هێرمینۆتیک؛ ڕامانێک لە تیۆریی ڕاڤەکردن

“پەردە هەڵماڵین لەسەر تیۆریی ڕاڤەکردن؛ هێرمینۆتیک گرێکوێرەی تێگەیشتن لە دەق، هونەر و خودی چییەتیی بوونمان دەکاتەوە.”

تا ئێستا لە خۆتت پرسیوە، ئاخۆ چۆن لە ڕووداو و دیاردەکانی دەوروبەرمان ورد دەبینەوە و مانا و مەبەستەکانیان لێک دەدەینەوە؟ چۆن شرۆڤەی بەرهەمێکی هونەری، دەقێکی ئەدەبی، یان تەنانەت ئاخاوتنێکی ئاساییی ڕۆژانە دەکەین؟ هێرمینۆتیک ئەو زانستەیە کە دێتە گۆڕەپانی ئەم جۆرە پرسیارانەوە و هەوڵی شیکردنەوەیان دەدات. ئەم زاراوەیە، کە لە بنەڕەتدا لە وشەی یۆنانی “hermēneuō” (بە واتای لێکدانەوە یان ڕاڤەکردن) وەرگیراوە، هەم لە لایەنی تیۆری و هەم لایەنی پراکتیکیی پڕۆسەی ڕاڤەکردن دەکۆڵێتەوە. ئەم چەمکە، لە سەردەمی هزرمەندە مەزنەکانی وەک ئەفلاتوون و ئەرەستۆوە، تا دەگاتە بیریارانی هاوچەرخی وەک مارتن هایدیگەر و هانس گیۆرگ گادامێر، بە درێژاییی مێژوو گەشەی کردووە و قۆناغی جیاوازی بڕیوە. کەواتە، ئاشنابوون بە هێرمینۆتیک و تێگەیشتن لێی، چۆن دەتوانێت یارمەتیدەرمان بێت بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی قووڵتر و ڕوونتر لە جیهانی دەوروبەرمان و پێگەی خۆشمان لەم نێوەندەدا تێبگەین؟

“پێناسەی هێرمینۆتیک”

هێرمینۆتیک-یان هونەری لێکدانەوە-هەم کۆمەڵێک ڕێبازی کردارییە و هەمیش بوارێکی ئەکادیمی و زانستییە. جەخت دەکاتە سەر تێگەیشتن و هەڵهێنجانی مانا لە دەقەکان و هێماکان و کردارەکان و هەروەها لە ئەزموونەکانیشدا. زاراوەی “هێرمینۆتیک” لە ناوی “هێرمس”ەوە وەرگیراوە؛ خوداوەندێکی یۆنانی بووە و باوەڕیان وا بووە توانای ئەوەی هەبووە ویست و پەیامی خوداوەندەکان بگوازێتەوە و بۆ مرۆڤەکانی ڕاڤە بکات. بە واتایەکی دیکە، هێرمینۆتیک هەر بوار و بابەتێک دەگرێتەوە کە لێکدانەوەی شتێکی دیکە لەخۆ بگرێت. ئەمەش دەشێ بوارەکانی وەک ئەدەب، یاسا، زمانەوانی، یان چەندین بواری دیکەی هاوشێوە بگرێتەوە. بۆ ئەوەی لەم بابەتە تێبگەین، وا پێویستە سەرنج بدەینە پرۆسەی شیکاری و ڕاڤەکردنی ڕۆمانەکان. بۆ ئەوەی لە مەبەستی پشت وشەکانی نووسەر تێبگەین، دەبێ لە توخمەکانی وەک هێما و شێوازی داڕشتنی کارەکتەرەکانی ورد ببینەوە. هەموو ئەم شیکاری و تێڕامانانە، دەکەونە چوارچێوەی بواری فراوانی هێرمینۆتیکەوە. نموونەیەکی دیکە:- لە زانستی لاهووتی، دەقە پیرۆزەکان (وەک قورئانی پیرۆز یان ئینجیل) پێویستیان بە لێکۆڵینەوە و وردبوونەوەی قووڵ هەیە، بەرلەوەی کەڵک لە ئامۆژگاری و وانە ئەخڵاقییەکانیان وەربگرین. ئەم جۆرە شێوازە لە تێڕامان و لێکدانەوەیە دەکەوێتە قاڵبی “میتۆدە هێرمینیوتیکییەکان”. بەڵام هێرمینۆتیک تەنیا لە لێکدانەوەی دەقە ئاینییەکاندا کورت نابێتەوە، بەڵکو مەودایەکی فراوانتری هەیە و لە ژیانی ڕۆژانەشدا جێی خۆی دەکاتەوە، وەک لێکدانەوەی تۆنی دەنگی کەسێک لە کاتی گفتوگۆدا.

“ڕەگە مێژووییەکانی زانستی ڕاڤەکردن (هێرمینۆتیک)”

سەرەتاکانی زانستی هێرمینۆتیک بۆ سەردەمانی دێرین دەگەڕێتەوە. لە یۆنانی کۆندا، ئەفلاتوون لە دیالۆگەکانیدا باسی لێکدانەوەی کردووە و جەختی لەسەر گرنگیی دەرخستنی ڕاستیی شاراوە لە پشت وشە و بیرۆکەکانەوە کردووەتەوە .بەڵام لەگەڵ ئەرەستۆدا بوو کە هێرمینۆتیک زیاتر بەرەو سیستماتیکبوون چوو. سەرنجی ئەو لەسەر ڕەوانبێژی-واتە چۆنیەتیی گەیاندنی پەیام بە شێوەیەکی کاریگەر-پەیوەندیی نزیکی بە لێکدانەوەوە هەبوو .ئەو لەوە ورد دەبوویەوە کە چی شتێک واتای کاریگەر لە ناکاریگەر جیادەکاتەوە و چۆن گوێگران دەتوانن بە دروستی لەو پەیامانە تێبگەن کە لە ڕێگەی زمانەوە پێیان دەگات. لە ئەوروپا، ئایینی مەسیحی ڕۆڵێکی سەرەکیی لە داڕشتنی هێرمینۆتیکدا گێڕا. دەقە ئینجیلییەکان، خواناسە مەسیحییەکانیان ڕووبەڕووی ئاڵنگاریی ڕاڤەکردن دەکردەوە، بەتایبەت لە تێپەڕاندنی جیاوازییە زمانییەکان و، کولتووری و مێژووییەکاندا. بیرمەندە سەرەتاییەکانی مەسیحییەت، وەک قەشە ئۆگەستین، چەندین میتۆدیان بۆ ڕاڤەکردنی دەقە ئایینییەکان پەرەپێدا کە ڕەچاوی ڕەهەندە کولتووری و مێژووییەکانی دەکرد.

فریدریش شلایەرماخەر لە سەدەی نۆزدەهەمدا بەشدارییەکی گەورەی لە پەرەپێدانی هێرمینۆتیکدا کرد، ئەویش لە ڕێگەی ناساندنی ڕێبازێکەوە کە ناوی لێنابوو “هێرمینۆتیکی تێگەیشتن”. ئەم ڕێبازە جەختی لەسەر دروستکردنی پەیوەندییەکی هاوسۆزانە لەگەڵ دەقەکاندا دەکردەوە:- تێگەیشتن نەک تەنیا بریتی بوو لە وەرگرتنی واتای زمانەوانی، بەڵکو چوونە ناو گفتوگۆیەکی خەیاڵی بوو لەگەڵ خودی نووسەردا. مارتن هایدگەر یەکێکە لە سیما هەرە دیارەکانی هێرمینۆتیکای مۆدێرن. چەمکەکەی بە ناوی “بازنەی هێرمینۆتیکی” جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە تێگەیشتنی ڕاستەقینە، لە ڕێگەی جووڵەیەکی بازنەیی و بەردەوامەوە دروست دەبێت لە نێوان بەش  و گشتدا. ئەم بیرۆکەیە، تەحەدایەکی گەورەی بۆچوونە باوەکانی کرد، چونکە پێی وابوو پێشداوەری و تێڕوانینە سەرەتاییەکانمانن کە شێوە بە لێکدانەوەکانمان دەبەخشن. بەم شێوەیە، “خودێتی” یان “سەبجێکتیڤیتی” جارێکی تر گەڕێندرایەوە بۆ ناو جەرگەی بیرکردنەوە لە چۆنیەتیی تێگەیشتنی دروست. دواتر هانس-گیۆرگ گادامێر، بە پشتبەستن بە ڕێبازەکەی هایدگەر، لە شاکارەکەیدا “ڕاستی و میتۆد” (١٩٦٠)، تیۆرییەکی هێرمینۆتیکیی گشتگیری دامەزراند. جەوهەری ئەم تیۆرییە ئەوە بوو کە لێکدانەوە لە چوارچێوەی دەقەکاندا قەتیس نابێت، بەڵکو گشت کایەکانی ئەزموونی مرۆڤایەتی دەگرێتەوە. گادامێر تیشکی دەخستە سەر چەمکی “تێکەڵبوونی ئاسۆکان”؛ واتە ئەو ساتەوەختەی کە تێیدا شرۆڤەکار، ئاسۆی مێژوویی و کولتووریی خۆی لەگەڵ جیهانی ئەو دەق یان بابەتەی لێکدانەوەی بۆ دەکات، پێکدەگەیەنێت و تێکەڵاوی دەکات.

“بنەما سەرەکییەکانی هێرمینۆتیکا”

هێرمینۆتیکا (لایەنی تیۆری و پراکتیکیی ڕاڤەکردن) لەسەر چەند بنەمایەکی جەوهەری ڕاوەستاوە، کە شێواز و ڕێڕەوی تێگەیشتنی ئێمە بۆ هەڵهێنجانی واتا لە دەق، هێما، کردار و ئەزموونەکانەوە دیاری دەکەن.

یەکەم و گرنگترینیان، بنەمای کۆنتێکستە (بەستێن):- ئەم بنەمایە تیشک دەخاتە سەر ئەو چوارچێوە فراوانە کولتووری، مێژوویی و کۆمەڵایەتییەی کە دەقێک یان بابەتێک لە باوەشیدا لەدایکبووە. جەوهەری بیرۆکەکە ئەوەیە کە لە ڕێگەی وردبوونەوە لە زەمینەی مێژوویی و بارودۆخی ئەو سەردەمەوە، بتوانین پەی بە واتای ڕەسەنی بابەتەکە ببەین. بۆ نموونە، کاتێک ڕووبەڕووی بەڵگەنامەیەکی مێژوویی یان شاکارێکی هونەری دەبینەوە، زانیاری لەبارەی کەشوهەوای ئەو سەردەمە، ڕەهەندێکی قووڵتر و ڕوونتر بە لێکدانەوەکەمان دەبەخشێت.

دووەم، زمان:- ئەم بنەمایە دان بەوەدا دەنێت کە زمان بابەتێکی ڕەها نییە، بەڵکو خودی لێکدانەوە دایدەڕێژێت. هێرمینۆتیکا پێی وایە وشەکان چەندین ئاستی واتایی هەڵدەگرن  کە لەسەر بنەمای بارگە کولتوورییەکان (وەک ئایین) و ئەزموونە کەسییەکانەوە بنیات نراون. تێگەیشتن لەم ئاڵۆزییە، دەبێتە هۆی پەردەهەڵماڵین لەسەر ئەو وردەکاری و تەنکاییانەی لەناو دەق یان گفتوگۆیەکدا خۆیان حەشار داوە.

سێیەم، خودێتی (سەبجێکتیڤیتی):- لێکدانەوەکان هەرگیز بێلایەن نین، بەڵکو دەکەونە ژێر کاریگەریی تێڕوانین، پێشداوەری و ئەزموونەکانی خودی تاکەوە. ئەمە ئەو چەمکەیە کە بە “ئاسۆ” یان چوارچێوەی تێگەیشتن ناسراوە. تێگەیشتن لە خودێتیی خۆت، ڕێگە بۆ تێڕامانی قووڵ و مامەڵەیەکی ڕەخنەگرانە لەگەڵ دیدگا جیاوازەکان خۆش دەکات.

بنەمایەکی بنەڕەتیی دیکە، بریتییە لە بازنەی هێرمینۆتیکی. ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەو دیالۆگە بەردەوامەی کە لەنێوان بەش و گشتدا ڕوودەدات. واتە، بۆ تێگەیشتن لە توخمە تاکەکەسییەکان، دەبێت لە پەیوەندییاندا لەگەڵ پێکهاتە گشتییەکەدا بیانخوێنینەوە. ئەم هاتوچۆکردنە لەنێوان وردەکارییەکان و چوارچێوە گەورەکەدا، توانستی لێکدانەوەمان فراوانتر دەکات.

دوایین بنەماش، جەخت لەسەر تێکەڵبوونی ئاسۆکان دەکاتەوە، کە لەلایەن فەیلەسوف هانس-گیۆرگ گادامێرەوە خرایەڕوو. لێرەدا، شرۆڤەکار نەک هەر لە بابەتەکە تێدەگات، بەڵکو لەگەڵیدا “یەکدەگرێت”. ئەم تێکەڵبوونە کاتێک ڕوودەدات کە ئاسۆ جیاوازەکان پێکەوە دەلکێنرێن؛ واتە پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەی لە نێوان سەردەمە جیاوازەکان، کولتوورەکان و ئەزموونەکاندایە، بە ئامانجی گەیشتن بە تێگەیشتنێکی هەمەلایەنە و گشتگیر.

“جۆرەکانی هێرمینۆتیک”

هێرمینۆتیک، یان هونەری ڕاڤەکردن، بە درێژاییی مێژوو چەندین جۆر و ڕێبازی جیاوازی بەخۆیەوە بینیوە. ئەم جۆرانە پیشاندەری چۆنیەتیی جێبەجێکردن و لێکدانەوەی هێرمینۆتیکن لە بوارە جیاوازەکاندا. لێرەدا چەند جۆرێکی سەرەکی دەخەینە ڕوو:-

• هێرمینۆتیکی ئینجیلی:- ئەم جۆرە سەرنجی لەسەر لێکدانەوەی دەقە پیرۆزەکانە، وەک ئینجیل. ئەمەش بریتییە لە تێگەیشتن لە چوارچێوەی مێژوویی، وردەکارییە کلتوورییەکان، ئامرازە ئەدەبییەکان، و پرسە تیۆلۆجییەکان بۆ دیاریکردنی مانای کتێبە پیرۆزەکان.
• هێرمینۆتیکی ئەدەبی:- ئامانج لێرەدا لێکدانەوەی ئەدەبە؛ ڕۆمان، شیعر، یان شانۆنامە لە ڕێگەی لێکۆڵینەوە لە ئامرازە ئەدەبییەکان، شێوازەکانی گێڕانەوە، و هێماسازیی پێکهاتەیی یان مەبەستی نووسەر بۆ دۆزینەوەی مانای قووڵتر.
• هێرمینۆتیکی فەلسەفی:- ئەم جۆرە لە ڕوانگەیەکی فەلسەفییەوە لە ماهیەتی خودی لێکدانەوە دەکۆڵێتەوە. بۆ نموونە، فینۆمینۆلۆجیستەکان، وەک مارتن هایدگەر و هانس-گیۆرگ گادامێر پێیان وا بوو کە دەکرێت لە ڕێگەی زنجیرەیەک لێکدانەوەوە لە بوونی مرۆڤ تێبگەین.
• هێرمینۆتیکی یاسایی:- لقێکی تایبەتی هێرمینۆتیکە کە پسپۆڕانی یاسا بۆ ڕاڤەکردنی دەقە یاساییەکان پەیڕەوی دەکەن. ئەمەش لە ڕێگەی وردبوونەوە لە نەریتە یاساییەکان و تێگەیشتن لە مەبەستی یاسادانەر، تا لێکدانەوەیەکی دروست بەدەست بێت کە شیاوی جێبەجێکردن بێت لە دادگاکاندا.
• هێرمینۆتیکی دەروونی (یان بوونگەرایی):- ئەم ڕێبازە بنەماکانی لێکدانەوە بەکاردەهێنێت بۆ تیشک خستنە سەر ئەزموونە دەروونییەکان و پرسە بوونگەراییەکان. لە بواری چارەسەریدا، ئەم میتۆدە یارمەتیدەرە بۆ ڕاڤەکردنی گێڕانەوە تاکەکەسییەکان، وەک ئەوەی لە دەروونشیکاریدا دەبینرێت، بە مەبەستی کردنەوەی گرێکوێرە دەروونی و فەلسەفییەکانی مرۆڤ.
• هێرمینۆتیکی کۆمەڵایەتی:- بریتییە لە بەکارهێنانی ڕێبازەکانی لێکدانەوە لەلایەن زانایانی کۆمەڵناسییەوە بۆ ڕاڤەکردنی دیاردە کۆمەڵایەتییەکان. ئەم شیکارییە لە ڕوانگەی جۆراوجۆرەوە ئەنجام دەدرێت، وەک خوێندنەوەکانی تایبەت بە جێندەر و ڕەگەز، بۆ گەیشتن بە تێگەیشتنێکی فرەڕەهەند.

ئەم فرەڕەهەندییە، ئاسۆی فراوانی هێرمینۆتیک و قووڵاییی ڕێبازەکانی دەردەخات. هەر لقێکی ئەم زانستە، بە میتۆدی تایبەت بە خۆی، لە کایەی پسپۆڕیی خۆیدا جیهانی دەق، هێما، کردار و ئەزموون ڕاڤە دەکات و تیشک دەخاتە سەر بوارە دیاریکراوەکەی.

“هێرمینۆتیک لە دەرەوەی دەق؛ لێکدانەوەیەکی فەلسەفی”

هێرمینۆتیک، کە بە شێوەیەکی باو بە لێکدانەوەی دەقە نووسراوەکانەوە دەبەسترێتەوە، تەنیا لە چوارچێوەی وشەکاندا نامێنێتەوە. بەڵکو، هێرمینۆتیکی فەلسەفی لە شێوازی لێکدانەوەی دەق و بیرۆکە فەلسەفییەکان دەکۆڵێتەوە؛ کرۆکی بابەتەکە بریتییە لە تێگەیشتن لە ماناکانیان و درککردن بە گرنگییەکەیان. یەکێک لە نموونە دیارەکان،  لێکدانەوە فینۆمینۆلۆژییەکانە (دیاردەناسانە) بۆ فەیلەسووفە بوونگەراکان (ئێگزیستانسیالیستەکان) وەک ژان پۆڵ سارتەر و مارتن هایدێگەر. چونکە فینۆمینۆلۆژیا (دیاردەناسی) هەوڵ دەدات لە ڕێگەی چڕبوونەوە لەسەر ئەزموونی خودی (تاکەکەسی) لە بوونی مرۆڤ تێبگات.  بۆ ئەوەی لێکدانەوەیەکی ورد و دروستی ئەم بوونگەرایانە بکەین، ناچارین قووڵ ببینەوە لەو ئاماژانەی کە لە نووسینەکانیاندا بۆ چەمکەکانی وەک ئازادی، ڕەسەنایەتی، و تاکایەتی بەکاریان هێناوە. ئەم جۆرە شیکارییەش، ڕێک ئەو بوارەیە کە هێرمینۆتیکی فەلسەفی تێیدا پسپۆڕیی تەواوی هەیە. نموونەیەکی دیکە، بریتییە لە بەکارهێنانی ئەم دیدە لێکدانەوەییە بۆ تیۆرییە مێتافیزیکییەکان. چونکە مێتافیزیک (زانستی سەرووسروشت) خۆی لە خۆیدا لە پرسیارە جەوهەرییەکانی پەیوەست بە واقیع و بوون دەکۆڵێتەوە. کەواتە، لێکدانەوەیەکی هێرمینۆتیکیانە بۆ تیۆرییەکی میتافیزیکی، بریتی دەبێت لە شیکارییەکی ورد و ڕەخنەگرانەی بەرهەمی بیرمەندانی وەک ئەرەستۆ، ئیمانوێڵ کانت، یان فریدریش نیچە. ئامانج لەم شیکارییە، دۆزینەوەی ئەو ئاماژانەیە کە لەناو نووسینەکانیاندا بۆ چەمکە بنەڕەتییەکانی وەک بوون،  هۆکارێتی (causality)، یان هۆشیاری کراون.

بێگومان، بواری تریش هەن کە هێرمینۆتیک تێیاندا ڕۆڵی گرنگ دەگێڕێت. بۆ نموونە، گرنگییەکەی بەتەواوی دەردەکەوێت کاتێک دێینە سەر لێکدانەوەی ڕەوشتزانی (Ethics) لێرەدا، زانستی لێکدانەوە یارمەتیمان دەدات نەک هەر لە خودی تیۆرییە ئەخلاقییەکان تێبگەین، بەڵکو یارمەتیدەریشە بۆ شیکردنەوەی ئەو مشتومڕە قووڵەی کە دێتە ئاراوە:- ئایا هیچ پاساوێکی بابەتیانە (Objective) هەیە بۆ ئەوەی بڵێین جۆرە ڕەفتارێک لە ڕووی ڕەوشتییەوە لە دانەیەکی تر باشترە؟ هەروەها لە بواری جوانیناسی (ئیستاتیکا)دا، ئاڵنگارییە سەرەکییەکە بریتییە لە هەوڵدان بۆ تێگەیشتن بەهادانان بۆ ئەو مانا و جوانییەی کە لە ناواخنی دەربڕینە هونەرییەکەی بەرهەمێکدا خۆی مەڵاس داوە. جگە لەوەش، هێرمینۆتیکی فەلسەفی بوار بۆ لێکدانەوەی سیستەمە فەلسەفییە ئاڵۆز و پێکئاڵاوەکانیش دەرەخسێنێت، وەک دیالێکتیکی هیگڵی یان شیکاریی زمانی لە فەلسەفەی ڤیتگنشتایندا. ئەم جۆرە لێکدانەوانە، پێویستیان بە تێکەڵکردنی چوارچێوەی مێژوویی و شیکاریی وردی دەق هەیە، بۆ ئەوەی لەو مەبەستە قووڵانە تێبگەین کە لە پشت ئەم داڕشتنە ئاڵۆزانەوە خۆیان حەشارداوە. بەکورتی، هێرمینۆتیکی فەلسەفی سنووری تەسکی دەق دەبەزێنێت و بەرەو لێکدانەوەی دیدگا و بیرۆکە فەلسەفییە جیاوازەکان هەنگاو دەنێت. ئەم بوارە، بریتییە لە تێگەیشتن و کردنەوەی گرێکوێرەی مانا، دەرەنجام، و گرنگیی چەمکەکانی وەک بوونگەرایی، میتافیزیک، ڕەوشتزانی، جوانیناسی، و چەمکە فەلسەفییەکانی تر.

“ئاڵنگارییەکان و ڕەخنەکان لە هێرمینۆتیک”

زانستی هێرمینۆتیک، سەرەڕای ئەوەی کە تێڕوانینێکی قووڵمان سەبارەت بە چۆنیەتیی تێگەیشتن لە دەق و ئەزموونەکان پێدەبەخشێت، بەڵام وەک بوارێکی تیۆری و پراکتیکی، ڕووبەڕووی چەندین ڕەخنە و ئاڵنگاری بووەتەوە، ئەمەش وای کردووە هەندێک لە پسپۆڕان گومان لە توانست و سنوورەکانی بکەن. یەکێک لە ئاڵنگارییە سەرەکییەکان، بابەتی “خودیبوون”ی لێکدانەوەیە. ڕەخنەگران پێیان وایە کە هێرمینۆتیک تا ڕادەیەکی زۆر پشت بە تێڕوانینی کەسی و پێشداوەرییەکانی شرۆڤەکار دەبەستێت، ئەمەش وا دەکات لێکدانەوەکان بکەونە ژێر مەترسیی لایەنگری و هەڕەمەکیبوون. فرەچەشنیی لێکدانەوە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە یەک دەق یان بابەتێک دەتوانرێت لە چەندین گۆشەنیگای جیاوازەوە بخوێنرێتەوە. ئەمە وا دەکات هەمیشە جۆرێک لە لێڵی لە مانا و ناکۆکی لەسەر تێگەیشتنەکان دروست ببێت. ڕەخنەیەکی دیکە ئەوەیە کە هێرمینۆتیک مەترسیی “ڕێژەگەریی کولتووری” لێ دەکرێت. لەبەر ئەوەی هێرمینۆتیک جەختێکی زۆر لەسەر گرنگیی پاشخانی مێژوویی و کولتووری دەکاتەوە بۆ تێگەیشتنی دروست، ئەمە ئەو پرسیارە دەورووژێنێت:- ئایا مانا دەتوانێت بە شێوەیەکی بابەتییانە سنووری کولتوورەکان ببڕێت؟ یان ئایا هەرگیز دەکرێت تێگەیشتنێکی گەردوونی و هاوبەش بۆ مانای شتێک هەبێت؟

ڕەخنەگران پێیان وایە کە پەیڕەوکردنی ڕێبازە هێرمینۆتیکییەکان دەکرێ بگاتە هەڵوێستێکی “زیاد لە پێویست ڕێژەیی”، کە تێیدا مانا بە تەواوەتی گرێدراوی جیاوازییە کولتوورییەکان یان تێڕوانینە تاکەکەسییەکان دەبێت. یەکێکی دیکە لە ڕەخنەکان، نەبوونی چوارچێوەیەکی میتۆدۆلۆژیی ڕوونە لە هێرمینۆتیکدا. ئەم بوارە، جیاواز لە لقە زانستییە خاوەن بنەماکان، لەبریی یاسا و ڕێکاری ئاشکرا، پشت بە بڕیاری تاکەکەسی و ئیدراک دەبەستێت، نەبوونی ئەم پەیڕەوە میتۆدییە ڕێکخراوە، بووەتە هۆی ئەوەی کە هەندێک کەس پرسیار لەبارەی ڕادەی باوەڕپێکراوی و ڕەوایەتیی شیکارییە هێرمینۆتیکییەکانەوە دروست بکەن. هەروەها ڕەخنەگران پێیان وایە کە لایەنگرییە شاراوەکان و هاوکێشەکانی هێز دەتوانن کاریگەرییان لەسەر شێوازەکانی لێکدانەوە هەبێت. بۆ نموونە، بیرمەندانی فێمینیست جەخت لەوە دەکەنەوە کە هێرمینۆتیکی نەریتی ڕەنگە ڕەهەندە جێندەرییەکانی ناو دەقەکان پشتگوێ بخات و، بە شێوەیەکی ناوشیارانە، بەردەوامی بە دیدگا پیاوسالارییەکان بدات.

“کورتەی قـسـان، هێرمینۆتیک چییە؟”

هێرمینۆتیک، واتە توانای تێگەیشتن لە مانای دەق و ڕووداوەکان. کاری ئەم زانستە ئەوەیە کە بزانێت چۆن مانا لە دەق، هێما، کردار و ڕووداوەکانی ژیانەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆ تێگەیشتنی بنەڕەتی و بەخشینی بایەخێکی تایبەت بە هەر شتێک، ناچاریت لە کۆنتێکستە ئەدەبی، مێژوویی و زمانییەکەی بکۆڵیتەوە. ئەمە هۆکاری ئەوەیە کە هێرمینۆتیک بوارێکی فراوانە و بابەتەکانی ئایین، یاسا، زانستە کۆمەڵایەتییەکان، فەلسەفە و ئەدەبیش دەگرێتەوە. بەهۆی زانینی بنەماکانی هێرمینۆتیکەوە، دەتوانین شتی زۆر جیاواز ڕاڤە بکەین، لە دەقی ئایینییەوە تا شیعر. لە هەموو بارێکدا، چ بۆ تێگەیشتن لە خۆمان بێت یان بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ ئەوانی تر، زمان و ئاماژەکانی جەستە کلیلی سەرەکین.  سەرەڕای ئەوەی کە لە بوارە جیاجیاکاندا بەکارهێنانی زۆری هەیە، بەڵام ڕووبەڕووی چەندین ڕەخنەش دەبێتەوە، بەتایبەت لەسەر بابەتی ڕێژەگەری و خودی‌بوون. لەگەڵ ئەوەشدا، بە گشتی ئەم بوارە ئامرازی شیکاریی گرنگ بۆ لێکۆڵینەوە لە پرۆسەکانی “مانا بەخشین” لە سەرانسەری کۆمەڵگادا دابین دەکات. هێرمینۆتیک یادمان دەخاتەوە کە ڕاڤەکردن چالاکییەکی بنەڕەتیی مرۆییە و بەشێکی سەرەکییە لە مامەڵەکردنی بەمانا لەگەڵ دەوروبەرماندا.

سەرچاوە:-

https:-//www.thecollector.com/what-is-hermeneutics-theory-interpretation-explaining/

نووسینی:- ڤیکتۆریا سوس

لە ئینگلیزییەوە:- دانا حەکیم