“ڕانانێك بۆ كتێبی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی”
“دەروازە”
كتێبی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی؛ كتێبێكی قەبارە نیو ئەی فۆڕە(A5). لە نووسینی: نووسەر و مامۆستا و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی، مامۆستا “خەلیل خەڵەف عەبدول”ە. لە كتێبەكەدا، وەك ئەمانەتێكی زانستی و ئەخلاقی پەیڕەوی لە شێوازی نووسینی سەرچاوە و پەراوێزەكان لە حاشیەی خوارەوەی لاپەڕەی كتێبەكە كراوە و پێكهاتووە لە “پێنج بەش و پاشكۆیەك”، لە دووتوێی (320) لاپەڕەدا لە ساڵی (2021)دا هاتوەتە وەشاندن و ناوەندی سارا بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە ئەركی چاپیكردنی گرتووەتە ئەستۆ. كتێبەكە كۆمەڵێك بابەتی بوراری بەڕێوەبردن و پەروەردەیی لەخۆ گرتووە.
نووسەر لەبەرئەوەی خۆی كادیرێكی بە ئەزموون و لێهاتوویی بواری پەروەردەیە ساڵانێكی زۆرە قاڵبووی ناو پرۆسەكەیە و لە ژیانی مامۆستایەتییدا چەندین پۆست و پێگەیی پەروەردەیی لەبواری بەڕێوەبەردندا بینیووە و هەر بۆیە باشتر درك بەپێویستی بابەتەكە دەكات. هەروەك ئامانجی لە نووسینی كتێبەكە ڕووناكی خستنەسەر بابەتێكی گرنگە كە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا، چەمكی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردندا ڕووبەڕووی ئاڵنگارییەكی گەورە بووەتەوە بووەتە ئاستەنگ و تەڵەزگە لەناو زۆرێك لە ناوەند و دەزگا پەروەردەییەكاندا. هەر ئەمەش وایكردووە توێژەران و كادیرانی بواری پەروەردەیی نەك تەنها لە كوردستان بەڵكو لەسەر ئاستی جیهانیش لەسەرجەم بلاتفۆڕمە جیاوازەكانەوە گەنگەشە و گەڵاڵەی ئەم چەمكە بكەن، بەتایبەت لەسەردەمێكدا كە تەكنەلۆژیا و زیرەكی دەستكرد پەلی هاویشتووەتە ناو سەرجەم سێكتەرەكانی ژیانەوە بێگومان سلكی پەروەردەش بەدەرنییە لە لایەنە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەكانی پێدراو و هۆ و پیناوەكانی سەردەم. هەربۆیە توێژەران لە كایە پەروەردەییەكەدا بە بایەخەوە و وردتر بۆ چەمكەكان دەڕوانن و دەیانەوێت باشتر ڕووناكی بخەنەسەر. ئەركی ئێمەشە لێرەدا هەوڵبدەین بە شێوەیەكی بابەتیانە ڕانان بۆ هەر بەشێك لە بەشەكانی كتێبەكە بكەین و چەمكە پەروەردەیی و كارگێڕیی(بەڕێوەبردن)ەكان وەكو خۆی بناسێنین و نیگاكان ببەینەوە لای ماهیەتی جەوهەری كتێبەكە و خستنەڕووی گرنگییەكەی.
“پێشەكی كتێبەكە؛ وەك دەروازەیەكی واڵا”
نووسەر لاپەڕە (7 بۆ11)ی كتێبەكەی تەرخان كردووە بۆ پێشەكی، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرێت پێشەكییەكەی بەسەرتا داناوە نەك بە پێشەكی. سەرتاكەشی بە سوپاس و ستایشی پەروەردگاری جیهانیان و دروود بۆ پەیامبەری خودا (د.خ) دەست پێكردووە. پاشان ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە كە (مرۆڤ بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتییە و ناتوانێت بە تەنها بژێت، لە پێناو بەڕێوەبردنی ژیانێكی سادە بەردەوام پێویستی بەكاری هەروەزیی هەیە، هەر لە دێرزەمانەوە لەو كاتەوەی مرۆڤ بووە بە جێنشینی سەرزەوی، پەیڕەوی خۆ بەڕێوەبردن دەكات لە هەموو بوارەكانی ژیاندا، سەرەتا بە بەڕێوەبردنێكی سادە و ساكاری ژیان دەستپێكردووە و پاشان هەنگاو بەهەنگاو گەشەی كردووە و كۆسپ و تەگەرەكانی ژیانی سەرزەوی بڕیووە).
نووسەر لە سەرتای كتێبەكەیدا شۆڕشەكانی ژیانی مرۆڤایەتی بە “شۆڕشی كشتوكاڵ و شۆڕشی پیشەسازی و شۆڕشی زانستی و تەكنەلۆژیا، دواجاریش شۆڕشی زانیارییەكان” ناوبردووە. بەڵام ئاماژەی بە شۆڕشی زیرەكی دەستكرد نەكردووە كە لە جیهانی نوێدا دۆخێكی هەم دڵخۆشكەر و هەم دژواری بۆ مرۆڤ دروست كردووە و داهاتووی مرۆڤایەتی خستووەتە ژێر پرسیارەوە، بەتایبەت لەبواری پەروەردە و فێركردن. نووسەر تێڕوانینی وایە “هیچكام لەو شۆڕشانە بە بێ بەڕێوەبردنێكی تەندرووست و باش سەركەوتنی بەدەست نەهێنا، هەربۆیە بەڕێوەبردن بووە زانست و بەردەوام دەخوێنرێت و زانایان زۆر بایەخی پێدەدەن، چونكە بەڕێوەبردن پرۆسەیەكی پێویستە بۆ هەموو كارێكی بە كۆمەڵ و جێبەجێكردن ئەو پرۆسە چووەتە نێو هەموو كایەكانی ژیانەوە”. جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە كە زانستی بەڕێوەبردن چەندەها لقی لێبدەبێتەوە كە گرنگترینیان: بەڕێوەبردنی پەروەردەییە و پەرەدان بەم چەمكە لە كەرتی پەروەردە و فێركردندا دەبێتەهۆی پێشكەوتن و گەشەكردنی وڵات. چونكە هەر كارێك بە بێ بەڕێوەبردنێكی زانستی تەندرووست ئامانجەكەی ناپێكێت و سەركەوتوو نابێت. هەر لە سەرەتای كتێبەكەدا سەبارەت بە گرنگی و تایبەتمەندی كتێبەكە مامۆستا خەلیل خەڵەف پێی وایە: “ئەم كتێبە یارمەتی خوێنەر دەدات چەمكەكانی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی شیبكاتەوە و بیانگونجێنێت لەگەڵ ژینگەی كارەكەیان لە جیهانی ئەمڕۆماندا. هاوكارێكی باشە بۆ بەڕێوەبردن لە هەموو ئاستە جیاوازەكاندا بەمەبەستی ڕاهێنانێكی كاریگەر لەسەربنەما سەرەكییەكانی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی”. جگەلە ئاماژەدان بە بەش و ناوەڕۆكی كتیبەكە، نووسەر، وێڕای سووپاس و پێزانینی ئەو كارەكتەرانەی، هەریەك بەشێوەیەك هاندەر و هاوكاریبوون لە هاتنە بەرهەمی كتێبەكەیدا، ئاماژە بەو چین و فیئاتانەش دەكات كە پێویستە ئەم كتێبە بخوێننەوە دەڵێت: “داواكارم ببێتە مایەیی سوود گەیاندن بە خوێنەران، بەتایبەت پەروەردەكاران لە بەڕێوەبەرانی پەروەردەیی و سەرپەرشتیاران و مامۆستایان و فێرخوازان و خولیایانی پیشەی بەڕێوەبردن و فێركاری لەهەموو ئاستەكان”.
“بەشی یەكەم؛ سەركردایەتی و بەڕێوەبردن”
(مانۆڕەكە لێرەوە دەست پێدەكات)
نووسەر لەم بەشەدا كە لاپەڕە (15 بۆ 61)ی كتێبەكەی بۆ تەرخانكردووە وێڕای ناساندنی چەمكەكانی سەركردایەتی و بەڕێوەبردن و خستنەڕووی تایبەتمەندی و جیاوازییەكانی هەریەك لەو چەمكانە. لەژێر چەند تایتڵێكدا ئەم بەشەی دابەشكردووە بۆ ئەم بابەتانە: سرووشتی بەڕێوەبردن، لێرەدا سەرباری پێناسەی بەڕێوەبردن لەڕووی زاراوە و ناساندنەوە جیاوازی كردووە لەنێوان چەمكەكانی (Management) و (Administration) كە پێی وایە یەكەمیان: پرۆسەیەكی بەردەوامی نەخشەدانان و ڕێكخستن و جێبەجێكردن و چاودێری كردنە. زاراوەكە بۆ ئەو ئەركانە بەكاردێت كە بەڕێوەبەر لە ڕێكخراوێك یان دەزگایەكدا پێی هەڵدەسێت بۆ گەیشتن بە ئامانجێكی سنووردار. بەڵام دووەمیان: بە مانای ئەو ئەركە سەرەكییانەدێت كە لە ئاستێكی بەڕێوەبردنی باڵا پێی هەڵدەسێت. ئەم زاراوەیە بۆ بەڕێوەبردنی ئەو ڕێكخراوانە بەكاردێت كە لە كەرتی دەوڵەتدا كاردەكەن. بۆ زیاتر ناساندنی چەمكی بەڕێوەبردن؛ چەندین پێناسەی جۆراوجۆری لە چەندین ڕووەوە نەشركردوە.
هەروەها مێژووی قۆناغەكانی گەشەكردنی چەمكی بەڕێوەبردنی دابەشكردووە بۆ: (بەڕێوەبردن لە سەدەكانی ناوەڕاست، بەڕێوەبردن لەسەردەمی ئیسلام، بەڕێوەبردن لە سەردەمی نوێ). لەو باسەدا بەچڕی جەختی بەسەر تایبەتمەندی و گرنگی هەر قۆناغێك كردووەتەوە كە ڕۆڵی گرنگیان هەبووە لە پێشخستنی كایەیی بەڕێوەبردندا، هەوڵەكانی زانا و تیۆرەكانیان و پۆلێنبەندی و تێڕوانینی قوتابخانە فیكرییەكانی بواری بەڕێوەبردنی بە بایەخەوە باسكردووە و ڕۆڵیانی فەرامۆش نەكردوە لە قۆناغە جیاوازە مێژوویەكاندا. لە باسی سەركردایەتی بەڕێوەبردندا، پاڵپشتی خۆی بۆ ئەو بۆچوونانە دووپات دەكاتەوە كە پێیان وایە پرۆسەی بەڕێوەبردن و سەركردایەتی كردن دوو كاری جیاوازە، زۆربەجوانی ڕووناكی خستووتەسەر جیاوازییەكانیان. جگەلە هێنانە بەرباسی خەسڵەتەكانی سەركردەی بەڕێوەبردن، هاوكات جیاوازی نێوان و بەڕێوەبەر و سەركردەشی باسكردووە و دەربارەی سەرچاوەی هێزی سەركردەش و شیكردنەوەی بیردۆزەكانی سەركردایەتی بەڕێوەبردن دواوە و لە كۆتا باسی بەشی یەكەمی كتێبەكەیدا ئاسنگەكانی بەردەم سەركردایەتی بەڕێوەبردنی خستووتەڕوو.
“بەشی دووەم؛ بەڕێوەبردنی پەروەردەیی”
(بەمە شارستانیەت بوونیاد دەنرێت و مرۆڤایەتی گەشەدەكات)
ئەم بەشە كە بە مۆركی كتێبەكە دادەنێت، لاپەڕە (65 بۆ 101)ی بۆ تەرخان كراوە، هەرچەندە نووسەر لە دابەشكاری كتێبەكەیدا تەنها بەشی بەكارهێناوە خۆی لە باس و پاژ و بەند نەداوە، بەڵام ئێمە بۆ سانكاری لە ڕانانەكەماندا بە پێویستی دەزانین مانشێتەكان بە باس ناوببیەین. هەربۆیە لە بەشی دووەم و یەكەم باس و مانشێتی كتێبەكەدا نووسەر بەچڕی نیگاكانی بەلای ناساندنی چەمكی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی واڵا كردووە و بۆ ڕواندنەوەی لایەنە جیاوازەكانی چەمكەكە چەندی پێناسەی هێناوە لە پێناسەیەكیاندا پێی وایە چەمكی (بەڕێوەبردنی پەروەردەیی پەیوەستە بە بەڕێوەبردنی گشتیەوە لە جێبەجێكردنی بڕیاردا لەناو چوارچێوەی سیستمی پەروەردەییدا خۆی دەبینێتەوە). لە باسی دووەمدا جەختی كردوەتەوە لەسەر بەڕێوەبردنی پەروەردەیی لە ڕوانگەی مێژووییەوە؛ لێرەدا گوزەرێكی خێرایی كردووە بەسەر مێژووی بوارەكە هەر لە كۆمەڵگە كۆنەكانەوە هەتا كۆمەڵگە هاوچەرخەكان باسی لە ڕوانگەی شارستانیتە جیاوازەكانی وەك شارستانیەتە سەرەتاییەكان و شارستانیەتی ئیسلام و شارستانیەتی هاوچەرخ كردووە دەربارەی پێگە و ڕۆڵی قوتابخانە و تیۆردانەران و زانایانیان دواوە لە پێشخستنی چەمكی بەڕێوەبردنی پەروەردەییدا. هەروەها تایبەتمەندییەكانی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی لە چەند خاڵێكدا بەیان كردووە سنووری دەسەڵات و بەرپرسیارێتی لە بەڕێوەبردنی پەروەردەییدا باس كردووە لە ڕوانگەی زانست و ئاین و ئەخلاق و مۆڕاڵەوە. پاشان ڕۆڵی بەڕێوەبردنی پەروەردەیی لە دروستكردنی بڕیاردا دەرخستووە. ئاماژەشی بە چەمكی سەركردەی پەروەردەیی داوە. لە كۆتا ناونیشانی بەشی دووەمدا بە وردی شێوازەكانی سەركردایەتیكردنی پەروەردەیی لە چەند خاڵێكدا ڕوونكردوەتەوە.
“بەشی سێیەم؛ بەڕێوەبردنی قوتابخانە”
(ڕیفۆڕم لێرەوە دەست پێدەكات)
لەبەر گرنگی ئەم بەشە بابەتەكانی لە ڕووپەڕی (105 بۆ 190)لاپەڕەدا جێكراوەتەوە. لە سەرەتای بەشەكەدا لە چەند پێناسەیەكدا ناساندنی بۆ چەمكی بەڕێوەبردنی قوتابخانەیی كردووە و پێی وایە: “بەڕێوەبردنی قوتابخانەیی بەشێكە لە بەڕێوەبردنی فێركاریی، بریتییە لە زانستی سەردەم كە سەركەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە لە پێشخستنی ئابوری و شارستانیەت بۆ زۆربەی كۆمەڵگە هاوچەرخەكان، سەرجەم كارمەندانی قوتابخانە بەدەستەی بەڕێوەبردن و مامۆستایان و فەرمانبەران و قوتابییانەوەو كە هەڵدەستن بە هاوكاری و هەماهەنگی هەموو هەوڵ و چالاكی و كردارەەكان لە پلاندانان و ڕێكخستن و بەدواداچوون و ئاڕاستەكردن و هەڵسەنگاندن بۆ پێگەیاندنی قوتابیان لە هەموو بوارەكانی وەك كەسایەتی، وشیاری، ژیری، بەدەنی، ویژدانی. هاوتەربی لەگەڵ سیستمی پەروەردەیی نێودەوڵەتیدا”. لە ئامانجەكانی بەڕێوەبردنی قوتابخانەییدا لەسەر چەند خاڵێك وەستاوە و گرنگترین ئامانجەكانی دەرخستووە. پاشان سیستمی بەڕێوەبردنی قوتابخانەیی دەستنیشان كردووە و كارامەییەكانی بەڕێوەبەری قوتابخانەی دابەشكردووە بۆ هەرییەك لە (كارامەییەكانی خۆیەتی(كەسایەتی و ژیری)، كارامەیی مرۆیی، كارامەیی وێناكردن(ئیدراكی)، كارامەیی هونەرییەكان). لە باسی ئەركەكانی بەڕێوەبەری قوتابخانەدا بە قووڵی ڕۆچووە و لە چەند لاپەڕەیەكدا ئەركەكانی بەڕێوەبەری دیاریكردووە. دواتر پەیوەندییەكانی بەڕێوەبەری قوتابخانەی شیكردوەتەوە لە چەند سەردێڕێكدا لەوانە (یەكەم: پەیوەندی بەڕیوەبەر بە مامۆستایانەوە، دووەم: پەیوەندی بەڕێوەبەر بە ڕێنماییكاری پەروەردەییەوە، سێیەم: پەیوەندی بەڕێوەبەر بە قوتابیانەوە، چوارەم: پەیوەندی بەڕێوەبەر لەگەڵ بەخێوكەر(دایبابانی قوتابیان)، پەیوەندی بەڕیوەبەر بە بەڕێوەبەرێتی پەروەردەوە).
هەر لە دووتیۆی بەشی سێیەمی كتێبەكەدا، باس لە بەڕێوەبەری قوتابخانە و ڕۆڵی سەرپەرشتیاری پەروەردەیی كراوە. پاشان جەخت لەسەر گرفتە پەروەردەییەكان كراوەتەوە. هەر لەم بەشەدا بە چەند ناونیشانێكی سەربەخۆ بە قوڵی ڕۆشنایی خراوەتەسەر چەند بابەتێكی وەك (بەڕێوەبردنی كات، بەڕێوەبردنی تاقیكردنەوەكانبەڕێوەبردن و جێبەجێكردنەكان).
“بەشی چوارەم؛ بەڕێوەبردنی پۆل”
(مامۆستا؛ ڕێگاكانی سەرمەشق بوون بناسە)
ئەم بەشە لە (193 بۆ 228) لاپەڕە پێكهاتووە و وەك سەرەتای هەموو بەشەكانی تر جەخت لەسەر ڕەهەندە جیاوازەكانی ناساندنی چەمكەكان كراوەتەوە لێرەدا بەوردی باس لە چەمكی بەڕێوەبردنی پۆل كراوەتەوە و واناسێنراوە كە “بەڕێوەبردنی پۆل بریتییە لەو ڕێكار و كردار و گوفتارانەی كە مامۆستا لەناو پۆلی خوێندندا دەیگرێتەبەر بە مەبەستی ڕێكخستنی ژینگەی پۆل و بەدیهێنانی ئامانجەكانی وانەكەی لەوكات و ماوەیی بۆی دیاریكراوە، هەروەها بەڕێوەبردنی پۆل بە كۆمەڵێك چالاكی ناوبراوە كە مامۆستا هەوڵدەدات لەڕێگەیانەوە كەش و ژینگەی پۆل و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لە نێوان مامۆستا و قوتابیان و قوتابیان خۆیاندا دروست بكات. گرنگی بەڕێوەبردنی پۆل لەوەدایە كە خودی پرۆسەی پەروەردەیی و فێركاری تێدا ڕوودەدات و دێتە بەرهەم”. لە باسێكی تردا سەبارەت بە ڕۆڵی مامۆستا لە بەڕێوەبردنی پۆلدا ئەوە ڕوونكراوەتەوە كە (بەڕێوەبردنی پۆل؛ واتا دانانی نەخشەیەكی زانستی و بابەتی بۆ هێنانەدی ئامانجی ئەو بابەتەی كە مامۆستا دەیڵێتەوە، بۆیە پێویستە مامۆستا شارەزایی تەواوی هەبێت لە شێوازی نوێی وانەوتنەوە و پسپۆڕییەكەی و توانای ئامادەكردنی پلان و بەكارهێنانی هۆكارەكانی فێركردنی هەبێت). هەر لەدرێژەی ئەم باسەدا چەندین خاڵی گرنگ تاوتوێ كراوە دەربارەی ڕۆڵی مامۆستا لە پۆلدا.
لە سەرەبابەتێكی وەك ئەركەكانی مۆستادا لە ناوپۆلدا بەمەبەستی كۆنترۆڵكردنی پۆل و هێنانەدی ئامانجە پەروەردەییەكان لە چەند لاپەڕەیەكدا لابەلای چەند خاڵ و ئەركێكدا كراوەتەوە كە پێویستە مامۆستا پێی هەڵسێت و لەخۆیدا جێبەجێی بكات بەرامبەر بە قوتابی و پرۆسەی پەروەردە و فێركردن. مامۆستا وەك سەركردەیەك و لە سەركردایەتی پۆلدا پێگەیەكی گرنگی هەیە هەربۆیە نووسەر لە كتێبەكەیدا باسێكی تێروتەسەلی بۆ ئەو ناونیشانەداناوە و هەروەك دەربارەی تایبەتمەندی كەسێتی مامۆستاش دواوە و شێوازەكانی بەڕێوەبردنی پۆلی لە چەند لاپەڕەیەكدا باسكردووە. كۆتا بابەتی ئەم بەشەی بۆ ڕێگاكانی وانەوتنەوە تەرخان كردووە و پاشان بە خاڵە بە سوودەكانی ڕێگای وانەبێژی و ئەو هۆكارانەی وا لە مامۆستا دەكات ڕێگای وانەبێژی بەكاربهێنێت و دواتر بە پێداویستییەكانی سەركەوتنی ڕێگای وانەبێژی و ڕێگای فێركردن لە دوورەوە كۆتایی بە بەشی چوارەم هێناوە.
“بەشی پێنجەم؛ سەرپەرشتیكرنی پەروەردەیی”
(پەرەپێدان بە پێشخستنی پەروەردە و ئاڕاستەكردنی ناوەندەكانی خویندن)
ئەم بەشە دابەشكراوە لە (231 بۆ 296) لاپەڕە، زۆربە چڕی باس، ڕووبەرێكی باش لە كتێبەكە بۆ باسكردن لە چەمكی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی تەرخان كراوە، لێرەدا چەمكی سەرپەرشتیكردن و سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی بە جیا ناسێنراوە و هەروەها لابەلای چەمكی كۆن لە سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی و چەمكی نوێ لە سەرپەرشتیكردنی پەروەردەییدا كراوەتەوە و ئامانجەكانی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی خراوەتەڕوو جەختیش لەسەر جۆرەكانی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی كراوەتەوە، هەریەك لە ئەركەكانی سەرپەرشتیاری پەروەردەیی و شێوازەكانی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی لە دوو سەرە بابەتدا بەیان كراوە. هەروەها لە باسێكی تردا هەڵسەنگاندن وەك ئەركێكی پەروەردەی لای سەرپەرشتیار گرنگی پێدراوە. دوا بابەتی ئەم بەشەش بە لێكۆڵینەوەی قوتابخانەیی لە چەند مانشێتیێكی وەك: (لێكۆڵینەوەی دادگایی، لێكۆڵینەوەی قوتابخانەییو لێكۆڵینەوە بە لیژنە)دا و لە دووتیۆی چەند لاپەڕەیەكدا كۆتایی بەم بەشە پێهێنراوە.
“بەڕێوەبردنی پەروەردەیی و داخوازییەكانی سەردەم”
دەكرێت ئەم باسە كە لە لاپەڕە (297 بۆ 311)دا جێیكراوەتەوە بە پاشكۆ ناو ببەین كە پێكهاتووە لە دووبابەتی سەرەكی بە ناونیشانەكانی وەك: (بەڕێوەبردنی پەروەردەیی و داخوازییەكانی سەردەم، بەڕێوەڕێوەبەری پەروەردەیی و داخوازییەكانی سەردەم)، هەرچەندە بە ڕواڵەت ئەم دوو ناونیشانە لەیەكەوە نزیكن بەڵام دوو تەوەری جیاوازن كە شایەنی لەسەر وەستانە كە ئەوانیش تەوەرەكانی (بەڕێوەبردنی پەروەردەیی و بەڕێوەبەری پەروەردەیی) و داخوازییەكانی سەردەمە، لە یەكەمیاندا داخوازییەكانی سەردەم دابەشكراوە بۆ: (1. زانستی بەڕێوەبردن، 2. جیهانگیری، 3. كوالێتی خوێندن). لە دووەمیاندا، بە چەند خاڵێك و لە خشتەیەكدا بەراورد كراوە لەسەر بەڕێوەبەری پەروەردەیی لە ڕابردوو، بەڕێوەبەری پەروەردەیی لە ئێستا . پاشان بە لیستی سەرچاوەكان كۆتایی بە كتێبەكە هاتووە.
سەرچاوە: خەلیل خەڵەف عەبدول وەلی، بەڕێوەبردنی پەروەردەیی، چاپخانەی ناوەندی سارا، چاپی یەكەم، سلێمانی، 2021.
