یاسای نەوت و گاز نزیكە لە شكست، کێ بەرپرسیارە ،هەرێم یان فیدراڵ ؟
دەوڵەتی فیدراڵی ئێراق و هەرێمی کوردستان ماوەی حەڤدە ساڵە لەململانێی پەسەندکردنی یاسای نەوت وگازی فیدراڵین کە دەستور بەپێی مادەی (١١١،١١٢) حکومەت و پەرلەمانی فیدراڵی ڕاسپاردوە بۆ ئامادەکردن و پەسەندکردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی . لەوماوە دورو درێژەدا کە سێ پرۆژە یاسا ئامادەکراوە لەلایەن حکومەتی فیدراڵی یەوە پرۆژەی یەکەم لەساڵی ٢٠٠٧ بوو شکستی هێنا بەهۆی ئەوەی کورد پەسەندی نەکرد چونکە پێچەوانەی دەستوری هەمیشەی ئێراقی ٢٠٠٥ بوو.
هەروەها پرۆژەی دووەم لەساڵی ٢٠١١ بوو ئەویش بەهەمان شێوە شکستی هێنا. دووا پرۆژە لەساڵی ٢٠٢٣ ئامادەکراوەو ماوەیەکی زۆرە گفتوگۆی لەسەردەکرێت لەنێوان هەرێم و فیدراڵدا و سەرۆکی حکومەت محمد شیاع سودانی بەڵێنی دا لەماوەی شەش مانگ دا پرۆژە یاسایەکی هەموو لا پەسەند ئامادەبکات و لەپەرلەمان پەسەند بکرێت. بەڵام ماڵپەڕی بوار میدیا لەڕێگەی سەرچاوەیەک لە پەرلەمانی ئێراق پێی ڕاگەیاندوەو کە دانوستانەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر دەرکردنی یاسای نوێی نەوت و گاز نزیكە لە شکست و ئەوەش بەهۆی ئەوەی لیژنەی نەوت و گاز لە پەرلەماندا نەیتوانیوە کێشەکانی نێوان هەردوولا چارەسەر بکات. بەپێی سەرچاوەكە حكومەتی ناوەند سوورە لەسەر ئەوەی، كە دەبێت هەموو داهاتەکانی سامانە سروشتییەکانی ئێراق بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی بەغدا، لەسەر بنەمای پاراستنی سەروەری وڵات، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوە رەتدەكاتەوەو دەڵێت سیستمی فیدراڵی ماف بە حکومەتی هەرێم دەدات بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەو داهاتانە، لەگەڵ ئەگەری قبوڵکردنی بنەمای چاودێریکردن لەلایەن ناوەندەوە.
لەو بارەشەوە زەینەب موسەوی ئەندامی لیژنەی نەوت و گاز لە پەرلەمانی ئێراق دەڵێت: گفتوگۆكانی تایبەت بە پرۆژە یاسای نەوت و گاز بە هێواشی بەرەوپێش دەچێت بەهۆی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا. لەبارەی ئەو خاڵانەی كێشەی لەسەر موسەوی دەڵێت: گرنگترینیان بەڕێوەبردنی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان و داهاتی داراییە، کە لە فرۆشتنی نەوت و هەناردەکردنی بۆ دەرەوەی وڵات بەدەست دێت. لەخوارەوە شیکاری یەکی ورد بۆ لەقاڵبدانی هەڵوێستی هەولێرو بەغداد دەکەین تابزانین ئایا هەڵوێستی هەردولا دەستورین یان نا وەچ لایەک هۆکاری ڕێگری کردنە لە ئامادەکردنی پرۆژەکە و پەسەندکردنی لەپەرلەمانی فیدراڵی،کەبەم شێوەیە.
یەکەم هەڵوێستی دەوڵەتی فیدراڵی ئێراق بەحکومەت وپەرلەمانیەوە: حكومەتی فیدراڵ سوورە لەسەر ئەوەی، كە دەبێت هەموو داهاتەکانی سامانە سروشتییەکانی ئێراق بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی بەغدا، لەسەر بنەمای پاراستنی سەروەری وڵات،ئەمە دوا هەڵوێستیەتی بەڵام لەهەر سێ پرۆژەکەی پێشوتر ٢٠٠٧،٢٠١١،٢٠٢٣ دا بەهیچ شێوەک ئامادە نی یە بەپێی ناوەڕۆکی مادەکانی (١١١،١١٢)ی دەستوری هەمیشەی ئێراق یاسای نەوت وگازی فیدراڵی پەسەند بکات و هاوبەشی ڕاستەقینە لەگەڵ هەرێمی کوردستان بسەلمێنێت ،کە ئەم شیکاریەی خوارەوە بۆ پرۆژەکەی ١٥/٢/٢٠٢٣یەو ناوەڕۆکی هەردوو پرۆژەکەی تر لەم پرۆژە خراپترە ،کەبەم شێوەیەیە: حکومەتی فیدراڵی لە ڕێگەی وەزارەتی نەوتەوە پرۆژە یاسایەکی لە ڕێکەوتی ١٥-٢-٢٠٢٣ ئامادەکردوەو بریتیەلە٤٠ مادە،وە ئەمە سێهەمین پرۆژەی حکومەتی فیدراڵی ئێراقە لەساڵی ٢٠٠٧ وە.
لەبەر زۆری ناوەڕۆکەکەی پوختەو ناوەڕۆکی پرۆژەکە شیدەکەمەوە: شیکاریەکەم دەکەمە سێ بەشەوە:
یەکەم: دەستوری هەمیشەیی ئێراق بەپێی مادەیی (١١١،١١٢) خاوەندارێتی و هاوبەشی ڕاستەقینەی وەکویەکی بە هەرێمی کوردستان و فیدراڵ سەلماندەوە بەبێ جیاوازی.
دووهەم: حکومەتی فیدراڵی بۆجاری سێهەم دەسەڵاتەکانی بەشێوەک دابەشکردوە کەدەڵێ بەشەکەی خۆم بۆم ئەوەی تۆشدەخۆم کەبەم شێوەیەیە: هەموو دەسەلاتەکانی هەرلە داڕشتنی سیاسەتی نەوتی و ئەنجامدانی پرۆسەکانی نەوت وگاز( گریبەست کردن، پەسەند کردن،گەڕان ،هەڵکەندن،دەرهێنان(بەرهەمهیێنان ) ،هەناردەکردن ،گواستنەوە،فرۆشتن،هەڵبژاردنی جۆری گریبەست، دانوستان،جارەسەر) هەرهەمووی لە ئەلفەوە تا یا داناوە بۆخۆیان و دابەشی کردوە بەسەر ئەنجومەنی وەزیران،وەزارەتی نەوت،ئەنجومەنی فیدرالی نەوت و گاز،کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی و هیچ دەسەڵات و هاوبەشێتیکی ڕاستەقینەی بۆ هەریمی کوردستان نەهێشتۆتەوەو دەیەوێت فاتیحای کۆتایی کورد بخوێنێت لەمافی هاوبەشی راستەقینە لەخاوەنداریتی و بەڕیوەبەبردن .
سێیەم: مافی هەرێمی کوردستان حکومەتی فیدراڵی بەپێجەوانەیی هاوبەشی ڕاستەقینەی دەستوور بەم شێوەیە ناوی هەرێمی کوردستانی هێناوە: لەتەواوی مادەکان بەگشتی و لەمادەی (١٠) بەتایبەتی دەڵێت : کە دەسەلاتەکانی هەرێمی کوردستان بریتین لە : هەماهەنگ ،هاوکار،ڕاوێژکار،پێشنیارکەر،بەئاگابوون،ئامادەبوون،پابەندبوون،بەشداری ڕێوشوێن، ڕێگە خۆشکەرو ڕاپۆرت نووس، ناردنی ژمێرەی کۆتایی ،ڕیژەی بەرهەم . ئەم بەشداریەی کورد کاریکی نادەستوری و سوکایەتی کردنە بەهەرێمی کوردستان.
دووهەم هەڵوێستی هەرێمی کوردستان : بەپێی هەواڵەکەی ماڵپەڕی بوار حکومەتی هەرێم دەڵێت سیستمی فیدراڵی ماف بە حکومەتی هەرێم دەدات بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەو داهاتانە، لەگەڵ ئەگەری قبوڵکردنی بنەمای چاودێریکردن لەلایەن فیدراڵەوە. ئەم هڵوێستەی هەرێم لەگەڵ سیستەمی فیدراڵی ئێراق و ناوەڕۆکی هەردوو مادەی (١١١،١١٢) یەک ناگرێتەوە .بەڵام پێشتر هەمیشە حکومەتی هەرێمی کوردستان دووپاتی ئەوەی کردۆتەوە کە ئەوان یاسایەکیان دەوێت بەپێی ناوەڕۆکی ئەو دوو مادە دەستوریەی سەرەوەبێت و هاوبەشی ڕاستەقینە بسەلمێنێت و هەرئەوەش وای کردوە تائێستا نەگەنە ئەنجام.
ئەنجام بەهیچ شێوەیەک حکومەتی فیدراڵی ئێراق یاسای نەوت وگازی فیدراڵی پەسەند ناکات کە لەچوارچێوەی دەستوربێت وهاوبەشی ڕاستەقینە لەگەڵ کورد بسەلمێنێت و دەیەوێت کورد وەک پاشکۆ بەشداربێت لە بەڕێوەبردنی سامانی سروشتی ئێراق کەئەمەش هەمیشە لای کورد پەسەند نەکراوە هەربۆیە کێشەکە بەردەوامەو ئاسۆی چارەسەرنی یەو ڕێکەوتنی کاتی کەناتوانێت کێشە بەتەواوی چارەسەربکات. پێویستە کورد دوورکەوێتە لەو هەڵوێستانەی پێچەوانەی دەستورو ناوەڕۆکی هەردوو مادەی تایبەتکراوی دەستور بەنەوت وغاز. وەبەشداری وەها پرۆژەیەک نەکات و دەنگی پێنەدات و هەرلەئێستاوە کورد خۆی ئامادەبکات بۆ تۆمارکردنی سکاڵا لەدادگای فیدراڵی بۆ لەباربردنی پرۆژەکەی بەغداد. دادگای فیدراڵی بکەنە گۆڕەپانی یەکلای کردنەوەی ململانێکان و بەدەستهێنانی مافەدەستوریەکان ئەگەروانەکەین بەغداد بەم شێوە یاری بەکات دەکات بەهیچ شێوەک ئامادەنابێت یاسای نەوت وگازی فیدراڵی پەسەند بکات و حەڤدەساڵی ڕابردوو شاهیدو سەلمێنەری بۆچونەکەی منن.