لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماسەوە بۆ بوومەلەرزەکانی تورکیا و سوریا و مەغریب و هێرشەکانی ئۆکرانیا و هێرشی زیرەكی دەستكرد لەپیشەسازی هۆڵیوود، ئەمە ڕووداوە سەرەکییەکانن کە لە ساڵی 2023 دا ڕوویانداو:-
“شەڕی ئیسرائیل-حەماس”
لە 7 تشرینی یەکەم، چەکدارانی حەماس لە کەرتی غەزەوە چوونە ناو باشووری ئیسرائیلەوە و هێرشیان کردە سەر شارۆچکە سنوورییەکان و ڤیستیڤاڵێکی مۆسیقا و، بووە هۆی کوژرانی 1200 کەس، کە زۆربەیان هاووڵاتی مەدەنی بوون، بەپێی دوایین ئامارە فەرمییەکانی ئیسرائیل. ئەم هێرشە لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948ەوە بێ وێنە بووە، هۆی ترس و شۆک لە ئیسرائیل و دەرەوە. نزیکەی 240 کەس بە بارمتە گیراون بۆ کەرتی غەزە، لەنێویاندا بەساڵاچووان، منداڵان و ژنان. ئیسرائیل بەنیازە ئەو گرووپە لەناو ببات کە ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپا و ئیسرائیل بە ڕێکخراوێکی “تیرۆریستی” ناوی دەبەن، هەروەها هەڵمەتێکی قورسی بۆردومانکردنی لە کەرتی غەزە دەستپێکردووە و داوای لە دانیشتوانەکەی کردووە بەرەو باشوور بڕۆن.
لە 27ی تشرینی یەکەم، دەستی کرد بە ئۆپەراسیۆنی زەوی هاوکات لەگەڵ هێرشەکانی باکووری کەرتی غەزە. چڕی هێرشەکان و قەبارەی وێرانکارییەکان بوونەتە هۆی ڕەخنە و نیگەرانی نێودەوڵەتی سەبارەت بە چارەنووسی هاووڵاتیانی مەدەنی فەڵەستینی کە ئاو و کارەبا و خۆراک و دەرمانیان لێ بێبەشکراوە، دوای ئەوەی ئیسرائیل “گەمارۆیەکی تووندی سەپاند بەسەر کەرتی غەزەدا. لە ماوەی حەوت هەفتەی شەڕەکەدا؛ بۆردومانەکانی کەرتی غەزە بوونەتە هۆی کوژرانی نزیکەی 15 هەزار فەڵەستینی، لەنێویاندا 6150 منداڵ. بەگوێرەی نەتەوە یەکگرتووەکان، زیاتر لە دوو لەسەر سێی دانیشتوانی ناوچەکە کە 2,4 ملیۆن کەسە ئاوارە بوون. بەگوێرەی ئاژانسەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، هاوکارییەکان زیاتر دەستیان پێکرد لەگەڵ چوونە بواری جێبەجێکردنەوە بۆ ئاگربەستێکی چوار ڕۆژی کە 48 کاتژمێری دیکەی درێژکردەوە، بەڵام هێشتا بەس نییە.
“هێرشی ئۆكرانی پێچەوانە”
لە مانگی کانوونی دووەم، سوپای ڕووسیا بە بەهێزکردنی 300،000 سەربازی و بە پشتیوانی گرووپی چەکداری واگنەر گەڕایەوە بۆ هێرشەکە بەتایبەتی لە ناوچەی دۆنباس لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکرانیا. لە مانگی پێنجدا، مۆسکۆ دەستگیرکردنی پەخموتی ڕاگەیاند دوای شەڕێکی خوێناوی کە درێژترین شەڕە لەوەته‌ی دەستپێکردنی داگیرکاری ڕووسیا لە شوباتی 2022. هێرشەکانی ئۆکرانیا لەلایەن هاوپەیمانە ڕۆژئاواییەکانیەوە لە سەرەتای مانگی حوزەیرانەوە دەستیپێکرد لە هەوڵێکدا بۆ گرتنەوەی ئەو ناوچانەی کە لەلایەن مۆسکۆوە داگیرکراون. بەڵام ڕووبەڕووی بەرگرییەکی بەهێزی ڕووسیا بووەوە. سەرەڕای ملیارەها دۆلار لە یارمەتییە سەربازییەکانی ڕۆژئاوا، سوپای ئۆکرانیا توانیویەتی تەنها هەندێک لە شارۆچکەکانی باشوور و ڕۆژهەڵاتی وڵاتەکە بگرێتەوە.
لە ۲۴ی حوزەیران، ئەندامانی گرووپی چەکداری ڕووسی واگنەر یاخی بوون و دەستیان کرد بە خۆپیشاندان دژی مۆسکۆ. سەرۆکی ڕووسیا “ڤلادیمێر پووتین” سەرکۆنەی “خیانەت”ی سەرکردەکەیان “ئێڤگینی پریگۆژینی” کرد کە لە کۆتاییدا فەرمانی بە پیاوەکانی کرد بگەڕێنەوە بنکەکانیان. مردنی “پریگۆژین” دوای دوو مانگ لە ڕووداوێکی فڕۆکەدا پرسیارێکی لێکەوتەوە و وڵاتانی ڕۆژئاوا و ئۆکرانیا گومانیان لەوە هەیە کرێملن تێوەگلابێت. چەند مانگێک دوای دەستپێکردنی هێرشەکە، کیێڤ لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەمدا پشتڕاستی کردەوە کە چەند کیلۆمەترێک پاڵپشتی سوپای ڕووسیای کردووە لە کەناری چەپی ڕووباری دنیپرۆ لە باشووری هەرێمی خێرسۆن. ڕێبەرانی ئەوروپا لە 21ی تشرینی دووەم ڕۆیشتن بۆ کیێڤ بۆ نوێکردنەوەی پشتیوانییەکانیان بۆ ئۆکرانیا، کە ترسی لە کەمبوونەوەی پابەندبوونی هاوپەیمانەکانی هەیە، لە کاتێکدا سەرنجی جیهان لەسەر شەڕی حەماس و ئیسرائیلە.
“بوومەلەرزەی وێرانكەر”
لە شەوی پێنجەم بۆ شەشەمی شوبات، بوومەلەرزەیەک کە یەکێکە لە بەهێزترین بوومەلەرزەکان لە ماوەی سەدەیەکدا، باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و بەشێکی سوریای تووش کرد. بوومەلەرزەکە بە پێوەری 7.8 بەهێز بوو و دوای 9 کاتژمێری دیکە لانیکەم 56 هەزار کەسی لە تورکیا و نزیکەی 6 هەزار کەس لە سوریا کوشت. چەند وێنەیەکی جوڵاو لە جیهاندا بڵاوبوونەتەوە کە باوکێک دەستی کچە 15 ساڵانەکەی گرتووە، کە لە تورکیا لەژێر وێرانەکاندا گیری خواردووە، هەروەها کچێکی ساواش کە لە سوریا لەدایکبووە لەکاتی بوومەلەرزەکەدا و لە پاشماوەکان ڕزگارکراوە لە کاتێکدا هێشتا بە قوڕگی دایکییەوە بەستراوەتەوە کە لە بوومەلەرزەکەدا گیانی لەدەستدا. بوومەلەرزەیەکی دیکەی کوشندە لە مەغریب ڕوویدا لە کاتژمێر ۲۳:۱۱ (۲۲:۱۱ GMT) لە ۸ی ئەیلوول، بوومەلەرزەیەکی بەهێز ناوچەی مەراکشی لە ناوەندی مەغریب دا.
بوومەلەرزەکە لە نێوان ۶.۸ بۆ ۷ بوو، کە بەهێزترین بوومەلەرزەیە لە وڵاتەکەدا تۆمارکراوە. نزیکەی سێ هەزار کوژراو و زیاتر لە ۵۶۰۰ بریندار بوون. بوومەلەرزەکە زیانی بە نزیکەی 60 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون گەیاندووە لە نزیکەی سێ هەزار شارۆچکە لە ناوچە دوورەکان و دەوروبەری ئەتڵەسی سەرەوە.
“ناسەقامگیری لە ئەفریقا زیاد دەکات”
ئەفریقا لە ساڵی 2023دا دوو کودەتای ئەنجامدا، لە نایجەر، وڵاتێکی ساهیل کە تیایدا تووندوتیژی جیهادییەکان تێوەگلاون، کارمەندانی سەربازی لە 26 ی مانگی حەوتدا دەسەڵاتیان گرت بە ئاماژەدان بە خراپبوونی بارودۆخی ئەمنی “محەمەد عەبدولمەهدی” لە ماڵەکەی خۆیدا دەستگیرکرا. لە گابۆن، کودەتایەکی سەربازی لە 30 ی مانگی هەشتدا سەرۆکی لابرا، “عەلی بۆنگۆ ئۆندیمبا” ماوەیەکی کەم دوای هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کە بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕەخنەی لێگیرا بەهۆی ئەو تۆمەتانەی بە ساختەکاری تۆمەتبارکراون و نیشانی دا کە سێیەمین خولی سەرۆکایەتی بردەوە. “عەلی بۆنگۆ” کە خێزانەکەی بۆ ماوەی زیاتر لە 55 ساڵ فەرمانڕەوای وڵاتی ئەفریقای ناوەندی بوون، هێشتا لە لیبرڤیل ماوەتەوە و ئازادە لە گواستنەوە. لە 15 نیسانەوە شەڕێک لە سودان دەستیپێکردووە لە نێوان فەرماندەی سوپا “عەبدولفەتاح بورهان” و هێزەکانی پشتیوانی خێرا بە ڕێبەرایەتی “محەمەد حەمدان داگالۆ”. بەگوێرەی خەمڵاندنەکانی ڕێکخراوی ناحکومی ئیکلاید، زیاتر لە 10 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم خەمڵاندنانە لەوانەیە زۆر لە ژمارە ڕاستەقینەکان کەمتر بن.
دوای مالی و کۆماری ئەفریقای ناوەندی لە ساڵی 2022، فەڕەنسا ناچارکرا هێزەکانی لە دوو داگیرکەری پێشوو بکشێنێتەوە، بورکینا فاسۆ لە مانگی شوبات و نیجەر لە مانگی تشرینی یەکەم لەژێر فشاری دەسەڵاتداران و دوژمنایەتی ڕای گشتی.
“زیرەكی دەستكرد هۆڵیوود دەهەژێنێت”
لە مانگی ئایاردا، سیناریۆنووسانی ئەمریکی کە لە ناوەڕاستی مانگی حەوتدا لەگەڵ ئەکتەرەکاندا بوون، مانگرتنیان دەستپێکرد بۆ داواکردنی مووچەیەکی باشتر و تێگەیشتنێکی باشتر لە زیرەکی دەستکرد. ئەم هەنگاوە لە هۆڵیوود لە ساڵی ۱۹۶۰ەوە پێشینەی نەبووە و لە مانگی ئەیلوولدا کۆتایی هات بە سیناریۆنووسان بە گرێبەستێکی مووچە و پاراستن لە بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد، ئەکتەرەکان نیگەرانن لەوەی ستۆدیۆکانی هۆڵیوود ئەم تەکنەلۆژیایە بەکاربهێنن بۆ دووبارە بەرهەمهێنانەوەی دەنگ و وێنەی خۆیان بۆ دووبارە بەکارهێنانەوەی بەبێ ڕەزامەندی و قەرەبووکردنەوەیان، تەنها لە مانگی تشرینی دووەمدا دەستیان بە کارەکانیان کردووەتەوە. جگە لە بەرزکردنەوەی کرێ، مانگرتنەکە ڕێگەی بە سنووردارکردنی نوێی بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد دا.
مانگرتنەکە بۆ ماوەی شەش مانگ بە تەواوی بەرهەمهێنانی فیلم و زنجیرە فیلمەکانی ئەمەریکای ئیفلیج کردووە و بەلایەنی کەمەوە زیانی شەش ملیار دۆلاری بە ئابووری ئەمەریکا داوە، بەرهەمهێنانی گەورە، لەوانە شتە نامۆکان، دواخرا.
“گەرمبوونی کەشوهەوا”
مانگی حوزەیران و تشرینی یەکەم گەرمترین مانگ بوون لە جیهاندا، بەپێی ڕێکخراوی چاودێری کۆپەرنیکۆسی ئەوروپا، کە پێشبینی دەکات ساڵی 2023 بە نزیکەیی ئەو ئاستە تێپەڕێنێت کە لە ساڵی 2016 دا تۆمارکراوە و دەبێتە گەرمترین ساڵ. بەرزبوونەوەی پلەی گەرما هاوکات دەبێت لەگەڵ وشکەساڵی کە دەبێتە هۆی برسێتی و ئاگرێکی وێرانکەر و زریانی تووندوتیژ. ئەمساڵ کەنەدا وەرزێکی ئاگرکەوتنەوەی بێوێنەی بەخۆیەوە بینیوە، کە زیاتر لە 18 ملیۆن هێکتار بەهۆی ئاگرەکەوە سووتاوە و 200 هەزار کەسیش ئاوارە بوون.
ئاگرکەوتنەوە لە هاوای لە مانگی هەشتدا بە تەواوی شاری لاهینەی لە دوورگەی ماوی لەناوبرد و 97 کەسی کوشت. هەروەها لە هاوینی ئەمساڵدا یۆنان ڕووبەڕووی ئاگرێکی بەرفراوان بووەتەوە کە بووە هۆی کوژرانی بەلایەنی کەمەوە 26 کەس، یەکێکیان لە ناوچەی ئیڤرۆسی باکووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا کە گەورەترین ئاگرە لە یەکێتی ئەوروپادا. بەهۆی لافاوەوە لە مانگی ئەیلوولدا لە دەشتاییە بەپیتەکەی شاری سلێمانی لە ناوەندی لافاوەکە 17 کەسی کوشت. ئاگرێکی تووندوتیژ بەهۆی شەپۆلێکی گەرماوە لە دوورگە گەشتیاریەکانی ڕۆدس و کۆرفو و ناوچەکانی حەوزەی دەریای ناوەڕاست بەتایبەتی لە جەزائیر و سیسیلیا.
“گەڕانەوە بۆ سەر مانگ”
مانگ بوو بە شوێنی پێشبڕکێ بۆ بۆشایی ئاسمان لە ۲۳ی ئاب، ھیندستان بە سەرکەوتوویی کەشتی ئاسمانی بێفڕۆکەوان Schnaderian-3ی نارد بۆ ناوچەیەکی نەدۆزراوە لە گۆشەی باشووری مانگ، کە پێشینەی نییە. چەند ڕۆژێک پێش ئێستا، لێکۆڵەرەوەی ڕووسی لۆنا-25 لە یەکەم ئەرکی مۆسکۆ بۆ سەر مانگ لە ساڵی 1976 ەوە کەوتە خوارەوە، لە هەمان ناوچەدا کە بەهۆی بوونی ئاوی بەستووەوە گرنگییەکی زۆری هەیە. پێش هیندستان، تەنها ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت و چین بە سەرکەوتوویی ئۆتۆمبێلیان لەسەر مانگ نیشتەوە. ناسا پشت بە کەشتی ئەستێرەیی کۆمپانیای سپەیس ئێکس دەبەستێت بۆ ئەرکی ئەرتەمیس بۆ سەر مانگ بە ئامانجی گەڕانەوەی کەشتیوانە ئاسمانییەکانی ئەمەریکا لە ساڵی 2025 بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1972 ەوە. لە ۲۰ی نیسان، کەشتی ستارشیپ بۆ یەکەم جار بە شێوەی تەواوی خۆی فڕی، بەڵام شکستی بزوێنەرەکە ناچاری کۆمپانیای ئیلۆن ماسک کرد موشەکەکە بتەقێنێتەوە دوای چوار خولەک.
لە تاقیکردنەوەی دووەمدا لە مانگی نۆڤەمبەردا، نهۆمی سەرەوەی موشەکەکە گەیشتە بۆشایی ئاسمان پێش ئەوەی “هەڵەیەک” ببێتە هۆی تەقینەوەی. کۆمپانیای ژاپۆنی iSpace لە مانگی چواردا شکستی هێنا لە نیشتنەوەی کەشتییە ئاسمانییەکەی هاکۆتر لەسەر مانگ، بەڵام ئاژانسی بۆشایی ژاپۆنی JAXA لە سەرەتای مانگی ئەیلولدا ئەرکێکی نوێی بۆ مانگ نارد.
“هێرشی ئازەربایجان لە ناگۆرنی کاراباخ”
لە 19ی ئەیلوولدا؛ ئازەربایجان هێرشی کردە سەر هەرێمی جیاکەرەوەی ئەرمەنییەکانی کاراباخی سەرەوە کە زیاتر لە سێ دەیەیە لەلایەن باکو و یەریڤانەوە ناکۆکی لەسەرە. ئەم ناوچە شاخاوییە، کە بە پشتیوانی ئەرمینیا لە ساڵی ۱۹۹۱ بە پشتیوانی ئەرمینیا سەربەخۆیی ڕاگەیاند، شوێنی دوو جەنگی نێوان دوو کۆماری سۆڤییەتی پێشوو بوو لە قەوقەز لە سەرەتای نەوەدەکان و پایزی ۲۰۲۰. لە ماوەی 24 کاتژمێردا دەسەڵاتدارانی ناوچەکە خۆیان ڕادەستکرد دوای ئەوەی یەریڤان وازیان لێ هێنا و ڕێککەوتنێکی ئاگربەستیان واژۆ کرد. دوای ئەو هێرشە هەورە برینەی کە نزیکەی 600 کەسی تێدا کوژران، زۆرینەی 120،000 دانیشتوانەکەی بەرەو ئەرمینیا هەڵهاتن لە کاتێکدا دەسەڵاتدارانی کاراباخی سەرەوە لە 1ی کانوونی دووەمی 2024دا هەڵوەشاندنەوەیان ڕاگەیاند. لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەم، دادگای دادی نێودەوڵەتی، کە یەریڤان ڕووی کردە لای، فەرمانی بە باکو دا کە ڕێگە بە گەڕانەوەی دانیشتوانی کاراباخ بدات “بە سەلامەتی تەواو.” گفتوگۆکانی نێودەوڵەتی بە ئامانجی گەیشتن بە ڕێککەوتنی ئاشتی تا ئێستا بێ ئەنجام بووە.
