“چەمکی ڕیفراندۆم(گشتپرسی)”
ڕیفراندۆم لە دیدە زانستییەکەیەوە مەبەست لێی پڕۆسەیەکی یاسایی و سیاسییە بۆ وەرگرتنی ڕای گشتی هاونیشتمانیان لەسەر پرسێکی دیاریکراو، کە پەیوەندی بە دیاریکردنی چارەنوسیانەوە هەیە، بەشێوەیەکی دیموکراسی ڕاستەوخۆ ئەنجام دەدرێت. بەواتایەکی تر ڕیفراندۆم مەبەست لێی دەنگدانی گشتییە کە تێیدا گەل بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ڕای خۆی سەبارەت بە پرس و بابەتێکی گرنگ و دیاریکراو دەردەبڕێت، هەندێک جارتەنیا دوو بژاردەی وەک (بەڵێ -نەخێر) لەم پڕۆسەیەدا دەخرێتە بەردەستیان.
“مێژووی بەکارهێنانی چەمکی ڕیفراندۆم و ئەنجامدانی”
بەکارهێنانی چەمکی ڕیفراندۆم، لە مێژووی هاوچەرخدا دەگەڕێتەوە بۆ شۆڕشی فەڕەنسی ساڵی ١٧٨٩ و لەڕووی جێبەجێکردنەوە دەگەڕێتەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا، کاتێک بۆ بڕیاردان لەسەر یەکەم دەستووری وڵاتەکەیان لە تەمووزی ١٧٧٦ ڕیفراندۆمیان ئەنجامدا، مێژووی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بۆ مەبەستی بەدەستهێنانی سەربەخۆیی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨٤٦ کە تیایدا لیبریا سەربەخۆی خۆی لەژێر کۆڵۆنیالیی ئەمەریکی بەدەست هێنا، هەروەها مێژووی چەسپاندنی ئەم چەمکەش لە دەستووردا دەگەڕێتەوە بۆ دەستووری سویسرا لە ئەیلولی ١٨٤٨، مێژووی بەکارهێنانی زاراوەی ڕیفراندۆم لەسەر ئاستی یاسای نێودەوڵەتیش دەگەڕێتەوە بۆ دەرچوونی بڕیاری ژمارە(١٥١٤)لە ڕێکەوتی ١٤ی کانونی یەکەمی ١٩٦٠ی کۆمەڵەی گشتی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان، کە تایبەت بوو بە پێدانی سەربەخۆیی و دیاریکردنی ماف و چاره‌نوس بۆ نەتەوە و گەلانی ژێردەستە و داگیرکراو، کە بەبڕیاری پاکتاوکردنی کۆلۆنیالیزم ناسراوە.
“میللەتی کورد گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت”
میلەتی کورد تاکە نەتەوەیە لە دنیادا کە هەموو بنەماکانی دەوڵەت بوونی تێدایە “سنوری جوگرافی دیاریکراو، خەڵک، دەسەڵاتی سیاسی)، هەروەها ڕیژەی کورد لە جیهاندا زیاترە لە ٤٠ ملیۆن، بەڵام تاکو ئێستا نەیتوانیوە ببێتە دەوڵەت و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەوڵەتێکیان پێ ڕەوا نەبینیوە، بە درێژایی مێژوو میلەتی کورد دووچاری هەموو جۆرێک لە جینۆساید و زەبر و زەنگ و داپڵۆسین و داگیرکاریەک بۆتەوە لەلایەن وڵاتانی داگیرکەر و ئەو وڵاتانەی کە بەناچاری پێوەی لکێندراوە، لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی زەبرێکی تووند لە پرسی کورد درا، نەیانهێشت ببێت بەخاوەنی دەوڵەتی خۆی، لەبری ئەوە خاکی کوردستان دابەشکرا بەسەر چواردەوڵەتدا (ئێراق-تورکیا-ئێران-سوریا) لەو ڕۆژەوە کورد زیاتر لەجاران لەلایەن ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکانی ئەو دەوڵەتانەوە دوچاری چەوساندنەوە و زەبروزەنگ بۆتەوە، بەتایبەتی دەوڵەتی ئێراق، لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە هەموو ڕێگاکان تاقیکرایوە بۆ سڕینەوەی کورد لە ئێراق، دوایی ڕووخانی سەدام لەلایەن هاوپەیمانانەوە کورد بە نیەتێکی پاکەوە لاپەڕەیەکی تازەی لەگەڵ ئێراق هەڵدایه‌وە، سەرلەنوێ ئێراقی تازەیان بوونیاد نرایەوە و سیستەمی سیاسی گۆردرا بۆ فیدڕاڵی و دەستوورێکی نوێ لە ساڵی ٢٠٠٥ دانرا، دەستوورێک کە زۆرێک لە مافەکانی گەلی کوردی تێدا جێگیرکرا، بەپێی دەستوور ئێراق دەوڵەتێکی یەکگرتووی ئارەزوو مەندانەیە، یەکگرتووی دەوڵەتی ئێراق بەندە بە جێبەجێکردنی دەستوور و دانی مافی هەموو پێکهاتەکانی ئێراق، بە پێی دەستوور بە تایبەتی کورد کەپێکهاتەی دووەمە، دوای کەوتنە سەرپێی ئێراق نەک پێشێلکردنی دەستوور بەڵکوو پەنایان بردە بەر بڕینی مووچە و بودجەی گەلی کوردستان، بەکارهێنانی هەموو ڕێگایەک بۆ لاواز کردن و چەوسانەوەی هەرێمی کوردستان، دەسەڵاتدارانی ئێراق پەشیمان بوونەوە لە هەموو ئەو گرێبەستە سیاسی و ئەخلاقیانەی کە دوای بوونیادنانەوەی دەوڵەتی نوێی ئێراق لەنێوانیان ئەنجام درابوو.
“ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی گەلی کوردستان”
دوای بێ ئومێد بوونی سەرکردایەتی سیاسی کورد لە دەسەڵاتدارانی ئێراق و پێشێلکردنی بەردەوامی مافەکانی گەلی کودستان، بە سەرکردایەتی سەرۆک بارزانی لە بەرواری٢٠١٧/٦/٧ بڕیاری فڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی درا، سەرەڕای ئەو هەموو گوشار و هەڕەشانەی کە لەلایەن ئێراق و وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی دەکرا لە سەرکردایەتی سیاسی کورد، بەڵام تا دەهات جۆش و خرۆش و بەگەرمی بە پیرەوەهاتنی بڕیاردان لە سەربەخۆی لەلایەن هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان بەهێزتر دەبوو، دواجار لە ٢٠١٧/٩/٢٥ گەلی کوردستان چوونە سەر سندوقی دەنگدان و %٩٢،٧هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان دەنگیان بەسەربەخۆیی و جیابوونەوە لە دەوڵەتی ئێراق دا، گەلی کوردستان سەلماندی کە تینوی سەربەخۆییە و بە درێژای مێژوو نەوە لە دوای نەوە خەونی سەربەخۆی و دەوڵەت بوون لە هزریاندا بووە، لەو ڕێگایەشدا هەزاران شەهید و قوربانی داوە.
دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم گەلی کوردستان دووچاری گەلە کۆمەیەکی هەرێمی و نێودەوڵەتی بوەوە بەو پێیەی وڵاتانی هەرێمی و حکومەتی ئێراق ئەوەیان پێ هەزم نەکرا و کەوتنە گەمارۆ خستنە سەر هەرێمی کوردستان و داخستنی سنورەکان و فڕۆکەخانەکان لەلایەن ئێراق و وڵاتانی هاوسنوور و هێرشی ئێراق بۆسەر هەرێمی کوردستان، بێدەنگ بوونی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەئاست ئەو زووڵم و ستەمەی دەرهەق بە گەلی کوردستان ئەنجام درا، بەتایبەتی نەتەوەیەکگرتووەکان کە ئامانجی بەدیهێنانی ئاشتی و ئاسایشە بۆ جیهان هەروها ڕێزگرتن لە مافی نەتەوە و گەلان، ئەمەش دەرخەری ئەوەیە نەتەوەیەکگرتووەکان نەک نەیتوانیوە ئامانجەکانی بەدیبهێنێت بەڵکو هەمیشە لەژێرکاریگەری ووڵانی زلهێز بووە، نەیتوانیوە کۆتای بە شەڕ بهێنێت و سیستەمی نێودەوڵەتی ئاسایش و ئاشتی بەخۆیەوە ببینێت.
گەرچی گەلی کوردستان نەیتوانی دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم سەربەخۆبێت، بەڵام دەرەنجامی ڕیفراندۆم ئەو پەیامەی بەگوێی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و وڵاتانی جیهاندا دا کە گەلی کوردستان هەرگیز سازش لەسەر مافە ڕەواکانی ناکات، لە تێکۆشان بەردەوام دەبێت تاکو گەیشتن بە سەربەخۆی یەکجاری.
