هەمووان پاش 2003 چاوەڕوانی دروستكردنی ئێراقێكی نوێیان دەكرد، ئێراقی دوای سەدام وهزری حیزبی بەعس وسیستمی دیكتاتۆری، بونیادنانی دەوڵەتی یاسا وشەراكەت وتەوافق لە نێوان هەموو پێكهاتەكانی ئێراق، وچەسپاندنی سیستمی دیموكراسی وبەڕێوەبردنی وڵات بە هاوبەشی لەنێوان سەرجەم پێكهاتەكانی وڵات بێ جیاوازی، دروستكردنی دەوڵەتێك كە هەمووان تەیایدا بەشدار بن. بۆیە كورد وەكو پێكهاتەیەك كە دەیان ساڵە ڕووبەرووی ستەم وتاوان بوونەوە زۆر بەگەرمی پێشوازییان لەگۆڕانكاریەكانی پاش 2003 كرد، وچاوەڕوانی ئەوە بوون كە ئێراقی نوێ دەرفەتێكی زیڕین بێت بۆ بەدەستهینانی ئاوات وخەونەكانیان ومافەكانیان، وئێراقی نوێ چارەسەر بێت بۆ سیاسەتە دوژمنكارانەكانی ڕژێمی یەك لەدوای یەكەكان لەسەرەتای دروستكردنی دەوڵەتی ئێراق ولكاندنی كوردستان بەم دەوڵەتەوە .
ئەو خەونە بەرجەستە بوو لە نوسینەوەی دەستوورێكی نوێ لە ئێراق كە هەموو لایەنەكان بەتایبەتی كورد وشیعە كە قوربانی دەستی حزبی بەعس بوون كە ببێتە چوارچیوەیەكی یاسایی بۆ ئێراقی نوێ، ودەستنوسێكی یاسایی كە ماف وئەركەكان لەو دەوڵەتەدا دیاری بكرێت، وسەرجەم لایەنەكان هەوڵی ئەوەیان دا كە سەرجەم ئاوات وخواستەكانیان لەو دەستوور ڕەنگبداتەوە، وەكو كورد بەهەموو قورساییەكەوەی بەشدارییان كرد لە نوسینەوەی دەستوری ئێراق كرد بە هیوای ئەوەی ئێراقی نوی بتوانێت كێشەكانی چارەسەر بكات كە دەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونی دەوڵەتی ئێراقی. بەڵام پاش ئەزموونی 21 ساڵ پاش ڕووداوی ڕووخاندنی ڕژێمی پێشوو ئەوەمان بۆ دەركەوت كە خەونی دروستكردنی ئەو دەوڵەتە دیموكراسیە لە ئێراق خەیال بوو، وهزری یەكتر قبووڵ كردن وبونیادی دەوڵەتی هاوڵاتی لەئێراقدا بوونی نیە، وبۆمان دەركەوت كە كێشەی ئیمە لەگەل حیزبی بەعس نییە بەڵكو لەگەڵ هزری حیزبی بەعسە چونكە سەرەڕای ئەوەی بیست ساڵە حیزبی بەعس نەماوە بەڵام شێوازی بیركردنەوەی حیزبی بەعس ماوە وقۆناغ بە قۆناغ بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو دەنێن، وئەوەی پاش بیست لە ئێراقدا هەیە دیكتاتۆریەتی زۆرینەیە نەك سیستمێكی دیموكراسی وتەوافق وهاوبەشی.
هەركەسێك بە وردی تەماشای بارودۆخی ئێراق بكات دەزانێت گۆڕانكاری زۆر گەورە لە بۆچونی لایەنەكانی ڕوویداوە سەبارەت بە پرۆسەی سیاسی ودەستور ودیموكراسی لە ئێراقدا، سەرەتا كورد وشیعە كە زۆرینەی بەری ئۆپسزیۆنی ئێراقییان پێكدەهێنا وهاوبەش بوون وهاوبۆچوون بوون سەبارەت بە زۆرینەی پرسەكان وەكو دیموكراسیەت وسیستمی حوكمڕانی ودەستور وفیدرالیەت وچارەسەر كردنی كێشەكان وبەرێوەبەردنی دەوڵەتی ئێراق لەبەرامبەردا عەرەبی سوونە دژی پرۆسەی سیاسی بوون وپێیان وابوو ئەم دەستوورە دەستوریكی ئەمریكیە وسیستمی حوكمڕانی وڵات سیستمێكی ئەمریكیە وداگیركەر بونیادیناوە، بەڵام لە ئێستادا پارتە شیعەكان وگروپە چەكدارەكان بەهەممان شێوازی حیزبی بەعس تەماشای دەسەڵات وحوكمڕانی دەكەن ولەگەڵ دروستكردنی دەوڵەتێكی مەركەزین كە لەبەغداوە بەڕێوەببرێت لەبەرامبەردا كورد وسوونە لە قۆناغی نێوان سوورن بوون لە سەر بەشداری كردن لە پرۆسەی بەمەبەستی پاراستنی ئەوەی ماوە لە دەستكەوتەكان وبێ هیوابووندان.
هەوڵەكانی پاشگەزبوونەوە لە دیموكراسیەت وبنەماكانی دەستور شارەوە نین ودەیان جار بەشێوەیەكی ئاشكرا باس لەوە دەكرێت دەستووری ئێراق بەپەلە نوسراوەتەوە وپێویست دەكات هەمووار بكرێتەوە وبەندەكانی دژ بەیكەن ودەستوری ئێراق كێشەی هەیە، یان دەگوترێت پێویست دەكات سیستمی حوكمڕانی ئێراق ببێتە سەرۆكایەتی چونكە پییان وایە سیستمی پەرلەمانی لە ئێراق شكستی هێناوە ،ولەرووی پراكتیكیەوە زیاتر لە پەنجا بەندی دەستوری كە زامنی مافەكانی گەلی كوردی كردووە پێشێل كراوە وجێبەجی نەكراوە وەكو پێویست .
وتەكانی فایق زیدان سەرۆكی دادگای ئیتحادی كە ئاماژە بۆ ئەوە كردبووە كە ئەوان دژی دروستكردنی هەرێمی دیكەن لە ئێراقدا لەگەڵ ئەوەی ئەو لێدوانە دژی سوێندی یاساییە كە ناوبراو كە دەبێت سەرجەم هەڵسوكەوتەكانی بگونجێت لەگەڵ دەستووری ئێراق ودژی ئەركی ناوبراو كە پاراستنی جێبەجێ كردنی بەندەكانی دەستوور بەڵگەیە لەسەر ئەوەیە زۆرینەی دەسەڵاتی حوكمڕان لە ئێراقدا باوەڕیان بەو دەستورە نەماوە وچاوەڕوانی درەفەتن بۆ گۆڕینی دەستوور ودروستكردنی سیستمێكی حوكمڕانی ئاینی هاوشێوەی كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەڵگەی ئەوەی پاش تێپەربوونی چەند ڕۆژیك بەسەر لێدوانەكانی هیچ كاردانەوەیەك دژی ئەو لێدوانانە نەبینرا !. بۆیە قسەكانی فایق زیدان شتیكی نوێ نییە وچاوەڕوان كراو بوو چونكە وتەكانی ناوبراو ڕەنگدانەوەی هزری دەستەجەمعی ئەوانەیە كە دەوڵەتی ئێراق بەڕێوە دەبەن لە ئێستادا، ئەوەی سەیر بوو لە لایەن كەسێكی وەكو ناوبراو دەرچوو كە بەلانی كەمەوە دەبوایە لەبەردەم میدیاكانەوە خۆی وەكو كەسێكی بیلایەن وپیشەیی دەربخستایە .
وتەكانی سەر‌وكی دادگای ئیتحادی لە ئێراقدا سەرەڕای تاڵی لێدوانەكانی كە دژی دستوور بوو بەڵام چەند بابەتێكی زۆر هەستیار وگرنگی بۆ هەمووان دەرخست، یەكەمیان قبوڵ كردنی هەرێمی كوردستان لە ئێراقدا پیاڵە ژەهرێكی ناچاریە بۆ حكومەتی بەغدا وهەركاتێك بۆیان ڕەخسا ئەم هەرێمە ناچاریە لەناودەبن، چونكە ئەگەر دروستكردنی هەرێم ڕەت بكرێتەوە واتە خودی سیستمی فیدراڵی وهەرێمەكانیش ڕەتدەكرێتەوە بەڵام لەئێستادا ئەوان هەرێمی كوردستان رەتناكەنەوە بەڵام ئەگەری ڕەتكردنەوەی هەیە لەداهاتوودا ئەگەر دەرفەت ڕەخسا، دووهەمیان ئەم لێدوانانە بۆ هەمووانی دەرخست كە بڕیارەكانی ئەو دادگایە تا چەند پیشەیی وبێ لایەنە وتا چەند ئەو بڕیارانە بەنەفەسێكی تاكڕەویانە دەرچوون، سێهەمیان ساڵانیكە زۆر دەبیستین كە هەوڵ هەیە بۆ دروستكردنی هەرێمی سلێمانی وجیاكردنەوەی لە هەرێمی كوردستان وچەندین كەسایەتی ولایەن هەبوون خەونیان بە جێبەجێ كردنی ئەوە بابەتەوە دەبینی بەڵام لێدوانەكانی ناوبراو دەریخست بەرزترین كەسایەتی دادوەری لە ئێراق لەگەڵ دروستكردنی هەرێمی دیكە نیە وڕایانیچڵەكاند لەخەونەكانیان.
بۆیە زۆر بە ڕوونی باس لەوە دەكەین كە قۆناغی دەستوور ودیموكراسی لە ئێراقدا كۆتایی هاتووە وئێراق بەرەو سیستمێكی دیكتاتۆری هەنگاوە دەنێت ،وئەوەی ماوە تەنها تارامایی وچوارچێوەیەكی شكڵیە بۆ دیموكراسیەت كە ماوەتەوە وبەم نزیكانە ئەوەش لەناودەبرێت . چارەسەری بارودخی ئێستای ئێراق یان دابەشكردنی ئێراق بۆ سێ دەوڵەت، یان دووبارە سیستمی حوكمڕانی لە ئێراق بونیادبنرێتەوە لەسەر بنەمای سێ هەرێمی كۆنفدرالی، بەپێچەوانەی ئەوە دەبێت چاوەڕوانی ئەوە بین سیستمێكی دیكتاتۆری لەئێراق دروستبێت .
