“هۆكار چیە تاکو ئێستا بوونی نەبووە؟ ئایە هەر خانمێک لەکایەی سیاسی و خەباتی شوڕشگێری بەشداری کرد نازناوی خانمی ده‌وڵەتمه‌داری پی دەدرێ؟ پێویستە خانمی دەوڵەتمەدار چۆن بێت؟”
کورتترین و پوختترین پێناسە، خانمی دەوڵەتمەدار بەهەموو خانمێک دەوترێت کە هەوڵ و تێکۆشانی بۆ سەربەخۆیی وڵات و نەتەوەکەی دابێت، جا بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بێت کە خۆی بەشدار بووبێت لەو خەباتە یان بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پشتگیر و پاڵپشتی باوکی یان مێردی یان ڕۆڵەکەی بووبێت، نمونەش بۆ ئەم جۆرە خانمانە زۆرن لەوانە دایک و هاوسەری “سەرۆک بارزانی” کە پاڵپشت و پشتگیری سەرۆک بوون لەخەبات و تێکۆشانی بۆ سەربەخۆیی کوردستان. جگە لەوەش کۆمەڵێک خانمی ترمان هەیە کە لەکایەی سیاسی بەشدار بوون، بەڵام ناکرێ پێیان بوترێت خانمی دەوڵەتمەدار، چونکە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر بیری سەربەخۆیی نەبووە تەنها ئەوە نەبێت کە بەشێوەیەک لە شێوەکان بەحوکمی کەسە نزیکەکانیان و لێهاتوویی و کارامەییان لە بواری سیاسی، بەشداری سیاسییان هەبووە.
ئیدی ئەم گوتارە دەستپێکێکە بۆ ناسین و ئاشنابوون بە خانمانی دەوڵەتمەدار، تا بکرێتە سەرەتایەک بۆ خانمانی کوردستان تاوەکو ئامانجی مەزنی نەتەوەکەمان لە ئەستۆ و لەسەر شان بنێن، بۆ بنیادنانی دەوڵەتی کوردستان. ئەگەر ڕەخنەیەک هەبێت ڕەخنەیەکی یبناتنەر بۆ هۆشداری نەک ڕووخێنەر. هەرچەندە تاکو ئێستا دەستەواژەی “خانمانی دەوڵەتمەدار” لەناو فەرهەنگی کوردستان، بەهەمان شێوە لەوتار و گوتاری مێژوویی و سیاسی بەدی نەکراوە لە ڕووی سیاسی و کولتووری و ئیاینی. بگرە زۆرێک لەحیزبەکانی کوردستاندا ڕۆڵی ئافرەت زۆر بە ڕوونی فەرامۆشکراوە لەنێو سەركردایەتی سیاسی و بەڕێوەبردنی حیزبی. بەدەر لەوەی باسی ئەوە بکەین ڕۆڵگێڕان و کاریگەرییان لە حکومەت و دەوڵەت، ئەکرێت ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین کە لەباشووری کوردستان جگە لە ڕێزدار “مەسعوود بارزانی” وەکو یەکەم سیاسەتمەدار و پیاوی دەوڵەت هەژمار بکرێت کە خاوەن ڕوئیا و گوتار و گوفتاری خۆیەتی لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆ لە باشووری کوردستان.
گرنگە لێرە چەند پرسیارێکی سادە ئاراستەی ئەو خانمانەی کوردستان بکەم کە بڕیاریانداوە، یاخود بریار ئەدەن لەسەر ڕێچکەی دەوڵەتمەدارانی کوردستان هزر و سیاسەتی نیتشمانی خۆیان بکەنە کولتورێک بۆ نەوەکانی پاش خۆیان، لە هەمووی گرنگتر هەنگاوی مەزن و شکۆمەند بنێن بە ئاراستەی شکۆمەندی کۆماری کوردستان، کە لە چەند پرسیارێکی گرنک و بوونیادنەری فەلسەفی وستراتێژی خۆی نمایش دەکات:- تاچەند سرووشتی فێزیوڵۆجی و ژینگەیی فاکتەرن بۆ سەرهەڵدانی خانمانی دەوڵەتمدار؟ ئاخۆ ئەو تايبەتمەندیە چییه لە خانمانی دەوڵەتمەداردا هەيە و لەوانی تردا نيه؟ پەروەردەی خێزانی و پەروەردەیی كۆمەڵگا و هۆز وخێڵ شارو، چانس و پارە وجوانی، تيگەیشتن چ ڕۆڵێكیان دەبێت؟ ئاستی پەیوەندییەکان، ئاستی هۆشیاری و خوێندن جۆری بیرکردنەوە و توانای خوێندنەوەی واقیعی کە زۆر گرنگترە، تێگەیشتنی لە دیالێکتیکی ئاڵوگۆڕی کۆمەڵگا، هەستی هەواڵگری، خوێندنەوەی پشت دەقەکان و ئاستی تێگەیشتن لە دیبلۆماسیەتی چڤاتی و سیاسی، ئاست و جۆری پەیوەندییەکانی لەناوخۆو دەرەوەی کۆمەڵگای نیشتمانی؟ ڕوئیای نیشتمانی خودی خانمەکە و چۆنیەتی بەکارهێنان و گونجاندنی لەگەڵ هزر و سیاسەتی حیزبی و حکومی و کۆمەڵگەدا. ئافرەت بەسرووشتی زگماكی، بونەوەرێکی خاوەن ئەقڵیەتێکی بەرژەوەندخوازی ئابوورییە. بەو پێیەی ئیدارەدانی ماڵ بەشێوەیەکی بەرنامە داڕێژی و ئابووری لەدەست ئافرەتە، ئەم کارەشە وا ئەکات زۆر جار پیاوان و خانمان و کچان لە چەمكی بەرژەوەندی خوازیی تێ بگەن.
هەرچەندە چەمکی دەوڵەتمەدار چ خانمان بێت یان پیاوان، پەیوەستە بە ڕوئیای خەبات و هزری نیشتمان لەڕووی تیۆری و پراکتیکییەوە، بەڵام ئەم حەقیقەتە ڕێگرنابێت لەوەی خانمان ئامانجی مەزنی نیشتمان لە ئەستۆ بگرن تاوەکو بونیادی کۆماری کوردستان. چەمکی خانمانی دەوڵەتمەداری، پێویستە خانمان لە قاڵبی چەند داواکارییەکی سادە و پەرچەکرداری بابەتی کۆمەڵایەتی دەرچن و زاڵبن بەسەر هەست و نەستی مێنه‌یەتی. بەڵکو بە ئەقڵیەت و بیرکردنەوەی ستڕاتیژی قوڵەوە لەپێناو ئامانجی دەوڵەت بەشێوەیەک بەرژەوەندی نیشتمان و دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان بکرێتە مەزنترین و پیرۆزترین و سەختترین ئەرک.
دەوڵەتمەداریی پێویستی بەوەیە کە وێنەی خەون و ئامانجی هەموو کوردستانیان بێت، خاوەن بیروباوەڕی نیشتمانی و ئیاینی و گونجاندنی لەگەڵ ڕەوتی فیکری کۆمەڵگەدا، تێگەیشتنی قووڵ لە بواری ستراتیژی دەوڵەتمەداری. خانمانی دەوڵەتمەدار خۆی لەکۆڕ و سیمینار، جوانکاری و ئەم بابەتە لاوەکیانەدا نادۆزێتەوە. خەونی ئەوەنیە بكرێتە بەرپرسی لق یاخود مەڵبەند، یان پۆستی سیاسی و ئیمتیازێکی پێ بدرێت. خۆی ناخاتە ئەو قاڵبە تەسکەی کە مێشکی لەچوار چێوە دەدات. ئەوەی جێگەی داخ و پەژارە و ئازارە، بۆ یەکەمجار چەند خاوەن بۆچونێکی تەسک لەم حیزب و ئەو حیزب، ڕوڵیان هەبوو لە ڕێگریکردن لە بونیادنانی دەوڵەتی کوردستان.
لە مێژوودا زۆرێک لەخانمان، بەشداری کاریگەر بوون لە کایەی سیاسی و بەڕێوەبردنی دەوڵەت و توانایەکی یەکجار زۆریان دەربڕیوە لە حوکمڕانی و خاوەن بۆچوون و ڕوانگەی خۆیان بوون، بەڵام ناکرێت بەهەمووان بڵێین خانمانی دەوڵەتمەدار بەڵکو کەمێک لەو خانمانە بەڕاستی دەوڵەتمەدار بوون. باشترین و بەهێزترن نموونەی ئەو خانمانە “ئەنجێلا مێرکڵ” ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، مارگریت تاچەر سەرۆک وەزیرانی بەڕیتانیا کە ناسراوە بەخانمی پۆڵاین، “کۆندڵیزڕایس” خاوەن بڕیاری یەکلاکەرەوە وەکو ڕاوێژکاری ئەنجومەنی ئاسایشی ئەمەریکا وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا.
پێویستە گرنگترین تایبەتمەندی لە خانمانی دەوڵەتمەداردا بریتی بێت لە بیرکردنەوەیەکی ستراتیژی قووڵ بۆ بونیادنانی”دەوڵەتی کوردستان” و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ هەموو ئەگەرەکانی سیاسەتی ناوخۆیی و دەرهاوێشتەکانی لەسەر سیاسەتی دەرەوە، بە پێچەوانە بەهەمان شێواز لەگەڵ تێگەیشتنی ئەقڵانی لە باڵانسی هێز و گۆڕینی سیستەمی نێودەوڵەتی و چۆنیەتی قۆستنەوەی هەموو هەل و هەڕەشەکان بۆ بەرژەوەندییە باڵاکان و دەوڵەتی کوردستان .
دەبێت ڕوانگە و دیدگای تەواوی هەبێت بۆ بنیادنان و بەهێزکردن و ستڕاتیژی کردنی هێزی ڕەق یان تووند وەکو سوپای کۆمار و دەزگای هەواڵگری و هێزەکانی ناوخۆ و هاوپەیمانی سەربازی و پیشەسازی سەربازی و، بیروباوەڕی ستڕاتیژی نیشتمان، لە بواری سێ گۆشەی هێزی تەکنەلۆجیەکان و ئابووری و زانست و کۆمەڵایەتی. گرنگترینیان پتەوکردنی شووناسی نیشتمان و چەمکی خانمانی دەوڵەتمەدار پەیوەست نیە بە بوون و پەروەردەیی لە خێزانێکی حوکمڕان. واتە لە دایکبوون وەکو کچە سەرکردەیەک و سیاسیەک، هەروەها پەیوەست نیە بە تەواوکردنی پەیمانگای تایبەت بە ئامادەکردنی “خانمانی دەوڵەتمەدار” هەرچەندە خوێندنەوەی واقعی سیاسی و نێودەوڵەتی و ناوخۆیی لەڕووی سیاسی و ئابووری و یاسای جەنگ فاکتەرێکی بەهێزە بۆ چەسپاندنی ئیرادەی پۆڵاین.
