سەرەڕای قسە و باسەکانی ڕابردوو، ئەمریکا لە ئێستادا هیچ پلانێکی دەستبەجێی نییە بۆ کشانەوەی تەواوەتی نزیکەی ٩٠٠ یەکینەی سەربازی لە ڕۆژئاوای کوردستان (باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا). لێرەدا چەند خاڵێکی سەرەکی دەخەینەڕوو:-
- تێوەگلانی سەرەتایی:- شەڕی سوپای ئەمەریکا لە سوریا لە ئەیلولی ٢٠١٤ دەستیپێکرد کاتێک هێزەکانی هاوپەیمانان هێرشی ئاسمانیان بۆ سەر دەوڵەتی ئیسلامی داعش لە هەردوو وڵاتی سوریا و ئێراق دەستپێکرد. ئەمریکا نزیکەی دوو هەزار سەربازی لەم هەوڵەدا بەشداری پێکرد و پاڵپشتی لە دروستکردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کرد کە بە پلەی یەکەم لە هێزەکانی یەکینەکانی پاراستنی گەلی کورد (یەپەگە) پێکهاتبوون.
- گۆڕینی ئەولەویەتەکان:- بە تێپەڕبوونی کات، ڕۆڵی ئەمریکا پەرەی سەند. لە کاتێکدا کە سەرەتا سەرنجی لەسەر بەرەنگاربوونەوەی داعش بوو، دواتر ئامانجی سنووردارکردنی باڵادەستی ئێران بوو لە سوریا. سەرۆک ترامپ لە ساڵی ٢٠١٨ فەرمانی کشانەوەی هێزەکانی زەمینی دەرکرد، بەڵام هێزێکی بچووکتر بۆ حاڵەتی لەناکاو کە نزیکەی ٤٠٠ یەکینەی سەربازی بوو مانەوە بۆ پاراستنی سەقامگیری و مامەڵەکردن لەگەڵ ئەگەری درووستبوونی بۆشایی هێز.
- ئاڵنگاری بەردەوام:- دۆخەکە بە ئاڵۆزی مایەوە. هێزەکانی ئەمریکا میلیشیاکانی سەر بە ئێرانیان لە ڕۆژهەڵاتی سوریا کردە ئامانج و جەختیان لەسەر پێویستی پاراستنی کارمەندەکانیان کردەوە، بەڵام حکومەتی سوریا و ڕووسیا و تورکیا دژایەتی خۆیان بۆ ئامادەبوونی ئەمریکا دەربڕیوە، هەریەکەیان بە هۆکاری جیاواز.
- ڕەچاوکردنی ستراتیژی:- هاوسەنگکردنی سەقامگیری ناوچەکە، هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیکیەکان داهاتووی ئامادەبوونی سەربازی ئەمریکا دیاری دەکات. دۆخەکە بە شڵەژاوی دەمێنێتەوە و بڕیارەکان بەند دەبن بە بارودۆخە پەرەسەندووەکانەوە.
لە کاتێکدا ئەمریکا یەکینە سەربازییەکانی خۆی کەمکردوونەتەوە، بەڵام بە دووری نازاندرێت لە ماوەیەکی نزیکدا بە تەواوی بکشێتەوە. داینامیکی شەڕی ناوخۆی سوریا و سیاسەتی ناوچەیی بەردەوام دەبێت لە کاریگەری لەسەر کردەوەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا.
“دانوستانە بەردەوامەکان”
لە ئازاری ٢٠٢٤ەوە، گفتوگۆ بەردەوامە سەبارەت بە بوونی سەربازی ئەمریکا لە سوریا. لە بەرامبەر ئاستەنگە ئەمنییەکان و فشارە سیاسییەکان، پنتاگۆن لەگەڵ هاوتا ئێراقییەکانیدا گفتوگۆی کردووە بۆ لێکۆڵینەوە لە گواستنەوەی نوێنەرایەتی سەربازی ئەمریکا لە ئێراق. سەرەڕای ئەوەش، ڕاپۆرتەکان باس لە گفتوگۆی ئەگەری سەبارەت بە گۆڕینی هەڵوێست لە سوریا بڵاوکراونەتەوە. دۆخەکە بە شڵەژاوی دەمێنێتەوە و پێدەچێت بڕیارەکان پەیوەست دەبن بە پەرەسەندنی بارودۆخی ناوچەکە.
“تێڕوانینی هاوپەیمانییە هەرێمییەکان بۆ دانوستانەکان”
سیاسەتی سوریای ئیدارەی بایدن ڕێگایەکی بەرەو دوورکەوتنەوە لەو ئاڵۆزییانە داناوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر داینامیکی ناوچەکە هەیە. لێرەدا چەند ڕەهەندێک بۆ شیکارییەکە دەخەینەڕوو:-
- گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمریکا:- سیاسەتی سوریای ئیدارەی بایدن جەخت لەسەر پاراستنی ئامادەیی سەربازی ئەمریکا دەکاتەوە بۆ بەرەنگاربوونەوە و ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی دەوڵەتی ئیسلامی ئێراق و ئەلشام داعش، بەردەوامبوونی ئاگربەستە ناوخۆییەکان، باشترکردنی بارودۆخی مرۆیی. بەڵام ئەم ڕێبازە ستراتیژییەکی گشتگیری نییە بۆ کاریگەریکردن لەسەر ڕێڕەوی ململانێی سوریا.
- ڕەزامەندی ناوچەیی:- سەرەڕای سیاسەتی ئەمریکا، هاوپەیمانانی ناوچەیی هەنگاویان ناوە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ڕژێمی سوریا. بڕیارەکەی ئینتەرپوڵ بۆ ڕێگەدان بە سوریا بۆ پەیوەستبوونەوە بە تۆڕەکەیەوە بەبێ ناڕەزایەتی ئەمریکا، ئاماژەیە بۆ دوورکەوتنەوە لە سروشتی سیاسی ململانێکان و پەرەسەندنی قبوڵکردنی دۆخی ئێستا.
- گەشەسەندنی تاکڕەوی (ئەوتۆتاریانیزم):- سوورییەکان ڕووبەڕووی ئاڵنگارییەکی واقیعی دەبنەوە، کە کۆنترۆڵی ڕژێمی بەشار ئەسەد بەسەر بەشێکی زۆری سوریادا دڵنیاتر دەبێتەوە. هەوڵەکان بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ڕژێمی سوریا تاکڕەوی بەهێزتر کردووە، ئەمەش پابەند نەبوونی واشنتۆن بە سیاسەتی سزاکانی و هەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانەکانی ئاشکرا دەکات. هاوپەیمانە هەرێمییەکان بە داهاتوویەکی ئاڵۆزدا دەڕۆن کە تێیدا خۆبەدەستەوەنەدانی ئەمریکا لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی خۆیان و واقیعە جیۆپۆلەتیکییەکاندا یەکتر دەبڕێت.
“تێڕوانینی ڕوسیا بۆ پێشهاتەکانی سوریا”
تێڕوانینی ڕوسیا بۆ پێشهاتەکانی سوریا فرەلایەنە و لەژێر کاریگەری چەند هۆکارێکدایە. با لە چەند لایەنێکی سەرەکی بکۆڵینەوە:-
١. بەرژەوەندی ستراتیژی:- دەستێوەردانی سەربازیی ڕوسیا لە ساڵی ٢٠١٥ لە سوریا بەهۆی ڕەچاوکردنی ستراتیژییەوە بوو. مۆسکۆ هەوڵیدا پێگەیەک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دابمەزرێنێت و بنکە دەریایی و ئاسمانییەکان بپارێزێت و کاریگەریی خۆی لە ناوچەکەدا دووپات بکاتەوە. ئەم بەرژەوەندیانە تا ئەمڕۆش پەیوەست دەبن پێیەوە.
٢. هێزی جیۆپۆلیتیکی:- ڕوسیا هاوپەیمانی خۆی لەگەڵ ڕژێمی سوریا وەکو موزایەدەیەکی بەنرخ لە دانوستان لەگەڵ زلهێزەکانی ڕۆژئاوادا دەبینێت. مۆسکۆ بە پاراستنی بوونی خۆی لە سوریا، خۆی وەک یاریزانێکی سەرەکی لە داینامیکی ناوچەییدا جێگیر دەکات.
٣. یاری کۆتایی پراگماتیک:- لە کاتێکدا ڕووسیا ژمارەی سەربازەکانی کەمکردووەتەوە و دەستبەرداری کۆنترۆڵی هەندێک ناوچە بووە، بەڵام هێشتا بوونی خۆی لە سوریا بە پێویست دەزانێت. مۆسکۆ دان بە سنوورەکانی خۆیدا دەنێت بەڵام ئامانجی چەسپاندنی دەستکەوتە سەربازییەکانە لە هەمان کاتدا ئیستغلالکردن و قۆستنەوەی دەرگاکانی کراوە بۆ دانوستان.
٤. ئاسایش و سەقامگیری:- ڕوسیا سەقامگیری لە سوریا بە گرنگ دەزانێت بۆ ئاسایشی خۆی. چارەسەرکردنی ململانێکان کاریگەری لەسەر داینامیکی ناوچەیی هەیە، لەوانەش هەڕەشە ئەگەرییەکانی گروپە تووندڕەوەکان. هەڵوێستی ڕوسیا لە سوریا لە پێگەیەکی هەم هێز و هەم پراگماتیزمەوە سەرهەڵدەدات، هەروەها لە هاوسەنگکردنی بەرژەوەندییە سەربازییەکان، هێڵی جیۆپۆلەتیکی و سەقامگیری ناوچەکە.
“کاریگەری لەسەر ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا”
بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هەیە. با لێکۆڵینەوە بکەین کە چۆن:-
- پێکهاتە و تەحەددیاتەکان:- لە مانگی یەکی ساڵی 2014دا، ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لەلایەن پێکهاتە ناوخۆییەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی هێز لە ناوچە کوردنشینەکاندا دامەزرا. ئیدارەکە لەسەر بنەمای گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی کاردەکات کە کاروباری پێکهاتە نەتەوەیی و نەژادی و ئایینییەکان لە ڕۆژاڤا بەڕێوەدەبات. سەرەڕای ڕووبەڕووبوونەوەی فشارە سەربازییەکان، ئیدارەکە دامەزراوە و ئەرکەکانی گەشەپێداوە، خزمەتگوزاری و ئاسایشی بۆ خەڵکی ناوچەکە دابینکردووە.
- شکستپێهێنانی داعش:- ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا ڕۆڵێکی چارەنووسسازیان هەبوو لە تێکشکاندنی داعش لە ژێر دەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە). دوای ئەوەی هەسەدە ناوچەکانی لە ژێر کۆنترۆڵی داعش ڕزگار کرد، پێویستی بە دەزگایەکی سەربەخۆ بۆ یەکخستنی ئەنجومەنە ناوخۆییەکان لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بەپەلە بوو.
- تەحەددای ئابووری:- ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەهۆی هێرشە سەربازییەکانی تورکیا و میلیشیاکانی و سزاکانیان و کێشەکانی بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانەوە ڕووبەڕووی ئاستەنگی ئابووری دەبێتەوە. ئەم هۆکارانە کاریگەرییان لەسەر خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک کارەبا و ئاوی پاک هەبووە.
- گەمارۆکانی ئەمریکا:- ئەمریکا، دوای کشانەوەی هێزەکانی لە سوریا، پێویستە بیر لە هەڵگرتنی سزاکانی سەر ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بکاتەوە بۆ پشتیوانیکردن لە بڕیاردانی چارەنووس بەبێ دەستوەردانی ناڕەوا. ڕۆڵی ئیدارەکە لە شکستپێهێنانی داعشدا زۆر گەورە و گرنگ و چارەنووساز بوو. ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەردەوامە لە مامەڵەکردن لەگەڵ داینامیکی ئاڵۆز، هاوسەنگکردنی حوکمڕانی، ئاسایش و سەقامگیری ئابووری لە ناوچەکەدا.
“کارلێکی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ کوتلە سورییەکان”
ئیدارەی سەربەخۆی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا کارلێکە ئاڵۆزەکان لەگەڵ لایەنە جیاوازەکانی سوریادا بەڕێوەدەبات. لێرەدا خاڵە سەرەکییەکان دەخەینەڕوو:-
- حکوومەتی سوریا:- ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و حکومەتی سوریا پەیوەندییەکی ئاڵۆزیان هەیە. حکوومەتی سووریا بە فەرمی دان بە ئۆتۆنۆمی ئیدارەکە نانێت و داکۆکی لە حوکمڕانی ناوەندگەرایی (مەرکەزی) دەکات. لە کاتێکدا پەیمانی نادەستدرێژیکردن (هێرش نەکردنەسەر یەکتری) لە نێوان هێزە سەربازییەکانیاندا هەبووە، دانوستانە سیاسییەکان لەسەر پرسە چارەسەر نەکراوەکان هێشتا بەردەوامە.
- هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە):- هێزەکانی هەسەدە کە باڵی سەربازیی ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریایە، هاوکاری حکومەتی سوریایان کرد لەدژی گرووپە ئیسلامیەکان لەکاتی شەڕی داعشدا، بەڵام گرژییە سیاسییەکان بەردەوامن و ئیدارەکە دەسەڵاتی حکومەتی سوریا لە خاکەکانیدا سنووردار دەکات.
- لایەنەکانی سەر بە تورکیا:- ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لە بەرامبەر هێزەکانی تورکیا و سوپای نیشتمانی سوریا دەوەستێتەوە. هێزەکانی سەر بە تورکیا و تورکیا بەشێک لە باکوری سوریایان داگیرکردووە و ئەمەش بووەتە هۆی بەردەوامبوونی گرژییەکان. ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هاوسەنگی دەپارێزێت لە نێوان هاوکارییە سەربازییەکان، کۆنترۆڵی خاک و ئاڵۆزییە سیاسییەکان لە کارلێکەکانی لەگەڵ لایەنەکانی دیکەی سووریادا.
“مامەڵەی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ هەمەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی لەناو ناوچەکانیدا”
ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا سیاسەتەکانی لە خزمەتی بەڕێوەبردنی هەمەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی لەناو ناوچەکانیدا بووە. لێرەدا چەند لایەنێکی سەرەکی دەخەینەڕوو:
١. هەمەچەشنی نەتەوەیی.
کورد:- زۆرینەی دانیشتوانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ئیدارەکە کوردن. ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا دان بە شوناسی کورددا دەنێت و پەرە بە دەربڕینی کولتووری، پەروەردە و مافەکانی زمان دەدات.
عەرەبەکان:- پێکهاتە عەرەبەکانیش لەم ناوچانە نیشتەجێن. ئامانجی ئیدارەکە دەستەبەرکردنی ماف و نوێنەرایەتی خۆیانە.
ئاشووری و سریانی و ئەرمەنی:- ئەم گرووپە کەمینانە مافی کولتووری و زمانەوانییان هەیە، لە چوارچێوەی ئیدارەکەدا هەوڵ دەدرێت بۆ پاراستنی میراتەکانیان و پاراستنی کۆمەڵگاکانیان.
٢. هەمەجۆریی ئایینی.
موسڵمانان:- موسڵمانانی سوننە گەورەترین گرووپی ئایینی پێکدەهێنن. ئیدارەکە ڕێز لە جێبەجێکردنی پەیڕەویە ئاینییەکانیان دەگرن و شوێنیان بۆ مزگەوت و پەروەردەی ئایینی دابین دەکەن.
مەسیحییەکان:- ئیدارەکە دان بە هەموو جۆرێکی ئایینی مەسیحییەکاندا دەنێت (وەک ئۆرتۆدۆکسی سریانی، کەنیسەی ئاشووری ڕۆژهەڵات و کاسۆلیکی کلدان)، هەروەها ئازادی ئایینییان دەپارێزێت.
ئێزدییەکان:- ئیدارەکە دان بە بیروباوەڕ و نەریتی ئێزیدیدا دەنێت، بەتایبەتی لە ناوچەکانی وەک شنگال. هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی گۆشەگیرییەکانی ڕابردوو و پەرەپێدانی پێکەوەژیان دەدرێت.
٣. چوارچێوەی یاسایی.
ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا سیستەمێکی یاسایی عەلمانی دامەزراندووە کە ڕێز لە مافەکانی تاک دەگرێت بەبێ گوێدانە نەتەوە و ئایین. گرێبەستی کۆمەڵایەتی جەخت لەسەر یەکسانی و جیاکاری نەکردن و فرەیی دەکاتەوە.
٤. تەحەددییاتەکان.
سەرەڕای هەوڵەکان، تەحەددیاتەکان بەردەوامن. هەڕەشە ئەمنییەکان، ناسەقامگیری ئابووری و فشارە دەرەکییەکان کاریگەرییان لەسەر توانای ئیدارەی خۆسەر هەیە بۆ چارەسەرکردنی تەواوی کێشەکانی هەمەچەشنی. ناوبەناو گرژی لە نێوان گرووپە نەتەوەیی و ئایینییەکان دروست دەبێت، کە ئەمەش پێویستی بە گفتوگۆ و نێوەندگیری بەردەوام هەیە. ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هەوڵدەدات ژینگەیەکی گشتگیر دروست بکات کە کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکان پێکەوە بژین، بەڵام جێبەجێکردنی پراکتیکی ڕووبەڕووی ئاستەنگ دەبێتەوە.
