شێوەکاری ئیسپانی “سالڤادۆر دالی” بە یەکێک لە بەناوبانگترین کەسایەتییەکانی هونەری مۆدێرن و بە مامۆستای بزووتنەوەی سوریالیزم دادەنرێت. کارەکانی “سالڤادۆر دالی” تێڕوانینی سوریالیستی، هێمای نهێنی و سەرنجی گەورە بۆ وردەکارییەکان پێناسە دەکەن. ئەو لە ماوەی پیشەکەیدا کە زیاتر لە شەش دەیەی خایاند، کاریگەری خۆی لەسەر جیهانی هونەر بە تێپەڕاندنی سنوورەکانی دەربڕینی هونەر و هەڵوەشاندنەوەی نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان تێپەڕاندووە. هەروەها دەبێت رۆڵی وی لە بەشداری بزووتنەوەی سوریالیزمدا بکەین و پێزانینێکی قووڵتر بەدەست بهێنین بۆ ئەو میراتە بەردەوامەکەی، کە وەک یەکێک لە گەورەترین هونەرمەندەکانی هاوچەرخ هەیبوو.
“سالڤادۆر دالی کێ بوو؟”
“سالڤادۆر دالی” لە شاری فیگێرسی ئیسپانیا لە ساڵی ١٩٠٤ دایک بووە. دایکی هەمیشە حەزی لە ئەدەب و هونەر بووە. دالی لە تەمەنێکی زوودا دەستی کرد بەنیگار کێشان، زۆرجار چەند کاتژمێرێکی بە سەرقاڵ بوونی دەفتەری تێبینیەکانی بەسەر دەبرد. ئەو لە تەمەنی شازدە ساڵیدا چوو بۆ مەدرید بۆ بەشداریکردن لە ئەکادیمیای شاهانەی ھونەرە جوانەکان. هەر لەوێش شێوازی وێنەکێشانی کلاسیکی خۆی پەرەپێدا. سەرەڕای سەرکەوتنی لە قوتابخانە، دالی بەخێرایی حەزی لە وێنەکێشانی ئەکادیمی لەدەستدا، چونکە پێی وابوو کە زۆر پابەند و سنووردارە. لە ساڵی ۱۹٢٦ چوو بۆ پاریس، لەوێ چاوی بە “ئەندرێ برێتۆن” کەوت کە باوکی هونەری سوریالیستی بوو. لەوێبوو دالی چووە پاڵ بزووتنەوەی سوریالیستی. بە بەکارهێنانی هونەرەکەی بۆ دۆزینەوەی جیهانی خەونەکان و مێشکی بێئاگایی، ئەو بەخێرایی بوو بە یەکێک لە ئەکتەرە سەرەکییەکانی بزووتنەوەکە.
دالی بە سرووشتی نامۆ و کەسایەتی گشتی زیرەک بە درێژایی ژیانی ناسراوە. ئەو زۆر جار بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر جلی لەبەر دەکرد، سەرنجی خەڵک ڕاکێشا. سەرەڕای نامۆییەکەی، دالی هونەرمەندێک بوو پیشەکەی بە جددی وەردەگرت و بەردەوام هەوڵی دەدا سنوورەکانی لە ڕووی تاقیکردنەوە و دەربڕینی جوانکارییەوە کۆمەکی بکات.
“لەدایکبوونی سوریالیزم و کاریگەری لەسەر سلڤادۆر دالی”
لە سەرەتای بیستەکاندا؛ لە وەڵامی گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان کە لەو کاتەدا ڕوویدا، بزووتنەوەی سوریالیستی لە دایکبوو. سوریالیزمەکان دەیانویست ئەوەی کە نائەقڵانی و نالۆژییکییە لەخۆیانی کۆ بکەنەوە، لە کاتێکدا لە کۆت و زنجیرەکانی بیرکردنەوەی ئەقڵی ڕزگاریان بوو. ئەوان مەبەستیان ئەوە بوو کە کارەکانیان بەکاربهێنن بۆ لێکۆڵینەوە لە جیهانی خەونەکان و مێشکی پاش-ئاگایی، چونکە باوەڕیان وابوو مێشکی پاش- ئاگایی نهێنی دەربڕینی هونەری ڕاستەقینەی تێدایە. بزووتنەوەی سوریالیزم و بیرۆکەکانی کاریگەرییەکی گەورەیان لەسەر سالڤادۆر دالی هەبوو. کارە سوریالیستییەکانی وەک سەقامگیر بوونی بیرەوەری، کە وێنەی سەرسوڕهێنەر و کۆکردنەوەی شتە سەرسوڕهێنەرەکانی تێدایە، نموونەی بەرچاوی هونەری سوریالیستن. بۆ ئەوەی تێگەیشتنی بینەر لە واقیع سەرلێشێواو بکات، داڵی زۆرجار لە کارە هونەریەکانیدا وشە و هێمای بینراوی بەکاردەهیێنا.
هونەرەکەی دالی بە تووندی لەژێر کاریگەری بزووتنەوەی سوریالیزمدا بوو، کە لەو کاتەدا لە ئەوروپا گەشەی دەکرد، و بەهۆی ئەو شێوازەی کە مامەڵەی لەگەڵ دەکرد، بزووتنەوەکە ڕوخسارێکی تایبەتی وەرگرت کە بەبێ هاوتا مایەوە. بەکارهێنانی دوانە شتی نائاسایی چەندین ساڵە بینەرانی سەرسام کردووە و، هێشتا لە پێشانگا گرنگەکانی جیهاندا ڕێزی لێدەگیرێت.
لە وەڵامی حەزی خۆی لە بیرکردنەوەی بێئاگایی، “دالی” پرۆسەیەکی ڕەخنەیی بەناوبانگی خۆی داهێنا کە بریتی بوو لە بەکارهێنانی مێشکی پاش- ئاگایی بۆ بەرهەمهێنانی هونەر. لە ئەنجامدانی ئەم کارەدا، ئەو توانی ڕێگە بە بیرکردنەوەکانی بدات، بە دەوریدا بسوریتەوە و شتە دیارەکان بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر بەیەکەوە ببەستێتەوە. لەگەڵ هەستێکی لۆژیکی خەونبین کە بەرەنگاری لێکدانەوەی ئاسایی دەبێتەوە، تابلۆکانی ئەنجامدا زۆرجار نامۆ بوون. تابلۆکانی دالی شێوازێکی کلاسیکی زیاتریان پێوە دیاربوو، کاتێک پیشەکەی گەشەی کرد و لە سنوورەکانی سوریالیزم دوور کەوتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، کاریگەرییەکەی لەسەر بزووتنەوەی سوریالیزم ناتوانرێت بە کەم هەژمار بکرێت چونکە کارە سەرەتاییەکانی هێشتا لە بەناوبانگترین نموونەکانی ئەم شێوازەدان.
“بەناوبانگترین کارەکانی دالی مانای چییە؟”
تەنانەت ئەمڕۆش، خەڵک هێشتا سەرسام و ئیلهامبەخشن بە بەناوبانگترین کارە هونەرییەکانی سلڤادۆر دالی. سەرەکی “هەمەڕەنگ ” یەکێک لە بەناوبانگترین کارەکانی وێنەیەکی چۆڵکراو لەگەڵ کاتژمێرەکانی تواوە ئەم وێنەیە نموونەیەکی کلاسیکی هونەری سوریالیستییە، چونکە تەحەدای تێگەیشتنمان دەکات دەربارەی واقیع بە ناساندنی توخمی هاوبەش بە شێوازی نوێ. ئەمە وەک هێمایەکی بەهێز خزمەت دەکات بۆ کۆتایی هاتنی ژیان و لێشاوی کات کە دەتوانرێت ببینرێت لە کاتژمێرەکانی توانەوەدا. پارچەیەکی دیکەی بەناوبانگی دالی پێی دەوترێت فیل. کۆمەڵێک فیل بە قاچە درێژەکانەوە لە ناوچەیەکی بەتاڵدا تێدەپەڕن ئەم وێنەیە نموونەیەکی تەواوە لە شێوازی تایبەتی دالی، کە زۆرجار توخمەکانی شێواندن و شێواندنی تێدابوو بۆ گواستنەوەی هەستی ڕیالیزمی سەیر. قاچەکانی فیلێکی درێژ لەکاتێدا ڕوخسارێکی سەیریان هەیە، ژینگەیەکی وێرانی تەنیایی و گۆشەگیری لە فەزەکەدا زیاد دەکات. “گۆڕینی نارسیسۆس”ی سالڤادۆر دالی کارێکی دیکەی بەناوبانگە، ئەو کارە شوێنێکی بەدەستهێناوە لە مێژووی هونەری سوریالیستیدا. تابلۆکە ڤێرژنی دالی ئەفسانەی یۆنانی نارسیسۆس نیشان دەدات، دەکەوێتە داوی خۆشەویستیەوە، ڕەنگی خۆیی خۆی لە حەوزێکی ئاودا دەبینیت و لە کۆتاییدا بەهۆی تینوویەتییەوە دەمرێت. بەکارهێنانی وێنەی سوریالیستی لە پێشکەشکردنی چیرۆکەکەی دالی لە گۆڕینی نارسیسۆس بۆ دەستێک کە هێلکەیەکی هەڵگرتووە، دەگۆڕێت.
لە کۆتاییدا ڕەنگدانەوەی دەست لە حەوزە ئاوەکەدا هەستێکی ڕێک و هاوسەنگی دەدات بە دیمەنەکە، بەڵام هیچی کەمتر نیە، لە تۆریدۆری هاڵۆ سینۆجینیک کە یەکێکی دیکەیە لە بەناوبانگترین پارچەکانی دالی و، ڕێکخستنێکی ئاڵۆزی ڕەنگەکان و وێنەی شێواوی تێدایە. چەندین هێما و سیمبولی شاراوە هەیە لە تابلۆکەدا، وەک جەنگاوەری گا، ڤینۆس دێ مێلۆ و، لە خاچدانی مەسیح. سەرلێشێواوی و سەرلێتێکدان بەهۆی شێوە سوڕاوەکان و وێنە شێواوەکانەوە دروست دەبێت، ئەمەش هێما شاراوەکان ئاڵۆزی و قووڵی تابلۆکە زیاد دەکەن.
“کاریگەری دالی”
ناتوانرێت کاریگەری “سلڤادۆر دالی” لەسەر هونەری مۆدێرن بە پێی پێویست ئاماژەیی بکرێت. بەکارهێنانی ڕەسەنی شێوازی سوریالیستی، کاریگەرییەکی بەردەوامی لەسەر جیهانی هونەر هەبووە و، بەردەوام وەک ئیلهامێک بۆ هونەرمەندان خزمەتی کردووە. مەیلی دالی بۆ تاقیکردنەوە لەگەڵ بەرئەنجامی شتی نوێ، وێنەی بینراو، وێنەی سوریالیزم کاریگەرییەکی گەورەی هەبوو لەسەر پەرەسەندنی هونەری مۆدێرن. ئەو سنوورەکانی داهێنان پاڵپشتی دەکرد و پرسیاری لەبارەی دانایی ئاساییەوە دەکرد، ئەو نەوەی دواتری هونەرمەندانی هاندا بۆ دۆزینەوەی ڕێگای نوێی دەربڕین. ئەمڕۆ لە سەرانسەری جیهاندا ڕێز لە دالی و کارە هونەریەکانی دەگرن، لەوانە تابلۆکان، پەیکەرتاشی و دروستکراوەکانی دیکە، لە چەندین مۆزەخانە و گەلەریدا پیشان دەدرێت و گەشتیاران لە سەرانسەری جیهانەوە ڕادەکێشێت. لەگەڵ ئەوەشدا، سوریالیستەکان ڕاستەوخۆ گرنگییەکی بەرچاوییان بە کارە هونەریەکەی دالی نیشاندا، لەگەڵ ئەوشدا هەندێک لە پارچەکانی بە ملیۆنان دۆلار لە مەزاددا فرۆشرا.
ڕۆڵی ئەو دەتوانرێت لە کارەکانی هونەرمەندێکی زۆردا ببینرێت کە هەوڵیان داوە شێوە نوێیەکانی دەربڕین بدۆزنەوە و سنوورەکانی داهێنان بەرز بکەنەوە. وەک تەکنیکە داهێنەرەکانی دالی و شێوازی بێهاوتایی، هەروەها کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر جیهانی هونەری بازرگانی هەبووە، لەگەڵ وێنە سوریالیزمییەکانی کە لە ڕێکلامێکی بێشوماردا بەکارهێنراون و یارمەتیدەر بوون لە دامەزراندنی جوانی. فیلم، ڤیدیۆ و مۆسیقا و تەنانەت یاری ڤیدیۆیی. بۆ نموونە، لە فیلمی سەرەتای ساڵی ۲۰۱۰، وێنەی خەون و دیمەنە شێواوەکان بیر لە تابلۆکانی دالی دەکەنەوە. لە ڤیدیۆی مۆسیقای گۆرانییەکەی Black Hole Sun لەلایەن Soundgarden، وێنە سەیر و شێواوەکان لە تابلۆکانی دالی وەرگیراون. باندی بەناوبانگی دەرگاکان ئیلهامیان لە تابلۆی داڵی The Hallucinogenic Toreador وەرگرتووە. دەرهێنەر دەیڤد لینچ ئاماژەی بە دالی کرد وەک کاریگەرییەک لەسەر فیلمە سوریالیزمەکانی. تەنانەت لە جیهانی یارییە ڤیدیۆییەکانیشدا، کاریگەری دالی لە وێنەکانی یارییەکانی وەک بایۆشۆک و The Elder Scrolls V: Skyrim دەبینرێت. وادیارە کارەکەی بە تەواوی دەگونجێت لەگەڵ پیشەسازی ڕیکلامکردندا سوپاس بۆ توانای دالی بۆ تێکەڵکردنی توخمی نائاسایی و بەرهەمهێنانی وێنەی سەیر. زۆرێک لە ڕیکلامەکان بۆ جلوبەرگ و بۆن و کاڵای گرانبەها وێنەکانیان وەک ئیلهامبەخش بەکاردەهێنا. کارە هونەریەکەی “ساڤادۆر دالی” وەک ئیلهامێک بوو بۆ دیزاینکردنی چەندین بەرهەمی جیاواز. دوای ماوەیەکی زۆر لە مردنی دالی، کارە هونەریەکەی بەردەوام بەکاردەهێنرا لە ڕیکلامکردندا، کە هێزی شێوازی تایبەتی خۆی نیشان دەدا.
بۆ نموونە، کریستیان دیۆر تەلەفۆنی لۆمبەری داڵی تێکەڵ کرد لە هەڵمەتێکی ڕیکلامکردن بۆ کۆکردنەوەی جانتاکەی لە دەیەی یەکەمی سەدەی بیست و یەکدا. بە هەمان شێوە، ڕیکلامی ئۆدی لە سوپەر بۆڵی ۲۰۱۱ بە ژینگەیەکی سەرسوڕهێنەرەوە ناسێنرا کە ئیلهامی لەسەر دالی بوو. هەروەها کارەکانی بەشداری کردووە لە گەشەپێدانی ڕوانگەیەکی نوێ بۆ دیزاین و ڕیکلامکردنی بەرهەم. ئەمە لە کارەکانی دیزاینەرانی وەک فیلیپ ستارک ڕوون و ئاشکرایە، کە ئیلهام لە وێنەکانی دالی وەرگرتووە لە کاتی بەرهەمهێنانی ژمارەیەک دیزاینی کەلوپەل. ناوی “سالڤادۆر دالی” بۆ ماوەیەکی زۆر پەیوەندی هەیە بە بزووتنەوەی سوریالیستی سەرەتای سەدەی بیستەم و لەبەر چەند هۆکارێکی باش. ئەو یەکێکە لە بەناوبانگترین وێنەکێشەکانی سەردەمی مۆدێرن بەهۆی توانای داهێنەرانەی بۆ لەناوبردنی بیرۆکە پەسەندکراوەکان و پاڵنانی سنوورەکانی داهێنان. شێوازی جوانی و بەرهەمهێنەری تایبەتی داڵی کاریگەرییەکی هەمیشەیی لە جیهانی هونەردا دروستکردووە و، داهێنەرانی دیکەی هانداوە تاقیکردنەوە بە ئامرازە نوێیەکانی دەربڕین بکەن.
سه‌رچاوه؛
https://www.thecollector.com/what-makes-salvador-dali-so-famous/.
نووسین؛ میلۆس مڵاسک
وه‌رگێڕانی له ئینگلیزییه‌وه؛ هاوژین محەمەد
