مارتن هایدیگەر و لودفیگ فتگنشتاین، دوو گەورە فەیلەسووفی سەدەی بیستەمن و هەدووكیان لە ساڵی 1889دا لەدایكبوون. هایدیگەر زیاتر لە فتگنشتاین، لە نووسینەكانیدا گرنگی بە ئەندازیاری تەلارسازی داوە. لە ساڵانی دەیەی بیستی سەدەی ڕابردوودا، هایدیگەر دەنووسێت: بەتەنها لە ڕێگەی درووستكردنەوە دەتوانین ئارام بگرین. تاكە پەناگەی هایدیگەر لەو سەردەمەدا، كوخە دارینە بچووكەكەی بوو كە كەوتبووە ناو دارستانێكی تاریكی شاری تودتناوبرگ، ئەم كوخە بۆ هایدیگەر گوزارشتی لە كردەی بوون و بوون دەكرد.
هایدیگەر خۆی نەخشەی كوخەكەی دانەنا بوو كە كه‌وتبووە سەر گردێكی سەوز. كوخەكەی پێكهاتبوو لە ژوورێك و چەند پەنجەرەیەكی چوارگۆشەی هەبوو. دیواری كوخەكەی بە دار درووست كرابوو، سەقفەكەیش لار بوو. كوخەكە وەك ئەو وێنەیە دەردەكەوێت كە منداڵێك كێشاویەتی. كەرەستەكانی ناو كوخەكەی ڕێكنەخرا بوو، دیوارەكەی داپۆشرا بوو و هەندێك رەفەی كتێبی بچووكی تێدا بوو و دوو شوێنی ئاگركردنەوەیش لەناو كوخەكەدا هەبوو. لە ڕاستییدا بۆ جووتیارەكان ئەم كوخە شوێنێكی گونجاو بوو، چوونكە ئەوان زیاتر گرنگی بە زەوی دەدەن هەتاوەكوو وێنەی سەرنجڕاكێش و كەرەستەی جوانكاری. ئەم ژیانە بە بەراورد بەو ژیانە بوورژوازییەی كە هایدیگەر لە هامبۆرگ و فرایبۆر هەیبوو، ژیانێكی سادە و ساكار بوو. كوخەكەی هایدیگەر جێگایەكی گونجاو بوو بۆ بیركردنەوەكانی، بەتایبەتی ئەو بیركردنەوانەی كە پەیوەست بوون بە زەوی، ئاسمان، شوێنی نیشتەجێبوون، خانوو و بوونەوە.
ناوبانگی هایدیگەر، گیرۆدەی نزیكایەتییەكی بوو لە نازییەكانەوە. نازییەكانیش بیریان لە ئایدیایەك دەكردەوە، لەو كوخەی هایدیگەر دەچوو كە لەناو دارستانێكی تاریكدا بوو. ئایدیای نازییەكان لە ڕەسەنایەتی ڕەگەزی ئارییدا بەرجەستە دەبوو و ڕەگەزی ئەڵمانی بە نیشتیمانپەروەری پەروەردە دەكرد.
فیتگنیشتاین بیرۆكەی دروستكردنی كوخی هەبوو، لەناو شاخەكانی نەرویژدا ژورێكی دارینی درووست كردبوو و دواتریش لە كەناراوەكانی ئێرلەندادا، خانوییەكی ئاسایی دروست كرد. لێرەدا دەمەوێت تیشك بخەمە سەر نەخشەی ئەو خانوەی كە فیتگنیشتاین بۆ مارگرێتی خوشكی كێشای. فیتگنشتاین پێش ئەوەی ڕوو لە زانكۆی كامبریدج بكات بۆ خوێندنی فەلسەفە، لە زانكۆی مانشستەر لە بەرین ئەندازیاری خوێند بوو. كاتێك مارگرێتی خوشكی بڕیاری درووستكردنی خانوویەكی دا، فیتگنشتاین نەخشەی خانوەكەی بۆ دەكێشێت و دواتریش سەرپەرشتی تەواوی خانووەكە دەگرێتە ئەستۆ. ئەو منداڵی یەكێك لە دەوڵەمەندترین خێزانەكانی ئەوروپا بوو، بەڵام هیچ كات گرنگی بە پارە نەدا و دەستبەرداری میراتەكەی بوو بۆ براو و خوشك و كۆمەڵێك هونەرمەند و شاعیر.
ئەندازیار ئادلۆف لویس، لە دروستكردنی خانووەكەدا ئیلهامی فیتگنشتاین بوو، بڕیاری دا هەندێك لە ئایدیاكانی لە نەخشەی خانووی خوشكەكەیدا بەكار بهێنێت. خێزانەكەی فیتگنشتاین لە خانوویەكی خۆشدا گەورە بوو، بەشێوەیەكی بەردەوامیش براهمز، ستراوس و ماهلەر سەردانیان دەكردن و مۆسقای تایبەتیان دەژەند. بەڵام خانووەكەی فیتگنشتاین بەتەواوەتی جیاواز بوو. بە هاوكاری پۆڵ ئینگلمان كە خوێندكاری ئادلۆف لوس بوو و یەكێك بوو لە ئەندازیارە تەلارسازەكانی ڤیەنا، نەخشەی دەرگا و دەسكی دەرگاكانی كێشا بوو. هەندێك لە توێژینەوە نوێیەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە فتگنشتاین خۆی بە ئەندازیار زانیوە و ناوی پیشەیی خۆیشی لە لیستی ئەندازیارەكاندا تۆمار كردبوو. ئەو خانووەی كە لە ساڵی 1926 دا دەستی بە درووست كردنی كرد، بە وردییە تایبەتییەكەیدا جیا دەكرێتەوە، هەروەها خانوویەكی جوانیش بوو. بە شێوەیەكی سەرەكی فتگنشتاین گرنگییەكی زۆری پێوانەكردنی ژوور و پەنجەرەكانی داوە و بە جۆرێك لە جۆرەكانیش، پێكهاتەی خانووەكە ڕەنگدانەوەی وردی و سەلیقەداری فتگنشتاینمان بە بیردا دەهێنێتەوە.
لەم خانووەدا، فیتگنشتاین توانا ئەندازیارییەكانی خۆی لە بچووكترین بەشەكانیدا بەكار هێناوە، هەموو شتەكان بە شێوەیەكی جوان دروست كراوە و وەك بەشێكی گونجاوی خانووەكە دەردەكەون. پاشان بە شێوەیەكی ئاسایی كون كرابوویە دیوارە سپییەكانی خانووەكەوە، ستوونەكانیشی ڕێكوپێك بوون و گۆشەكانیشی تیژ بوون، هیچ قاڵب و دیزاینێكی جوانكاریشی تێدا نەبوو. لە سەقف و دیوارەكانیشیدا هیچ هەڵەیەكی تێدا نەبوو. دەگێڕنەوە كە یەكێك لە كرێكارانی كانزاكاری پرسیاری ئەوە لە فتگنشتاین دەكات كە ئایا یەك ملیمەتر لاری دەتوانێن جیاوازییەكی گەورە درووست بكات. پێش تەواوكردنی پرسیارەكە فتگنشتاین دەڵێت بەڵێ!
ئەوەی لەو خانووەدا سەرنجڕاكێشە، دیزاینی دەرگاكانییەتی كە لە كانزا و شووشە پێكهاتووە، هەروەها دیزاینێكی ئەندازیاری نایابیان هەیە و سەلیقەیەكی خەیاڵی تێدا بەكار هاتووە، وەك جۆرێك لە جۆرەكانی جوانكاری و نەخشەسازی، دەرگاكان ڕێنمایی ناوەوەی خانووەكەت بۆ دەكات. كاتێكیش بەناو خانووەكەدا دەڕۆیت، دەرگاكانی فریودەرن و بە دەرگاكانیشدا ئاڵۆزی نەخشەی خانووەكەت بۆ ڕوون دەبێتەوە. لە كاتێكدا كە فتگنشتاین سەرقاڵی داڕشتنی نەخشەی خانووەكە بوو، هەندێك شتی نامۆ ڕوویداوە. لە كۆتا چركەی تەواوبوونی نەخشەكەدا، لەبەر پاراستنی سەقفی خانووەكە، بڕیار دەدات كە 30 ملیم سەقفی ژووری میوان بەرزتر بكاتەوە، ئەمەیش بەڵگەیەكمان لەسەر وردی نەخشەكە و سەلیقەی فتگنشتاین لە كێشانی نەخشەی خانووەكەدا دەداتێ. هەروەها ئەمە كاتێك ڕوو دەدات كە فەیلەسووفێكی لۆژیكی خانوویەك درووست بكات.
هایدیگەر و فتگنشتاین ئەوەیان لەناو ژوورە پەڕگیرەكانیاندا دۆزییەوە، كە نووسین لە شوێنێكی ئاساییدا باشترە. دوای تەواوكردنی خانووەكە، فتگنشتاین گەڕایەوە بۆ كامبریدج و دواتریش گەڕایەوە بۆ كوخە دارینەكەی لە نەرویژ و “لێكۆڵینەوە فەلسەفییەكانی” نووسی. ژوورە دارینەكان ئەو ئایدیایەی بەرجەستە دەكرد كە مۆدێرنە سەرەتاییەكان هەوڵی بەدەستهێنانیان دەدا. هەندێك نموونەی ئەو ژوورانە هەیە، بۆ نموونە ژوورەكەی واڵتەر جیروبیوسە، كە یەكەم خانووی ئەو بوو، هەروەها ئەو تاكە خانووەی كە كۆربزیەر (شاڕڵ ئێدوار جانیریە-كریز) درووستی كرد، خانوویەكی داری بچووك بوو كە بە ساڵی 1951 دا لە نزیك دەریاری مێنتۆن درووستی كرد.
ئادلۆف لوس كە كاریگەری لەسەر فتگنشتاین هەبوو، دەنووسێت دەشێت جوتیارێك خانوویەك درووست بكات كە ئەندازیارێك نەتوانێت درووستی بكات، ڕەنگە ئەندازیارێك هێندەی گوندنشینێك ڕۆشنبیری نەبێت، ئەندازیارەكە بە بەراورد بەو جووتیارەی كە ڕۆشنبیری هەیە، یەقینی كەمترە. مەبەستی ئادلۆف لۆس لە بەكار هێنانی ڕۆشنبیری، هاوسەنگی ناوەكی و دەرەكییە و گەرەنتییە بۆ بیركردنەوەیەكی ئەقڵانی. ئەم بیركردنەوە ڕۆشنبیرەی ئادلۆف لوس، ڕەنگە هەمان ئەو هۆكارە بێت كە هەر یەكە لە هادیگەر و فتگنشتاین لە كوخانەیاندا كە هیچ ئەندازیارێكی تەلارسازی دەستی بەری نەكەتبوو، هەستیان بە ئاسوودەییەكی زیاتر دەكرد.
سەرچاوە: سایتی ئەلمحەتە (المحطة)
نووسین: مروان محمود
لە عەرەبیەوە: ئەیوب حەسەن
