بەندەر فەیلی، فاشیزم و كارەكتەرسازی

  “دەستپێك”

(دوای خوێندنەوەی ڕۆمانی_بەندەر فەیلی_ ئەم پرسیارە ڕوونە بە خەیاڵمدا هات: نووسەر بۆوای لە بەندەر فەیلی كردووە؟ پرسیارەكە سادە و دۆستانەیە، بەڵام لەپشت پرسیارە سادەكەوە، لەناو دەقدا بۆ وەڵامێكی دروست گەڕام. فەزای دەقەكە ترسناك و ئازاردەرە، فەزایەكی ڕەقی ئایدۆلۆژیای فاشیزم، ڕووداوێك، ساتێك، نابینیت هێزێكی گەورە گەمارۆی نەدابێت، هێزی دەرەوە، لە هێز و وزەی كارەكتەر باڵاترە. دەكرێت بەوجۆرە تەماشای ئەم دەقە بكەین، یەكێكە لەو ڕۆمانانەی، كاك بەختیار عەلی، بە نیگایەكی دیكەوە دونیای كارەكتەری سەرەكیی دەكێشێت، كە جیاواز لە بەشێكی دەقەكانی پێشووی.

ئەو شێوازەی نووسەرەكەمان زۆر پێی ناسراوە، وزە گەورەكەی خۆی لەناو دونیای كارەكتەردا دەردەخات، لە زۆربەی ڕۆمانەكانیدا فۆڕمێك له‌ كارەكتەر دەبینین، هوشیار، كنەكەر، سەر بەدونیابینییەكی فراوان، بەڵام لەم دەقەدا، بەندەر فەیلی، نە هوشیارە، نە كنەكەر، نە دونیابیینیەكی فراوانی هەیە، لەناو ڕووبەرێكدایە، ئایدۆلۆژیای فاشیزم  و كارەكتەرەكانی، زیندان و فەزا گشتییەكە، ئاڕاستەی كارەكتەر دەكەن لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی دیكە، گەرچی سێ‌ دەرچوون ڕوودەدات، هەریەك لەم سێ‌ دەرچوونە، هێندەی پەیوەستن بە گۆڕینی شوێنەوە، هێندە پەیوەست نین بە دونیابینی كارەكتەرەوە بۆ دەرچوون لە  فەزا گشتییەكەی فاشیزمی بەعس. ئەو نیگایەی نووسەر لە دەقەكانی دیكەیدا لەسەر كارەكتەر هەیەتی، نیگایەكی _شكسپیر_یانە، یان _خانی_ یانەیە، هەمیشە كارەكتەرێكی هوشیار و تێگەیشتوو لەسەر خودی خۆی و دەرەوەی خۆی پانتایی بەشێكی فراوانی دەق داگیردەكات، بەڵام دەقی _بەندەر فەیلی_ نیگاكە دەگۆڕێت، ئیدی ئەوە كارەكتەر نییە دونیای دەرەوەی خۆی ئاڕاستە دەكات، بەڵكو دونیای دەرەوەیە كارەكتەر گەمارۆدەدات. هێز و گوتاری فاشیزم لەم دەقەدا، تا ئەو ئاستە دەڕوات بوون و نەبوونی كارەكتەر، ژیان و نە ژیانی، لەدەست خۆی دەردەچێت و دەرەوە بۆی دەستنیشان دەكات. گۆڕینی نیگای نووسەرەكەمان لەم دەقەدا گۆڕینێكی بونیادییانەیه‌، وزەی خۆی لە كارەكتەرەوە دەگوازێتەوە بۆ دەرەوەی كارەكتەر، ئەشێت ئەمە یەكێك بێت لەو پرسانەی دەقە نوێیەكە خوێندنەوەی نوێ هەڵبگرێت.

لەسەر هەمان فەزای ئایدۆلۆژیای فاشیزم لە دەقەكەدا، ڕستەیەكم بۆ هاوڕێیه‌كم نارد، گووتم: نووسەرێكی بێ‌ ڕەحمە! ڕاستییەكەی دەبایە بێ ڕەحم بێت، چونكە ئەركی بنەڕەتیی نووسەرەكە لە دەقەكەدا، پیشاندانی فاشیزمی بەعسە، وەك بڵێیت: دەقەكە سەرلەنوێ‌ دونیای بەعس دەهێنێتەوە ناومان، بە خوێنەران دەڵێت: دونیای ئایدۆلۆژیای بەعس، ئەو دونیایه‌یە، هەوڵدەدات كارەكتەرێكی وێرانكراو بخاتە ناو ژیانەوە. كۆی ئاماژە و هێماكانی ناو دەقەكە، گرێدراوی ئەو دونیایەن كه‌ فاشیزم بەرهەمیان دەهێنێت. ئەگەر نووسەرەكە بەڕەحم بوایە، لەوانەیە كەلێنێك لە دەقەكەدا دروستبایە و بە تەواوەتی دیوە تاریكەكەی فاشیزم دەرنەكەوتبا. وەك خوێنەرێك، بێ ‌ڕەحمیەكەی بەو جۆرە وێنا دەكەم، نووسەر خۆی دەخاتە شوێنی بەعس، كەوایە لەو شوێنەدا دەبێت بە چ  تێگەیشتن و ئاستێك تەماشای ئەویتری نا بەعسی بكات؟ یان چۆن كاربكات بۆ دروستكردنی كارەكتەرێكی بەعسی؟ ئایا كارەكتەرەكەمان بوو بە بەعسی؟ بەعسی بوون چ مانایەكی هەیە؟ دەرەوەی بەعس چ مانایەكی هەیە؟ گەلی باڵادەست و گەلی ژێردەستە لەناو پڕۆژە فاشیستیەكەدا چ واتای هەیە؟ كارەكتەری بەندەر هەڵگری چ شوناسێكە؟ دەستی لە شوناسەكەی هەڵگرت؟ ئایدۆلۆژیای فاشیزمی بەعسی دەیەوێت چ مرۆڤێكی لێ‌ دروستبكات؟ بونیادی كارەكتەرەكە مایەوە یان گۆڕانی بەسەردا هات؟ خودی كارەكتەرەكە هونەری مانەوەی لەناو فەزاكەدا بۆچی دەگەڕێتەوە؟ گەر هوشیاربوایە و هەڵگری دونیابینی فراوان بوایە، دەقەكە بە چ ئاڕاستەیەكدا دەڕۆی؟ بۆ ئەوەی لە فاشیزم تێبگەین، نیگای نووسەر لەسەر كۆی دەقەكە لە چەند پرسدا دەردەكەوێت؟ بەرهەمهێنانی دەقێك زۆربەی ڕووبەرەكەی سزا و زیندان و تاریكییە، چ واتایەكی بۆ خوێنەری دەرەوەى دونیای فاشیزم هەیە؟ ئەمانە و كۆمەڵێك پرسیاری دیكە، دەبنە بنەمایەك بۆ ئەم شرۆڤەیە. هەوڵنادەم بانگەشەی كەشفكردنی تەواوی دەق بكەم، بەڵام دەقەكە دەبێتە بنەوانێك، تا لێیەوە لەسەر چەند پرسێكی ناو دونیای ئایدۆلۆژیای بەعس سەرنج بدەم. بە هەردوو دیوەكەدا، چ ئاگابوون لەسەر ئایدۆلۆژیان بەعس، چ ڕۆمانەكە، هاوكارن بۆ تێگەیشتن لە كۆمەڵگەیەك، فاشیزم گوتاری دەسەڵات و گوتاری كارەكتەرسازی تێدا بەرهەم هێناوە.)

“گەلی باڵادەست، گەلی ژێردەستە”

ناونیشانەكە_بەندەر فەیلی_ بانگكردنی منە بۆ بینینی گەلی ژێردەستە. هەڵگری شوناسێكە گەلی سەردەستە بە ناولێنانەكەی جیای دەكاتەوە و ئەركێكی ژێر دەستەیی پێدەدات. لە دیدگای فاشیزمی بەعسیدا، جیاكارییەكی بنەڕەتی لە نێوان گەلی سەردەستە و ژێردەستەدا دەكرێت، ئەو جیاكارییە لە بیرۆكەیەكی سەره‌تایی دامەزرێنەرانی پڕۆژەكەدا دەخرێتە ڕوو. “هەموو نیشتیمانی عەرەب، تەنها هی عەرەبە، ئەو نەتەوانەی دەكەونە ناو ئەم نیشتمانەوە، یان دەبێت شوناسی خۆیان بگۆڕن بۆ عەرەب و لەناو عەرەبدا بتوێنەوە، یان دەبێت بە ڕێگەیەك چارەسەر بكرێن.”(1) ڕوونە نەتەوەی خاوەن دەسەڵات، لەناو فاشیزمدا شوێنەكەی دیاریكراوە، نیشتیمانی عەرەبی كۆی ئەو نەخشانە دەگرێتەوە، بەپێی پڕۆژەكە ئاماژەی پێدراوە، گەلی باڵادەست لەناویدا تەنها عەرەبە. گەلانی دیكە، ژێردەستەن، یان غەریبەی ناو سنوورە دیاریكراوەكەن. هەموو غەریبەكان لەبەردەم دوو ئەگەردان، ئەگەرێك بۆ گۆڕینی شوناسی خۆیان، ئەگەرێك بۆ سڕینەوەیان._بەندەر فەیلی_ نوێنەرایەتی ئەو گەلە ژێردەستە غەریبە دەكات لەناو نەخشەی فاشیزمدا هەیە. فەزای زیندان بۆ ئەو، چ لەناو چوارچێوەی دیواردا بێت، یان لە دەرەوەی دیوارەكە، گوتارە ئایدۆلۆژییەكە وەك غەریبەیەك و ژێردەستەیەك دەیبینێت. لە چركەساتی هاتنە بوونییەوە، بەبێ‌ ئەوەی هیچ ئاگاییەكی هەبێت، شوناسەكەی بۆ دیاریدەكرێت و جیادەكرێتەوە سەر بە چ گەلێكە. كارەكتەری باوكی ئایدۆلۆژی لە دەقەكەدا نابێتە شوناسی پاڵەوانەكەمان، ئەگەرچی بەعس هەمیشە باوك بە بنەما دەگرێت و شوناسی نەوەكانی پێوە دەبەستێت وەك نەریتێكی دێرین، ئەمما لەم دەقەدا، لە دیوێكدا وەك هەڵگەڕانەوەیە بۆ ئەو دیدە خێڵەكییە دەبینێرێت، كە باوك هەڵگری شوناس نییە، بە واتایەكی دیكە ئایدۆلۆژیا لەو دیدە خێڵەكییە بەهێزترە و ئەوە ئایدۆلۆژیایە شوناس دیاری دەكات، نەك دیدە كۆنەكەی خێڵ. لە دیوێكی دیكەدا باوكی بەعسی، لە نیگایەكی خێڵەكییانەوە تەماشای ژن و غەریبە دەكات، كە ئەو نیگایە، جارێكی دیكە زیندووكردنەوەی دیدە كۆنەكەیە بۆ هێنانە ناوەوەی ناو پڕۆژە فاشیزمەكەیە و، له‌م نێوانه‌دا ژن ئەركێكی بچوكی پەراوێزیی پێدەبەخشرێت و ئەگەر لە دەرەوەی شوناسی سەردەستەش بێت، ئەو ئەركەی بچوكترە، بۆیە منداڵەكە هەڵگری شوناسی دایكە، چونكە لە منداڵدانی ئەویتری شوناس مەترسییەوە هاتوەتە دەر. واتە: كە ژنەكە لە گەلی ژێردەستەبێت، لە چەندین ڕەهەندی بەبچوك تەماشاكردنەوە لای كارەكتەری گەلی سەردەستەوە شرۆڤە دەكرێت. شرۆڤەكە لەو درزەوە دەردەكەوێت، كە كارەكتەری باوكی بەعسی ڕەگوڕیشەیەكی خێڵەكییانە لەناو زیهنیدا چەسپیوە، لە دیاریكردنی شوناسی منداڵێكدا دەیەوێت تۆڵەی خۆی لە ئەوی ژێر دەستە بكاتەوە، كە ناهێڵێت لە ڕێگەی ئەمی باوكی سەردەستەوە، شوناسی منداڵەكە بەرزبكرێتەوە بۆ گەلی سەردەستە. وەرگرتنەوەی شوناسەكە لە منداڵەكە، تۆڵەیەكی ئایدۆلۆژی خێڵەكیانەی كارەكتەری بەعسییە. ئەگەر بەستنەوەی نەوە بە باوكەوە وەك موڵك دیدێكی بنەڕەتی خێڵەكیانەی عەرەب و ئایدۆلۆژیای بەعس بووبێت، لەم دەقەدا، وه‌ك جۆرێك لە شاردنەوە كاری لەسەركراوە، كە هەم لێدانە لەو دیدە، هەم كارەكتەری ئایدۆلۆژی دەخاتە ناو بڕوایەكەوە ئەو دیدە هەڵگەڕێنێتەوە، لە لایەكی دیكەوە ئەو تێگەیشتنە پیشاندەدات گەلی سەردەستە بە لاوازیی و بچوكی تەماشای گەلی ژێر دەستە دەكات، تەنانەت گەر لەناو ماڵەكەی خۆیشیدابێت.

بە شێوازێكی دیكە دیاریكردنی شوناسەكە بۆ _بەندەر_ سەرلەنوێ‌ مانادانەوەیە بەو بیرۆكەیەی، ئەویتری نا عەرەب، شوناسەكەی دیاریدەكرێت بۆ ئەوەی وەك نەیارێك، نامۆیەك، دوژمنێك بناسرێت. ئەم نامۆیە ژیانی لە هەر شوێنێكی ناو نەخشەی فاشیزمەكەدابێت جیاوازیی نییە، ژیانێكی زیندانیانە و سزادراوانە و پڕ ترس و تێكشكانی كەسایەتیدا دەبێتە ئەركی ڕۆژانەی. بەردەوام بە ناوهێنانی كارەكتەرەكە ئاگاداردەكرێتەوە شوناسێكی غەریبی هەیە، ئەو شوناسەی ژیانەكەی دیاریدەكات و پێویستە لەناو پرۆسەی كارەكتەرسازیدا تێپەڕێت، تا لە دۆخی شوناسی لاوازەوە بگۆڕێت بۆ دۆخی شوناسی باڵا. نووسەرەكەمان لە ڕێگەی گێڕانەوەوە، شەڕێكی گەورە لەگەڵ فاشیزمدا دەكات بۆ ئەوەی هیچ گۆڕانێك لە شوناسەكەدا ڕوونەدات. گەرچی كارەكتەرەكە ناهوشیارە، گەرچی دونیا لە دیدی ئەوەوە لە چەند شوێنێك تێپەڕناكات، بەڵام بە هەموو ئەو سزایانەوە دەیانبینێت و دێنە بەردەمی، زمانی، جەستەی، بینینی، گۆڕانكارییان بەسەردا دێت، تێدەگات لەكوێوە هاتوەتە و بۆ لەوێیە، كەچی بنەوانی بوونەكەی، كە شوناسەكەیەتی ناگۆڕێت. لەسەر ئەم نەگۆڕانە، فاشیزم تووشی شێواویی دەبێت. چونكە یەكێك لە بنەما بنەڕه‌تییەكانی، گۆڕینی شوناسە، هەمیشە لە شوناسەوە گۆڕانەكان دەست پێدەكات. نووسەرەكەمان كردەی بەرگریكارانە بە فۆڕمە ناسراوەكانی دروستناكات بۆ كارەكتەرەكە، بەڵكو بە هێشتنەوەی شوناسەكەی وەك خۆی، لێدانه‌ لە یەكەم هەنگاوی بنەڕەتی فاشیزم. لێدانێك بە مانەوەی شوناسەكەی، ئیدی فاشیزم لە تەواوی هەوڵەكانی بۆ گۆڕین و تواندنەوەی ئەویتر شكست دەهێنێت و ناچارە تەكنیكی دیكە بەكاربهێنێت تا بتوانێت درزێك بدۆزێتەوە، ئەویتری ژێر دەستە ناچاربكات خۆی بانگی توانەوە بدات و شوناسی گەلی سەردەستە بكاتە شا شوناسی خۆی. ئەمما كاتێك دەبینێت_بەندەر_ هەر فەیلییە و بە هەمان ناوەوە بانگ دەكرێت، فاشیزم كردە هەمیشەیەكەی خۆی كە پێی ناسراوە_سزاو ئەشكەنجە_ دەكاتە خاڵی بنچینەیی بۆ نەهێشتنی ئەو مەترسییەی لەناو دیاریكراوترین شوێنی فاشیزمی بەعەسدایە، كە زیندانە، بكاتە هێزی گۆڕینی ئەویتری نامۆ، بۆ منێكی قبوڵكراوی ئایدۆلۆژی.(تێبینی: هیچ ئاڵوگۆڕێك لەنێوان گەلی سەردەستە و گەلی ژێردەستە ڕوونادات، ئەگەر ئاڵوگۆڕ لە شوناسدا ڕوونەدات. ڕۆمانەكە بەرەنگاریی خۆی بە وەستانەوەی بەرامبەر ئەو دوو كۆڵەكەیە، لە پرسی شوناسدا فاشیزم دەخاتە ژێر پرسیاری لاوازییەوە.)

كاتێك پڕۆژەی ئایدۆلۆژی بەعس، عەرەب وەك شوناسێكی باڵادەست دەبینێت، پێویستی بەوەیە ئەویتر دروستبكات، چونكە هیچ پڕۆژەیەكی فاشیستی بوونی نییە، گەر ئەویترێكی دوژمن دروست نەكات. _بەندەر فەیلی_ ئەویترە بۆ فاشیزم. ئەویترێك لەناو نەخشەی فاشیەتدا، ئەویترێكی دوژمن، ژێردەستە، نامۆ، ئاڕاستەكراو، ئەویترێك فاشیزم دەیهێنێت هێز و وزەی خۆی لەسەر تاقی بكاتەوە. كەسایەتی و بوونەكەی دەبێتە تاقیگەیەك، تا فاشیزم لە ڕێگەیەوە ئەو توانایانەی خۆی ببینێت لە گۆڕینی ئەویتردا پیشانی دەدات. لێ‌ دەقەكە، بەبێ‌ ئەوەی قورسایی خۆی بخاتە سەر ڕووبەڕووبوونەوە، بە هێشتنەوەی ناوی كارەكتەرەكە لە سەرەتاوە بۆ كۆتایی، لەو پرسە گرنگە دەدات، كه‌ فاشیزم وەك بنەمایەكی بگۆڕ تەماشای دەكات. _بەندەر_ گەلی ژێر دەستەیە، نامۆكراوە، لەناو فەزایەكی تاریكدا لە دایك بووە، هەموو فەزایەكی فاشیزم بۆ گەلی ژێر دەستە، دیوە تاریكەكەی گەورەترە لە دیوە ڕووناكەكەی. هیچ ڕەهەندێكی ژیان بەدەست خۆی نییە، هێز و دەسەڵات لە دەرەوەی وزەی خود ئاڕاستەی ژیانی دەكات.” فرماندەدات ناوی بنێن بەندەر، بەندەر فەیلی و بەس.”(2) لەم فەرمانەدا باوكە ئایدۆلۆژییەكە، نوێنەرایەتی باوكی منداڵەكە ناكات، نوێنەرایەتی فاشیزمی بەعسی دەكات. هێزە، دەسەڵاتە، هەڵگری گوتاری نەتەوەیە، وەك كارەكتەرێكی نەناس تەماشای ئەو منداڵە دەكات لەبەردەمیدایە، نایەوێت هەستی باوكایەتی بەسەر بڕوای ئایدۆلۆژیاكەیدا باڵادەست بێت، فەرمانێك دەدات، ناو و شوناسی منداڵەكە بەڕوونیی بناسرێت، چ ناوەكەی، چ پاشگری ناوەكەی، مەبەستدارە. لە قۆناغێكی دیاریكراودا منداڵێكی گەلی ژێردەستە دێتە دونیاوە، دەبێت بەناو بەندەرێكدا تێپەڕێت، بەندەرێكی تاریك و سزادەر، بەندەرێك هەموو دیوە مەترسیدارەكانی ژیان و مەرگی تێدا پیشاندەدرێت، مەحكومە بەوەی فاشیزم پیشانی دەدات، لە هەمانكاتدا مەحكومە بەوەی كارەكتەری لەناو ئەو فەزایەدا دروستبكرێت، گوتاری گەلی باڵادەست بۆی دیاریدەكات. فەرمانەكە زۆر سارد و سەربازییە، با ناوی بەندەر بێت، بەندەر فەیلی و بەس، ئەم فەرمانە سەربازییە، هەڵگری ئەو دۆخە بێ‌ هەستەیە، ئایدۆلۆژیای بەعس لە توانا و هێزەوە دەریدەكات. یەكێك لە سیما دیارەكانی ئەو دیوە ڕەق و توندەیە، هەمیشە لە ڕێگەی فەرمان و سوپا و هێزەوە پیشانی دەدات، ئەگەر بۆ _بەندەر_ تەنها زیندان و مەرگ و سێدارە، سیما دیار و هەمیشەییەكانی قۆناغی فاشیزم بن، بۆ دەرەوەی زیندان، سەرباز و توندوتیژیی جۆراوجۆر سیماكانی دیكەی سیستەمەكەن. فەرمانەكە، بەبێ‌ ئەوەی هیچ ڕوونكردنەوەیەكی تێدابێ شێوازە سەربازیی و ڕەقەكەی بەعسمان بۆ ئاشكرا دەكات. بە ڕستەكەدا جارێكی دیكە ئەو سیما دیارەی بەعسمان بۆ دەخاتەوە ڕوو، كە هەڵگری ئەركی سەربازی و توندوتیژیی و  فەرمانكارانەیە.

ڕوونە، بوون و نەبوونی منداڵێك بۆ كەسی ئایدۆلۆژی فاشیزم گرنگ نییە، بەڵام ئەوە گرنگە شوناسی بناسرێت، دیاری بكرێت سەر بە چ گەلێكە، پێویستە ژیان بۆی بكرێت بە زیندانێك تاكو تێیدا پەروەردە بكرێت، پەروەردەكردنێك بۆ ناو دونیای ئایدۆلۆژیای بەعس. زیندان هێمای ئەو ژیانەیە فاشیزم بۆ گەل دایدەڕێژێت. باوكی ئایدۆلۆژی لەم فەرمانە سەربازییەدا، ئاماژە بەوە دەدات، هەمیشە بەعس و پڕۆژەكەی گرنگترە لە هەموو بوونێك. ئەركی كارەكتەری سەر بە ئایدۆلۆژیاكەیە، بوونی مرۆڤ لەو چوارچێوەیەدا ببینێت، هەڵگری هەمان ئایدۆلۆژیابێت، گەر بوونی مرۆڤەكە گرێدراوبێت بە ئەویترەوە، ئەویتری نا عەرەب و نائایدۆلۆژی، ئەو ئەویترە ئیدی مەترسییە بۆسەر بوونی گەلی سەردەستە. فەرمانەكە هەڵگری گوتارە باڵادەستەكەیە، بە ئایدۆلۆژیستەكانی ناو زیندان دەڵێت: ئەوە ئەویترە، ئەویتری فەیلی، ژێردەستە، مەترسیدار، یان دەبێت بوون و شوناسەكەی لەناو عەرەب و پڕۆژە ئایدۆلۆژییەكەدا بتوێتەوە، یان دەبێت ڕێگەیەكی دیكە بدۆزرێتەوەوە بۆ چارەسەركردنی. بەڵام نووسەری دەقەكە، شوناسی كارەكتەرەكە دەكات بە چەقی ڕووبەڕووبوونەوەكە. لە پاكێجی یەكەمەوە كە فەرمانی دیاریكردنی شوناسەكەی لەسەر بونیاد نراوە، بۆ پاكێجی كۆتایی، هیچ گۆڕانێك لە شوناسەكەدا ناكات. ئەشێت خوێنەرێكی ئاسایی، ئەو سزاو وێرانكردنەی دونیای _بەندەر_ لەناو فەزای ئایدۆلۆژیای بەعسدا، بە تێكشكانی كۆی ڕەهەندەكانی بوونی مرۆڤەوە ببینێت، بەڵام خاڵی بەرگری و خۆ بەدەستەوە نەدان، لە هێشتنەوەی شوناسەكەوە دەست پێدەكات.

شوناسی _بەندەر_ گەرچی گوتاری ئایدۆلۆژیاكە بۆی دیاریكردووە، گەرچی بەناو تونێلێكی سەختدا تێدەپەڕێت، بۆئەوەی ئایدۆلۆژیاكە جۆرێكی دیكە لە كەسایەتی لێ دروستبكات، لێ‌ مانەوەی شوناسەكەی، كە كەمترین سەرنجی لەسەرە، دەبێت بە بەرخودانێكی هەمیشەیی، بەرخودانێك ئەشێت كارەكتەرەكەمان بە كەسایەتییەكی تیكێشكاو و بیمارەوە بێتە دەرەوە، بەڵام شوناسە ڕاستەقینەكەی لەدەست نەداوە، لە كاتێكدا خودی فەرمانە سەربازییەكە بۆ دیاریكردنی شوناسەكەی بۆ ئەوەیە، ئەوانی تری ئایدۆلۆژی تێبگەن یەكەم ئەركیان گۆڕینی شوناسەكەیە، ئەگەر شوناسی كارەكتەرەكە نەگۆڕێت، بەگۆڕینی بینین و دونیاكەی هیچ گۆڕیانێكی بونیادیی نایەتە دی.(وەك تێبینی: سەرنجمدا، كۆی ئەو خوێندنەوانه‌ی كۆمەڵێك لە نووسەر و خوێنەران لەسەر ڕۆمانەكە بڵاویاندەكردەوە، هیچ كامێكیان دركی بەو بەرگرییە نەكردبوو، كه‌ دەقەكە لە ڕێگەی نەگۆڕینی شوناسەوە پیشانی دەدات. ئەشێت ئەمە پەیوەندیی بەوەوە هەبێت، زۆربەی سەرنجەكان لەسەر دیمەن و ڕووداوەكانی ناو دەقەكە بووبێت، یان لەسەر كەسایەتییە ئامادەكراوەكەی كارەكتەرەكە، سەرنج نەچوبێتە سەر شوناسەكە، كە خاڵی وەرچەرخانی دەقەكەیە، كە تەواوی هێز و وزەی ئایدۆلۆژیای بەعس دەخاتە ژێر لاوازیی پیشاندانەوە، كە نەیانتوانی بەندەر، لە شوناسی گەلی ژێردەستەوە بگۆڕن، بۆ گەلی سەردەستە.)

پاش هەمان فەرمان لە شوێنێكی دیكە فەرمانێكی توندتر دێت، دەڵێت: “هیچ كەس لەم توخم و ڕەگەزە نابێت لە عێراقدا بمێنێت، تێدەگەیت؟! هیچ كەس لەم تایفەیە نابێت لێرە بژی.”(3) ئەمە دووهەم فەرمانە لە دەقەكەوە پێماندەگات، فەرمانی ترس لە ئەویتر. هیچ پڕۆژەیەكی ئایدۆلۆژیی هێندەی فاشیزم لە ئەویتر ناترسێت. ترسێكی گەورە، بە وێنەی فۆبیا، لەناو دیدی فاشیزمدا بەرامبەر بە ئەویتر ئامادەیی هەیە. وێنەیەكی گەورە لەناو گوتارەكەی خۆیدا بۆ ئەویتر دروستدەكات، _سەید شەهاب_ وەك ئایدۆلۆژیستێك و خاوەن پلەیەكی زیندان دەسەڵاتێكی تەواوی هەیە، بەڵام چونكە بەعسییە، ئەو ترسەی لە ئەویتر، گەرچی منداڵێكی ساوای تازە لە دایكبووشبێت هەر جێگه‌ی ترسە و ناتوانێت ئەو ترسە بشارێتەوە. گوتارەكە بەوجۆرە كارەكتەرە ئایدۆلۆژیستەكەی دروستكردووە، هەمیشە لە ئامادەباشیدایە ئەویتر وەك هێزێكی گەورە و مه‌ترسییه‌كه‌ گوره‌ ببینێت. _بەندەر، منداڵە، لەناو زینداندایە، هیچ توانایەكی نییە، بە كردەیەكی زۆر ئاسان لەناو دەچێت،_سەید شەهاب_ خاوەنی دەسەڵاتە، مەرگ و ژیانی لە دەستدایە،  بەڵام مادان سەر بە ئایدۆلۆژیای فاشییەتە، توانای هێزی خۆی لەبەردەم ئەویتردا لە ترسەوە سەرچاوە دەگرێت. منداڵەكە بەترس دەزانێت بۆ گەلی سەردەستە. لەو بیرۆكەیەی _زەكی ئەلارسوزی_دا لە دەستپێكی ئەم بەشەدا خستمە ڕوو، ئەوترسە بە باشی ڕووندەبێتەوە. بناغە دانەرانی پڕۆژە ئایدۆلۆژییەكەی بەعس، ترسەكەیان تیۆریزەكردووە، گەلەكان و شوناسەكانیان جیاكردوەتەوە، هەموو گەلێكی نا عەرەبی لەناو نەخشەی ئایدۆلۆژیاكەدا و لەناو نەخشەی عەرەبیدا بە مەترسی دەزانن. چۆن لە سەرەتای داڕشتنی ئایدۆلۆژیاكەدا خاوەن بیرۆكەكان ئەم ترسە دەكەنە بنەمایەك بۆ باڵادەستی گەلی سەردەستە بەسەر گەلی ژێردەستەدا، لە فەرمانی دووهەمی _سەید شەهاب_دا، لە ڕۆمانەكەدا جارێكی دیكە هەمان ترس دووبارە دەبێتەوە.

دیوێكی دیكەی فەرمانەكەی _سەید شەهاب_ دڵنیاكردنەوەی ئێمەی خوێنەرانە، لەوەی لە هەموو گۆشەیەكی دەسەڵاتی بەعسدا ئەو بڕوایە بوونی هەیە، كە ئەویتر، دەبێت چارەسەربكرێت، بە دوژمن ببینرێت. چارەسەرەكە بە هەر ڕێگایەك بێت، گوتارەكە ئەوە لە ئایدۆلۆژیستەكان دەخوازێت بوونی ئەویتر مەترسییە. ئێمەی خوێنەران دەزانین _بەندەر_ منداڵێكی لاوازی ناسكە، بەڵام هێزی كارەكتەرەكەمان لە جەستە و دەست و پێیه‌كانیدا نییە، لەوەدایە شوناسێكی دیكەی هەیە، ئەو شوناسەی ئایدۆلۆژیاكە لێی دەترسێت. تەنانەت ئەگەر بیكوژن، پارچە پارچەی بكەن، بەو منداڵییەوە ناسكی و دەست و پەنجە نەرمەكانی ورد بكەن، نووسەرەكەمان شوناسێكی پێبەخشییوە، شوناسەكەی ناهێڵێت بمرێت و تەواوی توانای وزەی فاشیەتی پێ وێران دەكات. دەزانین وەك هەڕەشە و مەترسی تەماشا دەكرێت و دیوە جوانەكەی منداڵییەكەی نابینرێت، دەشزانین ئەو بینینە، بینینێكی ئایدۆلۆژیای فاشیستە، لەهەمانكاتدا لەوە تێدەگەین، هەڵگری شوناسێكە مەرگیشی بۆ دیاری بكرێت، مەرگەكە ناتوانێت ئەو ئاسودەییە لای فاشیزم دروست بكات، كە لەناو سیستەمەكەی خۆیدا كاری بۆ دەكات. چونكە پڕۆژە فاشیستەكە سەرەتا بانگی _منی غەریبە، منی گەلی ژێردەستە، منی شوناسی نا عەرەبی_ دەكات تا بچین لەناو نەتەوەی گەورەی باڵادەستدا دەست لە غەریبی و گەلی خۆمان و شوناسی خۆمان هەڵگرین و خۆمان لەناو عەرەبدا بتوێنینەوە. گەر ئەم بانگهێشتەمان قبوڵ نەكرد، ئەوی عەرەب و ئایدۆلۆژیا بەعسییەكەی دێت، بۆ سڕینەوەمان، بۆ كۆتایی پێهێنانمان. گەر منی گەلی ژێر دەستە بە شوناسەكەی خۆمەوە بمرم، یان لەناو ببرێم، ئەمە سەركەوتن نییە بۆ ئەوی بەعسی، بەڵكو بێ‌ تواناییەتی كە نەیتوانیوە ئەو ئاڵوگۆڕە لە هزری مندا دروست بكات، ببم بە ئەوی عەرەب. كاتێك دەمرم و لەناو دەبرێم، وەك ئەویترێكی مەترسیدار، بەو شوناسەوە دەڕۆم ئایدۆلۆژیاكە نایەوێت هەڵگری بم. _بەندەر فەیلی_ ئەو كارەكتەرەیە لەژێر چنگی ئایدۆلۆژیاكەدا هەر ڕۆژی شوێنێكی تێك دەشكێنرێت، بەڵام بۆ هەمیشە شوناسەكەی خۆی لەدەست نادات و، لەبەردەم فاشیزمی بەعسیدا ڕادەوەستێت، تا بانگی گەلی ژێردەستە بكات، لەبەردەم گەلی سەردەستەدا جۆرێكی دیكە لە بەرگریی پیشاند بدات. واتە: بەرگرییەك تەنها بە هێشتنەوەی شوناس یەكێك لە پایە بنەڕەتییەكانی ئایدۆلۆژیاكە تووشی داڕمان دەكات.

“ئایدۆلۆژیا و كارەكتەرسازی”

پرسی كارەكتەرسازی، پرسێكی گرنگی ئایدۆلۆژیای فاشیزمە. دەكرێت لە ڕێگی ڕۆمانەكەوە سەرلەنوێ‌ شرۆڤەیەك بۆ پرسەكە بخەینە ڕوو، تاكو بزانین بەعس و ئایدۆلۆژیاكەی چ جۆرە كارەكتەرێك بەرهەم دەهێنن، دەیەوێت كەسایەتی كەسی نا ئایدۆلۆژی چی لێبكات و كەسی ئایدۆلۆژی چ ماهیەتێكی هەیە. پێش گەڕانەوە بۆ ڕۆمانەكە، وەك هاوكارێك كۆمەڵێك سەرنج لەسەر كارەكتەرسازی_خودسازی_ لەناو ئایدۆلۆژیای بەعس و پاشان لە پڕۆژەی فاشیزمدا، شرۆڤە دەكەم و پاشان لەو ڕێگەیەوە دەچمە ناو ڕۆمانەكە. “پرۆسەی خودسازی لەناو ئایدۆلۆژیای بەعسدا، پرۆسەیەكی بەردەوامە. پرۆسەیەكە كار لەسەر خودێك دەكات لەناو عروبەدا بتوێتەوە و تەنها بیر لەو حەقیقەت و ڕاستیانە بكاتەوە، كه‌ لای ئایدۆلۆژیای بەعس حەقیقەت و ڕاستین.”(4) پرۆسەیەكە ناچارمان دەكات كەمێك لە خودی پرۆسەكە دوور بكەوینەوە و بگەڕێینەوە بۆ لای چەند كەسێك لەو ئایدۆلۆژیستانەی ئیحایان لێ وەرگیراوە و پاشان بێنەوە بۆ لای (زكی الارسوزی و میشیل عەفلەق) بۆ ئەوەی لە ڕێگەی تێگەیشتنەكانی ئەوانەوە كەمێك دیاردەی ئایدۆلۆژیای بەعس لە خوێندنەوەكەماندا ئاسان بكەین. بە بڕوای (هۆبز) “ویستی ڕەهای كەسێك، یان دەسەڵاتێك بنەمان بۆ دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی پتەو و بەهێز.” ئەو ویستە لە تاكێك و ئایدۆلۆژیایەكدا بەرجەستە دەبێت، تاك و ئایدۆلۆژیاكە ناهێڵێت پارچەپارچە بوونی كۆمەڵگە دروست ببێت. چونكە بەم تێزە هەموو جیاوازییەك لەناو كۆمەڵگە، پارچەپارچە بوونێكە مەترسی بۆ بەهێزبوونی كۆمەڵگە دروست دەكات. نەهێشتنی پارچەكان و جیاوازییەكان و بەیەكڕەنگ كردنیان لە لایەن تاكێك و دەسەڵاتێكەوە، هێزی گەورە بە كۆمەڵگە دەبەخشێت. بە بڕوای (هۆبز) هێزی كۆمەڵگە هێزێكی یەكپارچەییە، نەك هێزێك لە جیاوازیدا دروست بێت. یەكپارچەییش بە ئایدۆلۆژیایەك و دەسەڵاتێكی ئایدۆلۆژی دروست دەبێت، ئەو دەسەڵات و ئایدۆلۆژیایەش لەژێر چنگی كەسێكدا بێت باڵادەست بێت. ویستە تاكەكەسییەكە، ناهێڵێت هیچ ئاژاوەیەكی ناوخۆیی بوونی هەبێت و لە بەرامبەر دوژمنەكاندا بەهێز دەبێت. ئەم دیدگایە پێچەوانەی پرۆسەی بەدیموكراسیكردن و گەشەكردنی كۆمەڵگەی مەدەنی و فەزای ئازادە. كۆی تیۆرییەكە لەسەر بەهێزیی تاكێك و دەسەڵاتێكدا خۆی دەبینێتەوە، ئەم بەهێزیی تاك و دەسەڵاتە، لەناو چوارچێوەیەكی ئایدۆلۆژیدا دروست دەبێت. لە دونیای دیوە ڕەقەكەی مۆدێرن و دەسەڵاتی مۆدێرندا ویستی ڕەهای كەسێك و دەسەڵاتێك، ویستێكی ئایدۆلۆژییە، ویستێكە لەپێناو پتەویی و هێزێكی گەورەتردا كار دەكات. ویستی ڕەها و دەسەڵاتی ڕەها، بەناو پرۆسەیەكی مەدەنی و جیاواز و كراوەدا نایەتە دی، بەناو پرۆسەیەكی توند و ئایدۆلۆژیدا بەدی دێت. بەتایبەت لە كۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەكاندا، بەهۆی نائامادەیی دیموكراسیی ڕاستەقینە و نەبوونی كۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێكخراوی مەدەنییەوه‌ كۆی ئەو دامەزراوانەی بنەمان بۆ دیموكراسی، تەنها ئایدۆلۆژیا توانیویەتی ئەو ویستە تاكەكەسییە بكاتە ویستی گشتی و كۆمەڵگەی یەكپارچەی لێ دروستبكات. لە ڕاستیدا كۆمەڵگەی یەكپارچە و بێجیاوازی، كۆمەڵگەیەكی كۆنترۆڵكراوی ئایدۆلۆژییە، كۆمەڵگەیەك نییە بەپێی قۆناغەكان و بە ڕێگای تەندروستیی خۆی دروست بووبێت، بە پێچەوانەوە كۆمەڵگەیەكە بەهۆی زەبری ویستی ئایدۆلۆژی و ویستی تاكەكەسیی دەسەڵاتەوە كراوە بە یەكپارچە و بێجیاواز. ئەو كۆمەڵگەیەی لەناو خۆیدا جیاوازیی هەڵنەگرتبێت و بە سیمایەكی یەكپارچەوە خۆی پیشان بدات، كۆمەڵگەیەكە لەتاریكیدا دەژیت. (هۆبز) دەیەوێت بە ئایدۆلۆژیستەكان بڵێت: ئێوە لە ڕێگەی وێستێكی بەهێزی ڕەهاوە، دەتوانن كۆمەڵگەیەكی یەكپارچە دروست بكەن و بگەنە ئامانجە گەورەكانی خۆتان.

بەعس، لەسەرەتای گوتارەكەیەوە بەردەوام بانگەشەی یەكپارچەیی گەل دەبێتە شاگوتاری. ئەم بانگەشەیەی تەنها بۆ سڕینەوەی ئەویتری نا عەرەب، یان شوناسی دیكە نییە، بەڵكو بۆ سڕینەوەی هەموو ئەویترێكە لە بازنەی كارەكتەردا هەڵگری جیاوازیی بیركردنەوە و دونیابینیە. كارەكتەری بەعسی، ئەو كارەكتەرەیە لەناو پرۆژە ئایدۆلۆژیاكەدا خۆی وندەكات و هەموو پرس و بەهاكانی دەبنە ئەو پرس و بەهایانەی ئایدۆلۆژیا دەنگ و شوناسیانە. ئەگەر یەكپارچەییەكه‌ی (هۆبز) دروستكردنی دەسەڵاتێك و كۆمەڵگەیەكی یەك هێز و ئاڕاستەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەبەردەم ئەویتری دوژمندا، لە پڕۆژەی بەعسدا، مانایەكی دیكەی هەیە. دەكرێت ناوی بنێین “سوبێكتێكی وێرانكەر، هەمیشە بۆ شتێك دەگەڕێت لەناوی بەرێت.”(5) ئەو شتەی لە دەرەوەی ئایدۆلۆژیاكەیە، ئیدی هەرشتێك بێت، پێویستە وێران بكرێت. شتەكە، مرۆڤ، شوێن، ماڵ، جوگرافیا، شوناس… هەڵگری هەر ناوێك بێت، مادام كەوتووەتە دەرەوەی ئایدۆلۆژیا، گوتارەكە سوبێكتەكە ڕادەهێنێت وێرانی بكات. چركەساتی بردنی _بەندەر فەیلی_ بۆ ژووری سێدارە، چركەساتی چێژی سوبێكتی ئایدۆلۆژی و وێرانكردن و لەناو بردنی ئەویترە. كارەكتەرەكەمان لە ژوورێكی سێدارەدا دادەنرێت، بۆ بینینی مەرگی ئەویتر. ئەویتری دوژمن و نەیاری فاشیزم، كارەكتەرە وێرانكەرەكەی ناو ئایدۆلۆژیا، لەناو چێژی لەناوبردنی ئەویتردا دەژیت. پێی وایە مادام ئەویتر لەناو دەبات، كەواتە ئاسودەییەك بە ئەمی ئایدۆلۆژیست گەیشتووە. _بەندەر_ وەك كەراكتەرێكی هێنراو بۆ ناو دونیای فاشیزم، سەرەتا دەبێت ڕابهێنرێت لە بینینی لەناوبردنی ئەویتردا، دونیاكەی وێران بكرێت، لە هەمانكاتدا چێژ ببینێت لە بینینی لەناو بردنی ئەویتر و سەركەوتنی ئایدۆلۆژییەكاندا.

هەڵبەتە لەناو دەقەكەدا ڕووبەڕووی دیمەنی هەسته‌وه‌رانە دەبینەوە، نمونە: كاتێك جەلادەكان دەگرین و پێكەنینی منداڵەكە هێوریان دەكاتەوە، بەو جۆرە ئەم دیمەنە وێنادەكرێت دۆخێكی دژە ئایدۆلۆژی فاشیستی پیشان بدرێت. بەڵام شرۆڤەی دیكە بۆ ئەم دیمەنانە، بۆ منی خوێنەر لەو نیگایەوە دێت، كارەكتەری دژە فاشیست، یان كارەكتەری نا ئایدۆلۆژی، هێندە جوانیی شك دەبات بتوانێت ئەو ناوكە ڕەقەی كارەكتەری ئایدۆلۆژی لە شێواوییە بگۆڕێت بۆ هێمنی و ئارامی. بەڵام هیچ كات ناتوانێت كارەكتەرە ئایدۆلۆژییەكە لە كردەكان و بڕواكانی بۆ لەناوبردن و وێرانكردنی ئەویتر ڕابگرێت. كارەكتەرە ئایدۆلۆژیەكەی فاشیزم بەجۆرێك پەروەردە كراوە، پێویستی بەوەیە شتێك بدۆزێتەوە بۆ لەناو بردن و وێرانكردن، لە شوێنێكدا_بەندەر_ ئەو شتەیە، وێراندەكرێت، لە شوێنێكی دیكەدا وزەیەكی تێدایە لە ڕێگەی سیما و هەڵسوكەوتەكانییەوە، وێرانكەرەكە ئارام بكاتەوە. وزەی ئارامكردنەوەی وێرانكەر، لە چەندین دیمەنی ناو دەقەكەدا بەهێزترن لە وزەی وێرانكەر، چونكە لەوە تێدەگەین فاشیزم خۆی لەسەر وێرانكردن و لەناوبردنی ئەویتر بونیاد دەنێت. لە یەك چركەساتدا كەسێك لەناو دەبات بە لە سێدارەدان، لە هەمان چركەساتدا منداڵێك وێراندەكات بە بەژداریكردن بۆ بینینی كەرنەڤاڵی لەناوبردن، پاشان لە دۆخێكی دەروونیدا خودی كارەكتەری وێرانكەر دەشێوێنێت و پێویستی بە هێزێكی جیاوازە تا لەو دۆخی وێرانكەرە وێرانكراوە بیهێنێتە دەرەوە. ئایدۆلۆژیاكە ئەو درزەی بۆ نەهێشتووەتەوە لە شێواوییەكەی بهێنێتە دەرەوە، ناچار دەبێت لە شوێنێكی دیكە و سیمایەكی دیكەدا بۆ هاتنە دەرەوەكە بگەڕێت، دەقەكە ئەو سیماو درزەی بەستوەتەوە بە كارەكتەری _بەندەر_ەوە.(وەك تێبینیەك، ڕۆمانەكە یارمەتیم دەدات بگەڕێمەوە بۆ دیمەنێكی دیكەی كەتواری بەعس لە عێراقدا. لەسەرەتای دەستپێكردنییەوە، بە كەرنەڤاڵی له‌ سێدارەدانی چەند یەهودییەك دەست پێدەكات. كەرنەڤاڵەكە لەناو گۆڕەپانی تەحریری بەغداد سازدەكرێت، پێشتر لە ڕێگەی میدیاكانەوە بانگەشەی بۆ دەكرێت، كۆمەڵێك خائینی یەهودییان گرتووە، لەسێدارەیان دەدەن، خەڵكێكی زۆر لە كەرنەڤاڵەكە بەژدار دەبن، لەكاتی سێدارەدانی پێنج یەهودییەكەدا، دەبێتە چەپڵە ڕێزان و ستایشكردن، كۆی شكستی عەرەب و نەتەوەی عەرەب، گرێ‌ دەدرێت بەو پێنج كەسە لە سێدارە دراوەوە. كەرنەڤاڵێكی بەجۆش و خرۆش، بەبەژداری هەزاران عێراقی، دەبێتە دەستپێكی سەرەتای هاتنە پێشەوەی فاشیزمی بەعس لە ئێراقدا. لە هەمان كەرنەڤاڵدا، وەزیری پەروەردەی ئەوكاتی عێراق گوتارێك پێشكەش دەكات، لە گوتارەكەیدا دەڵێت: ئەمە سەرەتایە بۆ لەناوبردنی هەموو ئەوانەی مەترسین بۆ گەلەكەمان. بێگومان بانگەشەكە سەرەتابوو بۆ ڕۆژگارێكی تاریك. بەژداربووان هەموو ئەو كارەكتەرانەبوون بە لەناوبردنی ئەویتر ئامادەدەكران بۆ سەردەمێكی نوێ‌، سەردەمێك فۆڕمێك لە كارەكتەر بەرهەم بهێنێت، بە پیشاندانی مەرگی ئەویتر، هەست بەسەركەوتنی خۆی بكات. لەناو دیمەنەكاندا چەندین كەس بە هۆی له‌ سێدارەدانەكەوە دەگرین، بەشێكیان لە خۆشیدا، بەشێكیان لە ترسدا. بە پێی ڕۆژنامەكانی ئەوكاتە، فرمێسكی خۆشی و سەركەوتن دەبنە بناغەیەك بۆ بەهێزكردنی دەستی پۆڵاینی گەل و لەناوبردنی مەترسییەكانی ناو گەل.) ئەم دیمەمەنە كەتوارییە كەرنەڤاڵییە، وێنەیەكەمان بۆ دروستدەكات، بكەوینە شرۆڤەكردنی لەگەڵ دیمەنەكانی ناو زیندانی ڕۆمانی_ بەندەر فەیلی.

_بەندەر_ كارەكتەرە ئامادەكراوەكەی ناو كەرنەڤاڵەكەیە. لەو فۆڕمە نییە، بە لەناوبردنی ئەویتر، درزەكەی پڕبكاتەوە. خۆی هەڵگری شوناسی ئەویترە، خۆی درزەكە و ترسەكەیە. بەڵام پێویستە ئامادە بكرێت، لە چوارچێوەیەكی بچوكدا كەرنەڤاڵی بۆ دروستبكرێت. لە دەرەوەی زیندان نییە تاكو ئایدۆلۆژیا و گوتارەكەی بانگی بكەن بۆ بینینی لەناوبردنی ئەویتر، لەناو چەقی پیشاندانی هێزی ئایدۆلۆژیاكەیە كە زیندانە، هەموو بانگكردنێكی بۆ بینینی لەناوبردنی ئەویتر و، سازدانی كەرنەڤاڵی له‌ سێدارەدان، سەرلەنوێ‌ وزە بەخشینەوەیە بە كردە و گوتاری ئایدۆلۆژیاكە و ئامادەكردنی كارەكتەرە غەریبەكەیە بۆ هێنانە ناو ئایدۆلۆژیاوە. ئەگەرچی خۆی درزە، خۆی مەترسییە، دەبێت هەمیشە لەژێر چاوە گەورەكەی ئایدۆلۆژیادا بێت و كاربكرێت بۆ كارەكتەر سازییەكەی، ئەمما نووسەری دەقەكەمان، هەمیشە گۆشەنیگایەكی دیكەمان پیشاندەدات، گۆشەنیگایەك بۆ خوێنەر وا دەردەكەوێت ئیدی كارەكتەرەكە بووە بە ئایدۆلۆژیست، لەگەڵیاندایە، خوێنساردانە دیمەنەكان دەبینێت، ژیان لای دەبێت بە بینینی مەرگی ئەویتر، بەڵام بەو دۆخە ساردەی كەسایەتییەوە، هێشتا چاڵێك لە كارەكتەریدا ماوە پڕنەبووەتەوە. ئەو چاڵە لەو دیمەنانەدا دەردەكەوێت نایەوێت ببێتە فاشیست، نەویستنەكەی بانگەشەی گەورەو هوشیاریی قوڵی لەگەڵدا نییە، تەنها بە تەماشاكردن، یان بێباكبوونەكەی، جارێكی دیكە درزبوونەكەی خۆی دەردەخاتەوەو ئەوی ئایدۆلۆژی لەوە تێدەگات، زیندانییەكە ئامادە نییە. كەرنەڤاڵەكانی مەرگ دووبارە دەبنەوە، هەر ئەویترێك بە گوناهێكی كە گوتارەكە بۆی دروستكردووە دێتە ناو وێرانكردن و لەناو بردنەوە، چۆن لە كەتوارەكەدا بینەرانی له‌ سێدارەدانەكە بە پیر بانگركردنەكەوە هاتن بۆ ئەوەی بەژدارییەكی دەستەجەمعی بكەن لە سەردەمێكی نوێی تاریكدا، لەناو زینداندا_بەندەر_ نوێنەرایەتی دوو فۆڕم كارەكتەر دەكات. فۆڕمێكیان ئارەزوو مەندانە بە پیر باگكردنەكەوە دەچێت تابزانێت چی ڕوودەدات و خۆی لەگەڵیدا ئاوێتە بكات، فۆڕمێكی دیكەیان بۆ ئەوە لەوێیە شاهیدی ڕۆژگارێكی تاریك بێت. كارەكتەری _بەندەر، لە كەرنەڤاڵەكەدا هەردوو دیوی لێ‌ دەبینرێت، بەڵام هیچ كات ئەو جۆش و خرۆشە نایەتە ناو خەیاڵییەوە بیەوێت ڕۆژێك لەبری ئەویتری جەلاد، هەمان كردە دووبارە بكاتەوە.

لە پرسی كارەكتەر سازی ئایدۆلۆژیای فاشییەتدا، دەكرێت بەو جۆرە كارەكتەری بەندەر وێنا بكەین، لەناو جەوهەری دەسەڵاتی فاشیزمدا، وەك شاهیدێك دەمێنێتەوە، نە توانای بەرگریی هەیە، نە دونیابینییەكی فراوانی هەیە، تاكو بیر لە دونیایەكی دیكەی دەرەوەی سنووری فاشیزم بكاتەوە. هەرسێ‌ دەرچوونەكەی، بە ڕووداوی دەرەوەی ئیرادەی خۆی ڕوودەدەن. دەرچوونی یەكەمی، بۆ بینینی _پردەكە_ دەرچوونێكە وێنای پردەكە، لە نێوان دونیای فاشیزم و دونیای دەرەوەی فاشیزمدا جۆرێكی دیدكە لە ژیان پیشان دەدات. ئەشێت ئەو پردە شوێنی بەستنەوەی هەردوو دونیاكە بێت. هەر ئەو وێناكردنەشە وا لە كارەكتەر دەكات، هەر كەسێك دەبینێت پرسیاری پردەكەی لێدەكات. پرسیار لە پردەكە، پرسیارە لە پەڕینەوە لەم دونیایەوە بۆ دونیایەكی دیكە، كە ئەشێت له‌ڕوانینی كارەكتەرەكەماندا سەرپردەكە و ئەوبەری پردەكە جوانترین شوێنی ژیان بن، كە ئەو جوانییەی هێمای بۆ دەكرێت، دیوە سروشتییەكەی ژیانە لە دیدی كارەكتەرەكەدا. كارەكتەرەكەمان لەناو كەرنەڤاڵە بەردەوامەكانی مەرگدا ئامادەیە، دەزانێت جەلاد كێیە، وێرانكەر كێیە، وێرانكراو كێیە، خودی كەسایەتی خۆیشی، یەكێك لەو وێرانكراوانەی، لەسەر تێكشكاندنی ئامادە دەكرێت بۆناو جیهانێكی توندوتیژی مەترسیدار، لێ‌ بەژداری كارای نییە بۆ پڕكردنەوەی شوێنی كارەكتەرێكی وێرانكەر، تەنها بینەرە، بینەرێكی فاشیزم ناچاری دەكات ژیان لەلای ببێت ئەو چركەساتە تاریك و مەترسیدارانەی هەمیشە مەرگ وێنە گەورەكەیە تێیدا. كەرنەڤاڵەكانیش چ لەناو زینداندا چ لە دەرەوەدا، ئامادەسازین بۆ پیشاندانی بچوكیی ژیان لەبەردەم مەرگێكدا. هەر یەك لەو كەرنەڤاڵانە چ گەورە چ بچوك دەبنە سروتێكی ئایدۆلۆژی، سروتێك حەشامات یان، بینەری پێویستە، دیوێكی هێزی ئایدۆلۆژیا فاشیزم لەو سروتانەدا دەردەكەوێت، بەناوی كەرنەڤاڵەوە سازدەكرێن. بۆ ئەم پرسە (جۆزیف كامبل) چیرۆكێك دەگێڕێتەوە. دەڵێت:” یەكێك لە مامۆستاكانی زانكۆی ئەڵمانیا بۆی باسكردم، لە كەرنەڤاڵەكانی نازییەكاندا، بانگدەكراین، دۆخێكی حەشاماتی و هەستەكی دروست دەبوو، نەمدەتوانی دەستم بەرز نەكەمەوه‌ بەژداری سروتەكە نەكەم. نەتوانینەكەم پەیوەندیی بەترسەوە نەبوو، بەڵكو كەرنەڤاڵەكان هێندە جۆشدەربوون، بە تەواوی ویستی خۆمەوە ئامادەی دەست بەرزكردنەوە بووم بۆ ئەوەی سڵاوی نازی بكەم.” ئەم چیرۆكە هێزی كەرنەڤاڵ وەك سروتێكی ئایدۆلۆژی دەردەخات، كە بەژداربوو و بەبێ‌ ئەوەی توانای ڕاگرتنی ئیرادە و هوشیاریی خۆی هەبێت، دەبێتە پارچەیەك لە داخوازییەكانی ئایدۆلۆژیا. بەڵام لە ڕۆمانی _بەندەر فەیلی_ دا، نووسەرەكەمان فۆڕمێك لە كارەكتەرمان بۆ دەردەخان، بە وێنەی قوربانیی ناو ئایدۆلۆژیای فاشیزم دێتە بەرچاومان، نەك بە كارەكتەرێكی داینەمۆی سروتەكانی مەرگ لە زینداندا. بێگومان ئەمە پەیوەندیی بە هوشیاری نووسەرەوە هەیە، كە نایەوێت لە پرۆسەی كارەكتەرسازی لە ناو دونیای فاشیزمدا، كۆی كارەكتەرەكان ببنە فاشیست، بەندەر بە وەستانە ساردەكانی، بە بێ‌ باكییەكانی، بە تەماشاكردنەكانی، تەنها سروتەكانمان بۆ دەگوازێتەوەو، لە ناوكیدا هیچ جۆشدانێك دروست نابێت، تا ببێتە پارچەیەك لە سروتەكانی مەرگ.

دیوێكی دیكەی كردەی فاشیستانە ئەوەیە، هەمیشە بۆ دەرخستنی توندوتیژییەكەی پێویستی بە بینەرە، بینەرێك لە ئاستی جەماوەری، یان بینەرێك لە ئاستی تاكدا. دیمەنی زۆر هەن لە كەتواری بەعسدا، مەرگ و توندوتیژیی دەگوازێتەوە و داوا لە جەماوەر دەكات وەك بینەر بمێننەوە تەماشای هێز و توانای بەعس بكەن، توندوتیژییەكەی لە چ ئاستێكی بەرزدایە. ئەو بینەرانە زۆر جار مەحكومن بە بینین، چ لە ڕێگەی سروتەكانەوە بێت بەژدارییان پێدەكرێت، یان لە ڕێگەی میدیاكانەوە. هەمیشە دیوێكی كەرنەڤاڵە سروتییەكان ئەو لایەی بەعس پیشاندەدەن كه‌ لەناو جەنگێكی گەورەدایە لەگەڵ دوژمناندا، هەمیشە دوژمنەكان تێك دەشكێن و مەرگ تاكە ڕێگایانە. _بەندەر_ وەك یەكێك لەو جەماوەره‌ی ژێر دەسەڵاتی فاشیزم، بینەرێكە، بینەرێك هەمیشە لەسەر كورسییەك دادەنیشێت، ئەو مەرگانە دەبینێت بۆ دوژمنەكانی بەعس ئامادەكراوە، بینینەكەی بەشێكە لەژیانی، هەرچۆن بەشێكی ژیانی هاونیشتیمانیانی ژێر هەمان دەسەڵات لە ڕێگەی میدیاكانەوە مەحكومن بینه‌ری مەرگی دەستەجەمعی بن لەبەرەكانی شەڕدا، یان مەرگی ئەوانە ببینن لە كۆڵان و ناوەڕاستی شارەكاندا گولەباران دەكرێن. _بەندەر_یش، هەمان ئەو بینەرە مەحكومكراوەیە دەبێت توانا و هێزی بەعس لە ڕێگەی مەرگی ئەوانی ترەوە ببینێت.  بەڵام خاڵی گرنگی _بەندەر_ لەوەدایە، ناچێتە ناو مەكینەی فاشیزمەوە تا كارەكتەری خۆی لە بینەرێكی مەحكومكراوی ناو سروتەكانی مەرگەوە، ببێتە كارەكتەرێكی ئەركداری فاشیست. دەبینن، لەسەرەتاوە تا كۆتایی لەناو فەزایەكی خنكێنەری پڕ ترسدا دەژیت. دونیاكەی و كەسایەتییەكەی لێی دەدرێت، وەك كورد دەڵێت: لە كۆتاییدا بێهێز و كەڕو كەنەفت دەبێت، ئەمما هیچكات نابێتە یەكێك لە ئەوانیدی فاشیست! لەبری ئەوەی هێز و هونەری خۆی لە مەرگ و لەناوبردنی ئەوانی تردا پیشان بدات، هێزی خۆی لە نووسینی جواندا پیشان دەدات. لەبری ئەوەی بیەوێت لەگەڵ زیندانەوانەكانی هاوشوناس بێت، خۆشەویستیی خاتوونێك بیر و خەیاڵی بۆ دونیای دەرەوە دەبات. لە جاری دووهەمدا كە دێتە دەرەوە، ئەوەی دەیهێنێتە دەرەوە خۆشەویستییە، گەڕانە بەشوێن خۆشەویستیدا. پردەكە، خاتوونەكە، نووسینی خەتی جوان، هەریەك لەمانە هێمان بۆ ئێمەی خوێنەر، هێشتا كارەكتەرەكەمان وزەی گەڕانی ماوە بۆ دۆزینەوە ژیانێكی جوان، كە لەو ژیانە نەچێت لە دونیای فاشیزمدا دروست دەكرێت، ئەگەرچی ئولفەتی گرتووە بە زیندانەوە، ئەمما تاكە كەسە لەناو ئەو تاریكی و وێرانەییەدا بتوانێت جارێكی دیكە، ژیان ببەخشێتەوە. دەتوانم لەم پرسەدا بەهەمان بەشی گەلی سەردەستە و گەلی ژێر دەستە، باس لەوە بكەم، نووسەری ڕۆمانەكە، فۆڕمێك لە بەرگریی بۆ كارەكتەرەكە دروستكردووە، لای خوێنەری ڕژد ئەو فۆڕمە كەشف دەبێت، كە بەعس و فاشیزم لە پرۆسەی كارەكتەرسازیدا، لەبەرامبەر _بەندەر فەیلی_دا شكست دەهێنن. چۆن لە گەلی سەردەستە و ژێر دەستەدا، كە شوناس بنەماكەیەتی نەیتوانی شوناسێكی عەرەبی بە كارەكتەرەكە ببەخشێت و بیخاتە ناو گەلی سەردەستەوە و شوناسە فەیلییەكەی لێ‌ بسەنێتەوە، لەم پرسی كارەكتەر سازییەشدا، نەیتوانی بیكاتە فاشیستێكی ئایدۆلۆژی! هەڵبەتە دۆخی بەرنگاریی وەك ئەوەی كە ناسراوە نابینین، هوشیاریی نابینین، هەوڵی دەربازبوون نابینین، لەناوكی هێزی بەعسدا دانیشتوە و، نابێتە بەعسی، بەعسی بوون، واتە: كارەكتەرێكی فاشیست كە هەمیشە خەیاڵی وێرانكردن و سڕینەوە و لەناو بردنی ئەویتر، دەبێتە بنەمای خۆ هەڵچنینەوە،_بەندەر_ هیچ كام لەم ئەركانه‌ی لە خۆیدا كۆنەكردوەتەوە، بەو مانایەی كارەكتەرە بێ‌ منەت و ساردوسڕەكەمان، بەناو بەندەرەكەدا تێدەپەڕێت بەبێئەوەی بوونە ڕاستەقینەكەی خۆی بگۆڕێت.(تێبینییەك، دۆستێكی نووسەر پەڕەگرافێكی لەسەر دەقەكە نووسیبوو، بە نیگەرانییەوە باسی بەندەری كردبوو: كە هیچ توانایەكی نییە لەبەردەم بەعسدا و بەرگریی ناكات، پێدەچێت ئەو دۆستە دۆخی بەرگریی تەنها لەوەدا ببینێتەوە، كارەكتەرەكە چ بە ڕاكردن، یان بە هەر كەرەستەیەك بێت ڕووبەڕووی فاشیستەكان ببێتەوە، ئەمما ئەوەی نەبینیبوو، نووسەر هوشیارانە كاری لەسەركردووە، ئەو كردانەی بە بەرگریی ناسێنراون و هەمووان دەیانبینن، لە كارەكتەرەكەدا نییە. جۆرێكی دیكە لەبەرگریی هەیە، كە كردە نییە، كە دونیابینی دەرناخات، بەڵكو لە شوێنی خۆی تەنها بە نەبوون بە ئەویتر، بەرگرییەكە پیشان دەدات. بەندەر ئەو كارەكتەرەیە تەنها بە نەبوون بە ئەویتر تەواوی پڕۆژەی كارەكتەرسازییەكەی فاشیەت تووشی وەستان دەكات.)

_ بەعس و جەستە

جەستە بۆ بەعس چییە؟ كوێ جەستەیە؟ ئایدۆلۆژیای به‌عس چۆن كار لەسەر جەستە دەكات؟ بەرلەوەی لە دونیای _بەندەر_ ورد بینەوە، بۆ هاوكاری چوونە ناو تێگەیشتنی بەعسەوە لەسەر جەستە، پرسی جەستە لە فاشیزمی بەعسیدا تێبینی دەكەین. بەعس هێزێكە پرسی جەستە بە پرسێكی گرنگ دەبینێت. نەتەوە، یەكێكە لە جەستەكانی ناو ئایدۆلۆژیا، نەخشەی جوگرافی یەكێكی دیكەیە لە جەستە، سنووری ئایدۆلۆژیا بە هەمان شێوە، لەناو پرسی جەستەدا دەبینرێت. هەریەك لەم دەستەواژانە، لەناو فاشیزمی بەعسدا، كاری لەسەركراوە و ڕەگوڕیشەی بۆ دروستكراوە و، بەستراوە بە ڕابردوویەكی دێرینەوە. نەتەوەی عەرەب، یەكێكە لەو جەستە گەورانە، كە دەبێت لەناویدا بۆ زمان و كولتوور و ئایین بگەڕێین، چونكە دانەرانی ئایدۆلۆژیاكە، ئەم جەستە گەورەیە دەكەنە وێستگەیەك تاكو لێیەوە لە ئەویتری دەرەوەی ئەو جەستەیە بڕوانن. خاڵی دەستپێك و بەردەوامیدان لە نەتەوە و نەخشە و سنووری ئایدۆلۆژیدا، دەبێتە سێ‌ كۆڵەكە بۆئەوەی ئایدۆلۆژیاكە لە ڕێگەی ئەم سێ‌ جەستەیەوە، ڕۆبچێتە ناو پرسەكانی دیكەوە.

” عەرەب یەكەم گەلی سەر ئەم زەوییەیە، كە ڕەگوڕیشەی دەچێتەوە سەر ئادەم. وشەی _امت_ لە وشەی _ام_ دایكەو هاتووە. ئەم دایكە عەرەبییە خاوەنی زمان و كولتوورە. لەو شوێنەی عەرەب هەیە، هچ گەل و زمانێكی دیكە نییە. جەستەی ئەم گەلە و خاكەكەی، جەستەیەكی مێژووییە، ئەوانەی هاتوونەتە ناوییەوە، لە زمان و كولتووری عەرەبیان دزیوە، دەبێت چیان بردووە لێیان وەربگیرێتەوە. ئاینی ئیسلام ئاینی عەرەبە، مێژووەكەی عەرەب دروستیكردوە، پاڵەوانەكانی عەرەبن، بناغە دانەرەكەی عەرەبە، هەركەسێك خزمەت بەو ئایینە بكات، خزمەت بە عەرەب دەكات. ئێمە تێدەكۆشین بۆ هێشتنەوەی ئەم گەلە ڕەسەنە و نەهێشتنی بێگانەكان لە ناویدا.”(6) لەم بیرۆكەیەی (زەكی الارسوزی) بناغە دانەری فیكری بەعس تێدەگەین. نەتەوە ئەو جەستە گەورەیە، هەستدەكەن نەخۆش كەوتووە. نەخۆشییەكەی بەهۆی هاتنی بێگانەكانەوەیە بۆ ناوی. كۆی ئەو گەلانەی لەناو ئەم نەخشەیەدان، گەلی جیابووەوەن، پێشتر عەرەب بوون و خۆیان جیاكردوەتەوە، زمان و كولتوورەكەیان لە عەرەبەوە وەرگرتووە، بوونەتە هۆی بیماریی بۆ جەستە گەورەكەی نەتەوەی عەرەب، پێویستە چارەسەربكرێن. ئەو بیرۆكەیەشمان خستە ڕوو، یان دەبێت بێنەوە ناو عەرەب خۆیان بتوێننەوە و جارێكی دیكە ببنەوە بە جەستە گەورەكەی نەتەوەی عەرەب، یان دەبێت چارەبكرێن بە سڕینەوە. ئایدۆلۆژیا بانگەشەی یەك گەل و یەك زمان و كولتوور دەكات، خۆی دەبەستێت بە مێژوویەكی دێرینەوە، مێژووی ئایینی ئیسلام دەكات بە مێژووی خۆی. لەوە زیاتر تێدەپەڕێت و سەردەمی پێش ئیسلام، بەسەردەمی كۆرپەلە بوونی عەرەب دەبینێت. سەردەمی هاتنی ئایینەكە، بە قۆناغی گەشەكردن و هەڵسانەوەی عەرەب دەبینێت، بۆ یە مێژووی ئایینەكە و هێشتنەوەی و خزمەتكردنی بە خزمەتكردن بە عەرەب وێنا دەكات. لەسەر هەمان بنەمای جەستەی نەتەوە،(میشێل ئەفلەق) دێت، چینەكانی وەك :” دیموكراتخوازەكان، چەپەكان، وجودییەكان” بە نەخۆشی گەورەی ناو جەستەی عەرەب دەبینێت. پێیوایە، بۆ ئەوەی نەتەوە بە جەستە گەورەكەیەوە بمێنێتەوە، پێویستە ئەو فیكر و پڕۆژانەی پارچەپارچە بوون و چینی دیكە دروستدەكات، كۆتاییان پێ بێت و لەناو ببرێن.

ڕوونە نەتەوەی عەرەب بۆ ئایدۆلۆژیاكە، جەستە گەورەكەیە. جوگرافیای خاكەكەی، هەمان ئەو جەستەیە گەلەكە لەسەری دەژیت. گەلێكی ژێردەستەی وەك _فەیلی_ بەو جەستە غەریبە دەبینرێت كه‌ لە ناو جەستە گەورەكەدایە. بە شرۆڤەی داڕێژەرەكان، ئەو گەلەی _بەندەر فەیلی_ نوێنەرایەتیدەكات، جیاخوازە، پێشتر سەر بە عەرەب بووەو جیابووەتەوە، بانگدەكرێت بۆ هێنانەوەی بۆ ناو جەستەی نەتەوە. گرێدانی نەتەوە بە ئایینەوە، لە ئایدۆلۆژیای بەعسدا هەڵسەنگاندنی پێویستە. چونكە بە دیدی ئەوان ئایین لە هەموو ڕەهەندەكانییەوە سەر بەو نەتەوەیە ئایدۆلۆژیاكە بە شا نەتەوەو بناغە دانەری دەبینێت. كاتێك ئایدۆلۆژیاكە سیمای ئایین دەكات بە یەكێك لە سیماكانی، بەشێكی پەیوەندی بە مێژووی نەتەوەوە هەیە، بەشێكی پەیوەندی بەو دیدە ئایدۆلۆژیایەوە هەیە، هەمیشە ئایین ماڵێكی بەهێزی خاوەن دەقە دەتوانێت لێیەوە لە ئەویتری دەرەوەی عەرەب بڕوانێت. كە بەعسی عێراقیی ناوی بەشێك لە هێرشەكانی بۆ سەر گەلانی دیكە لە دەقی ئایینیەوە وەردەگرێت، ئەمە تەنها ویستێكی سەرۆك نییە، بەڵكو لەناو پڕۆژەكەدا خۆ گرێدانەكە بە ئایینەوە داڕێژراوەو ئایین ئەو هێزەیە بەردەوام دەبێتە وزەیەك بۆ ئایدۆلۆژیاكە. دەبێت ئێمە بیرمان نەچێت فاشیزمی بەعسی فۆڕمێكە لەو فاشیزمەی، لەناویدا ئایین و خێڵ پێگەی خۆیان هەیە. فاشیزمێك نییە لەسەر بنەمای مرۆڤی شارنشینی و گوتاری تەواو نوێوە كار بكات بۆ بەرهەمهێنانی كارەكتەری نوێی فاشیست، بەپێچەوانەی فاشیزمی توركی، خۆرئاوایی، هەمیشە ڕەگێكی مێژوویی هەیە و لەناو ڕەگە مێژووییەكەدا پایە نەتەوەییەكانی عەرەب دەكاتە پایەی خۆی.

_بەندەر فەیلی_ چ وەك جەستە، وەك زمان، وەك شوناس، وەك فۆڕمی ئایینی، كە سەر بە گەلێكی _شیعە_ یە، بەتەواوی غەریبە بەم جەستەیەی ناوی نەتەوەی عەرەبە/ نامۆیە بە شوێن و سنووری ئایدۆلۆژیاكە. یەكێكە لەو دەردانەی ئایدۆلۆژیاكە لە ڕووی جەستەی نەتەوەو خاكەوە، بە زیادەی دەزانێت. كەوایە دەبێت پەروەردە بكرێت بۆ ئاشنابوونی بە جەستەی نەتەوە:” منداڵەكە دەبێت مێژووی حیزب بزانێت، تەنها لەو ڕێگەیەوە دەبێت بە هاوڵاتییەكی باش.”(7) هاوڵاتی باش هاوڵاتییەكە ئاگاداری مێژووی حیزب بێت، مێژووی حیزبیش واتە مێژووی نەتەوە، نەتەوەیەك لە ڕێگەی خوێندنەوەی مێژووی ڕابووردوەوه‌ سەرلەنوێ‌ دەستی بە قۆناغێكی دیكەی هەڵسانەوە كردووە. كاتێك منداڵەكە مێژووی حیزبی پێدەخوێنرێت، تەواوی ئەو بیرۆكانەی پێدەخوێنرێت لەناو جەستەی نەتەوەو خاكەكەیدایە. مێژووی حیزب و ئایین و نەتەوە، یەك مێژووە. بەبێ‌ ئاشنابوون و تێگەیشتن لەو مێژووە، هاوڵاتییەكی باش دروست نابێت. هاوڵاتی باشیش لە دیدی ئایدۆلۆژیاكەوە، ئەو هاوڵاتییەیه‌ سەر بە نەتەوەی عەرەبە، سەر بە ئایینی عەرەبە، سەر بە ئایدۆلۆژیای بەعسە.

دیوێكی تری ئەم فەرمانەی ناو ڕۆمانەكە، دەمانبات بۆ جەستەی ئایدۆلۆژیا، چونكە بەعس چۆن نەتەوەو خاكەكەی بە جەستە دەبینێت، سنووری ئایدۆلۆژیاكەی هەمان ئەركی جەستەی هەیە. فەیلییەكان، بۆ ئەوە دەرناكرێن و لەناو نابرێن، لەناو بەرگریدابوون دژی ئایدۆلۆژیاكە، بەڵكو بۆ ئەوە كار بۆ سڕینەوەیان دەكرێت، لە چەندین ڕەهەندی ئایینی و كۆمەڵایەتی و كولتووری و زمانەوە، غەریبن بەو سێ‌ جەستەیەی فاشیزم لەناو نەخشەكەی خۆیدا كاریان لەسەر دەكات. (وەك تێبینیەك، بەندەر فەیلی، ئەو بیرۆكەیەی بۆ زیندووكردمەوە، پرۆسەی ئەنفال و پرۆسەی وێرانكردنی گوندەكان و هەڵەبجە، سێ‌ پرۆسەن، دەكرێت لەسەر بنەمای جەستە لە دیدی بەعسدا، خوێندنەوەیەكی دیكەیان بۆ بكرێت. چونكە هەرسێ‌ پرۆسەكە، سەر بەو ترسەن لەسەر ئایدیای جەستە، كە بەعس ئەو بوونانە بە مەترسی دەزانێت كە هاتوونەتە ناویەوە. واتە: غەریبەكانی ناو جەستەن، كاتێك مەترسی لەسەر سێ‌ پایەكانی جەستەی ئایدۆلۆژیا دروستدەكەن، پێویستە بەعس قودرەی خۆی بنوێنێت و ئەو مەترسیانە نەهێڵێت لە ناویدا خەریكی ڕەگ داكوتانن.)

پەروەردەكردنەكەی منداڵی ناو زیندانەكە، لە دوو ڕێگەوە دەستپێدەكات، ڕێگەیەك بۆ ناسینی مێژووی ئایدۆلۆژیا و عەرەب. ڕێگایەكی دیكە بە پیشاندانی كردەی فاشیستی. لە دیدی بەعسدا، ڕێگەی دووهەم ڕێگایەكی بەردەوام و هەمیشەییە، چونكە تەنها كردە دەتوانێت كەسایەتییەكی بەهێز دروستبكات، وەك (میشێل ئەفلەق) دەڵێت: “دەترسم ناسیونالیزممان دابەزێت بۆ مەعریفەیەكی هزری و لێكۆڵینەوەی زارەكی و لەگەڵیدا هێزی دەماری پیاوەتی و گەرمیی سۆز لە دەستبدەین. ئەو ناسیونالیزمەی ئێمە بانگەوازی بۆ دەكەین بریتییە لە خۆشەویستی، ئەو كەسەی عاشق بێت بەدوای بەڵگەدا ناگەڕێت.” داوای نەتەوەیەك، كەسایەتییەك ناكات، لەناو دونیای هزر و لێكۆڵینەوەدا قاڵ بێتەوە، چونكە ئەو دونیایە مرۆڤی لاواز و هەستەكی بەرهەم دەهێنێت. ئایدۆلۆژیاكە ڕەگی پیاوەتی و گەرمیی لەوەدا دەبنێت كارەكتەرەكە بهێنرێتە دەرەوەو بە كردە پیشانیبدات ئەو ڕەگە پیاوەتی و گەرمییەی پاراستووە، كە لەناو بەعس و مێژووەكەی نەتەوەدا هەیە. لەم بیرۆكەیەدا، هێز بە بنەما وەرگیراوە، هزراندن لەناو دونیاكەدا، لە دەستدانی نەتەوە و دەمارگیرییەكەیەتی. چونكە كارەكتەری هزرێنەر، كارەكتەرێكە هوشیارە و پێویستی بە ئارگۆمێنتە، لێ‌ كارەكتەری ئایدۆلۆژیاكە بەشوێن كردەدا دەگەڕێت و پەیوەندی خۆی لەگەڵ فاشیزمدا لەسەر بنەمای خۆشەویستی و عەشق و خۆ تواندنەوە بونیاد دەنێت. بۆی گرنگ نییە گوتارەكە چەند ڕاستە و چەند ساختەیە، گەل و كارەكتەر دەبێت لەناو خۆشەویستییەكی گەورەدابن بۆ ئەوەی پەیوەست بن بەو كردانەوە، ئایدۆلۆژیاكە بۆیان دیاری دەكات._بەندەر فەیلی_ بە بونیادی بوونەكەی و شوناسەكەیەوە، ناچێتە ناو ئەم پرۆسەیەوە، سەر بە هزراندنەكەش نییە، نوێنەرایەتی قۆناغێك دەكات، لە ڕێگەی چاو، بینین، ئەو سەردەمە دەگوازێتەوە كه‌ ئایدۆلۆژیاكە لەناو جەستەی خۆیدا بەرهەمی دەهێنێت.

زیندان وەك جەستەیەكی بچوكی فاشیزم، كە دەكرێت بە جەوهەری ئایدۆلۆژیاكە تەماشای بكەین. بۆچی جەوهەر؟ چونكە ئەو شوێنە تاقە شوێنە فاشیزم، لە ڕێگەیەوە سزا و ئەشكەنجەی هەموو ئەوانە دەدات، سەر بە ئەو نین. بۆ نمونە كاتێك بەڕێوەبەر بە (سەید شەهاب) دەڵێت:” دەبینیت هێشتا بە پێوەین، كەسمان نەمردووین، دەبینیت ژووری حوكومدراوەكان وەك جاران پڕبووەتەوە. خیانەتكاران دێنەوە بەردەمی من و تۆ، بیرت بێت، كارەكە هەمووی مەخەرە دەستی جەلادەكان، خۆت جێبەجێیبكە.”(8) زیندان وەك ئەو جەستەیەی بەعس هێزی خۆی لەسەر تاقیدەكاتەوە بەرامبەر ئەویتری خائین، دوژمن، لەوكاتە ترسناكەدا چۆڵ بووە، چونكە ئیدی دوژمنێك و خائینێك نەماوە تا ئایدۆلۆژیای فاشیزم توانای خۆی لەسەری تاقی بكاتەوە. هەمیشە چاوەڕێیە لەناو ئەم جەستە بچوكەدا كە نوێنەرایەتی جەستە گەورەكان دەكات، ببێتە ماڵێك فاشیزم و كارەكتەرەكانی تاوانی خۆیان پیشانی ئەوانی تر بدەن. ئەم توانایەش لە كردەی توندوتیژیدا باشتر دەردەكەوێت نەك هزراندندا. چۆن (میشێل ئەفلەق) هزراندن و لێكۆڵینەوە بە تەمەڵی و نەهێشتنی ڕەگی پیاوەتی دەبینێت، بەهەمان شێوە بەڕێوەبەری ناو زینداكە، بە شێوازێكی دیكە بیرۆكەكە پیشاندەداتەوە. دەبێت جێبەجێكار دانەنیشێت چاوەڕوانی جەلادەكان بێت، مادام كارەكتەرێكی ئایدۆلۆژییە، ئەركییەتی كردەی جەلادیی جێبەجێبكات. گەر ئەم وێنەیە گەورە بكەین لە جەستەی زیندانەوە بیگوازینەوە بۆ جەستەی نیشتمان، نەتەوە، دەتوانین چەندین نمونەی كەتواریی بهێنینەوە، كە بەعس چۆن بە كردە توندوتیژەكانی لەگەڵ ئەویتری دەرەوەی جەستەی خۆی ڕووبەڕوو دەبێتەوە. زیندان وەك‌ ناو لە دەقەكەدا، هێمایە بۆ كۆی جەستەكانی ناو ئایدۆلۆژیا. كاتێك لە شرۆڤەكەدا لە زیندانەوە دێنە دەرەوە بۆ زیندانە گەورەكانی دیكە، هاتنە دەرەوەكە مانای هاتنە دەرەوە نییە لە دەقەكە، بەڵكو زیندان وەك هێمایەك دەبینن دەقەكە تێیدا كاردەكات بۆ ئەوەی زیندانەكانی دیكەی ناو سنووری فاشیزم ببینین.

_بەندەر_ جەستەی ئەویدییە لەناو جەستەی منی فاشیزمدا. هەست بە نامۆیی و نا هاوبەشییەكەی دەكرێت. شوێنێكی جەوهەریی داگیركردووە. ئایدۆلۆژیای بەعس، پێچەوانەی بیرۆكەكەی (لیڤیناس) بۆ هاوبەش ناگەڕێت، بۆ تواندنەوەی ئەویدی دەگەڕێت. گەر سیستەمە خۆرئاواییەكان كاتێك درك بە ئەویدی دەكەن و هەوڵی هاوبەشی بوونی لەگەڵ دەدەن، سیستەمە ڕۆژهەڵاتییەكان و تایبەتتر فاشیزمی بەعس، هەموو هاوبەشبوونێك ڕەدەكاتەوە. درككردنەوەی بە ئەویدی، بۆ قبوڵكردنی یان وەرگرتنی وەك هاوبەشێك نییە. دركێكە لەسەر بنەمای ئەویدی مەترسیە، سەر بە جەستەیەكی غەریب و نامۆیە. هاتووەتە ناو جەستەكانی ئایدۆلۆژیاوە، بە هاوبەشیكردن تەواوی مێژووەكە ئاوەژو دەبێتەوە و هەڵە وەردەگیرێت. پێویستە ئەو جەستە نامۆ و غەریبە دابڕێژرێتەوە._بەندەر_ وەك جەستە نامۆكە، هەوڵی پەروەردەكردنی دەدرێت، دەهێنرێتە ناو سروتەكانەوە، لەناو جەستەی زینداندا ئامادە دەكرێت بۆ ئەوەی كاتێك چوویە دەرەوە، كارەكتەرێكی ئایدۆلۆژی بێت و نامۆ نەبێت، بتوانێت لە جەستە گەورەكەی نەتەوە و خاك و سنووری ئایدۆلۆژیادا خۆی بتوێنێتەوە و ببێتە بەشێك لە جەستە گەورەكان. بەژداری پێكردنەكانی بۆ دروستكردنی فەزایەكە هەستبكات شتێكی هاوبەشی هەیە لەگەڵ دونیا فاشیستەكە. تەنها ڕێگاچارەی ئەوەیە لەم هاوبەشبوونەدا من بسڕێتەوە و ببێتە ئەویدی عەرەب. بەڵام لە دەقەكەدا جارێكی دیكە، به‌ پێچەوانەی ویستی فاشیستەوە، جەستەكە بە نامۆیی دەمێنێتەوە، خۆی ڕەتناكاتەوە. ڕاستە تێكشكاوە، توانای جوڵەی كەمە، بەڵام لەناو جەستەی زیندان كە هێمایە بۆ جەستەی فاشیزم، سنووری ئایدۆلۆژیا، جەستەی نەتەوە، ئەم جەستە نامۆییە شوناسەكەی ونناكات و بە تێكشاوییش بێت، هێشتا توانای ئەوەی هەیە خۆی نەفی نەكات و وەك خۆی بمێنێتەوە.( تێبینی: من بینیم، بەشێك لە سەرنجەكان لەسەر ڕۆمانەكە، لەو گۆشە نیگایەوە بوون، دەقەكە مەترسیدارو تاریكە، كارەكتەرێكی لاواز و تێكشكاوی لێهاتووەتە دەرەوە. ئەمجۆرە بینینانە، تەنها لەو گۆشەیەوە دەق دەبینن، هەموو كەسێك توانای بینینی هەیە، بەڵام كە دەچیتە ناو بەشێكی نەبینراوی دەقەكەوە، هەستدەكەیت پێچەوانەكەی دێتە بەرچاوت. نووسەر بە تەكنیكێك ئیشی لە دەقەكەدا كردووە، كۆتایی چیرۆكەكە، خۆبەدەستەوە نەدانە. مانەوەیە لە شوێنی خۆی، بە شوناسی خۆیەوە، بە نەفینەكردنەوەی جەستەی خۆی، بە هێشتنەوەی خۆی. ئەم مانەوەیە بە هەمان شوناس و نەتوانەوە لەناو ئەویتردا، ئیدی ڕەتكردنەوەی فاشیزم و پڕۆژەكەیەتی.) بەندەر_ دەتوانێت بانگەشەی خۆبەدەستەوە نەدان بكات، دەشتوانێت بەبێ‌ بەرزكردنەوەی گوتارێك، یان بەبێ‌ دونیابینیەكی قوڵ بۆ شرۆڤەكردنی فاشیزم و پڕۆژەكەی، وەك كارەكتەرێكی ئاسایی، ناو دونیایەكی نا ئاسایی، بەرامبەر فاشیزم بوەستێت و نەبێت بە بەشێك لە ئەو. جەستەكەی گەرچی زامدار و هیلاكە، گەرچی جوڵەی كەمە، لێ‌ هێشتا جەستەی خۆیەتی، لەناو جەستەی نەتەوە، سنووری ئایدۆلۆژی، خاكی عروبەدا، نەتواوەتەوە و بە هەموو برینەكانییەوە ماوەتەوە. (وەك بانگەشەیەك، بەندەر فەیلی، یەكێكە لەو دەقە بەرگریكارانەی، تاكو بە باشیی نەچیتە ناو ڕەمزەكانی دەقەكەوە لەوە تێناگەیت، بەچ تەكنیكێكەوە، هەڵگری بیرۆكەی خۆبەدەستەوە نەدانە، لەبەردەم سیستەمی فاشییەتی بەعسدا.)

“وەك زیادەیەك”

(دەمەوێت بەكورتی لەبارەی هاوشوناسیی لە نێوان كارەكتەری (سەید شەهاب)ی ناو ڕۆمانەكە و، سەرۆكی فەرماندەی حیزبی بەعس (سەدام)دا، كۆمەڵێك خاڵ بخەمەڕوو. هەستمكرد جۆرێك لە هاوشوناسیی لەم دوو كارەكتەرەدا هەیە. هەردووكیان فاشیستن، سەر بە بیركردنەوە نین، واتە: ناهزرێنن بۆ ئەوەی فاشیزم تیۆریزە بكەن، بەڵكو بكەری فاشین تا بنەما فاشییەكان لە نووسینەوە بگوازنەوە بۆ كردە. بوون و نەبوونی خۆیان گرێدەدەن بە ئایدۆلۆژیاكەوە. هیچ بوونێكی نا ئایدۆلۆژی قبوڵ ناكەن، ئەگەر سۆز و هەستیان هەبێت وەك مرۆڤ، بەڵام كاتێك دێتە سەر فەرمانی ئایدۆلۆژی، ئەو سۆزو هەستە فەرامۆشدەكەن و ئەركە ئایدۆلۆژییەكە دەبێتە ئەركی گرنگیان.

پەیوەندییەكی بەهێز لە نێوان هەردووكیاندا لەگەڵ منداڵدا هەیە. چۆن (سەید شەهاب) بە هەموو ئەو سزایانەوە بەرامبەر _بەندەر_ ئەنجامیان دەدات، بەڵام سۆزی بۆی دەجوڵێت. كارەكتەری سەرۆكی حیزبی بەعسیش، ساڵانە لەبەردەم جەماوەرە ئایدۆلۆژییەكەیدا، هەمان هاوسۆزیی بۆ منداڵان پیشان دەدات. كەرنەڤاڵی لە دایكبوونی سەرۆك و كۆكردنەوەی كۆمەڵێك منداڵ و، هاتنی سەرۆك بۆناویان بە جلوبەرگی سپییەوە، هێمایە بۆ پیشاندانی سیما فریشتەییەكه‌ی سەرۆك، كە جلوبەرگی سپی لەبەردایەو لەگەڵ منداڵاندا پەیوەندییەكی باش و هاوسۆزانەی هەیە. ئەو هێمایە دوو ڕەهەندی هەیە، ڕەهەندێكیان پەیوەندی بە باوكی گەلەوە هەیە، كە ڕابەر لەناو فیكری فاشیزمی بەعسدا، ئەركێكی پیرۆز و پەیامبەرانەی هەیە، باوكی هەموو نەوەكانە. دنەدەریانە، ئامادەیان دەكات لە پێناو نەتەوە و پرسەكانی ئایدۆلۆژیادا سازبكرێن بۆ بەرگریكردن. ڕەهەندێكی دیكەی، پیشاندانی سەرۆكە وەك هاوسۆزێك و فریشتەیەكی سپی، كە هەمیشە دەیەوێت چاوی لە نەوەكان بێت و ئەوانیش وەك فریادڕەسێك تەماشای بكەن. پێكەنینەكانی و لە باوەشگرتنەكانی، ڕەمزی دڵسۆزیی و خەمخواردنی سەرۆكە بۆ منداڵان، هەرچۆن (سەید شەهاب) لە چەندین وێستگەی دەقەكەدا، ئەو دیمەنانە دووبارە دەكاتەوە كە سۆز و پێكەنین و هاوسۆزیی بۆ منداڵە زیندانییەكەی هەیە. لە گۆشەیەكدا بەرپرسی پەروەردەی _بەندەرە، لە دیوێكی دیكەدا سزادەرییەتی، لەهەمان كاتدا سیمایەكی زۆردارانە بەرامبەری پیشاندەدات، ئەم فرە سیماییە بەرامبەر بە كارەكتەری _بەندەر، هەمان ئەو فرەسیماییەی سەرۆكی حیزبە، بەرامبەر بە منداڵان و چارەنووسیان.

سەید شەهاب، لە نێوان خێڵ و ئایین و ئایدۆلۆژیادا، هاوسەنگییەك دروستدەكات. لەكاتە دیارەكاندا وەك ئیماندارێكی نوێژكەر دەردەكەوێت، دەپاڕێتەوە، خۆی دەبەستێت بە ئایینەوە، بڕوایەكی بۆ دروستبووە، خزمەتكردن بە ئایدۆلۆژیاكە خزمەتكردنە بە ئایین و چارەنووسی دوای مەرگی. تێگەیشتنەكانی بۆ نەریت و كولتوور و پەیوەندییەكانی نێوان مرۆڤ، تێگەیشتنی ئایینی و خێڵەكین، هەمان وێنەی سەرۆكی فەرماندە پیشاندەداتەوە. چۆن سەرۆك لە كاتە دیارەكاندا سەردانی شوێنە پیرۆزەكان دەكات و، لەسەر بەرماڵێك وەك ئیماندارێك نوێژدەكات و تەنانەت بۆ دڵنیابوونەوە بە بڕوای ئایینی، دەچێتە پیرۆزترین شوێنی ئایین و هەمان نەریت جێبەجێدەكات، كە كۆی ئیمانداران ئەنجامی دەدەن. لە ئایدۆلۆژیاكە و سیستەمە سیاسییەكەیدا، شوێنێكی گرنگ بۆ ئایین و خێڵ دیاریدەكات. تەنانەت لە كۆتایی چیرۆكی سیستەمەكەیدا ئاڵای وڵاتەكە بە ناوێكی موقەدەسی ئایینی دەنەخشێنێت و پیرۆزییەكی دیكە دەبەخشێت بە ئاڵا. لەم كردانەدا، دیوێكی پیرۆز و موقەدەس بۆ خۆی دیاری دەكات و، ئاماژە بە ئایدۆلۆژیستەكانیش دەدات، هەمیشە ئەو هێڵە بپارێزن دەیانبەستێتەوە بە ڕەگوڕیشەی عروبەوە. بۆ پاراستنی نەریتە خێڵەكییەكان لەناو پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و خێزانییەكاندا، دەوارنشینی، ڕێزگرتنی خێڵەكان، ڕاوكردن وەك نەریتێكی خێڵەكی، ماسیگرتن وەك كۆچەرییەك، گوێگرتن و پەرەپێدان بەو گۆرانییانەی سەر بە ڕابردووی دەوارنشینین، گەمارۆدانی خێزانەكەی، هاوسەرگیری لەناو پێكهاتەی خێڵەكی..هتد. دەبنە سیمایەكی دیاری سەرۆك و ماڵباتەكەی. تەنانەت لە هەندێك پرسدا كە پەیوەندیی بە چارەنووسی خێڵەوە هەیە، دامەزراوەكان و سیستەمە سیاسییەكە بەژدارییان پێناكرێت و لەناو كۆبوونەوەی خێڵەكیدا بڕیار لەسەر چارەنووسیان دەدرێت.

كۆی ئەو ڕەهەندە خێڵەكییانە لەناو دید و هەڵسوكەوتی سەرۆكدا هەیە، لە (سەیدا شەهاب)دا، دووبارە دەبنەوە و هاوشوناسییەك دروستدەكەن. بێگومان ئێمەی خوێنەر دەزانین، شوێنی دوو كارەكتەرەكە جیاوازە، بەڵام لەوە تێدەگەین، نووسەرەكەمان بە تەكنیكی گێڕانەوە، پەیوەندییەكی بەهێز لەنێوان هەردوو كارەكتەردا دروستدەكات، كە ئەشێت ئەو پەیوەندییە لە چوارچێوەی شرۆڤەكردنێكی پوختدا كاری لەسەربكرێت و ئەو هاوشوناسی بوونە لەو دوو كارەكتەرەدا، ببنە بنەمای بابەتێك.))

“بەرلە كۆتایی”

خوێنەری ئەم بابەتە پێویستە لەوە تێبگات، ئەركی من لەم وتارەدا شرۆڤەكردنی دەق بووە. بانگەشەی كەشفكردن نییە، هەوڵێكیش نییە بۆ لێكۆڵینەوە لە تەواوی دەق. بە پێچەوانەوە، دەقی ڕۆمانەكە كراوە بە ڕووبەرێك تا لێیەوە لەسەر سێ‌ پرسی ناو ئایدۆلۆژیای فاشیزمی بەعس سەرنج بدەم. گەر وەك خوێنەرێك نیازی لێكۆڵینەوەم هەبایە، ڕۆمانەكە هەڵدەگرێت لەسەر چەندین پرسی جیاواز كاری تێدا بكرێت (تەنانەت هەڵدەگرێت كتێبی لەبارەوە بنووسی.) لەم بابەتەدا، دونیای دەق و دونیای كەتواری بەعس ئاوێتەكراون، ئەم تەكنیكە بۆمنی خوێنەر، كارئاسانی بوو بۆ شرۆڤە كردنەكە. دەمەوێت بڵێم: ڕوون و ئاسان نیگام لە دەقەكە كردووە، بەڵام دەزانم، دەقێكی پڕ لە ڕەمز و هێمای شاراوەیە. زۆر بە ئاسانی خۆی نادات بەدەست خوێنەرەوە، ئەشێت یەكێك بێت لەو دەقانەی نووسەرەكەمان بۆ خوێنەری ڕاهێنراوی كورد، كەمێك سەخت بێت، یان باشتر بڵێم: لەگەڵ داخوازیی خوێنەرەكە نەگونجێت. فرە ڕەمزییەكەی و كەشف نەبوونەكەی، دەبنە هۆكاری سەرەكی كه‌ خوێنەر نەتوانێت بە ئاسانی بچێتە ئەودیوو ڕەمزەكان. بۆ نمونە: ئەو تێگەیشتنە ئاسانە ئاوەژوو دەبێتەوە كارەكتەرەكە خۆبەدەستەوە دەرەو هیچ بەرگرییەكی تێدانییە، چونكە شێوازی بەرگرییەكەی هێماكارانەیە و لەناو خاڵی ورددایە، تەنها خوێنەرێكی ڕژد دەتوانێت پەی پێببات. ئەو چاوەڕوانییەی لە كۆتایی دەقەكەدا دێتە بەردەم خوێنەر، چاوەڕوانییەك نییە ڕزگاریی لەگەڵ خۆی بهێنێت، بەڵكو ئەویتر كە دێت، دەكرێت وەك ڕوخێنەری فاشیزم تەماشا بكرێت، بەڵام چونكە سەر بە دونیای سیستەمی سەرمایەدارییە، كارەكتەری ناو نەخشەی فاشیزم دەكات بە كاڵا. وەك كاڵایەكی میدیایی بەكاری دەهێنێت بۆ داپۆشینی دیوە مەترسیدارەكەی خۆی و، وێنەیەكی ڕزگاركەر بۆخۆی دروستدەكات، لەكاتێكدا سیما ڕاستەقینەكەی خۆی داگیركەرە. _بەندەر_ لەنێوان ئەم دوو سیستەمە بەهێز و مەترسیدارەدا، نوێنەرایەتی گەلێك دەكات، لەسەردەمی مۆدێرنەدا، یەكیان دەیسڕێتەوە و ئەویتریان دەیكات بە كاڵای میدیایی. یەكیان هەوڵی تێكشكاندنی كەسایەتییەكەی و خۆ تواندنەوەی دەدات، ئەویتریان هەوڵدەدات لە ڕێگەی پیشاندانی ئەوەوە، وێنە دۆزەخییەكەی خۆی بشارێتەوە.

لە دەقەكەدا ڕووبەڕووبوونەوە نابینین، ئەوەی دەیبینین بونیادی كارەكتەرەكە وەك خۆی دەمێنێتەوە، بەبێئەوەی دەقەكە بەڕوونی پیشانمانبدات چۆن ماوەتەوە. نمونە: بەندەر هەر فەیلییە، واتە بە شوناسەكەی خۆیەوە مایەوە. بەندەر كارەكتەرێكە نەبووه‌ بە فاشیست، واتە ئایدۆلۆژیاكە پێینەكرا بیخاتە ناو دونیاكەی خۆیەوە. بەندەر وەك گەلی ژێردەستە شوێنی خۆی نەگۆڕی و لەناو گەلی سەردەستەدا نەتوایەوە، واتە پرسە بنەڕەتییەكەی فاشیزم لەمەشدا سەرنەكەوت. بەندەر جەستەی لاوازكرا، بەبێئەوەی جەستە گەورەكان توانای هەڵلوشینی ئەو جەستە لاوازه‌یان هەبێت. كۆمەڵێك خاڵی دیكە هەن، كە ئێرە شوێنی سەرنجدان نییە لەسەریان، بە تەكنیكی گێڕانەوە ئەوەمان پیشاندەدەن، ڕۆمانەكە خۆی لەسەر بەرەنگاریی دژی فاشیزم و بەكاڵابوونی مرۆڤی ناو سیستەمی سەرمایەداری هەڵه‌چنیوە و بیرۆكەكە لە گۆشەیەكی یاخییانەوە سەیری هەردوو دونیاكە دەكات. هێزی دەقەكەش لە زمانی گێڕانەوەی فرەزانەوە دێت، بۆیە  زمانی گێڕانەوە بە قوڵیی ڕۆدەچێتە ناو دیوە شاراوەكانی فاشیزمەوە و، لە ڕێگەی هێزی زمانەوە، وێنەیەكی ڕوونی بەعس و ئایدۆلۆژیاكەی دەخرێتە ڕوو، لەهەمانكاتدا ڕەمز و هێمای زۆر لە دەقدا دەبنە جۆرێك لە ئاڵۆزیی بۆ خوێنەر كە بە ئاسانی بەرەنگارییەكە نەبینێت. بە ئومێدی ئەوەی ڕەخنەگران باشتر و وردتر لەناو دەقەكە ڕۆبچن، بۆ كەشفكردن و كردنەوەی ڕەمزەكان.

سەرچاوەكان:

_(1)_ نەبەز گۆران، بەعس و ئایدۆلۆژیا. چاپی ناوەندی ئەندێشە، چاپی یەكەم. لاپەڕە 21

_(2)_ بەختیار عەلی، بەندەر فەیلی، چاپی ناوەندی ڕەهەند، چاپی یەكەم، لاپەڕە 9

_(3)_بەختیار عەلی، بەندەر فەیلی، چاپی ناوەندی ڕەهەند، چاپی یەكەم، لاپەڕە 17

_(4)_ نەبەز گۆران، بەعس و ئایدۆلۆژیا، چاپی ناوەندی ئەندێشە، چاپی یەكەم، لاپەڕە 24

_(5)_ بەختیار عەلی، ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی، چاپی ناوەندی ئەندێشە، لاپەڕە 102

_(6)_ نەبەز گۆران، بەعس و ئایدۆلۆژیا، چاپی ناوەندی ئەندێشە، چاپی یەكەم، لاپەڕە 29

_(7)_ بەختیار عەلی، بەندەر فەیلی، چاپی ناوەندی ڕەهەند، چاپی یەكەم، لاپەڕە 93

_(8)_ هەمان سەرچاوەی پێشوو، لاپەڕە 220