نوێنەرانی کۆمەڵگای بازرگانی، خانمان و بەڕێزان، هاوڕێیان…
خۆشحاڵم کە بانگهێشتکراوم بۆ وتاردان لە لوتکەی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ههماههنگی ئابووری ئاسیا و زەریای هێمن. ساڵانێکی زۆر لەمەوبەر سەردانی سانفرانسیسکۆم کرد، و زۆر سەرسام بووم بەو کراوەیی و گشتگیری و داهێنانەی کە ئەم شارە جوانە بەناوبانگە.
سێ دەیە لەمەوبەر کە مرۆڤایەتی لە سەردەمی دوای جەنگی سارددا دەبێ بەرەو کوێ بڕوات، پرسیاری جیهان و مێژوو و سەردەم بوو لەبەردەم سەرکردەکانی ئاسیا و زەریای هێمن. لە بەرامبەردا، ئەوان ڕەوتی بەرەو ئاشتی و گەشەسەندنیان پەیڕەو کرد، و یەکەمین کۆبوونەوەی سەرکردە ئابوورییەکانی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ههماههنگی ئابووری ئاسیا و زەریای هێمن بانگهێشت کرد. ئەوان بە کۆی دەنگ ڕێککەوتن لەسەر بەرزبوونەوە لە سەرووی عەقڵیەتی بەسەرچووی ڕووبەڕووبوونەوەی بلۆک، قووڵکردنەوەی ههماههنگی ئابووری و یەکگرتن لە ناوچەکە، و بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی دینامیکی و هاوسەنگ و ئاوەدان لە ئاسیا و زەریای هێمن. ئەم بڕیارە گەورەیە توانی گەشەسەندنی ئاسیا و زەریای هێمن و جیهانگیری ئابووری دەست بە ڕێڕەوێکی خێرای گەشەکردن بکات، ناوچەکەی کردە هێزێکی بەهێز بۆ گەشەی ئابووری جیهانی، لەنگەری سەقامگیری بۆ گەشەپێدانی جیهانی، و ڕێچکەیەک بۆ ههماههنگی نێودەوڵەتی. زۆر شت هەیە کە دەتوانین لەم گەشتە سەرنجڕاکێشەی ههماههنگی ئاسیا و زەریای هێمن سوودی لێ وەربگرین.
کراوەیی و گشتگیری تایبەتمەندی دیاریکەری ههماههنگییهكانی ئاسیا و زەریای هێمن. گەشەسەندن لە ناوچەکەماندا نەک لە ڕێگای وروژاندنی دژایەتی و ڕووبەڕووبوونەوە، پەیڕەوکردنی سیاسەتی فهقیركردنی دراوسێ، یان دانانی سیاجێکی بەرز لە دەوری حەوشەیەکی بچووک، سهركهوتنی بهدهستهێناوه، بەڵکو بە کراوەیی و گشتگیربوون و سودوەرگرتن لە خاڵە بەهێزەکانی یەکتر. ئێمە پابەند بووین بە ناوچەگەری کراوە، بە هاوبەشی ئامانجەکانی بۆگۆر و دیدگای پوتراجایامان داڕشت، ئازادکردن و ئاسانکاری بازرگانی و وەبەرهێنانمان بەرەوپێش برد، و یەکگرتنی ئابووری ناوچەکەمان بەهێزتر کرد. لە ماوەی سێ دەیەی ڕابردوودا، ئاسیا و زەریای هێمن تێکڕای ڕێژەی گومرگی خۆی لە سەدا ١٧ بۆ سەدا ٥ کەمکردووەتەوە، هەروەها بەشداری لە سەدا ٧٠ی گەشەی ئابووری جیهانی کردووە.
گەشەپێدان بۆ هەمووان ئامانجی سەرەکی ههماههنگی ئاسیا و زەریای هێمنە. گەشەپێدان بەدواداچوونێکی ئەبەدییە لە ناوچەکەماندا. ئێمە سەرنجمان لەسەر گەشەپێدان ماوەتەوە و بەردەوام ههماههنگی ئابووری و تەکنیکیمان قووڵتر کردووەتەوە، بەمەش توانای ئەندامانی گەشەسەندوو بۆ بەدەستهێنانی خۆگەشەپێدان بەهێزتر بووە. ئێمە بە هاوبەشی “ڕێبازی ئاپێک”مان پەرەپێدا لەسەر بنەمای بنەماکانی خۆبەخشی، کۆدەنگی و پێشکەوتنی زیادە، و ڕێز لە مافی گەشەپێدانی هەموو ئەندامان دەگرین. لە ماوەی سێ دەیەی ڕابردوودا داهاتی سەرتاسەری لە ئاسیا و زەریای هێمن زیاتر لە چوار هێندە زیادی کردووە و یەک ملیار کەسیش لە هەژاری دەرهێنراون. ئەمەش بەشدارییەکی گرنگە لە پێشکەوتنی مرۆڤ و گەشەسەندنی بەردەوامی جیهانیدا.
گهڕان بەدوای خاڵی هاوبەشدا لە کاتێکدا دانانی جیاوازییەکان لە ڕەفەدا، باشترین پراکتیزەی ههماههنگی ئاسیا و زەریای هێمنە. ئابوورییەکانی ناوچەکە مێژوو و کولتووری جیاوازیان هەیە و لە قۆناغی جیاوازی گەشەکردندان.
ناچارکردنی یەکپارچەیی، ههماههنگی لە ناوچەکەدا بەرەوپێش نابات؛ گهڕان بەدوای خاڵی هاوبەشدا لەکاتێکدا دانانی جیاوازییەکان لە ڕەفەدا، ڕێگایەکی دروستە بۆ پێشەوە. لە ماوەی سێ دەیەی ڕابردوودا، ئێمە بە شێوەیەکی دروست ڕووبەڕووی ئاستەنگە گەورەکانی وەک قەیرانی دارایی ئاسیا و نێودەوڵەتی بووینەوە، و زەبری گەشەسەندنی ئابووریمان لە ئاسیا-ئاسیای هێمن پاراستووە. سەرکەوتنەکەمان مومکین بوو چونکە ئێمە ڕەوتی بنەڕەتیمان پەیڕەو کردووە، وێنەی گەورەترمان لەبەرچاو گرتووە و سەرمایەگوزاریمان لە ڕۆحی هاوبەشی وەرگرتووە کە هاوسەنگی بەبێ یەکپارچەیی و هاودەنگی و ههماههنگی یەکتری تێدایە. ئەمەش وای لێکردووین کە هەمەجۆریی لە ئەندامێتیدا بکەینە زەبری ههماههنگی و پێشکەوتنی بەکۆمەڵ بەدەستبهێنین لەڕێگای بەکارهێنانی تەواوکەرییەوە.
خانمان و بەڕێزان، هاوڕێیان…
جیهان پێی ناوەتە قۆناغێکی نوێی گێژاو و گۆڕانکاری. زەبری گەشەی ئابووری جیهان سست و هێواشە. هۆکارە ناسەقامگیرکەر و نادیار و پێشبینینەکراوەکان لە زیادبووندان. لە ٣٠ ساڵی داهاتوودا ههماههنگییهكانی ئاسیا و زەریای هێمن بەرەو کوێ دەڕوات؟ ئەمە پرسیارێکی نوێی ئەو سەردەمەیە کە لەبەردەمماندایە. وەک زانایەکی چینی کۆن تێبینی کردووە، “ڕووەکەکان کە ڕەگیان بەهێزە بە باشی گەشە دەکەن و هەوڵەکان بە فۆکەسی دروست سەرکەوتن مسۆگەر دەکەن.” پێویستە پابەندبین بە ئەرکی دامەزرێنەری ئاپێکەوە، هەرگیز ئەرکەکەمان لەبیر نەکەین کە مێژوو پێی بەخشیوە و هەنگاو بنێن بۆ دەستپێکردنەوەی ههماههنگییهكانی ئاسیا و زەریای هێمن.
سانفرانسیسکۆ کە میساقی نەتەوە یەکگرتووەکانی تێدا واژۆ کراوە، خواستی بەرزی هەموو گەلان بۆ ئاشتی لە سەرانسەری جیهاندا بەرجەستە دەکات. ئاشتی بە ئاسانی نایەت و گەشەپێدان ئەرکێکی درێژخایەن و قورسە. پێویستە بە هاوبەشی ئامانج و پرەنسیپەکانی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بپارێزین، و نۆرمەکانی دروست بۆ پەیوەندییەکانی دەوڵەت بە دەوڵەت پەیڕەو بکەین بۆ پاراستنی خۆشگوزەرانی و سەقامگیری ئاسیا و زەریای هێمن لە ڕێگەی گفتوگۆ و هاوبەشییەوە نەک ڕووبەڕووبوونەوە و هاوپەیمانی. هەرێم ناتوانێت و نابێت گۆڕەپانێک بێت بۆ ڕکابەریی جیۆپۆلەتیکی، زیاد لهوهش بخرێتە ناو شەڕێکی ساردی نوێ یان ڕووبەڕووبوونەوەی ئۆردوگاکانەوە.
چیرۆکی خۆشگوزەرانی و گەشەسەندنی ئاسیا و زەریای هێمن نیشان دەدات کە گەشەکردن تەنها بە ههماههنگی دەکرێت، نەبوونی ههماههنگی گەورەترین مەترسییە و جیابوونەوە و پچڕانی زنجیرەی دابینکردن لە بەرژەوەندی هیچ کەسێکدا نییە. پێویستە پابەند بمێنینەوە بە ناوچەگەری کراوە، و بە چەقبەستوویی بەرەوپێشبردنی بنیاتنانی ناوچەیەکی بازرگانی ئازادی ئاسیا و زەریای هێمن. پێویستە ڕێز لەو یاسایانە بگرین کە گەشەپێدانی ئابووری بەڕێوەدەبەن، باشترینەکان لە هەر یەکێک لە ئێمەدا دەربهێنین، ئابوورییەکانمان زیاتر بەیەکەوە گرێ بدەین، ههماههنگی نێوان ڕێککەوتنە بازرگانییە ناوچەییە پەیوەندیدارەکان و ستراتیژییەکانی گەشەپێدان بەهێز بکەین، ئابوورییەکی کراوەی ئاسیا و زەریای هێمن بنیات بنێین کە ههماههنگی براوە و براوەی تێدابێت.
لە بەرامبەر شەپۆلێکی نوێی شۆڕشی زانستی و تەکنەلۆژی و گۆڕانی پیشەسازی، پێویستە لە ئاسۆی دەرەوەی ئاسۆ بڕوانین و دەرفەتەکان بقۆزینەوە و هاوکات لەگەڵ ڕەوتی پێشخستنی گواستنەوە بۆ گەشەپێدانی دیجیتاڵی و زیرەک و سەوز هەنگاو بنێین. پێویستە بە هاوبەشی داهێنان و بەکارهێنانی بازاڕی پێشکەوتنە زانستی و تەکنەلۆژییەکان بەرز بکەینەوە، و پاڵ بە یەکخستنی تەواوەتی ئابووری دیجیتاڵی و فیزیکییەوە بنێین. پێویستە بە هاوبەشی حوکمڕانی جیهانی زانست و تەکنەلۆژیا باشتر بکەین، پشتگیری بۆ گواستنەوەی سەوز و دیجیتاڵی و گەشەپێدانی بەردەوام لە ڕێگەی داهێنانەوە بەهێز بکەین، و ژینگەیەکی کراوە، یهكسان، دادپەروەرانە و بێ جیاوازی بۆ پەرەپێدانی زانست و تەکنەلۆژیا بنیات بنێن.
دە ساڵ لەمەوبەر داوای بنیاتنانی کۆمەڵگایەکم کرد کە داهاتوویەکی هاوبەشی هەبێت بۆ مرۆڤایەتی. دیدگای ئاپێک پوتراجایا بە ڕوونی دیدگای خۆی بۆ کۆمەڵگەی ئاسیا و زەریای هێمن تا ساڵی ٢٠٤٠ دیاری دەکات. ڕێڕەوی ههماههنگی زیاتر لە ناوچەکەماندا دیاری دەکات. لە ساڵانی ڕابردوودا، لە وەڵامی پێداویستییە زۆرەکانی جیهاندا، دەستپێشخەری گەشەپێدانی جیهانی (GDI)، دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی (GSI) و دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی (GCI)م پێشنیار کردووە. مەبەست لێیان هاندانی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانە بۆ چارەسەرکردنی ئاستەنگە جیهانییەکان، پێشخستنی گەشەپێدانی هاوبەش و باشترکردنی خۆشگوزەرانی مرۆڤایەتی. چین لەگەڵ هەمووان لە ئاسیا و زەریای هێمن کاردەکات بۆ پێشخستنی و جێبەجێکردنی ئەم دەستپێشخەرییانە، و بنیاتنانی جیهانێکی کراوە و گشتگیر و پاک و جوانی ئاشتی بەردەوام و ئاسایشی گشتگیر و خۆشگوزەرانی هاوبەش.
خانمان و بەڕێزان، هاوڕێیان…
ئەمساڵ ئابووری چین بەشێوەیەکی بەردەوام لە بوژانەوەدایە و بەرەو باشتر دەڕوات. ڕێژەی گەشەکردنی لە بەرزترین ئاستی ئابوورییە گەورەکانی جیهاندایە. وە دەستکەوتی تۆکمە لە بەدواداچوونمان بۆ گەشەپێدانی کوالیتی بەرز بەدەست هاتووە. چین وەک بەهێزترین بزوێنەری گەشەی جیهانی دەمێنێتەوە، و ئەمساڵ یەک لەسەر سێی گەشەی جیهانی بەرهەم دەهێنێت. هەروەک چۆن هەندێک لە سەرکردەکانی کۆمەڵگای بازرگانی وتوویانە، چین بووەتە هاوواتای باشترین شوێنی وەبەرهێنان، و “چینی داهاتوو” هێشتا چینە. ئێمە هاوڕێیانی کۆمەڵگە بازرگانییەکان لە سەرانسەری جیهان بانگهێشت دەکەین بۆ وەبەرهێنان و قووڵکردنەوەی شوێنپێی خۆتان لە چین.
چین بەهرەمەندە لە خاڵە بەهێزە جیاوازەکانی وەک ئابووری بازاڕی سۆسیالیستی لە ڕووی سیستماتیکەوە، بازاڕێکی سەروو قەبارە لە ڕووی خواستەوە، سیستەمێکی پیشەسازی تەواو لە ڕووی دابینکردنەوە و هێزی کارو خاوەنکارە زۆر و پلە بەرزەکان لە ڕووی سەرچاوە مرۆییەکانەوە. گەشەسەندنی ئابووری چین خۆبەخێوکەر و خۆڕاگر و توانای زۆری هەیە. لە ڕابردوودا چین بە هێورکردنەوەی مەترسییەکان و ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکان چەندین سەختی و بەربەستی تێپەڕاند و دەستکەوتی مێژوویی بەدەستهێنا. ئەمڕۆ ئابووریی گشتی چین کە بە خۆڕاگری بەهێز و توانا گەورەکانی و شوێنی فراوانی مانۆڕکردن بەختەوەرە، هێشتا بەڵێندەرانەیە و لە درێژخایەندا هەروا دەمێنێتەوە. ئێمە متمانە و توانای زیاترمان هەیە بۆ بەدەستهێنانی گەشەیەکی درێژخایەن و سەقامگیر، و لە ڕێگەی گەشەپێدانەکەمانەوە بەردەوام دەبین لە دابینکردنی زەبری گەشەسەندن و دەرفەتی نوێ بۆ جیهان.
چین پابەندە بە جێبەجێکردنی فەلسەفەی نوێی گەشەپێدان بە گرنگیدان بە گەیشتن بە گەشەپێدانی داهێنەرانە، هەماهەنگ، سەوز و کراوە بۆ هەمووان، هەروەها بەدوای گەشەپێدانی کوالیتی بەرز و گەشەسەندنی ئابووری بەهای زیادکراو و سەوزدا دەگەڕێت. ساڵانی ڕابردوو گەشەسەندنی خێرای هەناردەکردنی “سێ نوێیەکە” لەلایەن چینەوە بەخۆیەوە بینیوە، ئەوانیش ئۆتۆمبێلی وزهی نوێ، پاتری لیتیۆم ئایۆن و بەرهەمە فۆتۆڤۆڵتایکەکانن. بەم زووانە بازاڕێکی بازرگانی خۆبەخشانەی نیشتمانی بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازی گەرمخانەیی دەستپێدەکات، کە دەرفەتی گەورەی بازاڕی سەوز دەڕەخسێنێت. چین هەوڵەکانی خێراتر دەکات بۆ مۆدێرنکردنی سیستەمی پیشەسازی، پارێزبەندی دامەزراوەیی باشتر دابین دەکات بۆ ئەوەی بتوانێت لایەنە بازرگانییەکان بە هەموو جۆرەکانیانەوە بەشداری لە دەستکەوتەکانی گەشەپێدان بکەن، و پەروەردەکردنی بزوێنەری نوێی گەشەکردن و دروستکردنی شوێنی زیاتر بۆ گەشەپێدان.
ئێمە پابەند دەبین بە بەدواداچوونی گەشەپێدان بە دەرگاکانمانەوە کە کراوەن. ئێمە بەبێ وەستان پێشدەخەین بۆ کردنەوەی ستانداردی بەرز و زیاتر فراوانکردنی دەستڕاگەیشتن بە بازاڕ. چین لابردنی هەموو ڕێوشوێنە سنووردارەکانی سەر وەبەرهێنانی بیانی لە بواری بەرهەمهێناندا ڕاگەیاند. شەشەمین پێشانگای نێودەوڵەتی هاوردەکردنی چین لەم دواییانەدا بەڕێوەچوو، دووەم پێشانگای بازرگانی دیجیتاڵی جیهانیش لە کۆتایی ئەم مانگەدا بەڕێوەدەچێت. هەموو ئەم هەنگاوانە دەبێتە هۆی فراوانکردنی کردنەوەی چین و دەرفەتی گەشەپێدان و سوودی زیاتر بۆ وڵاتانی دیکە. چین ستانداردی بەرز بۆ جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی هاوبەشی ئابووری گشتگیری هەرێم بەکاردەهێنێت. کاردەکات بۆ ئەوەی خۆی لەگەڵ یاسا ئابووری و بازرگانییە ستانداردە بەرزەکانی ڕێککەوتنی گشتگیر و پێشکەوتنخوازانە بۆ هاوبەشی ترانز پاسیفیک و ڕێککەوتنی هاوبەشی ئابووری دیجیتاڵی هاوتەریب بکات بۆ پێشخستنی پرۆسەی پەیوەستبوون بەم دوو ڕێککەوتنە، و فراوانکردنی تۆڕێکی ئاڕاستەکراوی جیهانی لە ناوچە بازرگانییە ئازادە ستانداردە بەرزەکان. ئەمساڵ ١٠ ساڵەی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگایە کە پێشنیارم کرد. مانگی ڕابردوو چین میوانداری سێیەمین کۆڕبەندی پشتێن و ڕێگای بۆ ههماههنگی نێودەوڵەتی کرد کە ٤٥٨ ئهنجامی هەبوو. دامەزراوە داراییەکانی چین پەنجەرەیەکی داراییان بە بڕی ٧٨٠ ملیار یۆانی چینی بۆ پڕۆژەکانی پشتێن و ڕێگا دامەزراند و کۆمپانیا چینی و بیانییەکان گەیشتنە گرێبەستی بازرگانی بە بەهای ٩٧.٢ ملیار دۆلار. هەموو ئەمانە بەشدار دەبن لە ههماههنگی پشتێن و ڕێگا بە کوالیتی بەرز، و زەبری بەهێز بۆ پەیوەندی و گەشەپێدان و خۆشگوزەرانی لە سەرانسەری جیهاندا دابین دەکات.
گرنگ نییە دۆخی نێودەوڵەتی چۆن پەرەدەستێنێت، بەڵام ئیرادەی چین بۆ پەروەردەکردنی ژینگەیەکی بازرگانی بازاڕگەرایی و یاسا و ئاستی جیهانی ناگۆڕێت. وە سیاسەتی ئێمە بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری یەکسان و کوالیتی بۆ وەبەرهێنەرانی بیانی ناگۆڕێت. ئێمە بەردەوام دەبین لە باشترکردنی میکانیزمەکانی پاراستنی ماف و بەرژەوەندییەکانی وەبەرهێنەرانی بیانی، زیاتر کورتکردنەوەی لیستی نەرێنی لەسەر وەبەرهێنانی بیانی، دڵنیابوون لە مامەڵەی نیشتمانی بۆ وەبەرهێنەرانی بیانی بە تەواوی، و بەردەوام بوون لە بەهێزکردنی پاراستنی مافی خاوەندارێتی فیکری. ئێمە هەوڵدەدەین بەربەستەکانی بەردەم ڕۆیشتنی هۆکارەکانی داهێنان بڕوخێنین، چاکسازی لە ئابووری دیجیتاڵیدا قووڵتر بکەینەوە، و بەرەوپێشبردنی ڕۆیشتنی ئازاد و ڕێک و پێکی داتاکان بە پابەندبوون بە یاسا. هەروەها ڕێوشوێنی زیاتر “دڵ گەرمکەرەوە” دەگرینەبەر، وەک باشترکردنی سیاسەتەکانی چوونە ژوورەوە و مانەوەی هاووڵاتیانی بیانی لە چین و لابردنی ئاستەنگی بۆیان لە خزمەتگوزارییە دارایی و پزیشکییەکان و پارەدانی ئەلیکترۆنی و خزمەتگوزارییەکانی دیکەدا. هەموو ئەمانە بە شێوەیەک دانراون کە کۆمپانیا بیانییەکان ئاسانکاری بکەن بۆ وەبەرهێنان و کارکردن لە چین.
من دەمەوێت جەخت لەوە بکەمەوە کە نوێبوونهوهی چینی بە شێوەیەکی سروشتی داوای گەشەپێدانی کوالیتی بەرز دەکات بە تێپەڕاندنی ئاستەنگە ئابوورییەکان و پێشکەوتنی بەردەوام. ئامانجە نەگۆڕەکەی گەیاندنی ژیانێکی باشترە بۆ کۆی زیاتر لە یەک ملیار و ٤٠٠ ملیۆن خەڵکی چینی. بۆ جیهان ئەمە بە واتای بازاڕێکی فراوانتر و دەرفەتی ههماههنگی بێ وێنەیە. هەروەها پاڵنەرێکی بەهێز لە هەوڵی نوێبوونهوهی جیهانیدا دەچێنێت.
خانمان و بهڕێزان، هاوڕێیان…
کۆمەڵگای بازرگانی ئاسیا و زەریای هێمن هەمیشە پێشەنگێکی بوێر بووە لە ههماههنگییهكانی ئاسیا و زەریای هێمن و گەشەپێدانی جیهانی. هیوادارم کە ئێوە بە تەواوی سوود لە کارگێڕی خۆتان وەربگرن، و بەشداری زیاتر بکەن لە بنیاتنانی ئابوورییەکی کراوەی -ئاسیایی و بەرزکردنەوەی گەشەسەندنی ئابووری جیهانی. هەروەها هیوادارم بەشێکی چالاک لە کۆمەڵگای بازرگانی جیهانی لە هەڵمەتی نوێبوونهوهی چینیدا ببینم بۆ سوودمەندبوون لەو دەرفەتە گەورانەی کە گەشەپێدانی کوالیتی بەرزی چین هێناویەتییە ئاراوە!
سوپاس.
تێبینی/ ئەمە دەقی وتاری سەرۆکی کۆمکاری چینی میللی، (شی جینپینگ)ە، بەناونیشانی (بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگاریەکان بە ئامانجی هاوبەش لەپێناو نووسینی لاپهڕهیهكی نوێ بۆ ههماههنگی ئاسیا و زەریای هێمن)
لە لوتکەی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ههماههنگی ئابووری ئاسیا و زەریای هێمن. لە سانفرانسیسکۆ، لە ١٦ی نۆڤەمبەری ٢٠٢٣