“پێشەکی”
جۆرەکانی هێز وەک هێزی ڕەق، هێزی نەرم، هێزی زیرەک، لە ئەدەبیاتی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان چەمکی گرنگ و سەرنج ڕاکێشن، بە تێپەڕ بوونی کات بەرهەم هێنراون. لەم نزیکانەشدا و، بە دیاریکراوی لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٧، هێزی تیژ بووە چەمکێکی نوێ و هاتە ناو چەمکەکانی نێو کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، ئەم چەمکە بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەی چین و ڕووسیا بەکارهێنرا. بە شێوەیەکی گشتی کاتێک چەمکی هێزی نەرم لەگەڵ هێزی نەرمی چین و ڕووسیا بەراورد دەکرێت، ڕەخنەی زۆری لێ دەگیرێت. چونکە جێبەجێکردنی هێزی نەرمی ئەم دوو وڵاتە لە چوارچێوەی سیاسەتی دەرەوەدا جیاوازە لە وڵاتانی دیکە. ئەم ڕەخنانە زەمینەیان بۆ سەرهەڵدانی چەمکی هێزی تیژ خۆش کرد. بۆیە لەم ڕوانگەیەوە بە باشمان زانی خوێنەری کورد ئاشنا بکەین بە بابەتی “هێزی تیژ” لە کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا.
لە تشرینی دووەمی ٢٠١٧، توێژەرانی سیاسی ئەمریکی “کریستۆفەر واکەر/ Christopher Walker” و “جێسیکا لودڤیگ/ Jessica Ludwig” لە ڕێگەی توێژینەوەیەکی ئەکادیمییەوە بە ناونیشانی:- “مانای هێزی تیژ، چۆن دەوڵەتە پاوانخوازەکان کاریگەری خۆیان بەکاردەهێنن؟”، بۆ یەکەمجار چەمکی “هێزی تیژ/ Sharp Power”ـیان بەکارهێنا. واکەر و لودڤیگ پێیان وایە هێزی تیژ بریتییە لە توانای کاریگەری دانان لەسەر ئەوانی تر، بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی خوازراو، بە بەکارهێنانی ئامرازە سیاسی، ئابووری و میدیاییە جۆراوجۆرەکان، کە لەسەر بنەمای دەستکاریکردن “Manipulation” و سەرقاڵکردن “Distraction” دامەزراون بۆ چوونە ناو دەوڵەتی ئامانجدار، لە ڕێگەی پشتبەستن بە بیانوو، تۆقاندن و فشار بۆ ئەوەی بەرژەوەندی نوخبە سیاسییەکان بە ویستی خۆیان دابڕێژن و کاریگەری لەسەر هێزە کاریگەرەکانیش دابنێن، پاشان کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی بڕیاردان لەو وڵاتەدا هەبێت. پاشان لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٧، “سندووقی نیشتمانی بۆ دیموکراتییەت/ NED”، لە ڕاپۆرتێکییدا دەڵێت:- “پێویستی جددی بۆ سەر لە نوێ بیرکردنەوە لە ماناکانی هێزی نەرم هەیە، چونکە دەستەواژە بەکارهاتووەکان بۆ ماناکانی ئەو چەمکانەی کە لەدوای جەنگی ساردەوە بەکاردێن، ئێستا بەو شێوە شایستە گوزارشت لە هەڵوێستی هاوچەرخ ناکات”. هەر بۆیە ڕاپۆرتەکە هەژموونە نوێیەکانی سەرکوتکردن، کە لە جیهاندا هەست پێکراون بە هێزی تیژ وەسف دەکات.
دواتر لە ١٦ی هەمان مانگ و ساڵ، گۆڤاری “ئیکۆنۆمیست/ The Economist”، بابەتێکی گۆڤارەکەی تەرخان کردبوو بۆ باسکردن لە هێزی تیژ و کاریگەرییەکانی بەکارهێنانی ئەم هێزە لە لایەن هەندێک لە وڵاتانەوە بە تایبەتی لە لایەن چینەوە، گۆڤارەکە ئەم هێزە وا پێناسە دەکات و، دەڵێت:- “هێزی تیژ ئەو جۆرەیە لە هێز، کە دەوەستێتە سەر ناکۆکی دروستکردن، ترساندن و فشار، کە دەرئەنجام هەموویان دەبنە هۆی بەهێز بوونی خود کۆنترۆڵ کردن. لەو کاتەدا کە هێزی نەرم تریسکە و درەوشانەوەکانی كولتوور و بەهاکان دەقۆزێتەوە بۆ مەزەنـدە کردنی هێزی دەوڵەتان، هەر لەو کاتەشدا هێزی تیژ یارمەتی ڕژێمە پاوانخواز و سەرکوتکەرەکان دەدات کە لە ناوخۆدا بە زەبری هێز خۆیان بسەپێنن و لە دەرەوەشدا کاریگەری جددی لەسەر گۆڕینی ڕا دروست بکەن”. لە ڕاستیدا چەمکی هێزی تیژ لە ڕێگەی لێکۆڵینەوە لە کاریگەری دەوڵەتە پاوانخوازەکان لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتی پێشنیاز کرا. ئەو وڵاتانە سەرباری ئەوەی سەدان ملیار دۆلاریان تەرخان کردووە بۆ زیادکردنی کاریگەری جیهانییانەی خۆیان لە ڕێگەی ئامرازەکانی هێزی نەرمەوە، بـەڵام ڕاپرسییەکان و پێوەرەکانی هێزی نەرم ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەم ڕژێمە پاوانخوازانە بەدەست کورتهێنانێکی زۆرەوە دەناڵێنن لە هێزی نەرمـدا، سەرەڕای زیادبوونی چالاکییەکانیان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی. بۆیە دواجار ئەو گریمانەیە هاتە ئاراوە کە پێی وایە حکوومەتە تاکڕەوەکان، کە فرەیی سیاسی و ئازادی ڕادەربڕین سەرکوت دەکەن بۆ ئەوەی لە ناوەوە دەسەڵات بپارێزن، ڕەنگە مەیلیان هەبێت بۆ ڕەفتارێکی جیاواز لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتییدا. ئەم ڕژێمانە بە شێوەیەکی نادیار هەندێک جۆری هێزی نەرمیان لە باوەش گرتووە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا هێزی نەرم نەبووە و، ئەوەی ئەم ڕژێمانە بەکاری دەهێنن لە باشترین شێوە و حاڵەتتدا بە هێزی تیژ وەسف دەکرێت.
هێزی تیژ بەهۆی ئەوەی توانای دزەکردن و چوونە ناوەوەی سیستەمی سیاسی و ئابووری و میدیایی دەوڵەتی بەرامبەری هەیە، ئەم ناوەی لێنراوە. ئەگەرچی سەرچاوەکانی هێزی تیژ هەمان سەرچاوەکانی هێزی نەرمن، بەڵام لەسەر بنەمای “قەناعەتکردن/ Persuasion” و “ڕاکێشان/ Attraction” نین، بەڵکوو لەسەر بنەمای “دەستکاریکردن/ Manipulation” و “سەرقاڵکردن/ Distraction”ـن، وە بۆیە پێیان دەوترێت تیژ؛ چونکە ژینگە سیاسی و میدیایی و ئابوورییەکانی وڵاتانی ئامانجدار کون دەکات و دەچێتە ناو پەیکەری کۆمەڵایەتی ئەم وڵاتانە و هەوڵدەدات ئەو دابەشبوونانە بەردەوام بکات کە لەم کۆمەڵگایانەدا هەیە. بەگشتی دەکرێت بڵێین دەستەواژەی هێزی تیژ، چەمکێکی فراوانترە لەو چەمکانەی کە ئاماژەن بۆ پرسەکانی نفووز و کاریگەریی دەرەکی لە هەڵسوکەوتی سیاسی دەرەوەی دەوڵەتاندا، چونکە دەسەڵات و هێزی تیژ بەکارهێنانی هەموو ئامرازە سیاسی و میدیایی و كولتووری و ئایینی و ئابووری و هەواڵگرییەکانی دەوڵەت دەگرێتەوە، جگە لە ئامرازە سەربازییەکانی، لە چوارچێوەی ستراتیژیەت و تاکتیکی ناکلاسیکییدا بە ئامانجی دزەکردن و تێکدانی سیستەمی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی دەوڵەتی ئامانجدار لە ناوەوە و، سەپاندنی هەژموون بەسەریدا.
“پەیوەندی هێزی تیژ لەگەڵ شێوەکانی تری هێز”
چەمکی هێز لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا بۆ چوار جۆر پۆلێن دەبن، ئەوانیش:- هێزی ڕەق، نەرم، زیرەک و تیژ. “هێزی ڕەق” “Hard Power”، لە دیدگەی ئەکادیمیستی ئەمریکی “جۆزێف نای/ Joseph Nye”ـەوە بریتییە لەوەی کە هێزێک یان دەوڵەتێک وا لە دەوڵەت، یان هێزێکی دیکە بکات، ئەو کردارە بکات کە تۆ وەک دەوڵەتی یەکەم دەتەوێت. جۆزێف نای پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە “زۆرلێکردن و ڕازیکردن” “Coercion and Inducement”، دوو سەرچاوەی سەرەکی هێزی ڕەقن لە جیهاندا. لە لایەکی تریشه‌وه هێزی ڕەق بەتەنیا بابەتی بەکارهێنانی سەرباز و سوپا و تانک و چەکی قورس نییە، بەڵکوو چەندین فۆرم و شێوازی جیاجیای هەیە کە زۆرجار دەوڵەتانی دونیا لە بەرامبەر ڕکابەر، یان نەیارەکانیان بەکاری دەهێنن، بە ئامانجی بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانیان و گۆڕینی ڕەفتاری دوژمن و سنووردارکردنی هێز و تواناکانیان. هەر بۆیە گوشاری سیاسی و ئابووری و هەڕەشەی دیپلۆماسی، لە گرنگترین پایەکانی هێزی ڕەقن. لە بەرامبەردا چەمکی “هێزی نەرم” “Soft Power”، بۆ یەکەمجار لە لایەن “جۆزێف نای”، لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگی ساردەوە بەکار هێنراوە، پاشان ئەم چەمکە بووە بە زاراوەیەکی گرنگ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا. نای پێی وایە هێزی نەرم واتە:- “توانای دەوڵەتێک لە باوەڕهێنان بە ئەکتەرەکانی دیکە بۆ ئەنجامدانی کارێک لەو شتەی کە دەوڵەتەکە دەیەوێت، بەبێ بەکارهێنانی هێزی سەربازیی و زۆرلێکردن”. سەرچاوەکانی هێزی نەرم زیاتر شاراوە و هەست پێ نەکراوە، وەک:- كولتوور، مێژوو، شێوازی ژیان، ئایدیۆلۆژیا، بەرهەمی ئابووری، هونەر، ناوەندە ئه‌كادیمییەکان، وەرزش، ڕاگەیاندن و میدیا، بەها سیاسییەکانی وەک ئازادی، دیموکراسی، مافەکانی مرۆڤ و کۆمەڵگای مەدەنی.
هەرچی “هێزی زیرەک” “Smart Power”ـە، پێکدێت لە بەکارهێنانی هەر دوو هێزی نەرم و ڕەق لە یەک کاتدا. ئەکادیمیستی ئەمریکی “سوزان نوسيل / Suzanne Nossel”، دەڵێت:- “هێزی زیرەک بە مانای تێکەڵکردنێکی زیرەکانەی هەر دوو هێزی نەرم و هێزی ڕەقە لە ڕووبەڕوو بوونەوەی ئەو هەڕەشانەی لەسەر ئەمنییەتی نەتەوەیی وڵاتان هەیە”. هەروەها بیرمەندی ئینگلیزی “ئێرنست ویڵسن/ Ernest Wilson” پێی وایە، هێزی زیرەک بریتییە لە توانای ئەکتەرێکی نێودەوڵەتی بۆ تێکەڵکردنی توخمەکانی هێزی ڕەق و هێزی نەرم، بە شێوەیەک کە دڵنیابێت لەوەی تواناکانی چالاک و بەهێزتر دەکات و، بەکاریان دەهێنێت بۆ گەیشتن بە ئامانج و بەرژەوەندییەکانی. لە پەیوەندی هێزی تیژ لەگەڵ شێوەکانی تری هێـز، بیرمەندی ئەمریکی “جۆزێف نای” پێی وایە لە بوارى دیپلۆماسییەتى گشتییدا، ڕاستی و کرانەوە هێڵی جیاکەرەوەی نێوان هێزی نەرم و هێزی تیژە. بۆ نموونە ئەو کاتەی کە ئاژانسی هەواڵی فەرمی چین “شینوا/ Xinhua News Agency” پەخشی هەواڵ بە ئاشکرا لە دەوڵەتانی تر بڵاودەکاتەوە، ئەوا بەکارهێنان و خستنەکاری شێواز و تەکنیکەکانی هێزی نەرمە. بەڵام کاتێک ئێزگەی نێودەوڵەتی چین بە شێوەیەکى نهێنى هاوکاری و یارمەتی “٣٣” وێستگەی ڕادیۆیی لە “١٤” وڵات دەدات، ئەمە دەبێتە تێپەڕاندن لە سنوورەکانی هێزی نەرمەوە بۆ هێزی تیژ.
لە هەمان کاتدا نووسەری کەنەدی “مایکل کۆل/ Michael Cole”، تیشک دەخاتە سەر جیاوازی نێوان هێزی نەرم و هێزی تیژ، جیاوازییەکە بەم نموونە ڕوون دەکاتەوە، کە دەڵێت:- “بەکارهێنانی كولتووری چین و بوونی میدیایی جیهانی بۆ زیادکردنی کاریگەرییەکانی لە سەرانسەری جیهاندا دەبێتە هۆی سەرلێشێواوی توخمەکانی هێزی نەرم، لە کاتێکدا ئەم بەکارهێنانە بۆ دەسەڵاتی نەرم بە ڕەوا دادەنرێت، بەڵام چونکە لایەن ڕژێمێکی پاوانخواز و نادیموکراسییەوە ئەنجام دەدرێن ناتەبایی و ناڕێکی لەگەڵ پرسە ئەخلاقییەکان و بەها دیموکراتییەکان پەیدادەکات بەکارهێنانەکان دەبن بە هێزی تیژ”. بەگشتی هێزی تیژ لە ڕێگەی ئامرازەکانی پڕوپاگەندە و سانسۆرەوە جێبەجێ دەکرێت، بۆیە ئەو خاڵەی کە هێزی تیژ جیادەکاتەوە لە هێزی نەرم ئەوەیە کە بنەمای پڕوپاگەندە و سانسۆر بوونی هەیە و زۆر بەهێزە، لە بەرامبەردا بنەمای پڕوپاگەندە و سانسۆر لە هێزی نەرمدا بوونی نییە. لەم چوارچێوەیەشدا هاوشێوەی چەمکی “سۆسیالیزم بە تایبەتمەندی چینی”، دەکرێت هێزی تیژ وەک تایبەتمەندی چینی هێزی نەرم هەڵبسەنگێنرێت. ئەمە سەرباری ئەوەی هێزی تیژ لە ڕووی ئامانجەوە جیاوازە لە جۆرەکانی دیکەی هێز بەگشتی و هێزی نەرم بەتایبەتی. چونکە ئامانجی هێزی تیژ باشترکردنی وێنەی دەوڵەت نییە لە لای کۆمەڵگای دەوڵەتی بە ئامـانج گیراو، بەڵکوو ئامانجیان شتێکی ترە، کە زیاتر خۆی دەبینێتەوە لە دروستکردنی هەژموون و چوونە ناو ژینگەی سیاسی و ئابووری و میدیایی و کۆمەڵایەتی دەوڵەتی ئامانجدار. بۆیە دەکرێت بڵێین، هێزی تیژ شێوازی مۆدێرن و فۆرمی نوێی هێزە لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، بەو پێیەی جیاوازە لە فۆرم و شێوازەکانی تری دەسەڵات و هێز، بەتایبەت هێزی نەرم، لە ڕووی ڕەفتار و سەرچاوە و ئامانجەوە، هەرچەندە هاوبەشی هەیە لەگەڵیان لە ڕووی میکانیزم و ئامرازەکانی نفووز و کاریگەری دروستکردن.
“ئامراز و میکانیزمەکانی هێزی تیژ“
بەگشتی هێزی تیژ لە ڕێگەی ئەم ئامرازانەوە بە کار دەهێنرێت، کە گرنگترینیان بریتییە لە:-
یەکەم:- ئامرازەکانی هێزی نەرم “Soft Power Instruments”:- دەوڵەت لە بەکارهێنانی هێزی نەرمدا، پشت بە میکانیزمی كولتووریی، میدیایی، ئاڵوگۆڕی ئەکادیمی، هونەری، دیپلۆماسی، ئامرازەکانی پڕوپاگەندە و ئایدیۆلۆژیی دەبەستێت، کە لەم ستراتیژانەی خوارەوەدا کورتکراونەتەوە:-
1)بەرنامەی ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیریی، لە ڕێگەی پەیمانگاکانی فێرکردنی زمان و دامەزراوە ڕۆشنبیریی و ئایینییەکان.
2)میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، کە بە زمانە جیاوازەکان بڵاوبوونەتەوە.
3)پرۆگرامی بەخشین و هاوڕێیەتی و، ئاڵوگۆڕی ئەکادیمی و زانستی.
4)ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی، دامەزراوە ناحکوومییەکان و کۆمەڵەی دۆستایەتی نێوان گەلان و وڵاتان.
ئەم ئامرازانە وەک فاکتەری ڕاکێشان و ڕازیکردن و باشترکردنی وێنەی دەوڵەت بەکاردەهێنرێن. بەڵام ئەو وڵاتانەی دەسەڵاتی پاوانخوازییان هەیە، کەرەستەکانی هێزی نەرم بۆ ئەم ئامانجانە بەکارناهێنن، بەڵکوو لە ڕێگەی ئەو ئامرازانەوە کار بۆ سەپاندنی هەژموون و دروستکردنی کاریگەریی دەکەن و، پشت بە دەستکاریکردن و سەرقاڵکردن دەبەستن، بۆ ئەوەی بچنە ناو ژینگە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی وڵاتی ئامانجدارەوە، لە پێناو گەیشتن بە ئامانجە خوازراوەکان. بۆیە ئەوەی کە بەکارهێنانی ئەم ئامرازانە لە چوارچێوەی هێزی تیژدا جیا دەکاتەوە ئەوەیە کە پەیوەستن بە ئامرازەکانی ترەوە، کە بریتین لە بەکارهێنانی زۆرەملێ، وەک هەڕەشە و فشار، یاخود ئامرازی هەواڵگری. واتە ئەم ئـامرازانە دەبێت دوو تایبەتمەندی هەبێت، ئەوانیش:- دزەکردن _چوونە ژوورەوە_ و نهێنی، کە دوو توخمی گرنگن کە دەبێت ئامادەییان هەبێت.
دووەم:- گێڕانەوەی ستراتیژی “Strategic Narratives”:- گێڕانەوەی ستراتیژی ئامرازێکە بۆ ئەکتەرە سیاسییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ بەرجەستەکردنی بۆچوون و ڕەفتاری خۆیان لە ژینگە سیاسییە جیاوازەکاندا، بە خستنە ڕووی دیدگایەک کە ڕابردوو، ئێستا و داهاتوو بەیەکەوە دەبەستێتەوە. هەروەها ئامرازێکە بۆ فراوانکردنی کاریگەری و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی چاوەڕوانییەکانی ئەوانی دیکە و قەناعەت پێکردنیان بە فۆرم و ناوەڕۆکی گێڕانەوەکە. ئامانجی گێڕانەوە بریتییە لە کاریگەری دروستکردن لەسەر هەڵسوکەوتی ئەوانی تر لە کورتخایەندا، لە کاتێکدا لە درێژخایەندا بە مانای پرۆسەی قبووڵکردنی گێڕانەوەی ستراتیژییە بۆ داڕشتنی بەرژەوەندییەکان و تێگەیشتنی ئەوانی دیکە بۆ وێنە و پێگەی ئەکتەری سیاسی لە کارلێکە سیاسییە نێودەوڵەتییەکاندا. لە چوارچێوەی هێزی تیژدا، دەوڵەتان گێڕانەوەی ستراتیژی بە کار دەهێنن بە ئامانجی تێکدانی گێڕانەوەی ستراتیژی وڵاتانی دیکە، کە لەگەڵ ئامانج و بەرژەوەندییەکانیاندا ناگونجێت، لە هەمان کاتدا هەوڵ دەدەن بۆ ڕازیکردنی دەوڵەتی بەرامبەر بە قبووڵکردنی گێڕانەوەی ستراتیژی خۆیان. بۆ نموونە ڕووسیا لە گێڕانەوەی ستراتیژی خۆیدا پشت بەو بیرۆکەیە دەبەستێت کە جێبەجێکردنی نەزمی لیبراڵ بە سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ئەورووپا و تەواوی جیهان دەبێتە هۆی کۆتاییهاتنی سەروەری نەتەوەیی. لە بەرامبەردا خۆی وەک هاوبەشێکی جێگرەوە دەناسێنێت، کە بەڵێن دەدات شانبەشانی وڵاتانی ئەورووپا کار بکات بۆ بەرگریکردن لە بەهاکانیان، بەم شێوەیە ئامانجی ڕووسیا لاوازکردن و تێکدانی یەکێتی ئەورووپا و ناتۆ و بەها و پێوەرەکانی لیبراڵیەتی ڕۆژئاواییە، لە ڕێگەی ئەم گێڕانەوەیە دەیەوێت دڵ و مێشکی هاووڵاتییانی وڵاتانی ئامانجدار بەرەو قبووڵکردنی هەژموون و کاریگەری ڕووسیا بگۆڕێت. هەروەها ڕژێمی چینیش لە ڕێگەی گێڕانەوەی ستراتیژی خۆیەوە، هەوڵ دەدات چین وەک قوربانییەکی مێژوو پیشان بدات بۆ ئەوەی پاساو بۆ هەژموون و فراوانبوونی خۆی بهێنێتەوە، لەگەڵ بەرەوپێشبردنی كولتووری نەریتیی چینی کە کۆنفۆشیۆسیزمو، بەها سۆسیالیستییەکانی نوێنەرایەتی دەکات.
سێیەم:- تۆڕە میدیایی و سیاسییەکان “Media And Political Networks”:- تۆڕە سیاسییەکان ئاماژەیە بۆ پەیوەندی ئاشکرا، یاخود شاراوە لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و میدیا و کەسانی دیاری وڵاتی بە ئامانج گیراو، بە مەبەستی دروستکردنی هەژموون بەسەر وڵاتی بەرامبەر. ئەمەش لە ڕێگەی بەکارهێنانی ئامرازە سیاسی، هەواڵگری، ئابووری و میدیاییەکانەوە ئەنجام دەدرێت. ئەم تۆڕانە یەکێکە لە ئامرازە سەرەکییەکانی گەیشتن بە ئامانجەکانی ئەو دەوڵەتەی کە هێزە تیژەکەی لەناو دەوڵەتی ئامانجداردا بەکار دەهێنێت، بەتایبەتی لە گەیشتن بە ئامانجە ستراتیژییە درێژخایەنەکان، بە سوودوەرگرتن لە خاڵە لاوازەکانی ئەو دەوڵەتانە، وەک:- حوکمڕانی لاواز، کۆمەڵگای مەدەنی گەشەنەکردوو، میدیای سەربەخۆ کە بودجەی کەمی هەیە، جگە لە بڵاوبوونەوەی گەندەڵی زۆر و کردەوەیی نایاسایی. لەم دۆخەدا دەوڵەت بە بەکارهێنانی هێزی تیژ لە ڕێگەی ئەم تۆڕانەوە دەتوانێت لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بچێتە ناو سیستەمی ئەم وڵاتانەوە و، کاریگەری خۆی بسەپێنێت بەسەریاندا. وەک چۆن ڕووسیا هەوڵ دەدات لە ڕێگەی تۆڕە سیاسییەکانییەوە ئامانجەکانی بەدەست بهێنێت، کاتێک هێزی تیژ لە ستراتیژییەکانیدا بەرامبەر بە وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژهەڵات بەکار دەهێنێت.
چوارەم:- ڕێوشوێنە ئابووری و بازرگانییەکان “Economic and Trade Measures”:- ئامانج لە کەڵک وەرگرتن لە ڕێوشوێنە بازرگانی و ئابوورییەکان لە چوارچێوەی هێزی تیژدا، هەوڵدانە بۆ گۆڕینی ئاراستەی سیاسی و ئابووری وڵاتی ئامانجدار، یاخود ملکەچ بوونی بۆ خواستەکانی وڵاتی پراکتیزەکەری هێزی تیژ. ئەم ڕێوشوێنانە ڕاستەوخۆ لە لایەن حکوومەت، یان کۆمپانیاکانی سەر بە دەوڵەت، وە یاخود لە ڕێگەی ئەو لایەنانەی کە بەناوی دەوڵەتەوە کاردەکەن جێبەجێ دەکرێن. ئەمەش لە شێوەی کاریگەری و دزەکردنی سیاسی لە ڕێگەی بەرژەوەندی ئابووری و بازرگانییەوە دێت، کە کۆمپانیاکان و گروپە بازرگانییە ناوخۆییەکان، چ حکوومی و ناحکوومی، بە پاڵپشتی و ئاراستەکردنی حکوومەت، بەشداری لە فشاری سیاسی و دارایی پارتە سیاسییەکان، گروپە فشارەکان و کەسایەتییە دیار و کاریگەرەکان لە وڵاتانی ئامانجدار بۆ بەرژەوەندی ئامانجەکانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکانیان دەکەن. بەگشتی دەکرێت بڵێین، ئامرازەکانی هێزی نەرم و گێڕانەوەی ستراتیژییەکان و تۆڕە میدیایی و سیاسییەکان و ڕێوشوێنە بازرگانی و ئابوورییەکان لە گرنگترین و دیارترین میکانیزەمەکانی پیادەکردنی هێزی تیژن، ئەمە سەرباری ئەوەی هەندێکجار دەوڵەتانی پراکتیزەکەری ئەم شێوازە لە هێز، پەنا بۆ کۆمەڵە ئامرازێکی دیکەش دەبەن، لە نموونەی:- هەڵمەتی دەستکاریکردنی زانیارییەکان، دابەشبوونی کۆمەڵایەتی و ئامرازەکانی سیخوڕی ئەلیکترۆنی.
