چەن وشەیەک …
بێ گومان، ئەم ناتۆرە و نازناوە سەیرانەی هەن، لەنێو هەموو شار و شارۆچکە و گوندەکانی (کوردستان)دا بڵاوبوونەتەوە. بەڵام ئەز لێرەدا، لەبەرئەوەی شارەزاییەکی زۆرم، لە ناتۆرە و نازناوی نێوچەکانی دیکەی (کوردستان) نییە، بەزۆری هەر باسی ئەو کەسایەتی و بنەماڵانە دەکەم، کە خەڵکی شاری (سولەیمانی)و دەوروبەرەکەین، چونکە کەم کەس لە ئەو شوێنانەی دیکە دەناسم.
لەگەڵ ئەوەشدا، هەرچەندە زۆربەی ئەو کەسانەی ناتۆرە و نازناویان هەیە، بەهۆی ئەوەوە دەیانناسم، یا خزم و کەسمن، یا هاوڕێ و کوڕی گەڕەکم بوون، یا لە قوتابخانە و زانکۆ پێکەوەبووین، یا لە ڕیزی شۆڕشدا ناسیومن. هێندێکیان مردوون و هێندیکی دیکەشیان، هێشتا ماون.
جگە لە ئەوەی زۆربەی ئەو کەسایەتیانەی شاری “سولەیمانی”، پتر بە نازناوەکانیانەوە ناسراون. هێندێ لە ئەو نازناوانەش، خەڵکەکە خۆیان هەڵیانبژاردووە و دایانناوە، وەک نازناوەکانی پیشەوەران، بنەماڵە و نێوچە جوگرافییەکان. هێندێکی دیکەشیان کۆمەڵانی خەڵک، نازناوەکانیان بۆ دا‌ناون، یا ناووناتۆرەیان بۆ داتاشیون. پێم وایە، زۆربەی هەرە زۆری ئەو ناووناتۆرانەش، لە کۆمەڵگە دواکەتووەکاندا هەن.
جۆرەکانی ناتۆرە و نازناو
١- بەناوی پیشەکانەوە: وەک “خەفاف، شاڵی، قەزاز، قەفتان، ئاسنگەر، فیتەر، عەتار، بەقاڵ، قەساب، حەلاق، …”
٢- بەناوی بنەماڵە و هۆزەکانەوە: وەک “جاف، کەسنەزانی، ڕۆخزایی، سمایل عوزیری، حەفید …”
٣- بە ناوی نێوچه‌ی جوگرافیاوە: ” وه‌ک ناوی گوند، شارۆکه، شارۆچکه، شار و وڵات. بۆ نموونە: (قه‌ویله‌یی، کانیساردی، قەشانی، سه‌رزه‌لی، باراوی، نۆدێیی، چه‌رمه‌گایی، بۆسکانی، ماوه‌تی، چوارتایی، به‌رزنجی، پێنجوێنی، کەلاری، که‌رکووکی، هه‌ولیری، کوردستانی، ئێراقی …)
٤-. بەناوی گیاندارانەوە: وه‌ک ئەحەقاژوو، عه‌لی مار، عه‌بدوڵڵائه‌ژده‌ر، عه‌لی بزن، فه‌ره‌ج که‌وحیز، که‌ماله‌ڕێوی، نووری کەڵەشیر …)
٥- بەناوی نووسه‌ر و هونەرمەندانەوە: وه‌ک مه‌لاپه‌رێشان، نالی، مه‌حوی، پیره‌مێرد، گۆران، بێکه‌س، ژير، نه‌به‌ز، په‌شێو، خامۆش …”
٦- بەناوی شوێنی لەدایکبوونەوە: وەک “هەڵەبجەیی، پێنجوێنی، هەولێری، بەرزنجی…”
٧- بەناوی جەستەوە: پێوەندی بە خه‌سڵه‌ته‌کانی جەستە و ڕەنگی پێستی مرۆڤەوە هەیە، وەک: “کەچەڵ، شانشکاو، سەرزل، کەللەزل، ورگن، لووتخوار، کوێر، شەل …”
٨- بە ناوی دایکەوە: وەک “عوسەی ئامە، فەرەجی شیرین، حەمەعەلی عەینە، عەباسی مچەی رەعنا، عوسمانی حەلاو، خولەپیزە …”
٩- بەناوی خوو و ڕەوشتەوە: وەک: “عه‌له‌مۆن، عه‌به‌شێت، ڕه‌شه‌توڕه، هاوڕێ چڵمن، ئه‌حە‌قومارباز، فاته‌کوڕانی …”
نموونەی ناتۆرە و نازناوەکان، بەپێێ ئەلف و بێی کوردی
لەگەڵ ڕێزی بێپایانم، بۆ ھەموو ئەو کەسایەتی و بنەماڵە ئازیزانەی شارەکەمان، کە مێژوویەکی پیرۆز و جوانیان، بۆ شارەکەمان درووستکردووە و لێرەدا ناومهێناون، بەڵام تەنیا هێندێ لە ئەو نازناو و ناتۆرانە باسدەکەم، وەک دەڵێن: مشتێ نموونەی خەروارێکە.
ئـ: ئازادی حەمەپچکۆل، ئازادی حەمەی مەلا، ئازادی حەمە گەمحان، ئازاد کاڵێ، ئازادی قەساب، ئاراسی ئاسۆی دەلاک، ئاکۆ شارۆشی، ئامەچەقالە، ئەحمەد شەقشەق، ئەحمەدی سەروپێ، ئەحمەدی سەعاتچی، ئەحەگێژی قەساب، ئەحەدانشەیتان، ئەحەقاژوو، ئەحەبەراز، ئه‌حه‌قه‌ڵه‌و، ئەحەکەللە، ئەحەزۆڵ، ئەحەقۆپچە، ئەحەی عارفەلو، ئەحەی گەچ، ئەحەی ئینگلیز، ئەحەی کڕنوو، ئەحەی کەریمەگێل، ئەحەی حەپسە، ئەنوەری فەتاح قازاوی، ئەنوەری عەلی نەجاڕ، ئەنوەر حسێن بازگر، ئەنوەر تەحلان، ئەنوەری مەلاچۆڵەکە، مەلائەورەحمانەڕیشە، ئەحەی خولەسنەیی، ئەحەی حەمەی لەیلێ، ئەحمەد تەڕەزان، ئەحمەد هەردی، ئەوڕەحمانە لووتە، ئەوڕەحمانەشەله، ئەوڕەحمانی مەشتەل، ئەوڕەحمانى خامە، ئەوڕەحمانی باتە، ئەوڕەحمانى تاپۆ، ئەوڕەحمانی هەلاج، ئەکرەمی حەمەلاو دارتاش.
ب: بەختیاری ئەبولوەفای نێرگزی، بژاری نووری چەلەبی، بلەسواڵکەر، بلەسوری عەرەبانچی، بلەی سەعەبەلووعە، بلەی سەعەی سەموون، بەکر قڕقێنە، بەکری سارۆ، بەکرەدرێژ، بەکرەخێلی سینەما، بەکری فاتەتەماتە، بەکری عەبوتێڕ، بەکری کوشنچی، بلەبەلووعە، بلەچاوڕەش، بلەشەل، بلەکەچەڵ، بلەگوێ سووتاو، بلەی حەمەخورشە، بورهانی عەبەکڵاش.
ت: تالەسووری ئەحەسەرسپی، تایەری عەبەپشی، تایەری وەستابستە، تایەری گرۆندیک، حاجی تۆفیقی دەلاک، حاجی تۆفیقی گورگەوان، تەهای مچەی شیر، تەهای مرور، تۆفیق کانیوەتمانی.
ج: جەمال نەبەز، جەمال سەگرمە، جەمالەتسکەن، جەمالی حەمەنوقڵە، جەمالی فاتە، جەمالی حاجی فەقێ شاڵی، جەمالی خاشەرافەت، جەمالی جەلال خەفاف، جەلیل زەنگنە، جەلیل گادانی، جەعفەرەگجیل، جلالەسەرخوار، جەلالەسەرتولەک، جەلالەچڵمن، جەلالی حسەکەلۆش، جەلالی بلەی سنگەر، جەلالی ئارام، جەمیلی ڕەشەجووتە. جەمیلی مەلاقەرە.
ح: حەمەئەمین گوڵچین، حەمەسووری بەقاڵ، حەمەخورشەی ناڵبەند، حەمەقۆنەرە، حەمەگوڵبەهار، حەمەپێنجوێنی، حەمەرەووف کەرکووکی، حەمەرەحیم سمێل، حەمەقل، حەمەپچکۆل، حەمەنوقڵە، حەمە پەنجاوپێنج، حەمەعەلی عەینە، حەمە سیودوودان، حەمەشوان، حه‌مەورگه، حەمەبۆر، حەمەساڵح هیتلەر، حەمەساڵح سێژن، حەمەساڵح بۆسکانی، حەمەساڵح دیلان، حەمەباریک، حەمەدەروێشی عەرەبانچی، حەمەجەلیلی سیجگەرچی، حەمەی شێخ مەحموودەشەلە، حەمەی باقی جاڕدەر، حەمەی شێخ عەبدولکەریمی کرپچنە، حەمەی عەلەقیلە، حەمەی چاومار، حەمەی نەخشە، حەمەی عەتێ، حەمەی حەمدی، حەمەی زێنەبەڕەش، حەمەی عومەری خەیات، حەمەی مەلاتۆفیقی تەزبیحفرۆش، حسەدەبۆ، حسەشاخی، حسەپەڵقەوی، حسه‌ده‌رزی، حسەقۆڕ، حسەکەلۆش، حەسەنی عەزەشانشکاو، حەسەن تەیارە، حەسەن فەرتەنە، حەسەن چاومار، حەسەن بەلاش، حەسەن سێژن، حەسەنی عەبەی قیروان، حسەینی حەمەقڕگەیی، حسێنەفەنی کۆگا، حسەینی قەپانچی، حاجی حەمەپچکۆل، حاجی ئەحەکریس، حاجی برایمى چاوشووشە، حاجی حەمەقنچک، حاجی حەمەکەوچک، حاجی قادری بێسەری، حاجی موحەممەدی قوربانی، حاجی موحەممەدی ئاسنگەر، حاجی برایمی چەرمەگا، حاجی ساڵحی حەمامچی، حاجی دەروێشی بەقاڵ، حاجی دەروێشی قەساب، حاجی عەلی گیکنی، حاجی حەمەحەوایی، حاجی مارفەسیسە، حەمیدی ئەحەڕەش، حەمیدی قالەدزەیی، حیکمەت هیندی.
خ: خالیدی ئایشەخان، خولەبۆمبا، خولەگونەگا، خولەکەچەل، خولەپیزە، خولەبوز، خولەپچکۆل، خوله‌خره، خوله‌سه‌لکه، خولەکوێر، خولەزیکە، خولەئامێ، خولەقەویلەیی، خولەی حەمەتاتە، خولەی ئامەکوردە، خولەی حەلاو، خولەی جگەر، خلەلووتخوار، خدری لۆبیافرۆش، خورشەتاڵانی، خورشەزلە، خەباتی بۆیاخچی.
ڕ: ڕەشەی شێلم، ڕەشەی عاسمەخان، ڕەشەی هەینو، ڕەشەی موختار، ڕەشەی چایچی، ڕەفیق پشدەری، ڕەفیق چالاک، ڕەفیقی ئەحەکەچەڵ، ڕەفیقی حەڵواچی، ڕەشەسیتەکی، رەحیمەفشە، ڕەشەچغە، ڕزگاری جەڕاح.
س: ساڵح ژاژڵەیی، ساڵح بێچار، سابیری ئەحەکەڕ، سابیری ئەحەی مینەڕەنان، سەعەمار، سەعەدزکوژ، سەعەملدرێژ، سەعەگاکوژ، سەعەلات، سەعەسیلاوی، سه‌لمه‌ماوزه‌ڕ، سەلاحەلووتە، سەلاح چاوشین، سەلاح دوودان، سەلاحی برایمی چاوشووشە، سەعی ناکام، سەعید ئەحمەد حەمەسەوز، سەرکەوتی کوبە، حاجی سەعەڕەش، حاجی ساڵحی برنجفرۆش، ساڵح قەندیل، سالەسەرخۆش، سالەی سمایلی پاسکیلچی، سالەشێتی دارتاش، سالەی مەزالە، سالەی سەمون، سەعەی زەلام، سەی چوکڵە، سمەی تەپڵ، سمەکەچەل، سوڵتانەشیعەى ئەحەی عەلەمەلا، مەلاسالاری چۆمانی، سۆران حەمەڕەش، سۆرانەشەل، سدیقی عومەر چاوەش، سدیقی ئامەدرێژ، سیروانی ئامەهەقە، سیروانی کەشکۆڵ.
ش: شاهۆپاڵانی، شامیلەشەل، شەشەی قەساب، شێخ محەمەدی تەڕەتەوەن، شێخ موحەممەدی خال، شێخ مەحموودی کارێزە، شێخ مەحموودی کونەشووتی، شێخ موحەممەدی سەییدعەلی حافز، شێخ موحەممەدی هەرسین، شێخ هاوژین ژاراوەیی، شێخ تایەر مەردۆخی، شێخ حەمەسەعیدی نزارە، شێخ ساڵحی دارۆغا، شێخ محێدینەگەڕە، شێخ محێدینەشەلە، شێخ برایمەشەلە، شێخ ئەکرەمی عەواڵان، شێخ حوسێن بەردەزەردی، شێخ ڕەزای گوڵانی، شێخ ڕەزای تاڵەبانی، شێرکۆی هەژاری موکوریانی، شێخەعوود، شێخەگۆچە، شێخەی نوقوڵ، شێخەی هەلاج.
ع: عارف قەرەچەتانی، عارەکوێر، عاسەی وشکەوەرد، عارفەزیزان، عادیلەخڕە، عەبەی قەیەم. عەبەناوساجی، عەبەڕادیۆ، عەبدولكەریم قڕاڵی، عەبدولڕەحمان گەزنەیی، عەبدولڕەحمانی تەنەکەچی، عەبدوڵڵائاگرین، عەلەبولبول، عەلەچزە، عەلەخڕە، عەلەسەرپان، عه‌له‌سه‌رخوار، عەلەپەنابەخوا، عەلی حەمەبێلووت، عەلی بزن، عەلی عەبەوەنەوش، عەلی دەرمان، عەلی فەوتاو، عەلی ڤنگه، عەلەبولبول، عەبەشێتی مەڵکەندی، عەبەشەکەنە، عەبەکۆڵ، عەبەلێفە، عەبدولی شەمقار، عەزەڕێوی، عەزەکەچەڵ، عەزەورگە، عەبەی ئوتومبێلچی، عەبەی قیروان، عەبەلیکه، عەلی حەسەن عەرەب، عەلی خولەڕەش، عەلی عەبەگۆڕێ، عەلی شەربەت، عەلی ئەسمەر، عەلی گوێزان، عەلی حەمەتەوریزی، عەلی حەمەبێلووت، عەلی تۆفیقی حەسەنەقووچ، عەلی سینەما، عەلی زەرد، عەلی بزن، عەلەسەرپان، عارف قاپڕەش، عارف بڕنوتی، عارەکوێر، عارفەلچە، عەباسی مچەی رەعنا، عەباسی گوڵچین، عومەر دەوڵەت، عومەر جوڕلی، عومەر نەمەڵی، عومەری جەیران، عومەر سوارە، عومەر قاپڕەش، عومەری گوڵچین، عومەری حەمەشەمەیی، عومەری سەی مەلابیسمیلا، عومەرگۆڵچی، عومەری مەلانیسک، عومەری ئەجێ، عومەری عارفى فیتک، شێخ عومەری بەقاڵ، عومەرى پووتێ، عوسەڕه‌ش، عوسەچاوجوان، عوسەقژلوول، عوسەقەلەموون، عوسەحەوتە، عوسەگودرێژ، عوسەی ئامە، عوسمانى مەلاقادری سەراف، عوسمانى قالەمنەوەر، عوسمانى سەڕاج، عوسمانى تەمین، عوسمانى گەناو، عوسمانى خولەدرێژ، عوسمانی مەلاعەلی سەیوسيۆنانی، عوسمان ساوجی، عوسمان دانش، عونیلەکەچەڵ، عیزەتەورگە.
غ: غەریبی خولەی ئەمینی بووک، غەفوور ساڵح ژاژڵەیی، غەفوورەقەڵەو، غەفوورەتڕزل، غەریب ماوەتی، غەریبەژنانی، غەریبی خلەشێت.
ف: فاتەی شێخەگۆجە، فاتیحی بابەشێخ، فازیلی حەمەپۆلیس، فایەقی ساڵحی میسری، فەرهادی عەلی عەجەم، فەتاحەزلە، فەقێ مەحموودی هەمەوەند، فەوزی سینەما، فەرەج کەوحیز، فەرەج قابلەمە، فەرەجی شیرین، فسکۆکەچەڵ، فوادی حەسەن سەرسپێ، فەرهادی عیزەت کابان.
ق: قادر برسی، قادری حەمەجان، قادر جەباری، قالەحەماڵ، قالەقوڕاوی، قالەپاریس، قایەرئەمریکی، قالەیابانی، قالەقاچخوار، قالەبەراز، قالەشێت، قالەی محەی دگل، قالەڕەشی گۆڵچی، قالەی قجول، قالەی دیجلە، قالەی پەیمان، قالەی منەوەر، قلەبرسی، قلەكوێر.
ک: کامەران سەرسپی، کامەرانەسەرزل، کامەرانی عومەر سەریع، کامەرانی دارتاش، کامیل ژیر، کەریم چوچانی، کەریم چاوڕەش، کەریم تەڕەزان، کەریمەفەنی ئابڵاخ، کەریمەکەچەڵ، کەریمی حەمەحەلێ، کەمالی جەمال موختار، کەمال خۆشناو، کمال شانخوار، کەمالەدانسەگ، کەمالە چاوسەوز، کەمالەڕووس، کەمالەدرێژ، کەمالەڕێوی، کەمالی بەنزین، کەمالی کەریمی نالەباخی، کەریمەدزە، کەریمەبزە، کەریمەزلە، کەریمەدێوە، کەریمەکەللەزل، کەریمە فەنی ئابڵاخ، کەمالەسەرزل، کەریم تەڕەزان، کەریمی عەبوتێڕ، کەریمی فاتە، کەریمی دادەمەنە، کشمیشی چایچی.
م: مارف چەناگە، مامەخولەی خەیات، مام رەوفی قەزوانفرۆش، مچەقۆڕ، مچەواسواس، مچەی ناڵبەند، مچەی ئەحەپووت، مچەی حەمەکشمیش، مچەکۆڵی جابی، مچەی حەبێ، مەلاسەی بیسمیلا، مەلائەوڕەحمانەڕیشە، مەلاعەبدوڵڵای شێرکاوەیی، مەلامحەمەدی وەرتێ، مەلارەسوڵی پێشنماز، مه‌لاشه‌له، مەلائاوارە، مەلاچاوڕەش، مەلاچۆلەکە، مەلانوورییەشەلە، مەلاجوکی، مەلاسوورە، مەلاعەینەک، مەلای ماف، مەلای خەیاڵ، محەی سالەسوور، مەجی حەمەنێرگەلە، مەلیحەباجی، مەجی عەتێ، مەجی سەعەدزکوژ، مەهدی کاکەیی، مینەقووت، مێوژەی عەبەکۆڵ، مام ئیشەڵڵا، مام گۆپاڵو، مە‌دی توتمەیی، حاجی موحەممەدی ئاسنگەر، موحەممەد حەسەن ناشاد، موحەممەد مستەفای محامی، موحەممەد رەئووف زستانی.
ن: ناله‌پێپان، ناجی هەورامی، نووری خۆشەوی، نووری وەشتی، نووری کەڵەشێر، نوری تەڕەقنە، نووری گوڵاڵە، نووری قالەی کامەلا، نەجاتی عومەرەگۆج، نەوزاد بۆسکانی، نەسرینی حاجی نوری حەڵاواچی، حاجی ئەمینی شووشە، نەوزادی موهەندیس، نەورۆزی حەمەزڕگوێزی، نەنەعەواش.
و: وەستا قڵیش، وەستا گوروونی کەبابچی، وەهابەشێت، وەهابەکەچەڵ، وەهابی ماستفرۆش، وشیاری قالەورگە.
تێبینی: لە ئەم پیتانەی خوارەوەدا، نازناوم دەس نەکەوت. (ا، چ، د، ر، ز، ژ، ڤ، گ، ل، ه، ى.)
