دەستپێك: بانكە ئیسلامیەكان جەستەو ڕۆح پێكەوە گرێدەدەن، گەشەكردنی كۆمەڵایەتی بنەمایەكە بۆ گەشەكردنی ئابووری، بە دەر لە ڕەچاوكردنی گەشەی كۆمەڵایەتی، گەشەی ئابووری مەحاڵە. بانكە ئیسلامیەكان لە ڕێگای ڕێكارەكانی وەبەرهێنانەوە كۆششدەكەن بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی كۆمەڵگا. ئەوكارەش لە ڕێگای ئەو پرۆژەو دامەزراوە ئابورییانە بەدیدەهێنرێن كە پەیوەستن بە بانكە ئیسلامیەكانەوە.
مێژوو: ئەگەرچی بانكە ئیسلامیەكان لە بواری كارو وەبەرهێناندا توانای خۆیان سەلماندوە، ڕۆژ بە ڕۆژیش لە گەشەكردن‌و زۆربووندان، سەرباری بە هێزی سیستمی ئابووری ئیسلامی كە دوورە لە خواردنی ماڵی خەڵك‌و سوود وەرگرتن. هەروەها قەیرانە ئابووریە جیهانێكان كە ماوە نا ماوەیەك جیهان دەخەنە بەردەم مەترسی‌و هەڕەشەی گەورەوە، هۆكارێكی دیكەی گەشەندنوو بوژانەوەی بانكە ئیسلامێكانن لە جیهاندا.
لە ساڵانی بیست و سیەكانی سەدەی بیستەمدا لە ڕێگای گەڵالە كردنی دابینكردنی پارەوە چەند هەوڵێكدران بۆ زیندوكردنەوەی بانكە ئیسلامیەكان، دواتر لە كۆتایی چلەكاندا لە لایەن (ئەبو ئەعلایی مەودودی و نەعیم صدیقی) یەوە بانگەوازی دروستكردنی بانكی ئیسلامی درا بە گوێچكەی خەڵكدا، پاشان لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوودا بیرۆكەی بانكە ئیسلامیەكان لە ڕێگای ئابووریناسە ئیسلامیەكانەوە گەڵالە بوو. لەوانە كەسانی وەك محمد عبداللە عربی‌و باقر سەدرو …هتد.
نۆبەرەی ئەو كارە لە ساڵی 1963 لەلایەن بانكی پاشكەوتی میسرییەوە بوو، پاشان كاروانەكە درێژەی كێشا‌و گەلێك لە وڵاتانی عەرەبی، ئیسلامی و ئەوروپی گرتەوە، بەشێوەیەك لە ساڵی 2005 دامەزراوە ئیسلامیەكان دابەشبوون بەسەر زیاتر لە 267 دامەزراوەی دارایی‌و بانكی ئیسلامیدا. سنوری كارەكانیان چل و پێنج وڵاتی تێپەڕاندبوو، بڕی ئەو پارەیەیی لەو دامەزراوانەدا هەڵدەسوڕا 262$ ملیارە. گەشەی ساڵانەیان لە نێوان 10ـ 15%، پێشبینیدەكرێت لە ساڵانی داهاتوودا بانكە ئیسلامێكان 40ـ 50% پاشكەوتی دارایی جیهان هەڵبسورێنن.
پێناسەی بانك: لە زماندا: زیادەو ئاڵوگۆر، نەختینە بە نەختینە.
دەستەواژەی بانك: بانك دامەزراوەیەكە كاری كڕین و فرۆشتنی پارەی تیایدا دەكرێت. وشەی مەسرەف لە جیاتی بانكی ئەوروپی بەكاردەبرێت، بانك شوێنكە خەڵك پارەو سامانیانی تیادا هەڵدەگرن، هەركات پێویستیان بوو وەریدەگرنەوە.
بانكی ئیسلامی: دامەزراوەیەكە بۆ مامەڵەكارانی كۆششدەكات بە مەبەستی دابینكردنی خزمەتگوزاری لە بواری وەبەرهێنان‌و پارەداركردندا، بە شێوازێكی بیروباوەڕدارانە‌و بە گوێرەی شەریعەت مامەڵە دەكات، مەبەستی بە دیهێنانی گەشەی ئابووری،كۆمەڵایەتی‌و بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی دانیشتوانە، هەروەها دابینكردنی پێداویستیە سەرەكیەكان لە كۆمەڵگای ئیسلامیدا.
بنەمای بانكە ئیسلامیەكان
1. دەستپێكی كاری بانكە ئیسلامیەكان لە سەر بنەمای باوەڕە كە شەریعەتی ئیسلامی لەسەر دامەزراوە، لەو بنەمایەوە بانكە ئیسلامیەكان پەیوەستدەبن بە بەرپرسیارێتی كۆمەڵایەتیەوە، لەو ڕێگایەشەوە كاریگەری لە سەر ژیانی خەڵك دادەنێن و دەست و پەنجە لە تەك واقیعی ژیاندا نەرم دەكەن.
2. كێشەی هاو بەرپرسیارێتی (بەرپرسیارێتی بۆ یەكتر) ئامانجێكی ڕاگەیەندراوی بانكە ئیسلامیەكانە، لە كاتی بەگەر خستنی سەرمایەدا كار بۆ دەستهاتی كۆمەڵایەتیدەكات، چونكە بانكە ئیسلامیەكان دامەزراوەیەكی دارایین‌و كاریگەری بەرچاویان لە سەر ڕەفتاری تاك و كۆیی كۆمەڵگا هەیە. بانكە ئیسلامیەكان كار بۆ بەگەرخستنی سەرمایەیی كۆمەڵگاو ڕێكخراوەكان دەكات، بانكە ئیسلامێكان لە بواری وەبەرهێناندا‌و بە مەبەستی خزمەتكردن‌و خۆشگوزەرانی كۆمەڵگا سەرچاوەكانی بەردەستی هەڵیاندەسوڕێنێت.
3. لە ئابووری ئیسلامیدا چەمكی مرۆڤ هۆكارو ئامانجی گەشەكردنی ئابووریە. چونكە خۆشگوزەرانی كۆمەڵایەتی پەیوەستە بە چاكردنی زەوی و دابینكردنی ئاسایش. مرۆ سەرچاوەیەكە دەتوانێت پەرە بە تواناو لێهاتووی‌و زانینی بدرێت، بە تایبەت ئەگەر ڕۆحی بە بەهاو بنەماكانی ئاكار پاراو بكرێت.
“ئامانجی بانكە ئیسلامێكان”
لە ڕابردوودا باوەر وابوو تەنها دوو جۆر سیستمی ئابووری جیهان بەڕێوەدەبەن سیستمی سەرمایەداری‌و سۆسیالستی. لەتەك دەركەوتن و سەرهەڵدانیاندا بانكە ئیسلامێكان ڕوو بە ڕووی دژایەتی زۆر و جۆراو جۆر بوونەوە، بەڵام توانستیان وەك بیر، جێبەجێكردن‌و جێگرەوەیەك لە سەر زەوی خۆیان بسەلمێنن.
دەربارەی ئامانجی بانكە ئیسلامیەكان زیاد لە بۆچوونێك هەیە بریتین لە
یەكەم: ئامانجی بانكە ئیسلامێكان بە دیهێنانی گەشەی ئابووری و كۆمەڵاتیی كۆمەڵگایە، بۆیە پێویستە لەم بوارانەدا گشت تواناكان بۆ بە دیهێنانی ئەو ئامانجانە بخرێنە گەڕ.
دووەم: بزوێنەری یەكەمی بانكە ئیسلامێكان خزمەتكردنی كۆمەڵگایەو گرنگیدانە بە بەرژوەندێكانی، ئەم بوارە لە كارو مامەڵەی بانكە ئیسلامێكاندا دەخرێتە پێشبەدیهێنانی قازانجەوە.
سێیەم: ئامانجی سەرەكی لە گەشەی ئابووریدا بە دیهێنانی قازانجە بۆ بانكە ئیسلامێكان، هەرچی گەشەی كۆمەڵگایە ئەوا كاری دەوڵەتە. لەم بۆچوونانەوە تێدەگەین كە ئامانجی سەرەكی بانكە ئیسلامێكان تەنها كەڵكە كردنی سەرمایەو قەبەكردنی دەستهات نییە، بەڵكو پێویستە دەستهاتێك بە دیبهێنرێت هۆكاری وەبەرهێنانی گەشەكردن بێت بە شێوەیەك بتوانێت بە ڕەهەندە جیاوازەكانێوە ڕوو بە ڕووی كێشەكانی گەشەكردن ببێتەوە.
“بوارەكانی خزمەتكردنی كۆمەڵایەتی”
لە كۆمەڵگادا سروشتی كاری بانكە ئیسلامیەكان بە شێوەیەكە لە بوارێكدا قەتیسنابێت، بەڵكو لە سەر بنەمای كارلێكی دوو لایەنەیە، لەو نێوەندەدا بازنەی كاركردن فراواندەبێت بۆ چالاكی جۆراوجۆر، بەشێوەیەك بەرنامەگەلی كۆمەڵایەتی، هاوكاری و وەبەرهێنانی لێدەكەوێتەوە. شایەد دیارترین دیاردەی خزمەتكردنی بانكە ئیسلامیەكان بە كۆمەڵگا لە پێدانی قەرزدا دەربكەوێت، كاتێك سوودی لێوەردەگیرێت بۆ بونیادنانی نەخۆشخانە، شوێنی نیشتەجێبوون، قوتابخانە‌و دابینكردنی ژیانی هاوسەری‌و … هتد. بە نموونە (قرض و الحسنە)، بڕێك پارەیە بە قەرز دەدرێت بە كەسێك و دواتر بە هەمان بڕو ئەندازە لێیوەردەگیرێتەوە.
دەرئەنجام:
لە میانەی ڕەشكردنەوەی ئەو دێڕانەی سەرەودا دەركەوت كە بانكە ئیسلامیەكان پێداویستی سەردەمەكەیانن. لە پێناو دابینكردنی پێداویستێكانی كۆمەڵگادا ئامانجی بەرزیان لە بەرچاو گرتووە، بریتین لە بەگەر خستنی سەرمایەو توانای كۆمەڵگا لە بواری ئیشكردندا، لە ڕۆژگارێكدا كاری بانكەكان لەسەر بنەمای سوو بەڕێوەدەبڕێت لەم نێوەندەدا سەرهەڵدانی بانكە ئیسلامیەكان وەك نموونەو جێگرەوە فەریاد ڕەسێكن بۆ ڕزگاركردنی مرۆڤایەتی لە كاریگەری سوو و دەرئەنجامەكانی بە تایبەت بۆ كەسانی هەژار‌و كەم دەرامەت. لە پێناو ڕزگاركردنی مرۆڤایەتی پشتگیری بانكە ئیسلامیەكان پێویستی سەرشانی شارەزایان و پسپۆڕانە بە تایبەت لە بوارەكانی دارایی و ئایندا.
سەرچاوە: دور المۆسسات المصرفیە اڵاسلامیە فی التنمیە الإجتماعیە.
