“پێشهکی”
“مهحموود محهمهد” یان وهکوو زۆرێک له خهڵک وهکوو “خوله دۆم” دهیناسن ئهمساڵ له لایهن کهناڵی کوردساتهوه بهسهر کراویهوه و تیشکێک خرایه سهر ژیان و بهرههمهکانی، که بهحهق ههڵگری ڕهسهنایهتی و مۆرکی هونهری میللییه. ئهو سهردێڕهی سهرهوه که وهکوو ناوی وتارهکهم دامناوه، له ڕاستیدا ههمان سهردێڕه که ئهو بهرنامهیهی بۆ ئهم هونهرمهنده تهرخان کرد، هۆکاری ئهوهش سهردێڕهکهم وهکوو خۆی هێناوهتهوه ئهوهیه که ئهم سهردێڕه بۆ هونهرمهندێکی ئاوهها پڕ و تهواوه و ڕهنگه ههر شتێکی دیکه بڵێین کهمبێژی یان زێدهبێژی بێت. ئهم هونهرمهنده له وهچه و پهلوپۆی هونهریی هونهرمهندانی میللی یان نهوهی هونهرمهندانهی وهکوو “عهلی مهردان و حسێن عهلی و تایهر تۆفیق” و دهیان هونهرمهندی دیکهیه که هونهری کوردییان ههم وهکوو جوانیناسی و ئیستاتیکا و ههمیش وهکوو شووناسی نهتهوهیی خسته بهردهستی ئێمه، ههر بۆیهشه دهڵێم “ئهڵماسی هونهری میللی” بۆ ئهم هونهرمهنده پڕ و تهواوه.
ئێسته پیری و شهکهتی به ڕوخساری ئاوهها هونهرمهندێکی پڕخزمهت و بهرههمهوه وهدیار کهوتووه، بهرنامهکه ئهگهرچی وهکوو تهعبیر له پێگه و کاریگهریی ئهم هونهرمهنده تهواو و بێ ئهملاولا بوو بهڵام ئهوهش نهبوو که کۆی ژیان و بهسهرهات و ڕوانگهی ئهم هونهرمهندهمان بهوردی بۆ هونهری ڕهسهنی کوردی بۆ بگوازێتهوه. بهشێک له هۆکارهکهش ئهمهیه که ماوهی تهرخانکراو بۆ بهرنامهیهکی ئاوهها له کهناڵێکی گشتیدا ههر هێنده ناوهرۆک ههڵدهگرێت بۆیه ئێمه دهبێت بۆ پاراستنی دنیایهک ئهزموونی ورد و درشتی هونهریی ههونهرمهندانێکی ئاوهها له ڕێگهی دیکهوه ههوڵ بدهین، بۆ تێگهیشتن له گرینگیی ئهم مهسهلهیه با ئاوڕیک بدهینهوه بۆ دواوه. ئێسته کۆمهڵێک تۆماری دهنگی له مامۆستا عهلیمهردان ماونهتهوه که لهگهڵ باسکردنی ژیانی خۆی، شێوازی کۆکردنهوهی مهقام و ئاواز و گۆرانییهکانیشمان بۆ دهگێڕێتهوه و تهنانهت ئامانجی نهتهوهیی و نیشتیمانی خۆیشی لهپاڵ ئهرکه هونهرییهکهدا باس دهکات و ههنووکه وهکوو بهڵگهیهکی مێژوویی لهبهردهستی ئێمهدایه. مامۆستا عهلیمهردان له بهشیک لهو تۆماره دهنگیانهدا هیوای ئهوهش دهخوازێت ئهم کۆکراوه و ئهرشیڤه له ئاواز و گۆرانی ببێت به ههوێنی داهێنان و کاری ڕهسهن بۆ بهچکه شێرهکانی داهاتووی کوردستان که ئێمه و قۆناغی ئێستهمان بێت، دیاره هونهرمهندێکی وهکوو “مهحموود محهمهد” که هاونهسڵ و هاوتهمهنی هونهرمهندانی وهکوو ڕهوانشاد عهتا چاوشین، بلهی سهعه کهڕ، میدیا حسێن، جهلال سهعیدی ڕهوانشاد و دهیانی دیکه بوو، له سهر ئهو ههوێن و خهرمانه هونهرییهی کهسانی وهکوو عهلیمهردان و هاوجیلهکانی هاتنه سهرێ و خۆیان گرت، ئهمه بۆ ههموو ئهو هونهرمهندانهش که باسمان کردن و ناومان ڕیز کردن ههر ڕاسته، دیاره له پرۆسهی گهشه و نهشهی ئهزموونی هونهریی ههر هونهرمهندێکدا سهرهتایهکی خاو و خلیچک، قۆناغێکی نێونجیی خۆدۆزینهوه و کهشف، و دواتر داهێنان و درهوشانهوه ههیه و ئهمه بۆ هونهرمهندێکی وهکوو “مهحموود محهمهد” بهپێی دانپێدانانی خۆی و ئهو جمهوور و گوێگره زۆرهی که ههیهتی تهواو ڕاسته، وهکوو دهڵێت له سهرهتادا تهنها لاسایی حهسهن زیرهکی کردووهتهوه و پاشان بهرهو ئهوه ڕۆیشتووه که ڕێبازێکی میللی بۆ خۆی ههڵبژێرێت و ئهم ڕێچکهیهی بڕیویهتی ههر ئهو ڕێبازه میللیهیه.
“خولهدۆم وهکوو دهنگ و ڕهنگ”
نازناوی خولهدۆم وهکوو خۆیشی له بهرنامهکهدا باسی دهکات زیاتر له لایهن کهسانێکهوه بۆی بهکار دهبرێت که له دوورهوه دهیناسن، ئهگهرچی ئهم نازناوه هیچ خهوشێکی تێدا نییه هێندهی تهعبیر له دهربڕین و ئاخاوتهی کوردانهی کۆمهڵگای کوردییه هیچی دیکه نییه و بهجۆرێکیش دهربڕی نزیکی و سۆز و خۆشهویستییه بۆ ئهو هونهرمهنده که وهکوو هونهرمهندێکی میللی له ناو زاکیرهی خهڵکدا قبووڵکراو و خۆشهویسته.
ئهگهر بمانهوێت بهشێوهیهک هونهری میللی پێناسه بکهین بێگومان دهبێت لهسهر زۆر لایهن و ڕهههندی مێژوویی، کولتووری، زمانهوانی و تهنانهت جیناتیکیش قسه بکهین، ناسری ڕهزازی یهکێکی دیکه له هونهرمهنده میللی و شۆڕشگێڕ و ڕهسهنهکانی نهتهوهی ئێمه له وتووێژێکدا دهڵێت: “کاتێک سهرهتای دهسپێکردنی کاری هونهریم بوو، لهگهڵ چهند کهسێک له هاوڕێیان ڕۆشتین بۆ تاران بۆ تاقیکردنهوهی دهنگ و توانایی گۆرانی و لهوێ چووینه لای محهمهد ڕهزا شهجهریان و من گۆرانییهکی فارسیم وت، تاکوو تۆنی دهنگ و شێوازی ئهداکرن و …ههڵسهنگێنیت، پاشان شهجهریان پیی وتم باشترین کار بۆ تۆ ئهوهیه بڕۆیتهوه بۆ کوردستان و ههر به کوردی گۆرانی بڵێی، چوون ئهم قوڕگ و دهنگه تهنها و تهنها بۆ گۆرانی و ئاوازی کوردی شیاوه.” دیاره جیا لهو ڕهههندانهی که لهسهرهوه ئاماژهم پێدان تۆنی دهنگ بابهتێکه بهشێکی زۆری دهگهڕێتهوه بۆ تایبهتمهندییه جیناتیکییهکانی نهتهوهکانهوه، ههرچهند مهرج نییه ئهمه هونهرمهندێک له ناو یهک فۆرم و زمانی هونهریدا قهتیس بکات، بهڵام بهزۆری ئاوهها فاکتهرێک ڕۆڵی خۆی دهگێڕێت. هونهرمهند “مهحموود محهمهد”یش ههم به تۆنی دهنگ و نهوای قوڕگی و ههمیش به ڕوخساریدا تهواو سیما و زایهڵهیهکی کوردانهی ههیه، خهیاڵدانی ئێمه به گوێگرتن له دهنگی ئهم هونهرمهنده دهگهڕێتهوه بۆ ئهو تێڕوانین و جیهانبینییهی که کۆمهڵگای کوردی له مێژوویهکی دوور و نزیک بهنیسبهت خۆشهویستی، سرووشت و جیهان و ههموو ئهو شتهی که دهتوانین ناوی بنێین جوانیناسیی کۆمهڵگای کوردی، ههیبووه. ئهمه نهک تهنها بۆ خهڵکی باشووری کوردستان و بهتایبهت بۆ شاری سلێمانی بهڵکوو بۆ ڕۆژههڵاتی کوردستانیش ڕاست و تهواوه.
دهنگی ئهم هونهرمهنده له ههشتاکانهوه تاکوو ئێسته له ڕۆژههڵاتیش وهکوو دهنگی ڕهسهنی هونهری کوردایهتی و ههڵگری ههموو ئهو تایبهتمهندییانهی که نهریتی کولتووریی و شێوهژیانی کوردی پێی ژیاوه، ناسراوه و دهکرێت بڵێین ئهم دهنگه له ڕووی گۆرانی و هونهری کوردییهوه یان ههمان هونهری میلییهوه له خهیاڵدانی گشتی نهتهوهیی ئێمهدا جێگهی خۆی کردووهتهوه، وهکوو چۆن کارهساتێک دهتوانێت وهکوو برینی هاوبهش خهیاڵدانێکی هاودهنگی گشتی دروست بکات، جوانیناسیی میللیش دهتوانێت ههمان کار بکات، که ئهم هونهرمهنده و هاونهسڵهکانی به زۆری توانیویانه ئهمه بکهن. له ڕووی سیما و ڕهنگیشهوه ئهم هونهرمهنده به زۆری سیامهیهکی تهواو کوردانهی ههیه و ئهمه ههم له روخسار و ههم له جلوبهرگی کوردانهیدا و له ههموو ئهم ڤیدیۆیانهی که له مهجلیسهکاندا لێی ماوهتهوه، بهدیدهکرێت، ئهگهر لێره و لهوێ دابنیشتیته پێی ڕا و سهرنجی خهڵک له بارهی ئهم هونهرمهندهوه سهرهرای باسی دهنگ و چریکهی کوردانهی باسی سیمایهکی کوردانهش دهکهن که خۆی له خۆیدا و بهپێی نهریتهکانی ئهم کۆمهڵگایه ههڵگری جۆرێک له نهجابهت و ویقار و سهنگینییه، ڕاستییهک که له زۆرێک له ههڵسوکهوتی هونهرمهندانی نهوهی نوێ زۆر به کهمی دهبینرێت و یهکێک له هۆکارهکانیش له جێنهکهوتنی و پهرهنهسهندنی هونهرهکهیان ههر ئهمهیه که ئهو فۆرمه نهریتییانهی بهشێوهی سرووشتی و بهپێی لۆژیکی گهشهی کۆمهڵگا و خهیاڵدانی خهڵک ناخهنه ڕوو و، یهکسهر له فۆرمێکی تهواو مۆدێڕن و نزیک له پۆڕن و ڕووتگهراییدا نومای دهکهن و ئهمهش وهکوو بۆ زۆرێک له خۆشیان سهلماوه شکستێکی گهورهیه بۆیان.
ڕهنگه ئهگهر لایهنی دهنگ و ئاوازدانان و سترانی گۆرانییهکانیان بههێز بێت بتوانن به سهر ئهم کۆسپهشدا باز بدهن و وهکوو هونهرمهندێکی نهوهی نوێ له خهیاڵدانی گشتیدا جێگای خۆیان بکهنهوه، نموونهی هونهرمهندێکی سهرکهوتوو و درهوشاوه بهڵام بێدهنگی ئێسته زهکهریا عهبدوڵلایه که لهگهڵ ئهوهی له ڤیدیۆکانیدا و له فۆرمی مۆسیقاکهشیدا داهێنان و دژهباو دهرکهوتووه ههمدیسان چون هونهرهکهی ڕهسهنایهتی و چێژی له سهرچاوهی هونهری کۆمهڵگاکهیهوه ههڵگۆستووه، سهرکهوتووه و جێگهی ڕێزه و زۆر کهس ئێستهش چاوهڕوان و تامهزرۆی گۆرانی و ئاههنگی تازهی لێدهکهن. ئهگهر نموونهیهکی دیکه بهێنینهوه که بهتهواوی سیمای کوردانهی دهنگ و ڕهنگی هونهری میللی پێوهیه دهتوانین باس له بههجهت یهحیا بکهین، ئهو ئهگهرچی زۆربهی شیعری گۆرانییهکانی عاریفانه و جۆره ئهشقێکی ڕۆمانسیانهیه بهڵام ههر له بازنهی هونهری میلیدا جێی دهبێتهوه و ئهدا و ههڵسوکهوتی وشهی هۆنراوهی گۆرانییهکانی چۆنن، خۆیشی وا دهردهکهوێت واته لێرهدا هونهر و هونهرمهند بوون به یهک گیان له دوو فۆرمدا یان وهکوو دهڵێن یهک گیان له دوو جهستهدا.
ئهمانهم بۆیه وت که ڕۆڵی دهنگ و ڕهنگ زیاتر له دهرکهوتهی قوڕگ و سیمادا باس بکهم و گرێی بدهم به جیهانبینیی هونهرمهندهکهوه و دواتر ئاماژهیهکی خێراش بهو شێوازه هونهره پووکاو و چرووکه بکهم که وهکوو (گهعده) ناوی دههێنرێت و بهناوی هونهری میللییهوه پێمان دهفرۆشنهوه.
“گهعده وهکوو جهمسهری دژی هونهری میللی”
گهعده وهکوو مانای وشه واتای “دانیشتن” و “ئهو شوێنهی مناڵ گووی تێ ئهکات”، دێت، ڕهنگه ئهم مانایه بڕێکیش تهنز و ئایرۆنی بنوێنێت که ئێمه زۆربهی ئهو دانیشتنانهی که بهناوی گهعدهوه دهیانبینین بهدهر نین لهم دهلالهته خراپ و بۆگهنه، ههڵبهت بێگومان ئێسته دانیشتنی باشیش بهڕێوه دهچێت و ههر ناوی گهعدهی لێ دهنرێت، هۆکارهکهی ئهوهیه گهعده له باتی هونهری میللی وهکوو زاراوه له میدیا و تۆڕه کۆمهڵایهتییهکاندا جێگیر بووه و بهداخهوه چ وهکوو زاراوه و چ وهکوو ناوهرۆک کاریگهریی نهرێنی لهسهر هونهری میللی داناوه. دیاره گهعده فۆرمی بهدهویی سهمای ئیرۆتیکی و گۆرانیی بیابانی عارهبانه و ئهم فۆرمه گوازراوهته بۆ ناو وڵاتی چیا و بهفر و کوێستان، که کوردستانه و تێکهڵی شهپۆلێک له بۆنه و ڕێوڕهسمی سهرمایهداری و بازرگانانهش بووه بۆیه خودی گهعده هیچ کات ئامانجی بهرههمهێنانی جوانیناسی و پێشکهشکردنی هونهر نهبووه و نییه و، کاتێکیش له گهڵ بۆنهیهکی وهکوو گهڕانهوهی کوڕی خاڵی فڵان و فیسار یان جهژنی لهدایکبوونی تاقه کچی فڵان و فیسار تێکهڵ دهبێت ئیتر لهو فۆرمه بهدهوییه عهرهبییهش مهودا دهگرێت و دهبێت به دانیشتنێک تهژی له بێسهروبهری و قسهی نهشیاو و ئهو شته نهشیاو و پڕ جنێوهی که بهناوی شهڕهبهند له کۆمهڵگای کوردیدا هاوتا کراوهتهوه.
له ڕاستیدا شهڕهبهند فۆرمێکی ڕهسهنی هونهریی کوردییه و پێشتر وهکوو کێبڕکێی نێوان دوو کهس له هۆنینهوهی شیعر یان گۆرانیدا چاوی لێکراوه و ههڵگری توخمه جوانیناسانه و بهها کولتوورییهکانی کۆمهڵگای کورد بووه، بهڵام ئێسته وهکوو دهرکهوته و باڵێک له گهعده بووه به داشۆرین و سووکایهتیکردنی دوو بهناو هونهرمهند به یهکتر و تهنانهت ههندێ له گهعدهکان به باڵای دایک و خوشکی یهکدیشدا وتوویانه! ئهم دیاردهیه زیاتر له ههر پاکتاوکردنێک تهنگی به گۆرانی و هونهری میللی ئێمه ههڵچنیوه و بمانهوێ و نهمانهوێت به کاریگهریی سۆشیال میدیا و کۆمهڵێک هۆکار و فاکتۆری دیکه پهرهی سهندووه و له ناو نهوهی نوێدا خهریکه دهبێت به فۆرم و شێوازێک له هونهر، که ئهمه خۆی واته دابهزاندنی هونهر له ئاسته باڵاکهی بۆ ئاسته زۆر نزم و بێواتاکهی، من بهڕاستی نازانم چۆن تاکوو ئێسته دهسهڵات و حکوومهتی کوردی بیرێکی بۆ بهگژداچوونهوه و کۆنترۆڵکردنی ئهم دیاردهیه نهکردووه یان پهڕلهمان چۆن یاسایهکی دهرنهکردووه که حورمهت و کهرامهتی هونهری میللی یان لانیکهم حورمهتی گوێگر و لایهنگری هونهر بپارێزێت؟ مهگهر ههر گۆرانی و هونهری کوردی نهبوو له سهردهمێکدا که ئێمه مهجالی ههناسهدانمان به کوردی نهبوو، زمان و شوناسی کوردیان بهپێوه ڕاگرت و خهیاڵدانێکی نهتهوهیی و نیشتیمانیان له باشوور و ڕۆژههڵات و تهنانهت پارچهکانی دیکهشدا بۆ ئێمه دروست کرد؟ چۆن حکوومهت یان پاڕلهمان یان دهزگا ڕۆشنبیری و کهلتوورییهکان له ههمبهر ئهم بابهته کهمتهر خهمییان کردووه؟ بهڕاستی ههر مرۆڤێکی خاوهن چهشهی هونهری وهکوو گوێگر ئایا دهتوانێت حهسهن زیرهک و عهلیمهردان لهگهڵ ئهو بهندبێژ و گهعدهچییانه بهراورد بکات که باسی شهرهف و حهیای یهکدی دهکهن و وادهزانن لهم شهڕهبهندهدا سهرکهوتوون؟
“لێکدانهوهی کۆتایی”
ئهوهی لێرهدا ویستم به خێرایی باسی بکهم یادکردنهوهیهکی شایستهی “مهحموود محهمهد” وهکوو هونهرمهندێکی میللی و دهنگ و سیمایهکی ڕهسهنی هونهر وگۆرانی کوردی بوو و له دووتوێی ئهم باس و گێڕانهوهیهدا چهمکی هونهری میللیم له ههمبهر گهعده و شهڕهبهندا زهق کردهوه و دژایهتیی ئهم دوو جهمسهرهوه له زهرهری هونهری میللی وهکوو یهکێک له نیشانهکانی قهیرانی ئهندازیاریی کهلتووری و بهڕێوهبهردنی هونهری له لایهن گوتاری ڕۆشنبیری و هونهری و دهسهڵاتهوه دهزانم.
ڕهنگه پێویست بێت بیر له چهندین ڕێکار بکرێتهوه یهک لهوانه دهشێت کردنهوهی فێرگهیهکی هونهری و گۆرانی بێت که لهڕێگهیهوه له لایهن کهسانی وهکوو ئهم هونهرمهندهوه شێوازهکانی مهقام و بهسته و گۆرانی کوردی به هونهرمهنده گهنجهکان بوترێتهوه، مهرج نییه ئهم پرۆسهیه به مانهی ئهوه بێت که هونهرمهنده گهنجهکان حهتمهن ههمان ڕێچکه به بێ ئهملاولا دریژه پێ بدهن، بهڵکوو دهتوانن وهکوو ههوێن و سهرچاوهیهک بۆ داهێنانهکانی خۆیان لهو شێواز و سیاقهی ئیشی تێدا دهکهن بهکاری بهێنن. ڕێگایهکی دیکه نووسینهوه یان تۆمارکردنی ئهزموونی ئهم هونهرمهندانه به وردی و بهشێوهیهکی جیدی و بهپێی ئهزموونکهیان و تهنانهت تۆماری زۆر لایهنی دیکهی وهکوو بهسهرهات و دانیشتن و بهها کولتوور و کۆمهڵایهتییهکان ههر له سهردهمی دهسپێکی کاری هونهریی خۆیانهوه تاکوو ئێستا، ئهمه دهتوانێت به ئێمه و نهوهکانی داهاتووش پیشان بدات که هونهر به ههموو شێوهیهک گرێدراوێتی لهگهڵ کۆمهڵگا و بههاکانی نهتهوه و خواسته نیشتمانییهکاندا ههیه و هونهر له چوارچێوهیکی تهواو فهردی و تهنها بۆ گهعده و مهعده نهک تهنها هیچ مانایهکی نییه بهڵکوو ڕێک دژ و پێچهوانهی هونهر به مانا میللی و رهسهنهکهشیهتی.