کوردستانیان لە بەردەم شەشەمین خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانەكەیاندان، كەوا بڕیارە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ ئەنجام بدرێت. بەپێی ئامارەكانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، (١,١٩١) كاندید بۆ بەدەستهێنانی (95) كورسی گشتی و، (٣٨) بەربژێری پێكهاتەکان بۆ بەدەستهێنانی (5) كورسی کۆتا كێبڕكێ دەكەن، لە ئێستایشدا بانگەشەی هەڵبژاردنی هێز و لایەنە سیاسییەكان دەستی پێ كردووە. ئێمەیش لەم سەروبەندەدا و، لە دووتوێی ئەم وتارە شیكارییەدا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر پێوەرەكانی بانگەشەیەكی مەدەنی و دیموكرات لە هەرێمی كوردستاندا.
“بانگەشە چییە؟”
بانگەشە و كەمپینی هەڵبژاردن دوایین فرسەتی كاندیدەكانە، كە تیایدا هەموو ئەو ئامراز و تەكنیكانەی كە بۆی ڕەخساوە بەكاری دێنێ تاكوو لە ڕێگه‌یەوە قەناعەت بە دەنگدەر بهێنێت. بە واتایەكی دیكەیش، مەبەست لە هەڵمەتی هەڵبژاردن بریتییە لە كۆمەڵێك ڕایەڵەی سیاسیی پلانڕێژكراو و ڕێكخراو، كە دەتوانرێت لە هەر كاتێكی هەڵمەتەكەدا ڕیفۆرم و گۆڕانكاریی بەسەردا بهێنرێت بە ئامانجی بردنەوە لە هەڵبژادن لە ڕێگه‌ی بەدستهێنانی زۆرینەی دەنگەكان، كە تیایدا چەندین ڕێگه‌ی كاریگەر دەگیرێتە بەر بۆ ڕاكێشانی هەست و سۆزی جەماوەر.
بیرمەندی فەڕەنسی “ڕۆجیە میشێل” دەڵێت: “ئامانجی بانگەشەی هەڵبژاردن ڕاكێشانی ئەو كەسانەیە، كە هەڵبژاردنیان لا گرنگ نییە یان لە وەرگرتنی بەرنامەی حزب و كاندیدەكاندا دوودڵن. ئەم بانگەشەیە لەسەر بنەماگەلێكی زانستیی ورد دەكرێ، كە دەبێ بزانرێ ئەو زمانەی كە جەماوەری مەبەستدار لە گوتاری حزب، یان كاندیدەكە بەكاری دێنێ و تێی دەگات بە چ شێوەیەكە و، چۆن بتوانێت ترس و دڵەڕاوكێكانیان نەهێڵێت و، دەبێ ئەو وێنەیەی كە لە خەیاڵی جەماوەردایە بەرانبەر بە سەركردە و كاندیداكانی ئەو حزبە نوێ بكرێتەوە، چونكە ڕەنگە وێنە كۆنەكان و ئەوەی لەسەری ڕاهاتوون لای دەنگدەران تەڵخ و ناشرین بووبن.”
“ڕەگەزەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن”
لە ڕاستیدا بانگەشەی هەڵبژاردن لە چەندین ڕەگەز پێك دێت، كە بریتین لە:
یەكەم/ ڕێنمایییەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن: ئەم ڕێنمایییانە، خۆی لەو بنەمایانەی كە بانگەشەكەی پێ ڕێك دەخرێت دەبینێتەوە، لەگەڵ مەرج و پەیوەستبوون بە یاسا و ڕێكارەكانی پرۆسەكەوە.
دووەم/ كاندید: كاندیدەكان دەتوانن لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا پێناسی خۆیان و ئامانج و بەرنامەی كاریان بۆ جەماوەر پەخش بكەن و، بەردەوام لەگەڵ جەماوەر بە مەبەستی بەدەستهێنانی زۆرترین متمانە و دەنگ، لە پەیوەندیدا بن.
سێیەم/ دەنگدەر: لە ڕێگەی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە كاندید و كار و بەرنامە و ئامانجەكانیان دەناسێت و زانیارییان لەسەر كۆ دەكاتەوە و، پێویست دەكات لەم كاتەدا ڕێگە لە بەردەم ئازادیی دەنگدەر نەگیرێت و باشترین بژاردە بخرێتە بەردەستی.
“شێوازەكانی بانگەشە”
شێوازەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن زۆر و جۆربەجۆرن؛ لە دیارترینیان بریتییە لە:
یەكەم: شێوازی بانگەشەی ئاسان دەربڕین: لەم شێوازەدا، دەبێ بانگەشەكە زۆر ئاسان بێت لە ڕێگه‌ی بەكارهێنانی ڕێگه ئاسانەكان لە ڕووی شرۆڤەكردنی بەرنامەی كاندیدان بە خاڵی بچووك و ئاسان بۆ زیاتر تێگەیشتن و، دەبێ كاندید كۆمەڵێك داتا و زانیاری و ئامانجی لە بەردەم بێت بۆ ئەوەی بە شێوازێكی زۆر سادە و ئاسان بە گوێی دەنگدەریدا بدات.
دووەم: شێوازی بانگەشەی دووباره‌كردنەوە: لەم شێوازەدا، دەبێ ئامانج و دروشمەكان چەندین جار دووبارە بكرێتەوە بۆ ئەوەی لە ڕووی دەروونییەوە كۆنترۆڵی تەواوی دەنگدەر بكرێت. مەبەست لەم شێوازە لە لایەكەوە بۆ ئەوەیە، كە چەندین جار دووبارەكردنەوە، هێزێك بە هێز و كاندیدەكانی دەدات و، وا لە دەنگدەر دەكات ئەو هەستەی لا دروست بێت كە حزبەكە متمانەی تەواوی بە دروشمەكانی خۆی هەیە و دەتوانێ دوای هەڵبژاردن جێبەجێیان بكات. لە لایەكی دیكەوە چەندین جار دووربارەكردنەوە وا دەكا، كە كەس لەو بازنە هەڵبژاردنەدا نەمێنێ كه ئامانج و دروشمەكانی ئەو لایەنە، یان كاندیدەی بەرگوێ نەكەوتبێ، چونكە ئەگەر جارێك بە هەر هۆیەكەوە بێت گوێی بۆ ڕانەدێرابێ، بەدڵنیایییەوە لە جاری دووەم و سێیەم و دوایی، هەر فرسەتێكی دەبێ كە ئاشنایان بێت.
بە جۆرێكی دیكەیش دەتوانین شێوازەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن بەم شێوەیە پۆلێن بكەین:
شێوەی یەكەم: سەرەتای بانگەشەكە بە گوڕوتینێكی بەهێز دەست پێ دەكات و، وردەوردە خاو دەبێتەوە.
شێوەی دووەم: سەرەتا هێمن و لەسەرخۆیە و، وردەوردە تا كۆتاییی بانگەشەگە بەهێزتر دەبێت.
شێوەی سێیەم، هاوسەنگی: ئەم شیوەیە هاوسەنگیی تێدایە لە هەموو قۆناغەكانی بانگەشەدا لە ڕووی: ماددەی چاپكراو، بیستراو و بینراو، یان ڕاستەوخۆ قسەكردن بۆ جەماوەر.
پێوەر و تایبەتمەندییەكانی بانگەشەیەكی دیموكراتی و مەدەنی:
هەڵبژاردن ڕە‌وتێكی دیموكراتی و مە‌دە‌نییانە‌یە، بۆیە دەبێت هەڵمەت و بانگەشەكەیشی هەمان سیفەت و تایبەتمەندییان تێدا بێت، وەكوو:
1- پێویستە پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردن بە گیانی یەكترقبووڵكردن و ڕێزگرتن لە ڕای بەرامبەر و ڕەچاوی بنەماكانی مافی ئازادیی ڕادەبرین بەڕێوە بچێت و، گشت كاندید و لایەنەكان خۆیان لە هەر جۆرە توندوتیژی و ناوزڕاندنێك بەدوور بگرن.
2- بەگوێرەی بنەما یاسایییەكان، پێویستە لەسەر هێز و قەوارە سیاسییەكان و كاندیداكانیان، بانگەشە و هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانیان لەو شوێنانە بێت كە بەپێی دەقی یاساكانی هەڵبژاردن بۆیان دیاری كراوە.
3- دروست نییە لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا، فەرمانگە حكوومییەكان و شوێنی پەرستگه‌كان، یان دەزگه‌كانی سەربازی بەكار بهێنرێت؛ ئەمەیش بۆ ئەوەی ئەو شوێنانە تێكەڵ بە ململانێ و كێبڕكێ سیاسییەكان نەكرێت.
4- گرینگە حكوومەت و دەزگه ئەمنییەكان بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەی بانگەشە و ئەنجامدانی هەڵبژاردن بەپێی بنەما و پره‌نسیپە دیموكراتی و مەدەنییەكان، هەماهەنگیی تەواو لەگەڵ كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بكەن؛ تاكوو بتوانرێت مافی دەنگدەران و پالێوراوان و هاووڵاتیان بپارێزرێت.
5- پێویستە وتار و دروشمی هەڵبژاردنەكان كورت و پوخت بن و لەگەڵ سیسته‌می سیاسی و كۆمەڵایەتیی جەماوەر بگونجێت و، ئامانجە گرنگەكە بەدەست بهێنرێت؛ ئەگەر پێچەوانەكەی بكرێت، بێ گومان جەماوەر بێزار دەبێت. لەگەڵ ئەمانەیشدا، كاندید لە هەڵسوكەوت و وتارەكانیدا پێویستە خۆی لە دەستەواژە نەخوازراوەكان بەدوور بگرێت، كە لەگەڵ واقعی كۆمەڵگەكەیدا بگونجێت.
6- پلان لە كاری بانگەشەدا، دەبێ ئامادەییی هەبێ، بۆ ئەوەی وێنەی ئەو ڕێگه‌یە بكێشێت كە دەتگەیه‌نێتە ئامانج. پلاندانان هەموو داتا و زانیاری، ناوەڕۆكی چالاكیی بانگەشە و توانای دانانی ستراتیژیی بانگەشەی تەندروست دادەڕێژێت. بۆیە دەبینین كە هەر هەڵمەتێكی هەڵبژاردن كە ئیدارەیەكی ڕێكخراوی هەبێت، ڕێگە بۆ گەیشتنی بە ئامانجی ئەو بانگەشەیە كورت دەكاتەوە.
7- پەیوەستبوون بە كاتی بانگەشەوە یەكێكی دیكەیە لە پێوەرەكانی بانگەشەیەكی مەدەنی، كە دەبێت لە ڕۆژی بانگهێشتكردنی دەنگدەرانەوە دەست پێ بكات تاكوو ڕۆژی دیاریكراو بۆ دەنگدان؛ كە ئەمەیش ماوەیەكی باشە بۆ ئەوەی كاندید خۆی و بەرنامەكەی تیا بناسێنێ، هەروەها دەنگدەریش بتوانێ و بزانی دەنگ بە چ حزب و كاندیدێك دەدات كە شایەنی دەنگدان بێت بۆی.
8- بەكارنەهێنانی مناڵان و خاوەن پێداویستیی تایبەت و تەواوی ئەو كەسانەی كە ئەم پرۆسەیەیان لەسەر شان نییە، بۆ ئەوەی بتوانرێت ئەو چین و توێژانە بۆ مەرامی حزبی و شەخسی بەكار نەهێنرێت.
ئەوانەی ئەماژەمان پێ دا و زۆر شتی دیكەیش، لە سیما و پێوەر و تایبەتمەندییەكانی بانگەشەیەكی دیموكراتی و مەدەنییە لە هەر شوێنێك كە هەڵبژاردنی تێدا بكرێت.
