“شێخ مەحمودی حەفید” وێڕای ئەزموونی حكومڕانییەكەی كە گەشترین لایەنی بریتی بوو لە ڕەخساندنی ئازادییەك دوور لە ئینتیداب و دەسەڵاتی داگیركەران، هەمیشە وەك كەسایەتییەكی مەزن تا لە ژیاندا مابوو، سەرقاڵی ناوبژیوانی و چارەسەری گرفتی هەر هاووڵاتییەكی كورد بووە كە لەبەر هۆكاری جۆراوجۆری سیاسی و كۆمەڵایەتی، لە زێدی خۆیان پەرتەوازە ببوون. لە چەند دیكۆمێنتێكی نوێدا، “شێخ مەحمودی حەفید” هەوڵی چارەسەری كێشەی دوو بەگزادەی ناسراوی مەریوان و هەورامان دەدات كە بریتین لە: “جەعفەر بەگ”ی گوندی “دەرگا شێخان”، “محەمەد شەریف بەگ”ی گوندی “وەیسە”.
ئەم دوو بەگزادەیە كە بەهۆی هەلومەرجی سیاسی ئەو سەردەمە، ئاوارەی كوردستانی باشوور دەبن، لە ڕێگەی شێخی نەمرەوە هەوڵ دەدەن بەئاشتەوایی بگەڕێنەوە بۆ نێو كەسوكاری خۆیان.
بەپشتبەستن بە دەقی یەكێك لەو دیكۆمێنتانە كە تایبەتە بە نامەیەكی “شێخ مەحمودی حەفید” بۆ كونسوڵگەری ئێران، داوای بەخشین بۆ ئەم دوو كەسایەتییە دەكات و تیایدا هاتووە:-
حچور حچرت محترم أقای قونصولگری دولتی شاهنشاهی ایران شهزاده عالی مقام زیده لگفه العالی
پس از ادای ارادت امیدوارم همیشە در لباس صحت و سعادت بودە باشید محترما از جهه أ‌قایان رشید بیگ و جعفر بیگ ساكن قریە ویسە و دركاە شیخان می باشند و سایری محبان برادر زادەام جلال هر چە بە عرچ برساند سخن مخص(احتمالا مخلص) است امیدوارم كە بە لطف خودتان سرافرازم فرمائید.زیادە عرضی نیست. حفیدزادە”.
“شێخ مەحمودی حەفید” لەم نامەیەدا وێڕای سڵاو و ڕێز، ئاماژەی بەوە داوە كە “شێخ جەلال”ی برازای بۆ گەیاندنی پەیامەكەی سەبارەت بە هەردوو بەگزادەی ناوبراو، سەردانی كونسوڵگەری دەكات.كونسوڵگەریش بەشێوەیەكی (نهێنی و بەپەلە) نامەیەكیان ئاراستەی سەفارەتی ئێران لە بەغداد كردووە، تیایدا ئاماژەیان بەو داخوازییەی شێخی نەمر داوە. لە نامەكەدا ئەوەیان خستۆتەڕوو كە پێیانباشە داخوازییەكەی “شێخ مەحمودی حەفید” بهێنرێتەدی، تیایدا هاتووە:- جەنابی شێخ مەحمود نامەیەكی بەهۆی شێخ جەلالی برازایەوە بۆ ئێمە ناردووە، داوای كردووە سەبارەت بە دوو هاووڵاتی كوردی ئێرانی كە لە ساڵی (1323-1944) لە ئێران هەڵاتوون و ئێستا لە دەوروبەری هەڵەبجەن، بەمەبەستی گەڕانەوەیان بۆ ئێران، دەیانەوێ سەرلەنوێ لەلایەن دەوڵەتی شاهەنشاهییەوە لێ بوردنیان بۆ دەربكرێت.
دەوڵەتی شاهەنشاش گرەنتیان بداتێ تا بەرەو زێدی خۆیان بگەڕێنەوە. هەردوو ناوبراو یەكێكیان جەعفەر بەگی نیشتەجێی گوندی دەرگا شێخانە و ئەویتریان شەریف بەگی نیشتەجێی گوندی وەیسەی ئێرانن”.
“ئەبولفەزڵ شاهرۆخی”ی كونسوڵی ئێران نوسیویەتی: وێرای سڵاو، شێخ مەحمود بەهۆی برازاكەیەوە پەیامی بۆ ناردووین كە خودی خۆی بەڵێن دەدات و گرەنتیمان دەداتێ كە ئەم دوو كەسە نەك تەنها تا دواساتی تەمەنیان لە ئێران گوێڕایەڵ دەبن بەڵكو هەمیشە درێژە بەخزمەتی نیشتیمانیانە دەدەن”.
كونسوڵ لە درێژەی نامەكەیدا دەنوسێ:- شێخ مەحمود لە ڕێگەی شێخ جەلالەوە داوای لێبوردەیی بۆ عەبدوڵڵا دزڵی كوڕی مەحمود خانی دزڵیش لە دەوڵەتی شاهەنشاهی كردووە، بۆ ئەوەی ناوبراو بگەڕێتەوە زێدی خۆی و بچێتەوە نێو عەشیرەتەكەی”.
سەبارەت بەو داواكارییە، كونسوڵگەری بۆچوونی وایە:- ئەگەر هەنگاوەكانی سەفارەتی شاهەنشاهی ئەنجامی هەبێ و داخوازییەكەی شێخ مەحمود لەلایەن دەوڵەتی شاهەنشاهی پەسەند بكرێت، لە ڕاستیدا بە ئەنجامدانی ئەم داخوازییەی ناوبراو، ئەوا نزیكایەتی و خۆشەویستی شێخ مەحمودمان بەدەستهێناوە و لە ئایندەدا دەشێ ئەم بابەتە بۆ دەوڵەتی شاهەنشاهی ببێتەمایەی سودێكی گشتی”[1].
دوای ناردنی نامە لەلایەن سەفارەتی ئێران لە بەغداد بۆ وەزارەتی كاروباری دەرەوەی ئێران، جێگری وەزیری دەرەوە لە نامەیەكدا بە ژمارە (984) لە مێژووی (24-2-1325/14ی ئایاری 1946) بۆ سەرۆك وەزیران (واتا ئەحمەد قەوامولسەڵتەنە)[2]، داوای بڕیارێكی لەوبارەیەوە لێكردووە. لە نامەیەكدا “محەمەدعەلی هۆمایۆن جاە”ی جێگری وەزیری دەرەوە لە وەڵامدا نوسیویەتی:- “لەلایەن كونسوڵگەری سلێمانییەوە، ڕاپۆرتێك گەیەنراوەتە سەفارەتی شاهەنشاهی بەغداد سەبارەت بە داخوازییەكی شێخ مەحمودی حەفید بەهۆی شێخ جەلالی برازای، داوای لە كونسوڵگەری كردووە كە دەوڵەتی شاهەنشاهی گرەنتی بداتە دوو كوردی هەڵاتوو لە ئێراق بەناوەكانی جەعفەر بەگ نیشتەجێی گوندی دەرگا شێخان و محەمەد شەریف بەگ نیشتەجێی گوندی وەیسە تا بگەڕێنەوە بۆ ئێران.
جێگری وەزیری دەرەوە لە درێژەی نامەكەیدا وێرای نیشاندانی بێ ئاگایی خۆی لەبارەی هۆكارەكانی هەڵاتنی ئەم دوو كەسە بۆ خاكی ئێراق، نوسیویەتی:” ئەگەرچی وەزارەتی كاروباری دەرەوە ئاگادار نییە لە هۆكاری هەڵاتنی هەردوو ناوبراو بۆ خاكی ئێراق و پێشینەیان نییە، بەڵام پێمانوایە بەهۆی نفوزی “شێخ مەحمود” لەناو كوردان و ئەو ڕێزەی كۆمەڵگای كوردی لە ناوبراو و بنەماڵەكەی دەگرن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەش كە “شێخ مەحمود” لەگەڵ كار و رەفتاری تێكدەرانەدا نییە و تائێستاش شتێكی ئەوتۆ دەربارەی ناوبراو نەبیستراوە كە بەپێچەوانەی بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتی شاهەنشاهی بێت، هەربۆیە داواكارین داخوازییەكەی ناوبراو بۆ گرەنتیدان بە جەعفەر بەگ و محەمەد شەریف بەگ پەسەند بكرێت، لە ڕێگەی كونسوڵگەری سلێمانییەوە وەڵامی ئەرێنی بە شێخ مەحمود بدرێتەوە”.
ناوبراو لە كۆتایی نامەكەیدا نوسیویەتی كە هەڵگری پەیام و ناوبژیوانەكە “شێخ جەلال”ی برازای شێخ مەحمودە، كەسایەتییەكی سیاسی خاوەن پێگەیە، چەندین خولیش نوێنەری شاری سلێمانی بووە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێراق.
لە پەراوێزی نامەكەی وەزارەتی دەرەوەدا، سەرۆك وەزیر فەرمانی داوە تا پرسیار لە وەزارەتەكان جەنگ و ناوخۆ بكرێت كە چ پێشینەیەكیان دەربارەی ئەو دوو كەسە هەڵاتووە بەرەو ئێراق هەیە، بۆچوونی خۆیان دەربارەی ڕەزامەندی یاخود رەتكردنەوەی ئەو داخوازییەی شێخ مەحمود و وەزارەتی دەرەوە بخەنەڕوو.
بەدواداچوونەكان ئەوە دەخەنەروو كە وەزارەتەكانی ناوخۆ و جەنگ ڕەزامەندیان لەسەر ئەم داخوازییەی شێخ مەحمود دەربڕیوە.
(فەرەیدوونی)ی سەرپەرشتیاری وەزارەتی ناوخۆ لەوبارەیەوە بۆ (قەوام)ی سەرۆك وەزیری نوسیوە:- “جەنابی سەرۆك وەزیر سەبارەت بەو دوو كوردەی بەرەو ئێراق هەڵاتوون، پرسیار دەربارەی كرۆكی بابەتەكە لە فەرمانداری سننە كراوە، بەپێی وەڵامەكەیان گەڕاونەتەوە بەرەو شوێنی خۆیان لە خاكی ئێران و سەرقاڵی كاروباری خۆیانن”.
ڕۆنووسی وەزارەتی دەرەوە بۆ سەرۆك وەزیر و فەرمانی بەدواداچوونی سەرۆك وەزیر
هەروەها سەرلەشكر (هیدایەت) لەلایەن وەزارەتی جەنگەوە لە وەڵامی فەرمانەكەی “ئەحمەد قەوام”ی سەرۆك وەزیردا بەم چەشنە راپۆرتیان داوە:” جەنابی سەرۆك وەزیری بەڕێز، سەبارەت بە ڕاسپاردەكەی وەزارەتی كاروباری دەرەوە دەربارەی بەخشینی گرەنتی بەو دوو كەسە هەڵاتووە لە ناوچەی كوردستاندا بە خزمەتتان ڕادەگەیەنین: هەردوو ناوبراو لە ساڵی (1944) لە ئۆپەراسیۆنی دژ بە حەمەڕەشیدخانی بانە، بەرەو ئێراق هەڵاتوون و ناوەكانیشیان لە لیستی ئەو هەڵاتووانەدایە كە لەلایەن وەزارەتی كاروباری دەرەوە داواكراو بوون. بۆ گێڕانەوەشیان ڕێوشوێنی پێویست گیردراوەتەبەر.
بەهۆی ئەم بابەتەوە هەردوو ناوبراو پەیوەندییان بە فەرماندەی باڵای كوردستانەوە كردووە، بەڕادەستكردنی ژمارەیەك لە چەكەكانیشیان گرەنتیان پێدراوە، ئێستاش لە زێدی خۆیان نیشتەجێن، هەربۆیەشە ئاگاداری وەزارەتی كاروباری دەرەوە كراوەتەوە.
سەرچاوە:
احسان هوشمند، وقتی شیخ وساطت می كند، ماهنامە فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی چرو (گسترە توزیع غرب كشور)، دورە جدید، سال سوم، شمارە 23، صفحات 10-14، مرداد ماە 1393.
[1]– ئەم دیكۆمێنتە لە (مركز اسناد ملی ایران) بە ژمارە (102006/1070) تۆمار كراوە، نامەی كونسوڵگەریش بە ژمارە (19) لە مێژووی (12/2/1225) دەركراوە.
[2]– ئەحمەد قەوام (1873-1955ز) ناسراو بەقەوامولسەڵتەنە، ماوەی پێنج جار سەرۆك وەزیرانی ئێران بووە.
