لە قووڵایی بوونی مرۆڤایەتییدا؛ پرسی مانا و ئامانج وەک گۆڕەپانێکی فیکری و دەروونی هەمیشەیی خۆی نمایش کردووە. ئەم پرسیارە بنەڕەتییە، کە لە قووڵایی ڕۆحی مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرێت، تەنها گەڕان نییە بەدوای وەڵامێکی ئامادەکراودا، بەڵکوو گەشتێکە بۆ ناو خود و جیهان. لەناو ئەم گەڕانە ئەزەلییەدا، کتێبی «گەڕانی مرۆڤ بەدوای واتادا»ـی ڤیکتۆر فرانکڵ، دەروونناس و فەیلەسوفی نەمسایی، وەک چرایەکی ڕووناککەرەوە لە تاریکییدا دەدرەوشێتەوە. ئەم شاکارە، کە تەنها بیرەوەرییەکانی فرانکڵ نییە لە دۆزەخی کەمپەکانی کۆکردنەوەی نازییەکان لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا، بەڵکوو گەشتێکی میتافیزیکی و بوونگەراییە بۆ ناو ڕۆحی مرۆڤ و دۆزینەوەی مانا لەناو سەختترین و بێهیواییترین بارودۆخدا. فرانکڵ، کە خۆی قوربانییەکی زیندووی هۆڵۆکۆست بوو، لە ڕێگەی ئەم ئهزموونە تاقەتپڕوکێنەوە، تیۆری «لۆگۆتێراپی-ماناچارەسەری»ـی پەرەپێدا، کە جەخت لەسەر «ویستی مانا» وەک پاڵنەرێکی بنەڕەتی مرۆڤ بکاتەوە. کاریگەرییەکانی لەسەر تێگەیشتنی مرۆڤ لە مانا، ئازار، ئازادی، و بەرپرسیارێتی ڕوون بکاتەوە، هەروەها پەیامە بوونگەرایی و دەروونییەکانی بۆ قەیرانەکانی مانا لە سەردەمی هاوچەرخدا تاوتوێ بکات، بە ئامانجی دۆزینەوەی نهێنی واتا لەناو ژیاندا.
ئهزموونی ڤیکتۆر فرانکڵ لە کەمپەکانی کۆکردنەوەی نازییەکان، وەک ئۆشڤیتز و داخاو، تەنها چیرۆکێکی تاکەکەسی نییە لەبارەی مانەوە، بەڵکوو تاقیگەیەکی بوونگەرایی بێوێنە بوو بۆ تێگەیشتن لە سرووشتی مرۆڤ لە سەختترین و دڕندانەترین دۆخەکاندا. لەوێ، لەناو برسێتی، نەخۆشی، ئەشکەنجە، و مردنی بەکۆمەڵدا، فرانکڵ تێبینییەکی فەلسەفی و دەروونی قووڵی کرد؛ ئەوانەی دەتوانن مانا و ئامانجێک بۆ ژیانیان بدۆزنەوە، تەنانەت ئەگەر ئەو ئامانجەش تەنها هیوا بێت بۆ بینینەوەی خۆشەویستێک، یان تەواوکردنی کارێکی نەخشە بۆکێشراو، یان تەنانەت مانەوە بۆ گێڕانەوەی چیرۆکەکە، ئەوان زیاتر ئەگەری مانەوەیان هەیە. ئەم دۆزینەوەیە دژ بەو تێڕوانینە باوانە بوو کە پێیان وابوو مرۆڤ تەنها بەدوای چێژ یان دەسەڵاتدا دەگەڕێت. فرانکڵ بۆی دەرکەوت کە مرۆڤ دەتوانێت هەموو شتێکی لێ بسەنرێتەوە جگە لە یەک شت؛ ئازادی هەڵبژاردنی هەڵوێستی خۆی لەناو هەر بارودۆخێکدا. ئەم ئازادییە کۆتاییە، تەنانەت لەناو زیندانێکی نازییەکانیشدا، دەبێتە سەرچاوەی هێز و مانای ژیان. ئەو جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە کە ئازار بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان، بەڵام شێوازی وەڵامدانەوەمان بۆ ئازارەکانە کە مانای پێ دەبەخشێت. فرانکڵ دەڵێت؛ «ئەگەر مانا لە ژیاندا هەبێت، دەبێت مانا لە ئازاردا هەبێت. ئازار بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان، وەک چارەنووس و مردن. بەبێ ئازار و مردن، ژیانی مرۆڤ تەواو نابێت». ئەم تێڕوانینە فەلسەفییە قووڵە، کە لەناو دۆزەخی هۆڵۆکۆستەوە سەری هەڵدا، بووە بنەمای سەرەکی لۆگۆتێراپی، کە بریتییە لە چارەسەرکردن لە ڕێگەی دۆزینەوەی ماناوە. فرانکڵ تێگەیشت کە مرۆڤ بەدوای مانادا دەگەڕێت، نەک چێژ یان دەسەڵات، و کاتێک ئەم گەڕانە سەرکەوتوو نەبێت، تووشی بۆشایی بوونگەرایی دەبێت، کە یەکێکە لە کێشە دەرونییەکانی سەردەمی هاوچەرخ.
«ماناچارەسەری-Logotherapy»، وەک قوتابخانەیەکی دەروونناسی بوونگەرایی، لەسەر چەند بنەمایەکی فەلسەفی قووڵ دامەزراوە کە لە ئهزموونی تاکەکەسی فرانکڵ و تێڕوانینە فەلسەفییەکانییەوە سەرچاوە دەگرن. چەمکی سەرەکی مانادەرمانی بریتییە لە «ویستی مانا-Will to Meaning»، کە فرانکڵ پێی وایە پاڵنەری سەرەکی و بنەڕەتی مرۆڤە، بە پێچەوانەی «ویستی چێژ»ـی سیگمۆند فرۆید کە جەخت لەسەر ئارەزووە بایۆلۆژییەکان دەکاتەوە، یان «ویستی دەسەڵات»ـی ئەلفرێد ئادلەر کە گرنگی بە هەوڵی مرۆڤ بۆ زاڵبوون بەسەر کەسانی دیکەدا دەدات. فرانکڵ پێی وایە کاتێک ئەم ویستە بنەڕەتییە بۆ مانا تێر نەکرێت، مرۆڤ تووشی نائومێدی و بۆشایی دەروونی دەبێت، کە ناوی لێناوە «بۆشایی بوونگەرایی». ئەم بۆشاییە خۆی لە هەستکردن بە بێمانایی، بێئامانجی، و بێزاری دەبینێتەوە، کە زۆرجار دەبێتە هۆی خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، و تەنانەت خۆکوژی. لە سەردەمی هاوچەرخدا، کە بە پێشکەوتنی تەکنۆلۆژی و مادی ناسراوە، ئەم بۆشاییە بوونگەراییە زیاتر هەستی پێدەکرێت، چونکە مرۆڤ سەرەڕای هەبوونی هەموو ئاسانکارییەک، هێشتا بەدوای وەڵامێکدا دەگەڕێت بۆ پرسیارە قووڵەکانی ژیان. فرانکڵ سێ ڕێگای سەرەکی بۆ دۆزینەوەی مانا دەستنیشان دەکات، کە وەک سێ دەروازە وان بۆ گەیشتن بە مانای ژیان:-
١- لە ڕێگەی کارەوە؛ ئەمە بریتییە لە دۆزینەوەی مانا لە ڕێگەی بەدیهێنانی شتێک یان ئەنجامدانی کارێک کە بەهایەکی هەبێت. ئەم کارە دەتوانێت هەر شتێک بێت، لە نووسینی کتێبێک، دروستکردنی هونەرێک، یان تەنانەت ئەنجامدانی کارێکی ڕۆژانە بە دڵسۆزی و ئامانجەوە. گرنگ ئەوەیە کە تاک هەست بەوە بکات کە بەشداری لە شتێکدا دەکات کە لە خۆی گەورەترە و بەهایەکی بۆ جیهان هەیە.
٢- لە ڕێگەی ئهزموونەوە؛ مانا دەتوانرێت لە ڕێگەی ئهزموونکردنی شتێک یان ڕووبەڕووبوونەوەی کەسێکەوە بدۆزرێتەوە. ئەمە دەتوانێت خۆشەویستی بێت، چێژوەرگرتن لە جوانی سرووشت، گوێگرتن لە مۆسیقا، یان هەر ئهزموونێکی دیکە کە هەستێکی قووڵ و مانادار بە تاک ببەخشێت. لەم ڕێگەیەوە، مرۆڤ خۆی بە جیهانەوە دەبەستێتەوە و هەست بە پەیوەندییەکی قووڵ دەکات.
٣- لە ڕێگەی هەڵوێستەوە؛ ئەمە گرنگترین و قووڵترین ڕێگایە بۆ دۆزینەوەی مانا، بەتایبەت کاتێک مرۆڤ ڕووبەڕووی ئازارێکی ناچاری دەبێتەوە کە ناتوانێت لێی هەڵبێت. لەم دۆخەدا، مانا لە هەڵوێستی مرۆڤ بەرامبەر ئەو ئازارەدا دەدۆزرێتەوە. فرانکڵ ئەمەی ناوناوە «سێکوچکەی کارەساتبار»، کە پێکدێت لە ئازار، تاوان، و مردن. ئەو پێی وایە تەنانەت لەناو ئەم سێ چەمکە کارەساتبارەشدا، مرۆڤ دەتوانێت مانا بدۆزێتەوە بە گۆڕینی هەڵوێستی خۆی بەرامبەریان. بۆ نمونە، ئازار دەتوانێت ببێتە سەرچاوەی گەشەی ڕۆحی و قووڵبوونەوەی کەسایەتی، تاوان دەتوانێت ببێتە هۆکارێک بۆ گۆڕانکاری و فێربوون و گەشەکردنی ویژدان، و مردنیش دەتوانێت ببێتە هاندەرێک بۆ بەهای زیاتر بەخشین بە ژیان لە ئێستادا و ژیان بە شێوەیەکی پڕ ماناتر. ئەمە جەختکردنەوەیە لەسەر ئەوەی کە مانا شتێک نییە کە دەیدۆزینەوە، بەڵکوو شتێکە کە دروستی دەکەین یان هەڵیدەبژێرین، تەنانەت لە دۆخە بێهیواییەکانیشدا. لۆگۆتێراپی مرۆڤ هان دەدات کە لە جیاتی پرسیارکردن لە ژیان کە چی پێی دەبەخشێت، لە ژیان بپرسێت کە چی لێی دەوێت، و بەرپرسیارێتی وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە لە ئەستۆ بگرێت.
یەکێک لە چەمکە هەرە گرنگەکانی فەلسەفەی فرانکڵ، جەختکردنەوەیە لەسەر ئازادی ویستی مرۆڤ، کە بەشێکی دانەبڕاوە لە بوونی مرۆڤایەتی. هەرچەندە مرۆڤ لە ژیاندا ڕووبەڕووی بارودۆخی دژوار و ناچار دەبێتەوە کە لە کۆنترۆڵی ئەودا نین، وەک نەخۆشی، مردن، یان ستەمکاری، بەڵام فرانکڵ پێی وایە هەمیشە ئازادی هەڵبژاردنی هەڵوێستی خۆی هەیە بەرامبەر ئەو بارودۆخانە. ئەمە بەو مانایە نییە کە مرۆڤ دەتوانێت هەموو شتێک بگۆڕێت، بەڵکوو دەتوانێت شێوازی کاردانەوەی خۆی بگۆڕێت و مانا بەو ئەزموونە ببەخشێت. ئەم ئازادییە، بەرپرسیارێتییەکی گەورەش لەسەر شانی مرۆڤ دادەنێت؛ بەرپرسیارێتی دۆزینەوە و جێبەجێکردنی مانای ژیانی خۆی. فرانکڵ پێی وایە مانا شتێک نییە کە پێمان دەبەخشرێت، بەڵکوو شتێکە کە دەبێت بیدۆزینەوە و دروستی بکەین. ئەمەش لە ڕێگەی ویژدانەوە دەبێت، کە وەک ئامێرێکی ناوەکی کار دەکات بۆ ڕێنوێنیکردنی مرۆڤ بەرەو ئەو مانایەی کە تایبەتە بە خۆی. ویژدان وەک دەنگێکی ناوەکی وایە کە بەردەوام پرسیار لە مرۆڤ دەکات دەربارەی بەرپرسیارێتییەکانی و ئامانجەکانی. «خود-تێپەڕاندن» چەمکێکی دیکەی سەرەکییە لە لۆگۆتێراپیدا، کە ئاماژەیە بۆ توانای مرۆڤ بۆ تێپەڕاندنی خۆی و گەڕان بەدوای شتێکدا کە لە خۆی گەورەتر بێت، وەک خزمەتکردنی کەسانی دیکە، دۆزینەوەی خۆشەویستی، یان تەرخانکردنی ژیان بۆ ئامانجێکی بەرزتر. کاتێک مرۆڤ خۆی لەناو شتێکدا ون دەکات کە لە خۆی گەورەترە، ئەوکاتە مانای ڕاستەقینەی ژیان دەدۆزێتەوە. ئەمە دژ بە خۆپەرستی و خۆبەزلزانینە، و جەخت لەسەر پەیوەندی مرۆڤ بە جیهان و کەسانی دیکەوە دەکاتەوە. مانا، بە پێچەوانەی چێژ یان دەسەڵات، شتێکی تایبەتە بە هەر تاکێک و لە کات و شوێنی جیاوازدا دەگۆڕێت. واتە، هیچ مانایەکی گشتی و جێگیر نییە بۆ هەموو مرۆڤێک، بەڵکوو هەر کەسێک دەبێت مانای تایبەت بە خۆی بدۆزێتەوە و بەردەوام لە گەڕاندا بێت بۆی. ئەمەش بەرپرسیارێتییەکی گەورە دەخاتە سەر شانی تاک، چونکە ئەو تاکە خۆیەتی کە دەبێت مانای ژیانی خۆی دروست بکات و بەرپرسیار بێت لەو هەڵبژاردنانەی کە دەیکات.
کتێبی «گەڕانی مرۆڤ بەدوای واتادا» تەنها کتێبێکی دەروونناسی نییە، بەڵکوو بەڵگەنامەیەکی فەلسەفی و مرۆیی قووڵە کە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر بوارەکانی دەروونناسی مرۆیی، فەلسەفەی بوونگەرایی، و تەنانەت کۆمەڵناسیش هەبووە. پەیامەکەی فرانکڵ، کە مانا دەتوانرێت لە هەر بارودۆخێکدا بدۆزرێتەوە، تەنانەت لەناو سەختترین ئازارەکانیشدا، بووەتە سەرچاوەی ئیلهام بۆ ملیۆنان کەس لە سەرانسەری جیهاندا. لە سەردەمی ئێستادا، کە مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی قەیرانەکانی ناسنامە، بێزاری بوونگەرایی، و بۆشایی مانا بووەتەوە، پەیامەکەی فرانکڵ لە هەر کات زیاتر گرنگە. تەکنۆلۆژیا و پێشکەوتنی مادی، هەرچەندە ئاسانکاری زۆریان بۆ ژیان کردووە، بەڵام نەیانتوانیوە وەڵامی پرسیارە قووڵەکانی مرۆڤ لەبارەی مانا و ئامانجەوە بدەنەوە. زۆرێک لە خەڵک هەست بە بێمانایی و بێئومێدی دەکەن، سەرەڕای هەبوونی هەموو شتێک. لۆگۆتێراپی فرانکڵ ڕێگایەک پێشکەش دەکات بۆ تێپەڕاندنی ئەم بۆشاییە، بە جەختکردنەوە لەسەر بەرپرسیارێتی تاک لە دۆزینەوەی مانای ژیانی خۆی. ئەو پێی وایە کە مرۆڤ دەبێت لە خۆی بپرسێت؛ «ژیان چی لە من دەوێت؟» نەک «من چی لە ژیان دەوێت؟» ئەم گۆڕانکارییە لە تێڕوانیندا، مرۆڤ لە قوربانییەکەوە دەگۆڕێت بۆ دروستکەرێکی چالاک بۆ مانای ژیانی خۆی. کتێبەکە هانمان دەدات کە لە جیاتی گەڕان بەدوای خۆشی یان دەسەڵاتدا، بەدوای ئامانجێکدا بگەڕێین کە لە خۆمان گەورەتر بێت، و لە ڕێگەی خزمەتکردن بە کەسانی دیکە یان بەدیهێنانی بەهایەکدا، مانای ڕاستەقینەی ژیان بدۆزینەوە. پەیامی فرانکڵ پەیامێکی هیوا و بەرپرسیارێتییە، کە مرۆڤ دەتوانێت لە هەر بارودۆخێکدا بێت، هەمیشە ئازادی هەڵبژاردنی هەڵوێستی خۆی و دۆزینەوەی مانای ژیانی هەبێت. ئەم کتێبە تەنها ڕێنوێنییەکی دەروونی نییە، بەڵکوو بانگەوازێکی فەلسەفییە بۆ ژیانێکی پڕ مانا و بەرپرسیارێتی، لە سەردەمێکدا کە مرۆڤایەتی لەناو گێژاوی بێماناییدا دەتلێتەوە.
کتێبی «گەڕانی مرۆڤ بەدوای واتادا» تەنها کتێبێک نییە بۆ خوێندنەوە، بەڵکوو بانگەوازێکی فەلسەفی و بوونگەراییە بۆ ژیانێکی مانادار. ڤیکتۆر فرانکڵ لە ڕێگەی ئهزموونە تاڵەکانی خۆیەوە لە دۆزەخی هۆڵۆکۆست و لە ڕێگەی تیۆری لۆگۆتێراپییەوە، پەیامێکی هەمیشەیی و گەردونی پێشکەش بە مرۆڤایەتی دەکات؛ تەنانەت لەناو قووڵترین ئازار و بێهیواییشدا، مانا هەمیشە بوونی هەیە و چاوەڕێی ئەوە دەکات کە ئێمە بیدۆزینەوە. ئەم کتێبە فێرمان دەکات کە ژیان پرسیارێکە کە لێمان دەپرسێت، و ئێمەش بەرپرسیارین لە دۆزینەوەی وەڵامێک بۆی. وەڵامەکەش لە دۆزینەوەی ئامانجێکدایە کە لە خۆمان گەورەتر بێت، لە خزمەتکردن بە کەسانی دیکە، لە خۆشەویستی، و لە هەڵوێستمان بەرامبەر ئەو بارودۆخانەی کە ناتوانین بیانگۆڕین. پەیامی فرانکڵ پەیامێکی هیوا و بەرپرسیارێتییە، کە مرۆڤ دەتوانێت لە هەر بارودۆخێکدا بێت، هەمیشە ئازادی هەڵبژاردنی هەڵوێستی خۆی و دۆزینەوەی مانای ژیانی هەبێت. ئەم کتێبە چرایەکە لە تاریکییدا، ڕێگایەک نیشان دەدات بۆ دۆزینەوەی مانا لەناو بێماناییدا، و هانمان دەدات کە ژیان بە هەموو سەختییەکانییەوە قبوڵ بکەین و بەدوای واتایەکی قووڵتردا بگەڕێین. «نهێنی واتا» لە توانای مرۆڤدایە بۆ تێپەڕاندنی خۆی و دۆزینەوەی ئامانجێک کە لە خودی خۆی گەورەتر بێت، تەنانەت لەناو سەختترین دۆخەکانیشدا.
