەوڵەتی فەلەستین ڕاگه‌یاند، بووه ڕووداوێکی سیاسی و مێژوویی گەورە و کاریگەر لەجیهاندا. ئەم گۆڕانکارییە دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە سەدەیەک بەسەر بەڵێنی “بلفۆر”دا دێت کە ڕێگەی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل خۆشکرد، بە ئاماژەیەکی ئەرێنی بۆ پشتگیریکردنی سەروەری فەڵەستین دادەنرێت. به ئامانجی پەرەپێدانی چارەسەری دوو دەوڵەت و زیندووکردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی نێوان فەڵەستینییەکان و ئیسرائیلییەکان، “کییر ستارمەر”ی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا هەنگاوێکی سیاسی و مێژووی نا، بەوەی دانینا بە دەوڵەتی فەڵەستین هاوشانی کەنەدا و ئوستوراڵیا، دوابەدوای ئەو “ئیمانیۆل ماکرۆن”ی سەرۆکی فەڕەنسا دەوڵەتی فەڵەستینی بە فەرمی ناساند، ئەمەش لە چوارچێوەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و سیستەمی سیاسی جیهانی بە وەچەرخان و گۆڕان لە سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەتانی ئەوروپا دەبینرێت. بە تایبەتی دەوڵەتە گرنگ و زلهێزەکانی ئەندام لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان .
تاکو ئەمرۆ لە جیهاندا لە کۆی ١٩٣ دەوڵەت، ١٥٠ دەوڵەت بە فەرمی دانیان ناوە بە دەوڵەتی فەڵەستین، ئەم پرۆسەی ناساندنە لە چوارچێوەی یاسای نێودەوڵەتی (State Recognition)دا پرۆسەیەکە کە دەوڵەتان بە شێوەیەکی یاسایی و سیاسی بە فەرمی دەوڵەتێک یان حکومەتێک دەناسێنت، کە متمانەی یاسایی هەبێت. لە هەمانکاتدا هەبوونی دانیشتوانێکی هەمیشەیی، خاکێکی دیاریکراو، حکومەتێک کە توانای دیبلۆماسی و پەیوەندی سیاسی هەبێت مەرجی سەرەکییە لە داننپێداناندا وەکو دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری سەربەخۆ . ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ مێژوو؛ فەڵەستین بەشێک بووە لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە کۆندا و دوای جەنگی جیهانی یەکەم لەلایەن “جێمیز بەلفۆر” وەزیری دەرەوەی بەریتانیا بڕیاری دامەزراندنی دەوڵەتێک بۆ جولەکەکان لەسەر ئەو خاکە درا، گرژی و ئاڵۆزییەکان دوای ساڵی ١٩٤٨ بە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل زیاتر بوو، ئەمەش بوە هۆکاری تووندوتیژی سیاسی و ناکۆکی بەردەوام و دژایەتی تووندی تەواوی دەوڵەتانی عەرەبی بەدوادا هات. بەدرێژای ئەو مێژووە هەتا ئەمرۆ، کە دەرئەنجامەکەی ڕوودانی چەندین جەنگی قورس و سەخته لەسەدەی ڕابردوو.
ڕاستە نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیاری دابەشبوونی خاکی فەلستین ده‌ركردووه بۆ دوو دەوڵەتی جیاواز، بەڵام ئەمە جێبەجێ نەبووە، ئەوەی جێ سەرنجە داینەمیکی و بەردەوامی گۆڕان لە پرسە سیاسییەکان شتێکی پێشبینی کراوە، بە تایبەتی پرسی فەڵەستین بە درێژایی ١٠٠ ساڵی ڕابردوو یەکێک بووە لە دۆزە ئاڵۆز و گەرمەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گۆڕانکاری ڕادیکاڵی لە هەڵوێستی دەوڵەتانی جیهان و بە تایبەت ئەوروپا ڕوویداوە، کە ئەمەش هۆکار و دەرئەنجامی خۆی هەیە، بە تایبەتی دەوڵەتێکی مەزن و زلهێزی وەکو بەریتانیا و فەڕەنسا، هۆکارەکانی پشت ئەم ناساندنە دەگەڕێتەوە بۆ خراپی دۆخی هاووڵاتیان لە ناوچەکانی فەڵەستین بە تایبەت لە غەززە، کە بە ئاگر و ئاسن ڕووبەڕووی ژن و منداڵ دەبنەوە، کارەساتەکان زۆر تراژیدی و سامناکن، ئەمەش شەرمەزارییە بۆ تەواوی دەوڵەتانی جیهان کە ناتوانن ئاشتی و ئارامی دەستەبەر بکەن، هۆکارێکی تر فشاری ناوخۆیی وڵاتان و ململانێی پارتە سیاسییەکانه لە پارتە لیبراڵ و چەپ و ڕاست ڕەوەکان، بە تایبەت حزبە حوکمڕان و دەسەڵاتدارەکان ناتوانن و شکستیان هێناوە لە چارەسەرکردنی قەران و پرسە نێودەوڵەتیەکان، ناتوانن بە ڕێگای چارەی سیاسی و دیبلۆماسی و ئاشتی و بەرقەرار بکەن، دەبێت ئەوە بزانین لە ناوخۆی وڵاتانی ئەوروپا بەردەوام ڕای گشتی چالاک و زیندووە بۆ پرسە مرۆییەکان .
هۆکارێکی تر ئەوەیە ململانێکان و ناکۆکییە نێودەوڵەتیەکان و باڵانسی هێز بۆ هەژموون و پاراستنی بەرژەوەندی و هاوکێشە سیاسیەکان دەگۆڕدرێن، لە جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی بەوەی کە دەوڵەتانی ئەوروپا دەیانەوێت کاریگەری خۆیان زیاتر بکەن و ئاماددەییان هەبێت. ئەم پرسە گەورەترین کاردانەوەی سیاسی، ئابووری، ئەمنی و ئاسایشی بە دوای خۆیدا دەهێنێت، بۆ ئەم مەبەستەش دەوڵەتانی ئەوروپا دەیانەوێت لە ڕێگەی چارەسەرکردنی ئەو پرسە بۆ ئاشتییەکی هەمیشەیی و داهاتووی باشتر و کەم کردنەوەی گرژی وئالۆزییەکان لە ناوچەکە ڕۆڵیان هەبێت. کاردانەوەکان سەبارەت ئەم پرسە جیاوازن لە دەوڵەتێک بۆ دەوڵەتێکی تر، سەبارەت بە دەوڵەتی ئیسرائیل کە ڕاستەوخۆ به‌م پرسەوه پەیوەندیدارە بە سەروەریی و ئاسایشی دەوڵەتەکە، کاردانەوەکەی زۆر تووندە و نەرێنیە. لە لێدوانێکدا “ناتانیاهۆ” سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل دەڵێت؛ ئەو بڕیارە تیرۆر و تۆقاندن لە ناوچەکە زیاتر دەکات، هەروەها هاوپەیمانە دڵخوازەکەی کە ئەمەریکایە و ئیدارەی ترمپە بەو بڕیارە دڵخۆش نیە و دژی دەوەستێتەوە، لە تازەترین لێدوانی مارکۆ ڕۆبیۆ وەزیری دەرەوە دەڵێت حەماس و میلیشیاکان بەهێزتر دەبن.
“تیرۆر پەرەدەسێنێت”
له کۆتاییدا؛ پرسی دانپێدانانی فەڵەستین بە یەکێک لە ئاڵۆزترین پرسی سیاسییە نێودەوڵەتییەکان دادەنرێت کە پەیوەستە بە هەژموونی دەوڵەتە زلهێزەکان. هەنگاوی بەریتانیا به ناساندنی فەڵەستین وەک دەوڵەت بە تایبەتی دوابەدوای کەنەدا و ئوسترالیا و فەڕەنسا، نیشانەی گۆڕانێکی جەوهەرییە لە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتانی ئەوروپا، ئەم ناساندنە هێشتا بەشێوەیەکی ڕوون چارەسەری کۆتایی بۆ پرسی فەڵەستین نیە، پێویستە فشارە نێودەوڵەتییەکان بەهەمان شێوە بەردەوام بن، بۆ بەدیهێنانی ئاشتییەکی هەمیشەیی و ئاسایشی گشتیی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت بۆ گەلی فەلەستین.
