“بەختیار عەلی؛ شاعیری هەموو بەشەكانی ژیان”
بابەت لە ئەدەبیاتی كوردیدا لە نالییەوە تاكو سەر شێركۆ بێكەس یان دینییە یان سیاسییە. كێشەی شیعری كوردی ئەوەیە بابەتی جیاوازی نییە. بۆیە مێژووی ئەدەبیاتی ئێمە دابەش دەبێت بەسەر دوو قۆناغ و دوو هێڵی تەواو دیاریكراو و ئایدۆلۆژیدا. ئەدەبیاتی ئێمە لەقۆناغی یەكەمدا واتا لەكلاسیكدا ”ئاین و توانەوە لەئەوی تردا” دەكاتە بابەتی سەرەكی خۆی. ئەوەی كە سەیرە و جێی تێڕامانە ئەوەیە ئێمە لە كلاسیكدا مێژوویەكی دوورو درێژمان لە نووسینی شیعر هەیە بە بێ ئەوەی بابەت بەشێوەیەكی بنەڕەتی و سەرەكی گۆڕابێت یان نوێ بووبێتەوە… لەقۆناغی دووەمیشدا واتا لەقۆناغی ناسیۆنالیزمیشدا بەهەمان شێوە شیعری جیلێك دەرگیری بابەتی نەتەوە دەبێت و كێشەكە لە شاعیرێك و دوواندا نامێنێتەوە و دەبێتە ڕوانگەی زاڵی ئەدەب. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە یەك بابەتیی یان گیرۆدەبوون و چەقبەستن بە بابەتێكەوە چۆن لەگەڵ ڕۆحی بزێوی شیعردا دێتەوە؟ بەبڕوای من چەقبەستن بەبابەتێكەوە یان ئەوەی شیعر دەرگیری یەك بابەت بێت تەنیا لەگەڵ فۆرم و بابەتی نەگۆڕی شیعری ئایدۆلۆژیدا دێتەوە. لەگەڵ ئەو فۆرمە بزێوەی شیعر نایەتەوە كە لە ئەدەبیاتی ئێمەدا ساڵانێكە بەختیار عەلی نوێنەرایەتی دەكات…
لێرەدا پەیوەست بوون بە پرسێك یان بابەتێكی دیاریكراوەوە دەگێڕمەوە بۆ بە پاشكۆبوونی ئەدەب و غیابی لەدایكبوونی ڕوانگە جیاوازەكان لای شاعیرانی كورد. ئەوەی بەشێوازی خۆرئاوا كایە جیاوازە فەلسەفییەكان و ڕوانگە ئەدەبییەكان لێرە سەریان هەڵنەداوە وایكردووە ڕوانینە سیاسیی و دینی و ئایدۆلۆژییەكان لە ئەدەبدا وەك ڕوانگەی سەربەخۆی ئەدەب تەماشا بكرێن. لێرە مەبەستمان ئەوەنییە بڵێین قوتابخانە ئەدەبییەكان هیچ ڕوانگەیەكی سیاسییان نەبووە، بەڵكو بەدروستی مەبەستمان لەوەیە كە بڵێین بۆ نمونە: كاری قوتابخانەیەكی وەك سوریالیییەكان هەر بە تەنیا گۆڕینی ڕوانگەگان نەبوو، بەڵكو تێكشكاندن و گۆڕینی بەردەوامی بابەتیش بوو پێكەوە. كەواتا ئەوەی ڕوانگە ئەدەبییە جیاجیاكان لە دونیای ئێمەدا بوونیان نەبووە، لەجێی ئەوە ئایدیۆلۆژیا جیاجیاكان باڵادەست بوون، وایكردووە ڕوانینی ئەدەب لە دونیا بۆ هەمیشە پەیوەستگەرایی بێت بە بابەتێكەوە. لە بنەڕەتدا ئەم پەتایە واتا سەپاندنی تاك بابەتی و دەرگیربوون بەباتەتێكی دیاریكراوەوە، دەوڵەت و سیستمە ئایدیۆلۆژییەكانی وەك ناسۆنالیزم و سۆسیالیزم هێنایان. لەناو ئەو سیستمانەدا هەر شاعیرێك كە دێت مەرجی سەرەكی ئەوەیە دەبێت شیعرەكانی پەیوەستبێت بە بابەتێكی دیاریكراوەوە، واتا لەسۆسیالیزمدا مەرجی سەرەكی ئەوەیە پەیوەستبێت بەچینی كرێكارەوە و لە ناسیۆنالیزمدا، بە نەتەوە و نیشتمانەوە.
لێرەدا ناسیۆنالیزم یان سۆسیالیزم هەر تەنیا ناوێك نین بۆ دوو جوڵانەوەی كۆمەڵایەتی و سیاسی لە قۆناغێكی دیاریكراودا، بەڵكو هەر یەك لەمانە دەبنە داڕێژەری نەخشە و خەیاڵی ئەدەبیاتی ئێمە. لە قۆناغی حەفتاو هەشتاكاندا تەوژمە كلاسیكەكانی خەیاڵی دینی و لەدونیا دەرچوون، لە دونیای ئەدەبیاتی ئێمەدا كاڵدەبنەوە و دەگۆڕێن بۆ ئەدەبیاتی سیاسی و بەرگریی و شێركۆ و هاوجیلەكانی دەبنە ئاڵا هەڵگری. بەدروستی مانەوەی بەردەوامی ئەدەب لەسەر بابەتێكی دیاریكراو لە قۆناغی بەرگرییدا دەبێتە مەرجی ڕوانگەی بەرتەسكی ماركسی و ناسیۆنالیستەكان. وەكچۆن لە شیعری جیلی دوای دوو هەزارەكان، بابەت لە لەخۆدان و خۆجنین و خۆبڕین تێپەڕ ناكات… بەهەمان شێوە تەوژمە نەتەوەیی و ئایدۆلۆژییەكان لە هەموو قۆناغەكاندا قاڵب و بابەتی ئامادەیان هەیە و شیعر لەو قۆناغەدا دەبێتە جێبەجێكەری ئەجێندای ئەم دوو تەوژمە. لەقۆناغی ئایدۆلۆژیدا كە هەموو شتەكان لەناو كۆیی و سیاقێكی نەگۆڕ و بەرتەسكدا مانا وەردەگرن، لەبەر ئەوەیە شیعر یان هەموو شتەكانی دی لەڕوانگەیەكی نەگۆڕ و بابەتێكی دووبارە و جێگیرەوە بۆ جیهان دەڕوانن. لێرەشدا بابەتی زاڵ كە وابەستەگی شیعری شێركۆ دەردەخات، نیشتمانە. پڕۆژە شیعرییەكەی شێركۆ چەند گەورەیە و چەند زۆری نووسیوە، هێشتا تەوەری شیعرەكانی و بابەتی شیعرەكانی لە دەوری نیشتمان و نەتەوە دەخولێتەوە. لەو دوانە زیاتر جگە لە مەسەلەی نەتەوە و كێشەی ئافرەت بابەتت نابێت قسەی لەسەر بكەیت. تەنانەت لە دیوانی ”ئێستا كچێك نیشتمانمە”شدا ئەگەرچی ڕوانگەكە لەستایشی نیشتمانەوە گۆڕاوە بۆ ڕوانگەیەكی ڕەخنەگرانە، بەڵام بابەت هەر نیشتمان و ئافرەتە، وەك ئاماژەمان پێ كرد لەو دوو تەوەرەیە زیاتر بابەتت نابێت نییە قسەی لەسەر بكەیت. نەبوونی بابەتی جیاواز شێركۆی لە بەینی دوو تەوەری سەرەكیدا قەتیسكردووە، بەڵام لای شاعیرێكی وەك بەختیار عەلی هەمیشە بابەت دەگۆڕێت، ئەمەش كردوویەتی بە شاعیر و پزیشكی هەموو بەشەكانی ژیان. بێگومان شێركۆ لە ئەزموونی كاری خۆیدا ستایلی جیاجیای نووسینی بەكارهێناوە، بەڵام وێنە و ناوەرۆك هەمیشە یەك شتبوون. لێرەوە تێدەگەین شێركۆ شاعیری فرە بابەتی نییە، بەپێچەوانەوە قاڵبووەوەی سەر یەك دوو بابەتی دیاریكراوە. گۆڕینی بەردەوامی بابەت بە هێندەی گۆڕینی ڕوانگە لە ئەدەبدا گرنگە، یەك بابەتیی وەك ئەوەیە گۆرانیبێژێك بەردەوام گۆرانییەكانی بەباڵای شارێكدا بڵێت، لەگۆرانییەكەوە بۆ گۆرانییەكی تر هەمان وەسف و سەنا دووبارە بكاتەوە، تەنیا ئاوازەكانی بگۆڕێت. شێركۆ ئەو گۆرانی بێژەبوو بەدرێژایی چل پەنجا ساڵ چاوی شیعری لەسەر باڵای نیشتمان و نەتەوەدا هێشتەوە. ئەمە ڕەنگە بۆ یەكێك كە ئاگاداری شیعر نەبێت تێ نەگات باسی چیدەكەین، نمونە كە لە هونەری شێوەكاریدا جوانتر و زیاتر بەرجەستە دەبێت. بیهێننە پێشچاوی خۆتان شێوەكارێك تاكو كۆتایی یەك فیگۆری هەبێت و بەشێوەیەكی بەردەوام لەتابلۆكانیدا دووبارەی بكاتەوە تەنیا ڕەنگەكانی بگۆڕێت، شێركۆ لێرەدا ئەمەیە، یەك حیكایەتە بە چەندین شێوە.
لێرەدا مەبەست ئەوەنییە كە شێركۆ لەپەراوێزدا بابەتی جیاجیای نەنووسیوە، بەڵكو قسە لە بابەتی سەرەكی و سەنتراڵە. لای شێركۆ چەقێك هەیە و شیعر بەدەوریدا دەخولێتەوە، شتێك نادۆزینەوە نەچێتەوە سەر نەتەوە و تراژیدیاكانی. تەنانەت قسەكردن لەچیا و درەخت و دەشت و كانی و ڕووبارەكان لەچوارچێوەی نیشتمان و نەتەوەدا مانای هەیە. هەر بۆ نمونە: مردن لای شێركۆ لەچوارچێوەی فیداكاریی بۆ خاك و نەتەوە مانای هەیە، هەر بۆیە زۆربەی شیعرەكانی زیاتر بۆ گیان بەختكردووەكانە. هەتا چەمكی بەرگریی لە ئەدەبی مۆدێرندا كە چالاكییەكی فەردییە، لای شێركۆ كارێكی دەستەجەمعییە و بەر لە هەرشت بەرگرییە لە نەتەوە. بەڵام لە هەشتاكاندا و لەناو تەوژمی ناسیۆنالیزم و ماركسیزمدا دەبینە شاهیدی لەدایكبوونی ڕوانگەیەكی تاقانە و تازە و فۆرم و بابەتێكی تەواو نوێ، كە ئاو لە هیچكام لەو سەرچاوانە ناخواتەوە و ڕیشەی لەهیچكام لەو ئایدۆژلۆیایانەدا نییە. ئەدەبیاتەكەی ناچێتە ژێر مەرج و قاڵبە ئامادەكانی هیچكام لەو تەوژمانەوە، ئەویش بەختیار عەلییە. بەختیار عەلی خاڵی وەرچەخانی بابەتە لە دونیای ئەدەبیی ئێمەدا. لای بەختیار عەلی ”بابەت” لەڕیشەوە دەگۆڕێت واتا چیتر بابەت سیاسی و نەتەوەیی و ئایدۆلۆژیی نییە و پرسێكی ئیستاتیكییە. بەختیار عەلی نەك هەر بابەت تەنانەت وێنەی شاعیری لە بوونەوەرێكی كەساس و سەركزەوە گۆڕی بۆ فیگۆرێكی بیركەرەوەی ئیستاتیكی و ئازاد و بێ بەربەست. بوونەوەرێك كە هیچ ئایدۆلۆژیایەك ناتوانێت بیكات بە موڵكی خۆی. لێرەوە تێدەگەین بەختیار عەلی ئەدیبی حیكایەتە گەورەكانی وەك سۆسیالیزم یان ناسیۆنالیزم نییە، ئەدیبی شتە پەراوێزیی و دونیا ون و جوان و دەست لێ نەدراوەكانە. ئەدیبی ئەو بابەت و هەرێمانەیە كە خەیاڵی شاعیرانی ئێمە هێشتا پەی پێ نەبردووە.
لەناو بیركردنەوەی ئایدۆلۆژیدا ”شاعیران” یەك بابەت و چەقی دیاریكراویان هەیە و مەرجی شیعری سەركەوتووش ئەوەیە بە دەوری ئەو چەقەدا بخولێتەوە. ئەوەی شیعر بۆ بابەتەكانی خۆی لە بازنەیەكی داخراودا دەگەڕێت و بیردەكاتەوە ئاكامێكی هەیە، ئەویش ئەوەیە بە ئاسانی دەتوانرێت لەژێر ناوێكدا پۆلێنی بكەین، چونكە شوناسێكی جێگیر و دیاریكراو وەردەگرێت. بۆ نمونە: لە ئەدەبیاتی ئێمەدا مەحوی وەك شاعیری ئاوابوون و قیامەتگەرایی دەناسرێت، شێركۆ ناسناوی شاعیری نیشتمانی وەرگرتووە، حەمە عومەر بە شاعیری پایز ناسراوە…، بەڵام بەختیار عەلی لەو شاعیرانەیە ناتوانین لەژێر ناوێكدا پۆلێنی بكەین و شوناسێكی جێگیر و ئەبەدیی پێبدەین لەبەر ئەوەی ناو هەڵنەگرە.
ئەگەر بەردەوام بابەت لای ئەم شاعیرە دەگۆڕێت لەبەر ئەوەیە ئەو شاعیرێكە بە هەزاران خەونەوە و یەك بابەتی هەمیشەیی ناتوانێت گوزارشت لەدونیای ڕەنگاڵەیی و ڕوانینە بەرفراوانەكانی ئەم شاعیرە بكات. شیعر لەدونیای ئێمەدا كە ئازاد نەبووە لەبەر ئەوە بووە هەمیشە لەناو ئەو كۆت و بەندانەدا ڕوانیویەتی، بەڵام بەختیار عەلی كە دێت ئەم بارە قورسە لەسەر شانی شیعر لادەبات. ئەوەی بەدرێژایی چەندین سەدە ئەدەبیاتی ئایدۆلۆژی بابەتە سواوەكانی وەك مەرجی سەرەكی شیعر داناوە لە ڕیشەوە دەیگۆڕێت و جارێكی تر شیعر ئازاد دەكات. شیعر لای بەختیار عەلی لە پاشكۆیەتی و بابەتی مقاوەمەت و شۆڕشگێڕییەوە دەبێت بە شۆڕش لە بابەتدا. ئەگەر شێركۆ شیعری لە وەزن و قافییە ئازاد كردبێت، بەختیار عەلی لە زنجیرەكانی ئایدۆلۆژیا ڕزگاری دەكات و لای ”ئەو” واتا لە ئەزموونی كاری خۆیدا گۆڕانی بەردەوامی بابەت و ئازادكردنی ڕوانگەكان مەرجی سەرەكی و بەهێزیی شیعرە. وەكچۆن گەر ئەركی شیعر لە قۆناغێكدا لای شێركۆ و زۆرێك لە هاوجیلانی ئەو، هاندانی پێشمەرگە و حەماسەتسازیی بێت، لە دوای ڕاپەڕین ”دلاوەر قەرەداغی” یەكێك لەو شاعیرانەیە، كە ئەم ڕوانگەیە دەگۆڕێت و ئیقاعی شیعری بەرەو دونیایەكی ئارام و خاو و نا هەڵچوو دەبات. ڕاستە ئێمە وەكو قۆناغ بەشیعری سەردەمی دوای ڕاپەڕین ناوی دەبەین، بەڵام ئەم خەسڵەتەی شیعری دلاوەر وەك تایبەتمەندیی قۆناغێكی دیاریكراو نامێنێتەوە، بە پێچەوانەوە بۆ ئەمڕۆشمان دەپەڕێتەوە و گرنگی و تایبەتمەندیی خۆی ونناكات، لە ئێستاشدا هەمان ئیقاعی خاوە بەڕووی دونیایەكی تووند و خێرادا…
گەرچی زۆرجار وا هەڵدەكەوێت داهێنان و گۆڕانكاریی داهێنانن لەسیاقی سەردەمێكدا، واتا زۆرجار داهێنان پەیوەستە بە سیاق و سەردەمێكی دیاریكراوەوە، بۆیە هەر دەتوانین لەو چوارچێوەیەدا وەك نوێگەریی سەیری بكەین و قسەی لێ بكەین، بۆ نمونە: ئەو كولەكانە دەشكێنم”ی لەتیف هەڵمەت و چیرۆكەكانی شێرزاد حەسەن، لە غوربەتای محەمەد عومەر عوسمان. سێ نمونەن تازەگەرییەكەیان نوێگەرییە بۆ سیاق و سەردەمی خۆیان و بۆ ئەمڕۆمان ناپەڕنەوە. هەندێك نووسەر لە ئەزموونی كاری خۆیاندا یەكجار و بە دیوانێك یان كۆمەڵە چیرۆكێك شۆڕشێك دەكەن و دوای ئەوە دەبن بە شۆڕشگێڕێكی خانەنشینكراو، كێشەكە لەوەشدایە گەر بەردەوامیش بن لەنووسین دەبن بەدرێژكراوەیەكی بێ تام و سواوی ئەو دونیایە. بەڵام بەختیار عەلی، چونكە داهێنانەكەی كەفوكوڵ و هەڵچونێكی ساتەوەختیی نییە، ئەمە نەك نایكات بە ئەدیب و داهینەری قۆناغێكی دیاریكراو، بەپێچەوانەوە بۆ دونیای نووسین و بیركردنەوەی ئێمە دەبێت بە شۆڕشگێڕ و داهێنەری هەمیشەیی.
“ئەدەبی مقاوەمەت”
لەمێژووی نووسین و بیركردنەوەی ئەدەبی ئێمەدا چەك یان دیاردەی چەكداریی و حەماسەتسازیی بەشێكی سەرەكیی ئەدەبیاتی بەرگریی و مقاوەمەت پێكدەهێنێت. تفەنگ و جەنگاوەر لەم تایپە ئەدەبەدا هەمیشە مۆتیڤێكی ئامادە و سەرەكیی بوون. بەڵام بەختیار عەلی ئەگەر لە دوای ئەدەبی مقاوەمەتیشەوە مۆتیڤێكی وەك تفەنگ بكات بە بابەتی خۆی بە ڕوانگەیەكی ناباو و تازەوە پیشانمانی دەدات. واتا هەمان ئەو تفەنگەی بەدرێژایی ئەدەبیاتی مقاوەمەت و شۆڕشگێڕیی لە تەقەكردن و سێرەگرتنەوە ناوەستێت و شۆڕشگێڕەكان وەك پارێزەری شەرەف و نەتەوە و نیشتمان دەیكەنە شانیان. لەم دیوانە نوێیەی بەختیار عەلیدا هەمان تفەنگ ئەرك و وەزیفەی دەگۆڕێت و دژ بەمێژووی خۆی و ئەو ڕوانگە ئەدەبییەش هەڵوێست وەردەگرێت و ”مان” دەگرێت لە تەقەكردن، واتا چیتر ئامادە نییە لە جەنگەكاندا بەڕووی كەسدا بتەقێنرێت. جگە لە بابەت گۆڕین ئەگەر قسە لە ڕوانگە گۆڕین لای بەختیار عەلی بكەین بێگومان دەبێت یەكەمجار لە قەسیدەی ئەشق و نیشتمانەوە دەستپێبكەین، بەتایبەت قەسیدەی نیشتمان، چونكە ئەو قەسیدەیە لەبنەڕەتدا قەسیدەی ڕوانگە گۆڕینە. ئەدەبیاتی ئێمە تا سەر ئەم قەسیدەیە ڕوانگەیەكی ستایشكارانەی بۆ نیشتمان هەیە و ئیدی لە قەسیدەی نیشتمانی ئەم شاعیرەوە ئێمە بەر نیشتمانێكی تەواو جیاواز و ڕوانگەیەكی تەواو نوێ دەكەوین. لێرەدا جیاوازیی ڕۆڵ و وەزیفەی شتەكان لە ئەدەبی مقاوەمەتدا و ڕۆڵ و ئەركی شتەكان لە ئەدەبی بەختیار عەلیدا بە دوو خاڵ دەخەمەڕوو.
یەكەم: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا ”ئەدەب” نابێت بە بەربەست لەبەردەم دونیای جەنگدا، بەپێچەوانەوە دەبێت بە داینەمۆیەك بۆ كاراكردن و پەرەپێدان و گڕدانی زیاتری تفەنگەكان، ئەمەش لە ڕوانگەی تووندتیژی خۆرهەڵاتییەوە دەبێت بە فاشیزم. بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەو پەیامە ژیاندۆستییەی كە ئەدەب هەڵگرییەتی ناگونجێت و ناساز دێتەوە، چونكە ئاسۆی ئەدەب چاوبڕینە لە سنوورە ناكۆتا و بەرفراوانەكانی مانا و ژیان، نەك كۆتاییهێنان بە ژیانی ئەویدی. لێرەدا جیاوازییەكە لەنێوان ئەدەبی مقاوەمەت و ئەو ڕوانگانەش كە ئەدەبی بەختیار عەلی بەرهەمی دەهێنێت. ئەوەیە: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا ئەدەب دەبێت بە كەناڵی كاراكردنی تفەنگەكان، بەڵام لای بەختیار عەلی ”تفەنگ” دەبێت بێدەنگ بێت بۆ ئەوەی ئەدەب قسە بكات.
دووەم: لە ئەدەبی مقاوەمەتدا تفەنگەكان -شتەكان لە ڕۆڵ و قەبارەی مێژوویی خۆیان زیاتر گەورە دەكرێن، بۆ نمونە: ”تفەنگ لە دەستی جەنگاوەرێكدا دەتوانێت دونیا ڕزگار بكات”. لێرەوە تێدەگەین ئەم ئەدەبە توانای فووتێكردنی شتەكانی هەیە، بەڵام هێزو خەیاڵی ئەوەی نییە وا بكات شتەكان لە پێگە و ڕۆڵ و وەزیفەی خۆیان هەڵبگەڕێنەوە. لێرەوە تێدەگەین شتەكان لە ئەدەبی مقاوەمەتدا نەك هەڵناگەڕێنەوە، بەپێچەوانەوە لەوێدا چی ئەركێكیان هەبێت درێژەی پێ دەدەن، وەك قیتار لەسەر سكەیەكی دیاریكراو دەجوڵێن و لانادەن. بەڵام ئێمە لای بەختیار عەلی بەر جۆرە ڕوانگەیەكی نوێ دەكەوین كە ئەم جۆرە ڕوانگەیە لە دونیای ئەدەبی ئێمەدا تەواو ناباوە بۆ ڕۆڵی تفەنگ یان هەرشتێكی تر. لێرەوە دەتوانین بڵێین ئەم تفەنگەی لەم دیوانەی بەختیار عەلیدایە تاكە تفەنگە لەمێژوودا لە ڕۆڵی خۆی هەڵدەگەڕێتەوە و دەڵێت: ”دەمەوێت خۆم ونبكەم تا جەنگەكان تەواودەبن. دیوانی ئەگەر یاخییەكان نەمێنن، ل ١٥”.
بۆیە لەگەڵ ئەو ڕوانگەیەدا نیم كە دەڵێت هەر قۆناغە و ئەدەبیاتی خۆی بەرهەم دەهێنێت، لای من شاعیر ئەوەیە كە لە قۆناغە مێژووییەكە و ئەدەبیات و ئایدۆلۆژیای باوی سەردەمەكەی جیادەبێتەوە. ئەدیبی داهێنەر ئەوەیە كە خۆی سەردەمێك دروستدەكات، یان بەهۆی كارە داهێنەرەكانی ئەوەوە سەردەمەكە دەناسینەوە. بۆیە بەبێ هۆشیاری داهێنان خۆبەستنەوە بەقۆناغێكی مێژوویی و ئایدۆلۆژیایەكی سیاسی دیاریكراوەوە واتا فەرزكردنی بابەت و قاڵب بەسەر دەقدا. گرنگیی بەختیار عەلی”یش هەر لەوێدایە كە سەرەتا دێت، قۆناغە مێژووییەكە وەك هەموو ئەدیبێكی تر بابەتی خۆی بەسەردا فەرز دەكات، بەڵام ”ئەو” چونكە سەر بە ئایدۆلۆژیایەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی و دینی دیاریكراو نییە و هۆشیاریی داهێنان دەیجوڵێنێت، قاڵب و بابەتە ئامادەكراوەكان ڕەتدەكاتەوە.
ئەوەی بەختیار عەلی لەم دیوانە نوێیەیدا لە شیعرێكەوە دەپەڕێتەوە بۆ شیعرێكی جیاوازتر و لە بابەتێكەوە دەپەڕێتەوە بۆ بابەتێكی جیاوازتر، تێدەگەین كە گەمارۆكان یان هەڵاتن لە قاڵب و كڵێشە دووبارەكان لای ئەم شاعیرە دوایی نەهاتووە و دواییش نایەت، لەبەر ئەوەی قاڵبە ئامادەكراوەكان تایبەت نین بە قۆناغێك و سەردەمێكی دیاریكراو، بەپێچەوانەوە ئەگەر شاعیر هۆشیار نەبێت لە ئەزموونی كاری خۆیدا بەردەوام لە فۆرمێكی سواودا بەرهەمیان دەهێنێتەوە. ئەمە وادەكات بڵێین شیعری بەختیار عەلی شیعری قۆناغێك و سەردەمێكی دیاریكراو نییە شیعری هەموو سەردەمەكانە. بۆیە ئەگەر داهێنەران- یاخییەكان نەمێنن بەدڵنیاییەوە ژیان دەبێت بە گۆمێكی لیخن و بۆ هەمیشە یەك ڕوانگە و بابەت تەوەری سەرەكیمان دەبێت.
تێبینی: ئەوەی من لێرەدا نووسیومە سەرنجێكی بچوكە و لەسەر یەك لایەنی ئەو شۆڕش و گۆڕانكارییە وەستاوم كە بەختیار عەلی لەدونیای نووسین و بیركردنەوەی ئێمەدا كردوویەتی. بۆیە هێشتا زۆر لایەنی تری شێوازی كاركردنی ئەم نووسەرە بە فەرامۆشی و ناڕوونی ماوەتەوە و پێویستە ڕووناكیی زیاتری بخرێتەسەر و كەشف بكرێت.
كتێبی: ”ئەگەر یاخییەكان نەمێنن” نوێترین دیوانی شیعری نووسەر و شاعیر ”بەختیار عەلی”یە و لە چاپكراوەكانی ناوەندی ڕۆشنبیری ڕەهەندە. ئەم دیوانە ئێستا لە پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب لە سلێمانی دەست دەكەوێت.
