لەسەرەتاوە بابزانین بۆچی لەم کاتەدا محمد شياع سودانی بەداواکارییەکی فەرمی دوای لەنەتەوە یەکگرتووەکان کردووە بەکۆتایی هێنان بەکارەکانیان لە ئێراق و هەرێمی کوردستان کەوەک بومەلەرزەیەکی سیاسی و ڕوداوێکی چاوەڕواننەکراوی نێودەوڵەتی هەژمار دەکرێت لەئاستی ڕوداوەکانی ناوچەکەو جیهان و جەمسەرگیری دەوڵەتی ئێراق بۆ ئەجیندای چەن وڵاتی پۆلێن دەکرێت، چونکە یۆنامی لەسەر داوای فەرمی دەوڵەتی ئێراق لە ئێراقدا کار دەکات ئەمەش لەدەقی بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان هاتووەو دەڵێت :
ئاماژە بەو پشتگیرییە دەکات کە حکومەتی ئێراق بۆ پێداچوونەوەی ستراتیژی سەربەخۆ لە نامەکەی بەرواری ١٨ی ئایاری ٢٠٢٣ کە لەلایەن جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوەی کۆماری ئێراق، فوئاد حسێن بڕیار دەدات بە درێژکردنەوەی ماوەی ئەرکی نێردەی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان یۆنامی بۆ ئێراق تا 31ی ئایاری ٢٠٢٤
بە واتای ئەم مانگە کاتی درێژ کردنەوەی کاری یۆنامی یە لە ئێراق کە ئێستا حکومەتی ئێراق وەک پاشگەزبونەوەیەک لە بڕیارەکان و نوێنەرایتی و نێوەندگیری نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێتەوەو دابڕانێکی تەواوە لە شەرعیەت و بەشداریکردن لە پرینسیپەکانی دیموکراتیەت لە ئێراقدا کە بە بۆچونی ئێمە وەک ئاماژەم پێدا لەسەرەوە تەنها جێبەجێکردنی ئەجیندای ووڵاتانی نەیارو دەرچوو لەبڕیارەکانی کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی هیچی تر نییە بەواتایەکی تر ئەمە گەڕانەوەی ئێراقە بۆ سەردەمی ڕژێمی پێشوو کە دابڕابوو لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هیچ متمانەیەکی پێ نەدەکردو نوێنەرایەتی نەتەوەیەکگرتوەکان هەر بوونی نەبوو لەئێراقدا بگرە بە تۆبزی کونوکەلەبەری ئێراق دەگەڕان بۆ چەکی کۆمەڵکوژی کە ئێراق هەرەشەی پێ دەکرد لەبەر بەکارهێنانی دوایی ڕوخانی رژێم.
پێمان باشە پێش هەمو باسێ بێینە سەر پێناسەی یۆنامی کەزۆر باسدەکرێن لەناوەندە دیبلۆماسی و ڕاگەیاندنە لۆکاڵی و جیهانییەکاندا .
یۆنامی: نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاوکاری ئێراق (یونامی) نوێنەرایەتییەکی سیاسی تایبەتە کە لە ساڵی ٢٠٠٣ بەپێی بڕیارنامەی ١٥٠٠ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دامەزراوە، لەسەر داوای حکومەتی ئێراق لەو کاتەوە ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ کردووە و ڕۆڵی لە ساڵی ٢٠٠٧ بەپێی بڕیاری ١٧٧٠ بە شێوەیەکی بەرچاو فراوانتر بووە.
ئەرکی یۆنامی بریتییە لە پێشکەشکردنی ئامۆژگاری و پاڵپشتی و هاوکاری بۆ حکومەت و گەلی ئێراق سەبارەت بە بەرەوپێشبردنی گفتوگۆی سیاسی هەمەلایەنە و ئاشتەوایی نیشتمانی و کۆمەڵایەتی و هاوکاریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن، ئاسانکاری بۆ گفتوگۆ لە نێوان ئێراق و دراوسێکانی و پێشخستنی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و… چاکسازی دادوەری و یاسایی.
لە ئێستادا نزیکەی ٦٤٨ کارمەند هەن کە ٢٥١یان ستافی نێودەوڵەتین و ٣٩٧یان هاووڵاتین و لە نوێنەرایەتییەکەدا کاردەکەن لە ئێراق.
بەڵێ دەبێ ئەوە بزانین سەرتا کە ئەو بڕیارانەی دەرچون دەربارەی ئێراق و ڕۆڵی یۆنامی لە ئێراق و کوردستان بۆ کۆی پرۆسەی دیموکراسی و سیاسی و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ڕۆڵی ئێراق لە وێناکردن و بەرجەستەکردنی پرەنسیپەکانی دیموکراتیەت کورتە دیباجەیەکی ڕون و ئاشکرای نوسیوەو دەڵێت:
لەدووپاتکردنەوەی سەربەخۆیی و سەروەری و یەکگرتوویی و یەکپارچەیی خاکی ئێراق، جەختکردنەوە لەسەر گرنگی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی و ئاسایشی ئێراق بۆ خەڵکی ئێراق و ناوچەکەو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی ئەو سەرکەوتنە مەیدانییەی ئێراق بەسەر دەوڵەتی ئیسلامیدا بەدەستیهێناوە لە ئێراق و شام (داعش)، و هاندانی کۆمەڵگا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەردەوامە لە پشتگیریکردنی ئێراق ئەمە کاری (یۆنامی)یە وەهەرە کارە گرنگەکانێتی .
دەربارەی پرۆسەی هەڵبژاردن و ئەو بڕگانەی کەتایبەتن بە ئەنجامدانی ڕاپرسی کەتەنها ماددەی ١٤٠ی دەستوری ڕاپرسی تێدایە وە ئەمەش بۆ کورد زۆر گرنگ و مێژووی و لایەنی شەرعیەتی نێودەوڵەتی دەگرێتە خۆ لە دۆزی ڕەوای موڵکدارەێتی ئەو ناوچانە و بەئاگایی کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی دەقێکی تەواو ڕوون لە بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە نوێنەرایەتی خۆی لە ئێراق (یۆنامی) ڕادەسپێرێت دەڵێ:
أ) ئاماژە بەوە دەدات کە ئەولەویەت بۆ یارمەتی دانی ئێراق لە ڕاوێژکاری و پاڵپشتی و یارمەتی دانی ئێراق وەک گەل و حکومەتی ئێراق بۆ پاڵپشتی وتوێژی سیاسی گشتی بۆ هەموو لایەنەکان و ئاشتەوایی لەسەر ئاستی نیشتمانی و کۆمەڵگە لۆکاڵیەکان بەرپا بکرێ. لە بڕگەی (ب) کە ئەمە گرنگە بۆ نەتەوەی کورد (١) دەڵێت حکومەتی ئێراق و کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بۆ دانانی ئەو کارە پێویستیانەی بۆ هەڵبژاردن و ڕاپرسیەکان (ڕیفراندۆم) چاودێری و پاڵپشتی و ڕاوێژکاری ئەنجام بدات، دیارە لێرە مەبەستی ماددەی ١٤٠ی دەستورە، چونکە تەنها ماددەیەکە باسی ڕیفراندۆم یان ڕاپرسی تێدا بێت. وە لە بڕگەی (٢) دەڵێت حکومەتی ئێراق و ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێراق دەبێت چاوپێخشاندن بە دەستوردا بکەنەوەو بڕگەکانی دەستور جێبەجێ بکەن و هەموو ڕێکارەکان بۆ جێبەجێ کردنی یەکلاکردنەوەی سنوورەکانی ناوچە جێ ناکۆکەکان ئەنجام بدەن
جا بزانین جنین پلاسخارت لە ڕاپۆرتی ماڵاوایی بۆ ئەنجومەنی ئاسایش چی دەربارەی ئێراق و کوردستان وت: ئێراق لە هەستانەوەدایە. لە هەرێم جەمسەرگیرییەکان زیاتر بوون، مەترسی زۆر لەسەر شەرعیەتی دەزگاکان هەیە [بەهۆی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن]، ئەگەر ئەم قەیرانەی ئێستاش بەردەوامبێت ئایندەی هەرێم لەسەر مەحەک دەبێت.
ئەمە ئاخافتنی بلاسخارت بو دەربارەری هەرێمی کوردستان .
ئێستا ئێمە دەپرسین ئایا کێ بەرپرسیارە لەم دۆخەی ئێستای ئێراق و ئەو کێشانەی بە هەڵپەسێراوی ماونەتەوە لەنێوان هەولێر و بەغدا و بەتایبەت ناوچە دابڕێنراوەکان لە جەستەی هەرێمی کوردستان، ئێمە لێرەوە ئاگاداری سەرکردایەتی کوردستان دەکەین کە بە زوو ترین کات داوا بکات لە ئەنجومەنی ئاسایش و نەتەوە یەکگرتوەکان ئەم نوێنەرایەتیە نوێ بکرێتەوەو بگۆڕدرێت، چونکە وا دیارە ئەجینداو بیر و ئاڕاستەی کارەکانی لەسەر بنەمای گشتی بەرژەوەندییەکانی گەلی کورد و هەرێمی کوردستان جێبەجێ ناکات.
دەبێ ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان داوابکات لە ئەنجومەن بۆ (یۆنامی) بە کارەکانی خۆیان هەڵنەساون وەک بەرپرسیارێتی میژوویی و کۆمەڵگای نێو دەوڵەتی، نەک ئەوان بێن ئێمە تاوان بار بکەن و هەرەشە لە دۆزی گەلەکەمان و قەوارەی هەرێمی کوردستان بکەن.
