“گفتوگۆی (یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان) لەگەڵ حكومەتی ئێراق”
ب. پێشینە و دەسپێك
“یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان” وەك یەكێك لە هێزە كاریگەرەكانی شۆڕشی كورد لە دوای شكستی شۆڕشی ئەیلول، مێژووییەكی كۆنی لەگەڵ دانوستان و دۆستایەتی و تەنانەت نەیاری لەگەڵ حكومەتی ئێراق هەبوو. بەتایبەت دوای ئەوەی (مام جەلال) وەك ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان، سەرۆكی شاند یان ئەندامی شاندی دانوستانی شۆڕشی ئەیلول بوو لەگەڵ حكومەتی ئێراق. هەروەها لەگەڵ دەركەوتنی بەعسییەكان و هەوڵەكەیان بۆ كودەتا لە (8ی شوباتی1963ز) پەیوەندییان بە بەعسییەكانەوە هەبوو. تەنانەت دوای گەیشتنی بەعسییەكانیش بە دەسەڵات و خستنەڕووی پرۆژەی لامەركەزی بۆ كورد و شۆڕشەكەی، هەر “مام جەلال” سەرۆكی شاندی كوردی و شۆڕشەكەی بوو بۆ (بەغداد)و بۆ لای بەعسییەكان. ئەمەو لەساڵی (1966)یشەوە تا شكستی شۆڕشی ئەیلول لەساڵی (1975ز) پەیوەندییەكی بەهێز لەنێوان باڵی مەكتەبی سیاسی پارتی، كە “مام جەلال” سەرۆكایەتی ئەكرد، لەگەڵ حكومەتە یەك لە دوا یەكەكاانی ئێراق هەبوو. بەر لەوەشی گفتوگۆكانی ساڵی (1983ز)ش بكەونە سەر رێرەوەی خۆی، لە مانگی (تشرینی دووەمی1977ز) زنجیرەیەك گفتوگۆ لەنێوان حكومەتی ئێراق و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەستی پێكرد، كە ئەمەیان یەكەمین گفتوگۆی فەڕمی بوو. ئەوەش بەنێوەندگیری “شێخ موحەممەی شێخ ڕەشیدی لۆلان” سەرۆكی هۆزی برادۆست، دەستی پێكرد.
دەسپێكی ئەو گفتوگۆیان دوای ئەوە هات، كە (یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان) لە رێگای (عەلی عەسكەری)یەوە پەیوەندییان بە حكومەتی ئێراقییەوە كرد و زەمینەی یەكەم گفتوگۆ ڕەخسا. ئەوەش دوای ناوبراو بەناوی ڕەوتەكەی لە گوندی لۆلان)و بە هیلیكۆپتەرێكی سەربازی، چووە شارەدێی (دیانا)و لەلایەن “لیوا عەبدولجەبار ئەلئەنساری” فەرماندەی تیپی یەكی سوپای ئێراق پێشوازی لێكرا. دواتر بەیەكەوە چوونە شاری (كەركوك) و لەوێش لەلایەن “ئیسماعیل تەها ئەلنعیمی” فەرماندەی فەیلەقی یەك)و شاندێكی سەربازی یاوەری، پێشوازیان لێكرا. دواتر بەرەو شاری (بەغداد) بەرێكران. لەوێش لە فڕۆكەخانەی موسەنا لەلایەن “سەعدون شاكر” بەڕێوبەری گشتی دەزگای هەواڵگری ئێراق پێشوازی كران و لەوێوە چوونە چوونە وەزارەتی بەرگری و لەلایەن “فەریق خەیڕوڵلا تولفاح” پێشوازیكران و داواكانی (یەكێتی) درایە وەزیری ناوبراو، تا بگەیەنرێتە (سەدام حوسێن)ی سەرۆك كۆماری ئێراق، ئەو زانیاریانە لەسەر یەكەمین گفتوگۆی نێوان “یەكێتی نیشتمانی كوردستان”و حكومەتی ئێراق، نیشانیدا، كە حكومەت وەك هێزێكی سەربازی لە یەكێتی ڕوانیووە، نەوەك هێزێكی سیاسی و نوێنەرانی كوردی وڵاتەكەی، چونكە كۆی ئەوانەی بۆ پێشوازی لە نوێنەری یەكێتی دانرابوون و داواكانیان وەرگرت، فەرماندەی سەربازی و هەواڵگری سوپای ئێراق بوون.
هەرچۆن بێت سنووری ئەو گفتوگۆیە تەنیا (سێ) ڕۆژی خایاند و تەنیا “عەلی عەسكەری” وەك ئەندامی مەكتەبی عەسكەری یەكێتی بەو ئەركەكە هەستا. ئەمەو بە گەڕانەوەشی گفتوگۆكەش شكستی هێناو ڕەوانەكردنی شاندی تری بەدوادا نەهات. هۆیەكەش ئەوە بوو، كە حكومەتی ئێراق، نە یەكێتیی بە نوێنەری هەموو كوردی وڵاتەكەی ئەزانی، نە ئەو داوایانەشی پێ قبوڵكرا، كە ئاراستەی كرابوون، وەك؛ فراوانكردنی سنووری ئازادییەكان و لابردنی پشتێتنەی ئاسایشی وڵات لە ناوچە سنوورییەكان و مانەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەك هێزێكی سەربەخۆیی چەكدار لەناو دەوڵەتی ئێراقدا. دیارە هیچ یەك لەو داوایان بۆ حكومەتی ئێراق جێگای قبوڵ نەبوون، چونكە لە سەرووبەندی جەنگێكی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێراندا، فراوانكردنی سنووری ئازادی زیانی بە ئاسایشی وڵاتەكەی و ڕژێمەكەی ئەگەیاند. هەروەها لابردنی پشتێنەی ئاسایشی لەناوچە سنوورییەكان، كە ناوچەیی جەنگی بوون، مانای كۆتایی هاتنی سوپا و دەوڵەتی ئێراق بوو. هەروەها مانەوەی هێزێكی چەكداری سەربەخۆ لە دەرەوەی سوپای ئێراق، مانای بوونی هێزێك بوو لە دەرەوەی دەسەڵاتی سەرۆك كۆماری ئێراق، كە فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی وڵاتەكەی بوو. هەربۆیە ئەو هەوڵەی یەكێتی، بە شكست دوایی هات. بەو حاڵەشەوە (مام جەلال) لە (10ی ئازاری1978ز) نامەیەكی ئاراستەی “ئەحمەد حەسەن بەكر”ی سەرۆك كۆمار و “سەدام حوسێن”ی جێگری سەرۆك كۆمار كرد بۆ پشتیوانی خۆی و یەكێتی لە كێشەی فەڵەستین و دژایەتی رێكەوتنامەی (كامب دیڤید)ی نێوان (دەوڵەتی ئیسرائیل و كۆماری عەرەبی میسر). ئەمەو پشتیوانی بوو لە حكومەت و دەوڵەتی ئێراق بۆ هەر پێشهات و ئەگەرێك لەو بارەوە. لەكاتێكدا دەبوا لەو دۆخەدا ئەو كارە نەكرێت و ئەو نامەیە نەنوسرێت، چونكە بابەتی پشتیوانی (یەكێتی نیشتمانیی كوردستان) لە كیشەی فەڵەستین، نەدەبوو لە رێگای حكومەت و دەوڵەتی ئێراقەوە بێت، بەڵكو دەكرا لە دەرەوەی ئەو حكومەت و دەوڵەتە پشتگیری و پشتیوانی لێ بكرێت. بەڵگەش بۆ ئەوە، تەنیا بەر لە چەند مانگێك، حكومەتی ئێراق، داواكانی یەكێتیی ڕەتكردبوویەوەو كەوتبووە شەڕ و دژایەتیكردن لەگەڵی.
لێرەوە دەستپێكردنی گەڕێكی تری گفتوگۆی (یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان) لەگەڵ حكومەتی ئێراق لەساڵی (1983ز)، كە تەوەری سەرەكی باسەكەمانە، هەر لە سەرەتاوە دیار بوو، بێ ئەنجام دەبێت، وەك بوو، بەڵام بەو حاڵەشەوە لەگەڵی چوو، كە دواتر باسی دەكەین.