لوبنان وەک دەوڵەتێکی گرنگ لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست ھەژمار دەکرێت، بە تایبەت لە پرسی ھاوسەنگی مەزھەبی و ئایینی و تەنانەت لە ڕووی سیاسی و ستراتیژیشەوە جێگەی بایەخ و گرنگی پێدانی سیاسەتی جیھانی و ھەرێمییە. لوبنان لە ھەمان کاتدا دەوڵەتێکە کە بۆتە قوربانی دەستی سیاسەتی ھەرێمی و حیساباتە سیاسییە ناوچەییەکان. هەوڵی تیرۆرکردنی “مۆریس سەلیم” وەزیری بەرگری لوبنان، ڕۆژی پێنج شەممە ١٠ی ئابدا، خاڵێکی جێی سەرنج بوو لە ڕەوتی تووندوتیژییە مەترسیدارەکاندا، کە ڕووداوەکانی لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە شێوەیەکی ترسناک چەند هێندە زیادی کردووە. ئه‌مەش لوبنانی لەبەرامبەر کۆمەلێک ئه‌گەر و گریمانەی کراوەی شەڕ بە کراوەیی جێھێشووە.
ڕووداوەکانی ئەم دواییە بەسەر ناوچەیەکدا دابەشبوون کە لە باشووری لوبنانەوە درێژدەبێتەوە، کە لە کەمپی عەین ئەلحیلوە بۆ پەنابەرانی فەلەستینی، لە نزیک شاری سیدۆن، شەڕ و پێکدادان ڕوویدا و سەرکردەیەکی پارتی “هێزەکانی لوبنان” لە شارۆچکەی عەینەوە کوژرا. ئیبێل، بە شارۆچکەی مەسیحی کەهەلە لە بەکاعەی لوبنانیدا تێدەپەڕێت، لەسەر هێڵی پەیوەستبوون بە سوریاوە، کە بارهەڵگرێکی پڕ لە تەقەمەنی بۆ “حزبوڵڵا” وەرگەڕا و، یەکێک لە ئەندامانی حزبەکە و یەکێک لە خەڵکی شارۆچکەکە لە ئاڵوگۆڕێکدا کوژران، کە لە هەزمیە کۆتایی هات، کە یەکێکە لە گەڕەکە مەسیحییەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی بەیروت.
دوای ئەوەی وردەکاری ڕووداوەکەی ئەلکەهاڵا کە پێشتر ئاماژەمان پێکرد ئاشکرا بوو، ئەوە ڕوون بووەوە کە ئەو دوو کوژراوە سەر بە لایەنە سیاسییەکانن (پارتی “وەعد” کە هاوپەیمانی “بزووتنەوەی نیشتمانی”ن، کە لە بەرامبەردا هاوپەیمانی “ حیزبوڵڵا”). بەڵام ئەم ڕووداوە خزمەت بە نیشاندانی ڕەهەندەکانی ئەو قەیرانە دەکات کە لوبنانییەکان لە ژێرەوەی دەناڵێنن و، کە دەتوانێت بە ئاسانی لوبنانییەکان لە نائومێدیەوە بەرەو شەڕ پاڵ بنێت، بە تایبەت بەو توانایە گەورەیەی سیستەمی سیاسی لوبنان بۆ ئەوەی وردەکارییەکانی ئەم قەیرانە لە ناوەوەدا کەناڵ بکات کەناڵەکانی تائیفەگەری و حزبایەتی و ناوچە جوگرافییەکان کە هەمان کەناڵەکانن کە لوبنانیان گەیاندە دۆخی ئێستای. ڕووداوی ٤ی ئاب کە سێیەمین ساڵ بەسەر تەقینەوەی بەندەری بەیروتدا تێپەڕی، لە نێوان ئاگرە یەکتربڕەکانی ئەم ڕووداوانەدا هاتە ئاراوە، کە پاشخانێکی ڕەشی بە دیمەنی نەبوونی توانای لێپرسینەوە و دادپەروەری و ڕۆشتنی “ڕیاد بەخشی سەلامح” لە سەرۆکایەتی بانکی ناوەندیی لوبنانەوە و ئەو سزایانەی بەسەریدا سەپێندرا، ئەو کارەساتە گەورەیەی بەبیرهێنایەوە کە بەسەریدا هات، لە سەردەمی سیستەمی سیاسی لوبناندا ئابووریی وێران بوو، پاشەکەوتی وەبەرهێنەران دزرا، نرخی دراویش دابەزی خوارەوە.
جگە لەمەش، زۆرێک لە دەوڵەتانی کەنداو هاووڵاتیانی خۆیان لە چوونە ناو لوبنان ئاگادار کردەوە، ئیسرائیلیش هەڕەشەی شەڕێکی کرد کە وڵاتەکە “دەباتەوە بۆ سەردەمی بەردین”، بۆ ئەوەی دیمەنێکی لوبنانی ئاشکرا بکات کە بە شکستی سیاسی ڕێکخراوە، ئەمەش بە بێتوانایی لە لوبنان دەردەبڕێت هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، فۆرمەکانی خۆبەزلزانینی چەکداری کە سێبەریان بەسەر زۆربەی ڕووداوە ئەمنییەکانی ئەم دواییەدا خستووە، هەروەها ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان، کوشتنەکە، بە مەبەستی پەرەپێدانی نیشانەکانی شەڕ، کە ئاماژەن بۆ ئەوەی پلەی گەرمی دۆخی لوبنان نزیکە، پێدەچێت ، تا خاڵی کوڵان.
کەواتە بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی شڵەژاوی ئێستای لوبنان لە ڕووی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و ئاشتەوایی سیاسی دەکرێت داھاتووی ئه‌و وڵاتە بۆ دۆخی زۆر خراپتر لە ئێستا پێشبینی بکرێت بە جۆرێک کە ئه‌گەر فراوان بوونی بازنەی شەڕ و ناکۆکییەکان ئه‌و سنوورانە تێ بپەڕێنێت کە بتوانرێت کۆنتڕۆڵ بکرێت. ئه‌م دۆخەی لە لوبنان بەدی دەکرێت بریتییە لە نا ئومێدییەکی زۆر لە چوارچێوەی پڕۆسەیەکی ئاڵۆزی بێ چارەسەری لە پێناو دەرباز بوون لە قەیرانە کەڵەکەبووە جۆراوجۆرەکان بە تابیەت لە ڕووی ئه‌منی و سیاسی و ئابووری. دەوڵەتانی ناوچەکە و جیھانیش لە نزیکەوە چاودێری دۆخەکە دەکەن لەبەر ئه‌وەی لە کۆنتڕۆڵ دەرچوونی دۆخی لوبنان کاریگەری زۆری دەبێت لەسەر دەوڵەتانی تریش لە ناوچەکە.
سەرچاوەیەکی نزیک لە لایەنی سعودیە کورتەیەک لە بۆچوونی لایەنە لوبنانییە پەیوەندیدارەکان لە خێراکردنی کۆتایی هاتنی بۆشایی سەرۆکایەتی، بەپێی بەیاننامەی پێنج دەوڵەتی سعودی، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، فەرەنسا، میسر و قەتەر، لە ١٧ی تەمموزدا، کە پاڵنەرێکی بە ئەرکی نێردەی سەرۆکایەتی، “ژان ئیڤ لۆدریان” بەخشی. بەرپرسیارێتی ئەو بەربەستە سیاسییەی لوبنان تەنیا لە هەڵوێستی ئەو حیزبەدا سنووردار نییە، لە ڕوانگەی ئەو بازنانەی کە لە نزیکەوە ئاگادارن لە هەڵسەنگاندنی سعودیە بۆ ئەو چەقبەستووییەی کە چارەنووسی وڵاتەکەی کۆنترۆڵ کردووە، بەڵکو درێژی دەکاتەوە بۆ تێکەڵەی ئۆپۆزسیۆن و سەربەخۆکان و گۆڕانخوازەکان، لەوانەش بلۆکی نوێنەرانی سوننە. هەروەها بۆ ئەوەی لایەنەکان لە دۆخێکدا بمێننەوە کە چاوەڕێی ئەوە بکەن بژاردەکانیان لە دەرەوە بۆیان بکێشرێن، بەشێک لەو چاودێرانە هێشتا هیوادارن کە هەر پێشکەوتنێکی ناوچەیی لە چەقبەستوویی سەرۆکایەتی لوبناندا ڕەنگ بداتەوە، سەرەڕای فشاری وڵاتانی پەیوەندیدار کە چارەسەرەکان بەرپرسیارێتییەکی ناوخۆییە.
هەرچەندە ئاماژەدان بە “لاوازی ناوچەی خۆڵەمێشی” هێزەکانی دژایەتی تیمی “بەرخۆدان” دەکاتە ئامانج، بەڵام خوێندنەوەی ئەم بازنانە بۆ هەڵوێستی حزب لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی وڵات، بێبەش نییە لە ڕۆشنایی لەسەر ئەوەی کە پێی وایە ئەو دۆخە واقیعییە کە هەیە لەناو ئەودا گەشە دەکات، و پێویستی بە یەکلاییکردنەوە لەسەر سەرۆکایەتییە. لە کاتێکدا کە هەوڵی چەسپاندنی دەستکەوتە سیاسییەکانی دەدات کە لە قۆناغی ڕابردوودا لەلایەن “حیزب”ەوە بەدەستی هێناوە، شێکەرەوەکان تێبینی ئەمانەی خوارەوە دەکەن:-
- لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا تووشی دەرئەنجام و کاریگەرییەکانی ڕەفتاری سیاسی خۆی دەبێت لە لوبنان و خەڵک بە بەرپرسیاری ئەو داڕمانانە دەزانن کە ئابووری و دۆخی دارایییان گرتۆتەوە” وەک ئەو هێزە سیاسییەی کە بە درێژایی بڕیارە سیاسییەکە زاڵ بووە.
- داڕمانی بارودۆخی ئابووری له ئێران ئەو هێزەی ماندوو کردووه، ئەوەی زیاتر ماندووبوونی زیاتر کرد، تێکچوونی دۆخی سوریا بوو، هەروەها لایەنگری ئێران بوو لەگەڵ ڕووسیا لە شەڕی ئۆکرانیادا (گەمارۆکان لە دژی تاران و دژی ئەو پەرەی سەند دوای ئەوەی ئەم دووەمیان لایەنگری ڕووسیای کرد).
- دوای عەین ئەلحیلوە و ڕۆڵی ئاسایشی پێشوەختە بە بۆنەی قسەکردن لەسەر تەقینەوەی دۆخی ئەمنی لە کەمپی عەین ئەلحیلوە بۆ پەنابەرانی فەلەستینی، کە “حزبوڵڵا” و ئێران تۆمەتبار کران بەوەی کە هەوڵی سودمەندبوونیان لێی داوە بۆ لاوازکردنی بزووتنەوەی”فەتح” لە ڕێگەی ڕێکخراوە ئیسلامییە تووندڕەوەکانەوە کە لە کۆتاییدا بەدوای پاراستنی بزووتنەوەی “حەماس”ی سەر بە ئێراندا دەگەڕێن.
- یەکێک لە دەرکەوتەکانی داڕمان و لاوازی دامەزراوەکانی لوبنان کە پەیوەندی بە خزمەتگوزارییە ئەمنییەکان و سوپاوە هەیە، کە دەبوو ئاگاداری ئەگەری پێکدادان لە کەمپەکەدا بوایە، بە مەبەستی ڕێگریکردن لێی و چارەسەرکردنی کاردانەوەکانی.
لەم چوارچێوەیەدا، سرووشتی بوو کە سەرنجی ئەو کەسانەی کە ئارەزووی بەدواداچوون بۆ ڕادەی کاریگەرییەکانی پێشهاتە ناوچەییەکان لەسەر چەقبەستوویی سیاسی لوبنان، سەردانی حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە بۆ سعودیە لە ناوەڕاستی مانگی ئابدا.
وێڕای چاوەڕوانی بەردەستبوونی داتاکان سەبارەت بە ڕادەی بەشداریی دانوستانەکانی “عەبدوڵڵاهیان” بۆ گەڕاندنەوەی کەشوهەوای ئارامی و دەستپێکردنی ڕێگای چارەسەر بۆ قەیرانەکانی ناوچەکە، لەوانەش کۆتاییهێنان بە شوێنی بەتاڵی سەرۆکایەتی لە لوبنان، زانیارییەکان سنووردارە بەو قسانەی وەزیری ئێران دوای دیدارەکەی لەگەڵ شازادە “فەیسەڵ بن فەرحان سعودی” هاوتا سعودییەکەی و دواتر “محەمەد بن سەلمان” شازادەی جێنشینی سعودی “دەتوانین لەگەڵ سعودیە کاربکەین بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی ناوچەکە دەستبەجێ”. بەڵام چارەسەری ئەو پرسانە بەندە بە سەردانەکەی “ئیبراهیم ڕەئیسی”، سەرۆک کۆماری ئێران بۆ شانشینی سعودیە.
