“پوختەیەك”
هەڵبژاردن بەمانای دەستنیشانكردنی كەسێكە بۆ ئەنجامدانی كارێك لەنێو كۆمەڵێك كەسدا، پتر ئاماژەدانە بە دیاریكردنی نوێنەرێك بۆ ئەنجومەنەكانی یاسادانان، ئەنجومەنی شار یاخود سەرۆكایەتی كۆماری. بەپێی پێناسێكی تر “هەڵبژاردن كۆمەڵێك پرۆسەیە بە ئاقاری دەستنیشانكردنی حكومڕانان، ئامڕازێكە لەو ڕێگەیەوە ئیرادەی هاووڵاتیان بۆ فۆرمەڵەكردنی ناوەندە سیاسییەكان و دەستنیشانكردنی بەرپرسان دەخرێتەگەڕ كە دەبنەمایەی دەسەڵاتی سیاسی”.
میدیاكان لەتەك پارتەكان، گرووپە خاوەن ڕۆڵەكان، چینە كۆمەڵایەتییەكان، ڕۆڵێكی گرنگی لە به‌كۆمه‌ڵایه‌تیبوونی سیاسی و بەشداری سیاسیانەیاندا هەیە، بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆش لە گەیاندنی هەواڵ و زانیاری سیاسی، خستنەڕووی بەها و دروشمە سیاسییەكان و پڕوپاگەندەدا، بەراوردكردنی بەها سیاسییەكانی كۆمەڵگا بە بەهای كۆمەڵگاكانی تر، لە باس و گفتوگۆ دەربارەی هەڵوێستەكانی دەوڵەت و زۆر مەسەلەی تردا، دەبێتەمایەی پرۆسەی سۆشیالیزەیشن و بەشداریی سیاسی. هەر میدیاكانن كە لە گواستنەوەی زانیاری و ڕووداوەكاندا بەشێوەیەكی ڕاست و دروست و باوەڕپێكراو، ڕێژەی متمانەی خەڵك لەهەمبەر خۆیان و بەرپرسانی سیاسی بەرز دەكەنەوە، لەڕێگەی خستنەڕووی بۆچوونی خەڵك و گواستنەوەی بۆ بەرپرسان، هەستێكی گەشبینی و بوونی ئازادی لەنێو ڕایگشتیدا سەبارەت بە سیستەم دەخوڵقێنن. میدیاكان لەڕێگەی بەئاراستەدابردنی كلتوری سیاسی كۆمەڵگا بە ئاقاری هه‌ماهەنگی و پێكەوەژیان لەنێو سیستەمی سیاسیدا، دەبنەمایەی بزوواندن و جوڵاندن و هاندانی جەماوەر تا هەنگاو بەرەو ئامانجە سەرەكییەكانیان لەنێو سیستەمێكدا بنێن تا لەنێو سیستەمەكەدا سەرجەم تواناكانیان لە كۆمەڵگادا بخەنەگەڕ.
لەم لێكۆڵینەوەیەدا ڕۆڵی میدیاكان لە پرۆسەی هەڵبژاردندا دەخەینەڕوو، ئەو ڕێبازانەی لە ساتی هەڵبژاردندا لەڕێگەی میدیاكانەوە بۆ بەشداریی زیاتری خەڵك پیادە دەكرێن، تاوتوێیان دەكەین و كۆمەڵێك پێشنیازیش بۆ پراكتیزەكردنیان لە میدیای جەماوەریدا دەخەینەڕوو.
“ڕۆڵی میدیاكان لە هەڵبژاردندا”
یەكێك لە ڕەهەندە دیارەكانی گەشەسەندنی سیاسەت، بەشداریی خەڵكە لە مەیدانە جۆراوجۆرەكاندا لەپێناو هه‌ڵبژاردنی چارەنووس و داڕشتنی سیاسەتە گرنگەكان لەهەر سیستەمێكی سیاسیدا، لە گرنگترین چەمكەكانی بەشداریی سیاسیش، دەتوانین ئاماژە بە پرۆسه‌ی هەڵبژاردن بدەین. هەڵبژاردن كۆڵەكەی سەرەكی دیموكراسییە، جه‌ماوه‌ر لەڕێگەی دەنگدانەوە دەتوانێ بۆچوونەكانی خۆی بخاتەڕوو، ئومێد و ئارەزووەكانیان دەرببڕن و بەرپرسانی وڵاتیش ناچار بكەن، سەرەنجام خەڵك لەڕێگەی دەنگدانەوە بڕیار لە چارەنووسی خۆیان دەدەن. بەپێی تیۆری دیموكراسی، هەڵبژاردن سەرچاوەی دەسەڵاتی خەڵكە، بەڵام ئەگەر بمانەوێ بەشێوەیەكی ئەكتیڤ سود لەم دەسەڵاتە وەربگرین، پێویستە ئەوە بزانین كە ئایا پارتەكان و كاندیدەكانیان لەهەمبەر ستراتیژی سیاسیی جەماوەردا چ هەڵوێستێكیان هەیە؟. سەرەڕای خودی جەماوەر، دوو گرووپی تر بەرپرسیارێتی گەورەیان لەم مەیدانەدا لەئەستۆدایە:-
1- ئەو كەسانەی بۆ وەرگرتنی پۆستێك كاندیدن، پێویستە هەڵوێست و بۆچوونەكانی خۆیان دەرببڕن، ئه‌گه‌رنا هەڵبژاردن ئیدی هەڵبژاردنێكی ڕاستەقینە نابێ و ماناكەی لەدەست دەدات.
2- بێگومان تەنها میدیاكان بەرپرسیارێتی سەركەوتنی سیستەمی هەڵبژاردنیان لەئەستۆدا نییە. ماس میدیاكان ئەركی سەرشانیانە سەرجەم ئەو مەسەلانەی لەلایەن كاندیدەكانەوە دەخرێنەڕوو، بەشێوەیەكی كامڵ و ورد بخەنەڕوو.
ئەم ڕۆڵەی میدیاكان، بۆتە مایەی گرنگی میدیاكان لەسەرجەم ئاستەنگە سەرەكییەكانی نێو هەواڵە گرنگەكان، بەڵام ڕووماڵی هەواڵەكانی ململانێی هەڵبژاردنەكان زۆر هەستەوەرە، چونكە هێزوبڕستی دەستنیشانكردن و هەڵبژاردنی كاندید بە دەنگدەران دەبەخشێ، نزیكەی سەرجەم ئەو زانیارییانەی كە دەنگدەران دەربارەی ململانێكانی هەڵبژاردن دەیزانن، لە رۆژنامە و رادیۆ و تەلەفزیۆن و گۆڤارەكانەوە وەریانگرتووە. لەم نێوانەدا ڕادیۆو تەلەفزیۆن گرنگترین ئامڕازی ماس میدیاكانن كە ڕۆڵێكی گرنگ لە فۆرمەڵەكردنی ڕایگشتی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا دەگێڕن، چونكە بەشداری لە هەڵبژاردن ئەو ساتە دێتەدی كە خەڵك بگەنە ئەو بڕوایەی لە پرۆسەی بڕیارداندا كاریگەرییان هه‌یه. هه‌رساتێك زۆرینەی جەماوەر هەستیان كرد لە پرۆسەی هەڵبژاردندا كاریگەرییان هه‌یه، بەشێوەیەكی سروشتی حەزی بەشداری لە پرۆسەكەدا هەڵدەكشێ. سرووشتییە ئەمڕۆ لە كۆمەڵگا ئاڵۆزەكانیشدا، هۆشیاركردنەوەی جەماوەر لە زۆرینەی بوارەكاندا تەنها لەڕێگەی میدیاكانەوەیە.
میدیاكان دەبنەمایەی بەشداریی جەماوەر و دەستەبژێرەكانیش ناچار دەكەن تا زیاتر بەشداری پرۆسەكان ببن، سەرنجی زۆربەی سەركردەكانیش بۆ ئەم خاڵە ڕادەكێشن كە ئەگەر دەیانەوێ سەركەوتووبن، ئەوا پێویستە بایەخی تەواوەتی بە دەنگی جەماوەر بدەن. تەنها میدیاكان دەتوانن مامەڵەی دوولایەنەی نێوان خەڵك و دەستەبژێرەكانی كۆمەڵگا بەباشترین شێواز بسازێنن. كەواتە ئینتیمای بەشداریی لەنێو كرۆكی مرۆڤدایە، بەهۆی میدیاكانیشەوە دەجوڵێنرێ و دێنەئارا. خاڵی گرنگ و بەرچاو دەربارەی كاریگەریی میدیاكان لەسەر وەرگر، پەیوەستە بە ڕێژەی ناسین و هۆشیارییان دەربارەی گروپە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگا، لێرەدا هەندێ لەم گرووپانە دەخەینەڕوو:-
گرووپی یەكەم:- زۆرینەی بێدەنگ.
ئەو كەسانەن لە كۆمەڵگادا كە دید و بیركردنەوەیەكی سەربەخۆ و جیاوازیان لە میدیاكان نییە، شوێنكەوتەی بیروباوەڕی ئەوانیترن. ئەم گرووپە زۆربەیان شوێنكەوتەی مانشێتی میدیاكانن نەك ناوەرۆكی هەواڵ، زۆرینەیان هەر لەگەڵ یادەوەرییەكانی ڕابردووی ژیاندا دەژین، ئامرازەكانی میدیاش زۆرترین كاریگەرییان لەسەر ئەم گرووپە هەیە. ئەم گروپە پەیوەندییەكی یەكلایەنەی لەگەڵ میدیادا هەیە و خاوەنی كولتوورێكی زارەكین.
گرووپی دووەم:- گرووپی بێلایەن.
لەلای ئەم گرووپە، پرۆسه‌ی هەڵبژاردن و هەر لە بنەڕەتەوە سیاسەت جێگەی بایەخ نییە. ئەگەر لە هەڵبژاردندا بەشداریش بن، ئەوا ڕواڵەتیانەیە. بەهەرحاڵ بوونی ئەم هاووڵاتییە ناهۆشیارانەش جێگەی بایەخن، بەڵام پێویستە میدیاكان ڕێگە لە پەرەسەندنی بەرنامە سەرنجڕاكێشەكان لەناو ئەو جۆرە خەڵكانەدا بگرن، خوڵقاندنی هۆشیاری و هۆشمەندی سەبارەت بە كاندیدەكان و سیفاتەكانیان، ئەركی سەرەكی میدیاكانە.
گرووپی سێیەم:- گرووپی كەمینەی هۆشیار.
ئەم گرووپە بریتین لەو كەسانەی تامەزرۆی پۆست و پلەوپایەی سیاسی نین، بەڵام بەشێوەیەكی شێلگیرانە بەدواداچوون بۆ مەسەلە سیاسییەكان دەكەن، لەڕێگەی كەناڵە جۆراوجۆرەكانی میدیاوە سەرقاڵی بەدەستهێنانی زانیاری سیاسی، پێشینەی كاندیدەكان، مەسەلە گرنگەكانی رۆژن….هتد. كاتێك میدیاكان متمانە و بەهای خۆیان لە دەست دەدەن، ڕۆڵی ئەم كەسانە وەك (ڕێبەرانی فكریی)؛ گرنگن و بەرجەستەتر دەبن. بە مانایەكیتر، دەتوانین بڵێین ئەم گرووپە ڕۆڵی ڕێبەرایەتی فكریی لەپێناو زۆرینەی زۆری دەنگە خامۆشەكانی كۆمەڵگا دەبینن، تا ڕێژەی متمانەی میدیاكان كەم ببێتەوە ئەوا ڕێژەی كاریگەریی ئەم ڕێبەرانە پتر دەبێت.
گرووپی چوارەم:- گرووپی هاووڵاتیانی چوست و چالاك.
ئەم گرووپە لەنێو كۆبوونەوە، ڕێپێوان، میتینگەكان….هتد بەشدارییەكی ڕاستەوخۆ و ئەكتیڤیان هەیە و تێكەڵاوی مەسەلە سیاسییەكانن، سەرەڕای شرۆڤەی سیاسییانەش تێكەڵاوی چالاكییە سیاسییەكانیش دەبن. بۆ ناسینی ئەم گروپە، پێویسته سەردانی كۆڕوكۆبوونەوەی دامەزراوەكان، چاپەمەنییەكان، پارتە جۆراوجۆرەكان….بكەیت.
گرووپی پێنجەم:- ڕێبەرانی سیاسی
هەریەك لە پارتەكان، چاپەمەنییەكان، ڕێبەرانی ڕەوتە فكرییەكان، بڕیاردەرانی سەرەكی… وەك ڕێبەرانی فكریی چینی باڵا و تیۆریسێن دەژمێردرێن. ئەم گرووپە دەبنە جۆرێك لە سەرچاوە و ژێدەر بۆ خەڵك، لە هەلومەرجە تایبەتی و گرنگەكانیشدا وەك هاوئاراسته و هاوڕای جەماوەر دێنەئارا. بێگومان ئەمڕۆ لە زۆرینەی وڵاتە گەشەكردووەكاندا، میدیاكان وەك هاوڕەوت و هاوڕای جەماوەر دەناسرێن و بوونەتە سەرچاوەی سەرەكی جەماوەر، چونكە تێگەیشتنێكی گشتی هەیە كە لەو بڕوایەدایە پارت و گروپ و دامەزراوە جۆراوجۆرەكان زیاتر پاشكۆی بەرژەوەندییەكانی حیزبەكانیانن نەك بەرژەوەندی خەڵك. لەم سەردەمەدا كە بە سەردەمی ململانێی میدیاكان ناودەبرێت، بۆ ئەنجامدانی پڕوپاگەندەی میدیایی لە هەڵبژاردندا، شێوە و ڕێبازی جۆراوجۆر به‌كارده‌هێنرێت كە بریتین لە:-
1- تەكنیكی پێشوه‌خته و پاشوه‌خت.
2- دروشمە پڕوپاگەندەییەكان.
3- تێگەیاندن.
4- دووپاتكردنەوە.
5- مشتومڕ و گفتوگۆ.
6- بەرجەستەسازی.
7- هەڵخەڵەتاندنی گشتی.
8- گواستنەوە.
9- كڵێشەسازی یاخود چوارچێوەسازی.
10- سەرنجڕاكێشانی گشتی.
11- نمایشی سواربوونی ئامڕازەكانی گواستنەوە.
12- پلاكارت و سیمبول بەدەستەوەگرتن.
بەگوێرەی “هەلومەرجی كۆمەڵایەتی، كات و شوێن، ژینگە” و بەشێوەی جۆراوجۆر ئەم شێوازانە به‌كاردێت. لێكۆڵینەوە ئەنجامدراوەكان دەریدەخەن كە دەنگدەران لەژێر كاریگەری ژینگەی هەڵبژاردن و ئەو بەرجەستەكردنانەدان[1] كە لەم مەیدانەدا ڕێی میدیاكانەوە ئەنجام دەدرێن. بە مانایەكیتر، لەو شوێنانەی كە ڕێكاری ئاشنابوون بە سیاسەت بەپێی تێپەڕینی كات و بەشێوه‌یه‌كی هێدیانەیە، دوای ماوەیەك ڕەفتارەكە دەچەسپێت. وێڕای ئەمانەش سەقامگیریی سیستەمە بەردەوامەكان، هێڵی سوری بەردەم گۆڕانی رەفتارن، كەواتە لەنێو ئەو كەسانەی لەهەمبەر سیاسەتدا هۆشیارترن، ئەگەر گۆڕانكاریی لە بیروباوەڕو رەفتارە سیاسییە سەرەتاییەكانیشدا بخوڵقێت، ئەوا وردە وردە و بەپێی تێپەڕینی كات ڕوودەدات. كاریگەریی میدیاكان لەسەر هەڵبژاردن، یەكێكە لە مەسەلە گەرموگوڕەكان و جێگەی نیگەرانی زۆرینەی لێكۆڵیاران، ڕەخنەگران و سیاسەتمەدارانی سەدەی بیستەمیشە. بەتایبەتی لە سەردەمی بەكارهێنانی ریكلام بۆ بڕەودان بە هەموو شتێك، تەنانەت بە كاندیدە سیاسییەكانیشەوە.
“دۆناڵد شاو” و “مەكسوێل مەك كامبێز” ئەو دوو لێكۆڵیارەن كە یەكەمینجار كۆمەڵێك لێكۆڵینەوەیان ئەنجام داوە لەبارەی مەیدانی كاریگەری و بەرجەستەسازی میدیاكان، لەسەر ئەو ڕەهەندەش كە ڕەنگە میدیاكان كاریگەرییەكی ڕاستەوخۆ لەسەر بیروباوەڕ و ڕێبازەكان جێنەهێڵن، هەردوو لێكۆڵەر گەیشتنە ئەو دەرەنجامەی كە ناساندن و هۆشیاری و بەئاگاهێنانەوەی جه‌ماوه‌ر بەتایبەت لەسەر بەرجەستەسازی مەسەلە جۆراوجۆرەكان، كاریگەرییەكی گشتی لەسەر دەنگدەران هەیە. كاری بەرجەستەسازی لەنێو میدیاكاندا، وا لە وەرگرەكان (واتا خەڵك) دەكات تا زیاتر ئاشنای تایبەتمەندی و خەسڵەتی كاندیدەكان ببن و زانیاریی پێویست وەدەست بهێنن. بێگومان پێویستە ئەوەش بڵێم كە پەیوەندییەكی مانادار لەنێوان ڕێژەی بایەخدان بە بابەتێكی بەرجەستەكراو و متمانەی میدیایەك هەیە. بەمانایەكیتر، هەتا میدیایەك خاوەنی متمانەیەكی باڵاتر بێت ئەوا بایەخی ئەو بابەتانەش زیاتر دەبن كە لەلایەن میدیاكەوە پێشكەش بە وەرگر دەكرێن.
شایانی باسە لە مەسەلەی پڕوپاگەندە و بەكارهێنانی میدیا لە پرۆسەی پەیوەندی و ناردنی پەیامدا، یەك نێرەر و یەك وەرگرمان هەیە، نێرەری پەیام لە میدیاكانەوە دەبێ خاوەنی متمانە و بەها بن تا پەیامەكەیان كاریگەری هەبێت، بۆ نمونە ئەگەر بمانەوێ گۆڕانكاری لە ڕەفتاردا بخوڵقێنین، پێویستە سەرنج لەوە بدەین كە میدیاكە تا چەند ڕەوایەتی و شایستەیی تێدایە.
لە سیستەمە تۆتالیتارەكانی وەك یەكێتی سۆڤییەتی پێشوو، هەر بە ڕواڵەت میدیاكان وەك تریبۆنێكی سیستەمەكە بڵاودەكرانەوە، بەڵام خەڵك زیاتر خەریكی گوێگرتن و بەدواداچوونی هەواڵی ڕادیۆ بێگانەكان بوون، لە شرۆڤەی هۆكارەكانی هەڵوەشانی یەكێتی سۆڤییەتی پێشوودا دەتوانین ڕۆڵی رادیۆ ئەوروپی و ئەمریكییەكان ببینین، ئەمەش ناپەسەندێتی و نەبوونی متمانەی میدیا میللییەكانی ئەم وڵاتە دەردەخات. لەلایەكیترەوە لە وڵاتانی خۆرئاوا و ئەوروپادا كە جۆرە پلوڕالیستییەكی سیاسییان هەیە و میدیا جۆراوجۆرەكان لە ژینگەی كێبڕكێدان، بێگومان جه‌ماوه‌ر خاوەنی هەگبەیەكی بەرفراوان و فرەچەشن و پڕ لە زانیارییه. لەم هەلومەرجەدا، لاوازەكان جێگەو پێگەی خۆیان بۆ بەهێزەكان چۆڵ دەكەن تا ئەوان بتوانن سودێكی باشتر لە میدیاكان ببینن، له ئه‌نجامدا سەركەوتنێكی زۆرتر‌یان دەست دەكەوێت. بۆنمونە لە وڵاتانی ئەوروپادا، هەریەك لە رێبەران و دامەزراوە و گروپ و پارتەكان كە خاوەنی میدیایەكی بەئەزموونن، سەركەوتووانەتر كار دەكەن. وێڕای ئەو خەرمانە زانیارییەی هەیە، ڕێژەی ئەو دەنگانەی كە كاندیدەكان بەدەستی دەهێنن، پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی بە سودوەرگرتنی شایستە و هۆشیارانەی میدیاوە هەیە.
لە ساتەوەختی هەڵبژاردنیشدا، پێشوازی و تامەزرۆی گشتی خەڵك پتر بەرەو میدیای نوسراو دەچن تا میدیاكانی تر، چونكە رۆژنامه‌گه‌ری شرۆڤە و شیكردنەوەیەك دەخەنەڕوو كە دەتوانن زانیارییەكی زیاتر بخەنە خزمەت خوێنەران.
[1]-به‌رجه‌سته‌سازی: پرۆسه‌یه‌كه میدیاكان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، بۆنمونه فۆكه‌سێكی زۆر ده‌خه‌نه‌سه‌ر كاندێك تا به‌رجه‌سته‌ی بكه‌ن و ببێته پاڵه‌وان بۆ ئه‌وه‌ی زۆرترین ده‌نگ به‌ده‌ست بهێنێ.
نوسینی: حەمید محەمەدی
وه‌رگێڕانی: كارۆ
