“دوای (رێككەوتنامەی جەزائیر) كورد دەیتوانی درێژە بە شەڕ بدات؟”
دوای بە دوای واژۆكردن و ڕاگەیاندنی ڕێككەوتنامەكە، هەریەك لە دەوڵەتانی ئێران و ئێراق كەوتنەخۆ بۆ جێبەجێكردنی بەندەكانی. لە یەكەم هەنگاوی كردەیشدا ئێوارەی (6-7ئازاری1975) تۆپخانەكانی دەوڵەتی شاهەنشاهی ئێران چەك و جبەخانەكانیان لە ناوچە ئازاكراوەكانی كوردستان بۆ نێو خاكی خۆیان كشاندەوە. هەمان شەویش حكومەتی ئێران ئاگاداری حكومەتی ئێراقی كردەوە، كە هیچ هێزو بنكە و بارەگایەكیان لەناو خاكی ئێراقدا نەماوە، تا بەرگری لە هێزەكانی شۆرشی كورد بكەن. بەو هۆیەوەش هێزەكانی سوپای ئێراق دەرفەتیان بۆ ڕەخسا، لە بەرەبەیانی ڕۆژی دواتر بەخەستی بۆردومانی هێزەكانی شۆڕش بكەن. ئەوەش سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلولی ناچار كرد بۆ ڕۆژی دواتر دەزگاكانی ڕاگەیاندن و سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و دامەزراوەكانی شۆرش بەرەو خاكی ئێران پاشەكشە پێ بكات.
ڕۆژی دوای ئەویش هێزێكی سوپای ئێراق، كە لە فیرقە و نیوێكی سەربازی و (200) تانك پێكهاتبوون، ناوچەكانی (گەڵاڵە، ناوپردان، حاجی ئۆمەران)یان گرتەوە. ئەو شاڵاوەش بێ ڕووبەڕووبوونەوەی هێزی پێشمەرگە كوردستان تێنەپەڕی، بەڵكو زیانی (18) تانك و كوژرانی (300) سەربازی لە سوپای ئێراقدا، بەڵام سەرجەم ئەو هەوڵ و چالاكیانە ڕێگەیان لە جێبەجێكردنی ڕێكەوتنامەی جەزائیر نەگرت. بەوەی دوای (نۆ) ڕۆژ لە ئاشكراكردنی، واتە لە (15ی ئازار)دا هەردوو وەزیری دەرەوەی ئێراق (سەعدون حەمادی)و ئێران (عەباس خەلعەتبەری) لەگەڵ (عەبدولعەزیز بۆتەفلیقە) وەزیری دەرەوەی جەزائیر بۆ داڕشتنی كۆنووسی یەكجاری ڕێككەوتنامەكە لەشاری (جەزائیر) كۆبوونەوەو واژۆی كۆتاییان لەسەر رێككەوتنامەكە كرد. (پێنج) ڕۆژ دواتریش لە (20ی ئازاری1975) لە ئێزگەی دەنگی كوردستانی ئێراق و لەسەر زاری (ڕەشید سندی) فەرماندەی هێزەكانی پێشمەرگە و بەناوی (مستەفا بارزانی), بڕیاری ڕاگرتنی شەڕی بڵاوكردەوە. هەروەها داوای لە كۆمەڵانی خەڵك و هێزی پێشمەرگەی كوردستان كرد، ئازادی تەواویان هەیە، خۆیان بە دەست هێزەكانی ئێراقەوە ئەدەن؟ یان دەچنە نێو خاكی ئێران و دەبنە پەنابەر؟ بەو هۆیەش كۆتایی بە شۆڕشی ئەیلول و قۆناغێكی خەباتی كوردایەتی هات.
لەنێو ئەو ڕووداوانەدا دەكرێت بپرسین، كە ئایا سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول ئەیتوانی دریژە بە شەڕ بدات و بێ پشتیوانی دەوڵەتی شاهەنشای ئێران ڕووبەڕووی سوپای ئێراق بێتەوە؟ بۆ وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانە و دەیان پرسیاری تر، كە لەكاتی خۆیداو تەنانەت دواتریش ئاراستەی سەركردایەتی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان و شۆڕشەكە و تەنانەت خودی (مستەفا بارزانی) ڕێبەری شۆرشەكە كرا، دەكرێت بڵێن: درێژەدان بە شۆڕش لەو كاتەدا ئاسان، بەڵام باجەكەی قورس و ئایندەكەی نادیار بوو. ڕاستە دوای ساڵێك لەو ڕووداوەو لە هەمان دۆخی حكومەتی ئێراق و دژایەتی دەوڵەتی شاهەنشاهی ئێراندا، جارێكی تر شۆڕش بە (دوو) ناوی جیا دەستی پێكردەوە، یەكەمیان (شۆڕشی گوڵان)و دووەمیان (شۆڕشی نوێ)، بەڵام پرسیارەكە ئەوەبوو، كە بۆ لەكاتی خۆیدا بڕیاری كۆتایی هاتن بە شەڕ و ململانێ و شۆڕش و پاشەكشە بۆ وڵاتی ئێران درا؟ لەكاتێكدا دوای سالێك بڕیارێكی پێچەوانە درا؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە، ساڵانێكە لە نێوەندە ئاكادیمی و سیاسی و رێكخراوەییەكاندا دەكرێت، بێئەوەی وەڵامێكی گونجاوەی بۆ وەرگیرابێتەوە. وەڵامی ئەو پرسیارەش، بەم شێوەیە:-
یەكەم: لەكاتی ملنەدانی سەركردایەتی پارتی و شۆڕش و تەنانەت خودی (مستەفا بارزانی) بۆ وەستاندنی شەڕ و چۆڵكردنی بەرەكانی شەڕ، دووچاری كاردانەوەی سەختی دەوڵەتی شاهەنشاهی ئێران دەبوو، چونكە خودی شای ئێران ڕاستەوخۆ رێككەوتنامەی جەزائیری لەگەڵ جێگری سەرۆكی دەوڵەتی ئێراق واژۆ كردبوو، بۆیە پاشەكشە لێی، یان پەیشمان بوونەوە لێی، قورس بوو. ئەمەو جگە لەوەی خۆی بە یەكێك لە پادشا گەورەكانی جیهان و ناوچەكە و تەنانەت رێكخراوەكەش دەزانی، بۆیە عەیبە بوو، قسە و بەلێن و بریارەكانی بشكێت، بەڵام دوای سالێك یان چەند ساڵێكی تر ئاسایی بوو، بەوەی دەوڵەتی شاهەنشاهی ئێران دەیتوانی بیانوو و پاساوی هەبێت، لەسەر هەر دەستپێكردنەوەی شۆڕش لەناو دەوڵەتی ئێراقدا و پشتیوانیكردن لێی.
دووەم: كۆتایی هاتنی شۆڕش تەنیا بە بڕیاری شای ئێران نەبوو، تا بە پشت تێكردنی رێگای نوێ و دۆستی نوێ بۆ پشتیوانیكردنی بدۆزرێتەوە، بەڵكو بڕیاری سەرانی رێكخراوی نەوتی بوو لە جیهاندا، كە خۆیان لە (13) وڵات ئەداو خاوەنی داراییەكی بەهێزو گەورە بوون و كاریگەریان لەسەر سیاسەتی جیهان و ناوچەكە هەبوو. هەربۆیە هەر بڕیارێكی پێچەوانە، كاردانەوەی رێكخراوەكەی لێدەكەوتەوەو كۆی ئەندامەكانی دووچاری لێپرسینەوە دەكردەوە.
سێیەم: دەوڵەتی ئێراقیش وەك ساڵانی پێشوو بێ پشتیوان نەمابوو، بەڵكو دوای واژۆكردنی ئەو رێككەوتنامەیە، پشتیوانی دەرەكی بۆ دروستبوو. لەوانە ئەندامانی ڕێكخراوی ئۆپێك. هەروەها پێش (سێ) ساڵیش پشتیوانی یەكێتی سۆڤیەت و بلۆكی خۆرهەڵاتی بۆ خۆی دەستبەر كردبوو. ئەمەو جگە لەوەی دەوڵەتی شاهەنشاهی ئێرانیش وەك نەیاری نەمابوو. پشتیوانی ئەو دەوڵەتەش بەمانای پشتیوانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و دەوڵەتی ئیسرائیل و وڵاتانی خۆرئاوا بوو.
چوارەم: كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان، بە گوندنشین و شارنشینەوە، زۆر بە شەڕەوە ماندووبوون. بەتایبەت ئەوانەی لە شارەكان دەژیان، بە شەڕ و ململانێی درێژخایەن ڕانەهاتبوون، بۆیە نەیاندەوویست ئەوەی بەدەستیان هێناوە لەدەستیان بچێت، بەڵكو دەیانوویست ئەو دۆخەی هاتۆتەپێش، كەمێك پشوویان پێبدات و لە بەری بخۆن. هەروەها هێزی پێشمەرگەی كوردستان و گوندنشیانیش، كە پشتیوانی ڕاستەوخۆی شۆڕشەكە بوون، دیسانەوە هەر ماندوو شەكەت بوون، بۆیە لانی كەم وەستاندنی شەڕ و پاشەكشە بۆماوەیەك، پشوویەكی بەوان ئەدا. هەر وەك چۆن، لە ساڵانی رابردوو، وەستاندنی شەڕەكان لە ئەنجامی ئاڵوگۆڕی سیاسی و دەسەڵات لە ئێراق ڕوویدا.
بەو هەموو هۆكارانەی تیشكیان خرایەسەر، زۆر ئاسایی بوو دوای ڕاگەیاندنی ڕێككەوتنامەكە، كۆتایی بە قۆناغێكی شەڕ بهێنرێت، تا ئەو كاتەی دەرفەتی قۆناغێكی تری شەڕ و شۆڕش دەرەخسێت. ئەو بیركردنەوەیەی ڕابەری شۆڕشەكە بیری لێكردبوویەوەو ئەزموونێكی باشی لە بارەوە هەبوو، وەك لە (14) ساڵ تەمەنی شۆڕشەكەدا وەك سیاسەتێك لەگەڵ ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتە سیاسییەكانی ئێراق بەكاری هێنا.
